Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 3 (III) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Charles Antoine Coypel

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 3 (III) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO TERTIA

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ

Οι Ρωμαίοι δε δημιούργησαν, παρά με ελάχιστες εξαιρέσεις, δικούς τους μύθους, αλλά παρέλαβαν αυτούσια την ελληνική μυθολογία. Η προσφορά τους στο χώρο αυτό υπήρξε διπλή: από τη μια μεριά συγκέντρωσαν και διέσωσαν τους ελληνικούς μύθους· από την άλλη, τους ξαναδούλεψαν ως ποιητικό υλικό με καινούρια ευαισθησία και μέσα από τη δική τους οπτική γωνία. Η ιστορία της Ανδρομέδας π.χ., που υπήρξε το θέμα μιας περίφημης τραγωδίας του Ευριπίδη, υπάρχει και στις «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου, σε μια παραλλαγή όπου κυριαρχεί η ανάλαφρη διάθεση και τα χιουμοριστικά και παρωδιακά στοιχεία. Στο κείμενο που ακολουθεί εκτίθεται με συντομία η υπόθεση του μύθου.

Cēpheus et Cassiope Andromedam filiam habent. Cassiope, superba formā suā, cum Nymphis se comparat. Neptūnus irātus ad oram Aethiopiae urget beluam marīnam, quae incolis nocet. Oraculum incolis respondet: «regia hostia deo placet!» Tum Cēpheus Andromedam ad scopulum adligat; belua ad Andromedam se movet. Repente Perseus calceis pennātis advolat; puellam videt et stupet formā puellae. Perseus hastā beluam delet et Andromedam liberat. Cēpheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent.

Μετάφραση: Ο Κηφέας και η Κασσιόπη έχουν μια κόρη, την Ανδρομέδα. Η Κασσιόπη, περήφανη για την ομορφιά της, συγκρίνει τον εαυτό της με τις Νηρηίδες. Ο Ποσειδώνας θυμωμένος στέλνει στην ακτή της Αιθιοπίας ένα θαλάσσιο κήτος, που αφανίζει τους κατοίκους. Το μαντείο απαντά στους κατοίκους: «Στο θεό αρέσει βασιλικό σφάγιο». Τότε ο Κηφέας δένει την Ανδρομέδα πάνω σε ένα βράχο. Το κήτος κατευθύνεται προς την Ανδρομέδα. Ξαφνικά καταφτάνει πετώντας ο Περσέας με τα φτερωτά σανδάλια του· βλέπει την κόρη και θαμπώνεται από την ομορφιά της. Ο Περσέας σκοτώνει το κήτος με το δόρυ και απελευθερώνει την Ανδρομέδα. Ο Κηφέας, η Κασσιόπη και οι κάτοικοι της Αιθιοπίας χαίρονται πάρα πολύ.

Συντακτική ανάλυση

Cēpheus et Cassiope Andromedam filiam habent: Κύρια πρόταση

habent: Ρήμα. Cēpheus et Cassiope: Υποκείμενα ρήματος. Andromedam: Αντικείμενο ρήματος. filiam: Κατηγορούμενο στο αντικείμενο (Andromedam).

Cassiope, superba formā suā, cum Nymphis se comparat: Κύρια πρόταση

comparat: Ρήμα. Cassiope: Υποκείμενο ρήματος. se: Αντικείμενο ρήματος. Η αντωνυμία se αναφέρεται στο υποκείμενο (Cassiope) του ρήματος (comparat) και επομένως έχουμε ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια. cum Nymphis: Εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα που δηλώνει την παραβολή (σύγκριση). superba: Επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο υποκείμενο (Cassiope) λόγω του ρήματος δράσης comparat. formā: Αφαιρετική της αιτίας στο superba ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός. suā: Επιθετικός προσδιορισμός στο formā (άμεση αυτοπάθεια).

Neptūnus irātus ad oram Aethiopiae urget beluam marīnam: Κύρια πρόταση

urget: Ρήμα. Neptūnus: Υποκείμενο ρήματος. beluam: Αντικείμενο ρήματος. marīnam: Επιθετικός προσδιορισμός στο αντικείμενο. ad oram: Εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα urget, που δηλώνει κίνηση προς κάποιο τόπο (προσέγγιση). Aethiopiae: Γενική κτητική στο oram. irātus: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος (εναλλακτικά: αν εκληφθεί ως επίθετο: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου, που αποδίδεται στο Neptūnus).

quae incolis nocet: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο beluam. Λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae, εκφέρεται με Οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό.

nocet: Ρήμα. quae: Υποκείμενο ρήματος. incolis: Αντικείμενο του ρήματος nocet, το οποίο συντάσσεται με δοτική.

Oraculum incolis respondet: Κύρια πρόταση

respondet: Ρήμα. Oraculum: Υποκείμενο ρήματος. incolis: Αντικείμενο ρήματος σε πτώση δοτική.

regia hostia deo placet!: Κύρια επιφωνηματική πρόταση και εκφράζει έντονο ψυχικό πάθος. Εκφέρεται με οριστική και δηλώνει το πραγματικό γεγονός (placet: οριστική ενεστώτα).

placet: Ρήμα. hostia: Υποκείμενο ρήματος. regia: Επιθετικός προσδιορισμός στο hostia. deo: Αντικείμενο ρήματος σε πτώση δοτική.

Tum Cēpheus Andromedam ad scopulum adligat;: Κύρια πρόταση

adligat: Ρήμα. Cēpheus: Υποκείμενο ρήματος. Andromedam: Αντικείμενο ρήματος. ad scopulum: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ρήματος που δηλώνει τη στάση σε τόπο. Tum: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα.

belua ad Andromedam se movet: Κύρια πρόταση

movet: Ρήμα. belua: Υποκείμενο ρήματος. se: Αντικείμενο ρήματος. H αντωνυμία se αναφέρεται στο υποκείμενο (belua) του ρήματος (movet) και επομένως έχουμε ευθεία (ή άμεση) αυτοπάθεια. ad Andromedam: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε πρόσωπο (αποδίδεται στο ρήμα).

Repente Perseus calceis pennātis advolat;: Κύρια πρόταση

advolat: Ρήμα. Perseus: Υποκείμενο ρήματος. calceis: Αφαιρετική οργανική του οργάνου στο ρήμα. pennātis: Επιθετικός προσδιορισμός στο calceis. Repente: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα.

puellam videt: Κύρια πρόταση

videt: Ρήμα. (Perseus): Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος. puellam: Αντικείμενο ρήματος.

stupet formā puellae: Κύρια πρόταση

stupet: Ρήμα. (Perseus): Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος. formā: Αφαιρετική της αιτίας στο ρήμα. puellae: Γενική κτητική στο formā.

Perseus hastā beluam delet: Κύρια πρόταση

delet: Ρήμα. Perseus: Υποκείμενο ρήματος. beluam: Αντικείμενο ρήματος. hastā: Αφαιρετική οργανική του οργάνου στο ρήμα delet.

Andromedam liberat: Κύρια πρόταση

liberat: Ρήμα. (Perseus): Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος. Andromedam: Αντικείμενο ρήματος.

Cēpheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent: Κύρια πρόταση

gaudent: Ρήμα. Cēpheus, Cassiope et incolae: Υποκείμενα ρήματος. Aethiopiae: Γενική αντικειμενική (ή κτητική) στο incolae. valde: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

Α΄ κλίση

forma – formae (θηλ. = σχήμα, ομορφιά)

belua – beluae (θηλ. = άγριο ζώο, κήτος)

incola – incolae (αρσεν. = κάτοικος)

ora – orae (θηλ. = ακτή)

hostia – hostiae (θηλ. = σφάγιο για θυσία)

puella – puellae (θηλ. = κορίτσι, κοπέλα)

hasta – hastae (θηλ. = δόρυ)

filia – filiae (θηλ. = κόρη) Δοτική και Αφαιρετική πληθυντικού filiis & filiabus

filia                  filiae

filiae                filiarum

filiae                filiis & filiabus

filiam               filias

filia                  filiae

filia                  filiis & filiabus

Nympha & Nymphe (θηλ. = η Νύμφη)

Nymphae & Nymphes

Nymphae

Nympham & Nymphen

Nympha & Nymphe

Nypha & Nymphe

Πληθ: Nyphae, Nypharum, Nymphis, Nymphas, Nymphae, Nymphis]

Δεν σχηματίζουν πληθυντικό:

Aethiopia – Aethiopiae (θηλ. = Αιθιοπία)

Andromeda – Andromedae (θηλ. = Ανδρομέδα)

Cassiope – Cassiopes (θηλ. = Κασσιόπη)

Cassiope                                 Andromeda

Cassiopes / ae                       Andromedae / Andromedes

Cassiopae                               Andromedae

Cassiopen / em                     Andromedam / Andromedan / Andromeden

Cassiope                                 Andromeda / Andromede

Cassiope                                 Andromeda / Andromede

Β΄ κλίση

scopulus - scopuli (αρ. = βράχος)

calceus - calcei (αρ. = υπόδημα, μποτίνι)

oraculum - oraculi (ουδ. = μαντείο)

Cepheus - Cephei (αρ. = Κηφέας)

Neptunus - Neptuni (αρ. = Ποσειδώνας)

Perseus - Persei (αρ. = Περσέας (ο ήρωας))

deus - dei (αρ. = θεός)

Cepheus                                 Perseus                                  Neptunus

Cephei / Cepheos                 Persei / Perseos                   Neptuni

Cepheo / Cephei                   Perseo / Persei                     Neptuno

Cepheum / Cephea / eon    Perseum / Persea / eon     Neptunum

Cepheu                                   Perseu                                    Neptune

Cepheo                                   Perseo                                    Neptuno

deus                dei – dii – di

dei                   deorum - deum

deo                  deis – diis – dis

deum              deos

deus & dive    dei – dii – di

deo                  deis – diis – dis

Επίθετα (Β΄ κλίση)

superbus –a –um (περήφανος) superbior –ior –ius / superbissimus –a –um

pennatus –a –um (φτερωτός) pennatior –ior –ius / ---

iratus –a –um (οργισμένος) iratior –ior –ius / iratissimus –a –um

marinus –a –um (θαλάσσιος)

regius –a –um (βασιλικός)

Ρήματα

1^η συζυγία

advolo - advolavi - advolatum - advolare (καταφθάνω πετώντας· ορμώ)

adligo - adligavi - adligatum - adligare (δένω σε κάτι)

comparo - comparavi - comparatum - comparare (συγκρίνω)

libero - liberavi - liberatum - liberare (ελευθερώνω)

2^η συζυγία

deleo - delevi - deletum - delere (καταστρέφω, εξολοθρεύω, σκοτώνω)

habeo - habui - habitum - habere (έχω, θεωρώ)

moveo - movi - motum - movere (κινώ)

noceo - nocui - nocitum - nocere (βλάπτω)

placeo - placui - placitum - placere (αρέσω)

respondeo - respondi - responsum - respondere (απαντώ, αποκρίνομαι)

video - vidi - visum - videre (βλέπω)

gaudeo - gavisus sum - gavisum - gaudere (χαίρομαι) [ημιαποθετικό]

stupeo - stupui - ----- - stupere (βουβαίνομαι, θαμπώνομαι)

urgeo - ursi - ----- - urgere (σπρώχνω, στέλνω)

Αντωνυμίες

qui, quae, quo (αναφορική)

suus, sua, suum (κτητική)

se (προσωπική)

Επιρρήματα

valde, valdius, valdissime (πάρα πολύ)

tum (τότε)

repente (ξαφνικά)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν και να τονιστούν οι σωστοί τύποι της οριστικής του ενεστώτα:

Nos filiam habēmus.                         Beluae incolis nocent.

Vos puellam vidētis.                          Ego formā puellae stupeo.

Tu beluam hastā deles.                      Ille valde gaudet.

Deis hostiae placent.                          Nos scopulum vidēmus.

Tu Andromedam vides.                     Vos filiam habētis.

2. Να συμπληρωθούν οι σωστοί τύποι των ουσιαστικών και επιθέτων:

Nymphae  Cassiopen (αιτ.) non amant.

Beluā Neptūni incolis nocet.

Incolae (αρσ.) barbari sunt.

Deo regiam  hostiam dant (do δίνω).

Perseus calceos (πληθ.) pennātos habet.

3. Να τονιστούν τα ονόματα: Cēpheus, Cassiope, Andromeda, Perseus,

ethiopia (Για τον τονισμό των ονομάτων με ελληνική προέλευση βλ. το μάθ. V, παρατ. 4)

Cēpheus, Cassiope, Andromeda, Perseus, ethiopia

4. Να γίνει συντακτική αναγνώριση των τύπων: ad oram, puellae, hastā.

ad oram: Εμπρόθετος προσδιορισμός στο ρήμα urget, που δηλώνει κίνηση προς κάποιο τόπο (προσέγγιση).

puellae: Γενική κτητική στο formā.

hastā: Αφαιρετική του οργάνου στο ρήμα delet.

5. Να μεταφραστεί στα λατινικά η πρόταση:

Ο Περσέας καταφθάνει πετώντας στην Αιθιοπία και ελευθερώνει την κόρη του Κηφέα.

- Perseus (ad) in Aethiopiam advolat et filiam Cephei liberat.

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

habent, habebant, habebunt, habuerunt (habuere), habuerant, habuerint

comparat, comparabat, comparabit, comparavit, comparaverat, comparaverit

urget, urgebat, urgebit, ursit, urserat, urserit

nocet, nocebat, nocebit, nocuit, nocuerat, nocuerit

respondet, respondebat, respondebit, respondit, responderat, responderit

placet, placebat, placebit, placuit, placuerat, placuerit

adligat, adligabat, adligabit, adligavit, adligaverat, adligaverit

movet, movebat, movebit, movit, moverat, moverit

advolat, advolabat, advolabit, advolavit, advolaverat, advolaverit

videt, videbat, videbit, vidit, viderat, viderit

stupet, stupebat, stupebit, stupuit, stupuerat, stupuerit

delet, delebat, delebit, delevit, deleverat, deleverit

liberat, liberabat, liberabit, liberavit, liberaverat, liberaverit

gaudent, gaudebant, gaudebunt, gavisi sunt, gavisi erant, gavisi erunt

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Cassiope, superba formā suā, cum Nymphis se comparat

= Cassiope, superba formā suā, cum Nymphis comparatur

Neptūnus irātus ad oram Aethiopiae urget beluam marīnam

= Belua marina urgetur a Neptuno irato ad oram Aethiopiae

Belua incolis nocet.

= Incolae a beluā nocentur

Tum Cepheus Andromedam ad scopulum adligat.

= Τum Andromeda ad scopulum a Cepheo adligatur

belua ad Andromedam se movet

= Belua ad Andromedam movetur

Perseus hastā beluam delet et Andromedam liberat

= Belua a Perseo hasta deletur et Andromeda liberatur

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

Neptūnus irātus =

quod iratus est (Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί αντικειμενική αιτιολογία)

quod iratus sit (Υποτακτική Παρακειμένου, για να δηλωθεί υποκειμενική αιτιολογία)

cum iratus sit (Υποτακτική Παρακειμένου, καθώς ο αιτιολογικός cum συντάσσεται με υποτακτική, για να δηλωθεί ότι η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής, λογικής διεργασίας)

Δήλωση κτήσης χωρίς αυτοπάθεια:

Cassiope, superba formā suā, cum Nymphis se comparat

= Cassiope, superba formā eius, cum Nymphis eam (illam) comparat

Να μεταφέρετε του κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων στον άλλο αριθμό (όπου αυτό είναι δυνατόν).

i. Regia hostia deo placet.

ii. Incolae Aethiopiae valde gaudent.

iii. Ego hastā beluam deleo.

=

i. Regiae hostiae deis (diis, dis) placent.

ii. Incola Aethiopiae valde gaudet.

iii. Nos hastis beluas delemus.

Σημεία Θεωρίας

Μάθημα 1^ο

1. Τα πρωτόκλιτα ουσιαστικά της λατινικής κλίνονται ως εξής:

            Ενικός          Πληθυντικός

Ον.       terra             terrae

Γεν.      terrae           terrarum

Δοτ.      terrae           terris

Αιτ.       terram         terras

Κλητ.    terra            terrae

Αφαιρ.  terra            terris

- Η πρώτη κλίση έχει ονόματα με χαρακτήρα -a-

Για να ξεχωρίζει η αφαιρετική από την ονομαστική του ενικού των πρωτοκλίτων θα χρησιμοποιείται στην αφαιρετική το σημάδι της μακρόχρονης συλλαβής (terrā).

Όμοια κλίνεται και το θηλυκό των δευτερόκλιτων επιθέτων (Pontica, plēna, adversa, barbara, gelida, unica).

Γένος των πρωτοκλίτων: Τα πρωτόκλιτα είναι γένους θηλυκού, εκτός από εκείνα που δηλώνουν πρόσωπα αρσενικά: poēta, agricola = γεωργός, nauta ≃ ναύτης κτλ.

2. Χρήση των πτώσεων (ανεξάρτητα από την κλίση): η ονομαστική δηλώνει το υποκείμενο (poēta exulat), ή το κατηγορούμενο (Musa est poētae amīca)· η αιτιατική δηλώνει το αντικείμενο (epistulas scriptitat)· όνομα πόλης σε αιτιατ. δηλώνει την κατεύθυνση, τον προορισμό (Romam scriptitat)· η γενική μπορεί να είναι κτητική (amīca poētae) ή συμπλήρωμα επιθέτων (plēnae querelārum· πρβ. πλήρης θηρίων) κ.ά.· η εμπρόθετη αφαιρετική δηλώνει τη στάση (in terrā· πρβ. ἐν ἀμπέλῳ), την αναφορά (narrat de incolis· πρβ. περί τῶν κατοίκων) κτλ.· η απρόθετη αφαιρετική δηλώνει το όργανο (epistulis repugnat) κτλ.

Σημ.: Στις χρήσεις της αφαιρετικής αντιστοιχεί άλλοτε η γενική και άλλοτε η δοτική της ελληνικής.

3. Οι βασικές καταλήξεις του ρήματος στην οριστική και στην υποτακτική της ενεργητικής φωνής όλων των χρόνων (με κάποιες διαφορές στην οριστική του παρακειμένου) είναι οι εξής:

α΄ -o ή m

β΄ -s

γ΄ -t

α΄ -mus

β΄ -tis

γ΄ -nt

4. Η οριστική του ενεργητικού ενεστώτα της α΄ συζυγίας σχηματίζεται ως εξής:

Ενεστωτικό θέμα + βασικές καταλήξεις: ama-s

amo

amas

amat

amamus

amatis

amant

Το βοηθητικό sum

sum

es

est

sumus

estis

sunt

5. Οδηγίες για τη σύνταξη: Το επίθετο, ως επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός ή ως κατηγορούμενο, συμφωνεί με το ουσιαστικό στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση, και κανονικά βρίσκεται μετά το ουσιαστικό.

Μάθημα 2^ο

1. Η β΄ κλίση των ουσιαστικών περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά σε -us και -er, και ουδέτερα σε -um. Παράδειγμα κλίσης σε -us:

populus        populi

populi           populorum

populo          populis

populum      populos

popule          populi

populo          populis

Όμοια κλίνεται και το αρσενικό των δευτερόκλιτων επιθέτων (novus, magnus, adversus), όπως και των κτητικών αντωνυμιών meus-a-um δικός μου, tuus-a-um δικός σου, suus-a-um δικός του· με τη διαφορά ότι οι αντων. δεν έχουν ιδιαίτερο τύπο κλητικής (μόνο το meus έχει ιδιαίτερη κλητική του ενικού: mi).

Κύρια ονόματα προερχόμενα από την ελληνική μπορεί να διατηρούν ορισμένους ελληνικούς γραμματικούς τύπους, όπως: Aenēas (ονομ.), Anchīses (ονομ.), Aenēan (αιτ.) κτλ.

Τα κύρια ονόματα σε -ius (και το filius) σχηματίζουν την κλητική του ενικού σε -i (Ovidi, mi fili) και συνήθως τη γενική του ενικού σε -i (< -ii): Ovidi.

2. Άλλες χρήσεις των πτώσεων: η δοτική δηλώνει το έμμεσο αντικείμενο: regīnae renarrat. Η αφαιρετική δηλώνει τον τρόπο: dolo expugnant.

Η πρόθεση cum με αφαιρετική δηλώνει τη συνοδεία: cum Anchīsā.

Μάθημα 3^ο

1. Η οριστική του ενεστώτα της β΄ συζυγίας σχηματίζεται ως εξής:

ενεστ. θέμα + βασικές καταλήξεις: dele-o.

deleo

deles

delet

delemus

deletis

delent

2. Συντακτικά: Η δοτική χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα ρημάτων που δηλώνουν εχθρική διάθεση (belua incolis nocet) ή φιλική διάθεση (hostia deo placet· πρβ.ἀρέσκω τινὶ). Η αφαιρετική δηλώνει την αιτία (superba formā suā· stupet formā puellae (πρβ. Ξέρξης ἥσθη τῇ ἐπιστολῇ)· επίσης, όπως είδαμε, δηλώνει το όργανο (hastā beluam delet· πρβ. ἀπέκτεινεν τὸ κήτος τῇ ἅρπῃ).