Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 5 (V) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Gerard de Lairesse

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Κείμενο 5 (V) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO QUINTA

ΕΝΑΣ ‘ΛΑΤΡΗΣ’ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ

Ο Σίλιος Ιταλικός (Silius Italicus, 26-101 μ.Χ.) ήταν επικός ποιητής. Συνέθεσε το μεγαλύτερο σωζόμενο ρωμαϊκό έπος με τον τίτλο «Punica» και με θέμα τον Β' Καρχηδονιακό πόλεμο. Η ποιότητα του έργου όμως δε συμβαδίζει με την έκτασή του. Υπήρξε φανατικός θαυμαστής του Βιργιλίου, τον οποίο λάτρεψε κυριολεκτικά: συγκέντρωνε εικόνες του· αγόρασε και ανακαίνισε το μνημείο του ποιητή στη Νεάπολη και το επισκεπτόταν όπως ένα ναό· τιμούσε, τέλος, τα γενέθλιά του με θρησκευτική κατάνυξη.

Silius Italicus, poēta epicus, vir clarus erat. XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt. Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenēbat. Multos in illis locis agros possidēbat. Silius animum tenerum habēbat. Gloriae Vergili studēbat ingeniumque eius fovēbat. Eum ut puer magistrum honorābat. Monumentum eius, quod Neapoli iacēbat, pro templo habēbat.

Μετάφραση: Ο Σίλιος Ιταλικός, ο επικός ποιητής, ήταν άνδρας δοξασμένος. Τα δεκαεφτά βιβλία του για το δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο είναι όμορφα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του παρέμενε στην Καμπανία. Στα μέρη εκείνα είχε στην κατοχή του πολλά αγροκτήματα. Ο Σίλιος είχε ευαίσθητη ψυχή. Επιδίωκε τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε το πνεύμα του με αγάπη. Τον τιμούσε όπως ο μαθητής το δάσκαλο. Το μνημείο του, που βρισκόταν στη Νεάπολη, το θεωρούσε σαν ναό.

Συντακτική ανάλυση:

- Silius Italicus, poēta epicus, vir clarus erat: Κύρια πρόταση

erat: Ρήμα. Silius Italicus: Υποκείμενο. poēta: Παράθεση στο υποκείμενο. epicus: Επιθετικός προσδιορισμός στο poeta. vir: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. clarus: Επιθετικός προσδιορισμός στο vir.

- XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt: Κύρια πρόταση

sunt: Ρήμα. libri: Υποκείμενο. pulchri: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. XVII (septendecim): Επιθετικός προσδιορισμός στο libri. eius: Γενική του δημιουργού (genetivus auctoris) ή κτητική στη λέξη libri. de bello: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς.  Ισοδυναμεί προς το περί + γενική της αρχαίας ελληνικής. Punico: Επιθετικός προσδιορισμός στο bello. secundo: Επιθετικός προσδιορισμός στο Punico bello.

- Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenēbat: Κύρια πρόταση

tenēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. se: Αντικείμενο ρήματος. Η αντωνυμία se αναφέρεται στο υποκείμενο (Silius) του ρήματος (tenebat) και επομένως έχουμε ευθεία αυτοπάθεια. in Campaniā: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. annis: Αφαιρετική τοπική του χρόνου (χρονικός εντοπισμός) στο tenebat. Ultimis: Επιθετικός προσδιορισμός στο annis. vitae: Γενική διαιρετική στο annis. suae: Επιθετικός προσδιορισμός στο vitae. Η αντωνυμία suae αναφέρεται στο υποκείμενο (Silius) του ρήματος (tenebat) και επομένως έχουμε ευθεία αυτοπάθεια (κτήση με αυτοπάθεια).

- Multos in illis locis agros possidēbat: Κύρια πρόταση

possidēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. agros: Αντικείμενο ρήματος. Multos: Επιθετικός προσδιορισμός στο agros. in locis: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο. illis: Επιθετικός προσδιορισμός στο locis.

- Silius animum tenerum habēbat: Κύρια πρόταση.

habēbat: Ρήμα. Silius Italicus: Υποκείμενο. animum: Αντικείμενο. tenerum: Επιθετικός προσδιορισμός στο animum.

- Gloriae Vergili studēbat: Κύρια πρόταση.

studēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. Gloriae: Αντικείμενο. Το ρήμα studebat συντάσσεται με δοτική. Vergili: Γενική κτητική στο gloriae.

- ingeniumque eius fovēbat: Κύρια πρόταση.

fovēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. ingenium: Αντικείμενο. eius: Γενική κτητική στο ingenium (κτήση χωρίς αυτοπάθεια, δηλ. Vergili).

- Eum honorābat: Κύρια πρόταση

honorābat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. Eum: Αντικείμενο.

- ut puer magistrum: Δευτερεύουσα απλή παραβολική-συγκριτική, ελλειπτική του τρόπου ως β΄ όρος σύγκρισης με α΄ όρο την κύρια πρόταση. Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με οριστική (εννοούμενο ρήμα honorat), καθώς η σύγκριση αφορά δύο πράξεις που είναι (ή θεωρούνται ως) αντικειμενική πραγματικότητα. Η παραβολική πρόταση λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης. Ως α΄ όρος σύγκρισης θεωρείται η κύρια πρόταση «(Silius Italicus) eum (sic) honorabat».

honorat: Ρήμα (εννοείται). puer: Υποκείμενο. magistrum: Αντικείμενο.

- Monumentum eius pro templo habēbat: Κύρια πρόταση

habēbat: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το Silius Italicus. Monumentum: Αντικείμενο. eius: Γενική κτητική στο monumentum (κτήση χωρίς αυτοπάθεια, δηλ. Vergili). pro templo: Εμπρόθετος προσδιορισμός της παραβολής ως κατηγορούμενο στο monumentum.

- quod Neapoli iacēbat: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο monumentum. Εισάγεται με τον αναφορικό σύνδεσμο quod, εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό· χρόνου παρατατικού, διότι αναφέρεται στο παρελθόν.

iacēbat: Ρήμα. quod: Υποκείμενο. Neapoli: Απρόθετη αφαιρετική (επειδή είναι όνομα πόλεως) που δηλώνει τη στάση σε τόπο.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

Ουσιαστικά

Α΄ κλίση

poeta – poetae (αρσε. = ποιητής)

vita – vitae (θηλ. = ζωή)

gloria – gloriae (θηλ. = δόξα)

Campania – Campaniae (θηλ. = Καμπανία) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Β΄ κλίση

animus - animi (αρσ. = ψυχή)

annus - anni (αρσ. = έτος)

liber - libri (αρσ. = βιβλίο)

ager - agri (αρ. = αγρός)  

puer - pueri (αρσ. = παιδί)

magister - magistri (αρ. = δάσκαλος)

vir - viri (αρσ. = άνδρας)

templum - templi (ουδ. = ναός)

bellum - belli (ουδ. = πόλεμος) 

monumentum - monumenti (μνημείο, τάφος)

ingenium - ingenii (i) (ουδ. = πνεύμα)

Italicus - Italici (αρ. = Ιταλικός) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό]

Sillius - Sillii / Silli (αρ. = Σίλιος) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό] (Η κλητική ενικού σχηματίζεται σε -i, με συναίρεση του -ie σε-i (Sili)

Vergilius - Vergilii / Vergili (αρ. = Βιργίλιος) [Δεν σχηματίζει πληθυντικό] (Η κλητική ενικού σχηματίζεται σε -i, με συναίρεση του -ie σε-i (Vergili)

locus -i (αρσ. = τόπος) Στον πληθυντικό ως ουδέτερο σημαίνει: τόποι ενώ ως αρσενικό σημαίνει: χωρία βιβλίων

Γ΄ κλίση

Neapolis - Neapolis (θηλ. = η Νεάπολη)

Neapolis

Neapolis

Neapoli

Neapolim

Neapolis

Neaopoli

Ρήματα

1^η συζυγία

honoro - honoravi - honoratum - honorare (τιμώ)

2^η συζυγία

foveo - fovi - fotum - fovere (θάλπω, περιβάλλω με αγάπη)

habeo - habui - habitum - habere (έχω, θεωρώ)

iaceo - iacui - iacitum - iacere (κείμαι, βρίσκομαι)

possideo - possedi - possessum - possidere (κατέχω)

teneo - tenui - tentum - tenere (κρατώ, me teneo = παραμένω)

studeo - studui - ----- - studere (σπουδάζω, ασχολούμαι)

Επίθετα

Β΄ κλίση

Punicus –a –um (Καρχηδονιακός)

epicus –a –um (επικός)

clarus –a –um (καθαρός, δυνατός) clarior –ior –ius / clarissimus –a –um

pulcher, pulchra, pulchrum (όμορφος) pulchrior -ior -ius / pulcherrimus -a -um

ultimus –a –um (τελευταίος) [υπερθετικός του ultra] ulterior –ior –ius

tener, tenera, tenerum (τρυφερός, ευαίσθητος) tenerior –ior –ius / tenerrimus –a –um

secundus –a –um (δεύτερος) [τακτικό αριθμητικό]

multi, multae, multa (Συγκριτικός βαθμός: plures, plures, plura, υπερθετικός βαθμός: plurimi, plurimae, plurima)

Αντωνυμίες

qui, quae, quod (ο οποίος, η οποία, το οποίο) αναφορική

is, ea, id (αυτός, αυτή, αυτό) οριστική

ille, illa, illud (εκείνος, εκείνη, εκείνο) δεικτική

suus, sua, suum (δικός του, δική του, δικό του) κτητική

se  (τον εαυτό του) προσωπική

Προθέσεις

de + αφαιρετική

in + αιτιατική ή αφαιρετική (εδώ τοπική αφαιρετική)

pro + αφαιρετική

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

est, erat, erit, fuit, fuerat, fuerit

sunt, erant, erunt, fuerunt (fuere), fuerant, fuerint

tenet, tenebat, tenebit, tenuit, tenuerat, tenuerit

possidet, possidebat, possidebit, pessedit, possederat, possederit

habet, habebat, habebit, habuit, habuerat, habuerit

studet, studebat, studebit, studuit, studuerat, studuerit

fovet, fovebat, fovebit, fovit, foverat, foverit

honorat, honorabat, honorabit, honoravit, honoraverat, honoraverit

iacet, iacebat, iacebit, iacuit, iacuerat, iacuerit

Τροπή παράθεσης σε αναφορική πρόταση:

Silius Italicus, poeta epicus

= qui poeta epicus erat

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Multos in illis locis agros possidēbat:

= Multi in illis locis agri -a Silio- possidebantur.

Silius animum tenerum habēbat:

= Animus tener a Silio habebatur.

Silius Italicus monumentum eius pro templo habebat

= Μonumentum eius a Silio Italico pro templo habebatur

Διατύπωση ισοδύναμης έκφρασης:

pro templo habēbat = quasi templum / tamquam templum 

Μετατροπή πρότασης σε μετοχή

Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat

= Monumentum eius Neapoli iacens pro templo habebat

Ετυμολογική συσχέτιση λατινικών και ελληνικών λέξεων

epicus = επικός

magister = μαέστρος

Campania = σαμπάνια

septendecim = επτά

templum = τέμπλο

animus = άνεμος

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να συμπληρωθούν τα κενά των καταλήξεων με το ρήμα στον παρατατικό. Να προσέξετε τον τονισμό!

Ego pulchros (πληθ.) libros habebam. 

Nos epistulam poētae tenebamus.

Illi magnum  (εν.) agrum possidebant.

Vos pulchrum (εν.) librum habēbatis.

Tu litteris pulchris studēbas (litterae, πληθ., γράμματα, γραμματεία)

Nos templa sacra honorabamus.

2. Η πρόταση ultimis... tenēbat να ξαναγραφτεί με το ρήμα στα υπόλοιπα πρόσωπα της οριστικής του παρατατικού και με τις απαραίτητες μετατροπές του suae και se π.χ.

Ultimis annis vitae meae in Campaniā me tenēbam

Ultimis annis vitae tuae in Campaniā te tenēbas

Ultimis annis vitae nostrae in Campaniā nos tenēbamus

Ultimis annis vitae vestrae in Campaniā vos tenēbatis

Ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenēbant

3. Να τονιστούν οι παρακάτω λέξεις:

Valeri (γεν. του Valĕrius), Aristides, philosophia

4. Ingenium eius fovēbat: να αντικατασταθεί το eius με τον κατάλληλο τύπο της αντων. suus -a -um. Ποια η διαφορά στη σημασία;

= Ingenium suum fovebat. Το suum αναφέρεται στο υποκείμενο, δηλαδή στο Σίλιο Ιταλικό (αυτοπάθεια), ενώ το eius στο Βιργίλιο.

Επαναληπτικές Ασκήσεις Μαθημάτων I-V

1. Να μεταφερθούν τα ρήματα των μαθήματος III στους αντίστοιχους τύπους οριστικής του παρατατικού και τα ρήματα του μαθ. V στους αντίστοιχους τύπους της οριστικής του ενεστώτα. Να ξαναδιαβαστούν τα κείμενα στη νέα τους μορφή. Προσοχή στον τονισμό!

Μάθημα 3: habebant, se comparabat, urgebat, nocebat, respondebat, placebat, adligabat, se movebat, advolabat, videbat, stupebat, delebat, liberabat, gaudebant.             

Μάθημα 5: est, (sunt), se tenet, possidet, habet, studet, fovet, honorat, iacet, habet.      

2. Να συμπληρωθούν τα κενά με τη σωστή κατάληξη του ουσιαστικού ή του επιθέτου.

Andromeda fiiia Cephei et Cassiopes est.

Perseus Andromedam amat.

Scopulus in ora Aethiopiae est.

Incolae deo regiam hostiam dant.

Concordia Rōmanorum (γεν. πληθ.) maxima erat.

Rōmāni amīcos (αρσ. πληθ.) honorābant.

(In) illo loco monumentum Vergili est.

Silius monumentum Vergili, poētae epici, pro templo habēbat.

Bellum Troiae clarum est.

Poēta ingenio valido contra iniuriam repugnat.

Aenēas pericula (πληθ.) ponti non timet (timeo, 2 φοβάμαι)

Incolae Aethiopiae Perseo dona portant.

Silius Vergilium, virum clarum, honorābat.

Silius in agris suis se tenēbat.

Silius Vergilium pro magistro habēbat.

Silio (δοτ.) animus tener erat.

3. Να συμπληρωθούν τα κενά με το σωστό τύπο της λέξης που βρίσκεται μέσα στην παρένθεση:

Neptūnus beluam suam ad oram Aethiopiae urget (suus-a-um).

Perseus beluam videt; eam hastā delet (is, ea, id).

Perseus et Andromeda inter se amant (nos, vos, se).

Regīna Aenēan rogat (rogo, 1 ρωτώ) et Aenēas reginae respondet (regina).

Poeatae (δοτ.) exilium non placet (poēta).

Neptūnus ventis (αφαιρ.) pontum turbat (ventus, πληθ.).

Apud Graecos poētae multi erant (Graeci).

Dido novam patriam in Africa fundat (Africa).

Graeci in Asiam navigant (Asia-ae η Ασία).

Vergilius narrat de dolis Graecōrum (dolus, πληθ.).

Bellum plēnum periculorum est (periculum, πληθ.).

Cepheus et Cassiope cum incolis valde gaudent (incola, πληθ.).

4. Να μπει το σημάδι της μακρόχρονης ή βραχύχρονης συλλαβής πάνω από την παραλήγουσα των παρακάτω λέξεων, κι έπειτα να τονιστούν οι λέξεις αυτές:

epistulārum, deplorāmus, propulsabāmus, nocētis, desidĕrant, Homērus (Όμηρος), Neapŏlis, Aspasĭa (Ασπασία).

Σημεία Θεωρίας:

Μάθημα 4^ο

1. Τα ουδέτερα ουσιαστικά της β΄ κλίσης (και το ουδ. των δευτερόκλιτων επιθέτων και των κτητικών αντωνυμιών) κλίνονται ως εξής:

Ενικός

don-um
don-i
don-ō

don-um

don-um
don-ō

Πληθυντικός

don-a

don-ōrum

don-is

don-a

don-a

don-is

Σημ.: Τα ουδέτερα σε -ium (beneficium, ingenium κτλ.) συναιρούν συνήθως το -ii της γενικής σε -ī.

2. Η οριστική του ενεργητικού παρατατικού της α΄ συζυγίας σχηματίζεται ως εξής: ενεστωτικό θέμα + πρόσφυμα -bā + βασικές καταλήξεις

amo

amābam

amābas

amābat

amabāmus

amabātis

amābant

sum

eram

eras

erat

erāmus

erātis

erant

3. Στα λατινικά λείπει η αλληλοπαθής αντωνυμία. Ένας τρόπος για να εκφραστεί η αλληλοπάθεια είναι με τις φράσεις inter nos (inter vos, inter se) και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού του κατάλληλου ρήματος π.χ.

αγαπιόμαστε = inter nos amāmus,

αγαπιέστε = inter vos amātis,

αγαπιώνται = inter se amant.

4. Η δεικτική αντωνυμία is, ea, id χρησιμοποιείται συνήθως ως επαναληπτική, στη θέση δηλ. προηγούμενου ουσιαστικού (πρβ.αὐτός). Κλίνεται ως εξής:

is          ea         id                  ei – ii – i           eae                   ea

eius     eius     eius               eorum               earum              eorum

ei         ei         ei                    eis – iis – is     eis – iis –is      eis – iis – is

eum    eam      id                  eos                    eas                     ea

eo        ea         eo                  eis – iis – is    eis –iis – is       eis – iis – is

5. Η αφαιρετική εκφράζει την αναφορά (iustitiā certābant). Η αφαιρετική με την in εκφράζει χρόνο, τόπο και κατάσταση (in suppliciis, in bello· πρβ. ἐν τῷ πολέμῳ).

6. Η παράλειψη του ρήματος όταν εννοείται από τα συμφραζόμενα είναι συνηθισμένο φαινόμενο.

Μάθημα 5^ο

1. Τα αρσενικά δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -er κλίνονται όπως τα ουσιαστικά σε -us, με τη διαφορά ότι δεν εμφανίζουν κατάληξη στην ονομαστική και στην κλητική τον ενικού. Αρχικά ήταν ονόματα σε *-ros (= -rus) που έχασαν το -ο- και εξελίχθηκαν σύμφωνα με τους φωνητικούς νόμους της λατινικής: *pueros > puer· *agros > ager (πρβ. ἀγρός). Όμοια κλίνεται και το μοναδικό ουσιαστικό vir, viri· επίσης, τα επίθετα όπως το tener -era -erum και pulcher -chra -chrum και οι κτητ. αντων. noster -tra - trum (ἡμέτερος, δικός μας), vester -tra -trum (ὑμέτερος, δικός σας).

ager        agri                    puer          pueri

agri         agrorum           pueri         puerorum

agro        agris                  puero        pueris

agrum     agros                puerum    pueros

ager        agri                    puer          pueri

agro        agris                  puero        pueris

vir                    viri                             

viri                   virorum                      

viro                  viris                           

virum              viros                          

vir                    viri                             

viro                  viris    

2. Η οριστική του παρατατικού της β΄ συζυγίας σχηματίζεται με την προσθήκη της κατάληξης ba-m στο ενεστωτικό θέμα (habē-):

habēbam

habēbas

habēbat

habebāmus

habebātis

habēbant

3. To ουσ. locus ανήκει στα ετερογενή, δηλ. σχηματίζει τον πληθ. κατά τα αρσ. (loci χωρία βιβλίου) και κατά τα ουδ. (loca τόποι).

4. Τονίζουμε Vergĭli, αν και η παραλήγουσα είναι βραχύχρονη, γιατί έχει προηγηθεί συναίρεση στη λήγουσα (<Vergĭlii) και η παραλήγουσα -gi- εξακολουθεί να κρατεί τον τόνο, όπως και πρώτα. Προσοχή στον τονισμό των λέξεων όπως: Campánia, Itália κτλ., που δε συμβαδίζει με τα ελληνικά. Λέξεις με ελληνική προέλευση διατηρούν την αρχική ποσότητα της παραλήγουσας: Neápolis, Cleobūlus (<Κλεόβουλος), Euripĭdes (<Ευριπίδης), theológia (<θεολογία), Aenēas (<Αινείας) κτλ.

5. Η κτητική αντωνυμία suus -a -um και η προσωπική se (γ΄ προσ., ενικού και πληθυντικού) εκφράζουν κανονικά αυτοπάθεια. Αναφέρονται δηλαδή είτε στο υποκείμενο της πρότασης στην οποία βρίσκονται (ευθεία αυτοπάθεια, π.χ. ultimis annis vitae suae in Campania se   tenēbat), είτε στο υποκείμενο της κύριας πρότασης ενώ βρίσκονται σε δευτερεύουσα (πλάγια αυτοπάθεια).

Για να εκφράσουμε κτήση χωρίς αυτοπάθεια στο γ΄ προσ., χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της αντωνυμίας is, ea, id π.χ.

pater suus = ὁ ἑαυτοῦ πατήρ = ο πατέρας του (του ίδιου)

pater eius = ὁ πατήρ αὐτοῦ = ο πατέρας του (κάποιου άλλου)

6. Στα λατινικά δεν υπάρχει αυτοπαθής αντωνυμία για το α΄ και το β΄ πρόσωπο. Στη θέση της χρησιμοποιούμε τις πλάγιες πτώσεις της προσ. αντων. του α΄ και β΄ προσώπου, π.χ.

amo te = ἀγαπῶ σε = σε αγαπώ

amas te = ἀγαπᾶς σεαυτόν = αγαπάς τον εαυτό σου

7. Η απλή αφαιρετική των λέξεων που δηλώνουν χρόνο δηλώνει το πότε έγινε μια πράξη (ultimis annis· πρβ. ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ).

8. Η παράθεση-επεξήγηση δε διαφέρει από τα ελληνικά (Silius Italicus, poēta epicus).