Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 34 (XXXIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Giovanni Battista Tiepolo

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 34 (XXXIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO QUARTA ET TRICESIMA

Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ

ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ

Ο Σκιπίωνας ο Αφρικανός ο πρεσβύτερος (Publius Cornēlius Scipio Africānus maior) υπήρξε ο νικητής του Αννίβα στο Β΄ Καρχηδονιακό πόλεμο. Οι αντίπαλοί του, με επικεφαλής τον Κάτωνα, αγωνίστηκαν να αμαυρώσουν την αίγλη του για πολιτικούς λόγους. Εντούτοις, ο Σκιπίωνας παρέμεινε μια εξαιρετικά δημοφιλής προσωπικότητα, όπως διαπιστώνουμε και από το παρακάτω κείμενο: σε αυτό ο Σκιπίωνας γίνεται κυριολεκτικά «αντικείμενο λατρείας» από τους λήσταρχους. Το επεισόδιο αυτό είναι ενδεικτικό για την τάση των Ρωμαίων να διοχετεύουν ένα μέρος -ίσως το πιο χαρακτηριστικό- της θρησκευτικότητάς τους στη «θεοποίηση» των μεγάλων μορφών του παρελθόντος τους.

Cum Africānus in Literno esset, complūres praedōnum duces forte salutātum ad eum venērunt. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset, praesidium domesticōrum in tecto conlocāvit. Quod ut praedōnes animadvertērunt, abiectis armis ianuae appropinquavērunt et clarā voce Scipiōni nuntiavērunt (incredibile audītu!) virtūtem eius admirātum se venisse. Haec postquam domestici Scipiōni rettulērunt, is fores reserāri eosque intromitti iussit. Praedōnes postes ianuae tamquam sanctum templum venerāti sunt et cupide Scipiōnis dextram osculāti sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis immortalibus consecrāre solent, domum revertērunt.

Μετάφραση: Όταν ο Αφρικανός βρισκόταν στο Λίτερνο, αρκετοί αρχηγοί ληστών τυχαία ήρθαν σ’ αυτόν για να τον χαιρετίσουν επίσημα. Τότε ο Σκιπίωνας επειδή νόμισε ότι αυτοί είχαν έρθει για να συλλάβουν αυτόν τον ίδιο, εγκατέστησε στο σπίτι φρουρά από δούλους του σπιτιού (οικιακούς). Μόλις παρατήρησαν αυτό οι ληστές, αφού πέταξαν μακριά τα όπλα, πλησίασαν την πόρτα και με δυνατή φωνή ανήγγειλαν στον Σκιπίωνα (απίστευτο στο άκουσμα!) ότι αυτοί είχαν έρθει για να θαυμάσουν την ανδρεία του. Όταν οι δούλοι μετέφεραν αυτά στον Σκιπίωνα, αυτός διέταξε να ανοιχθούν οι πόρτες και να μπουν αυτοί μέσα (να ανοίξουν τις πόρτες και να τους οδηγήσουν/βάλουν μέσα). Οι ληστές προσκύνησαν τις παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό και φίλησαν με πάθος το δεξί χέρι του Σκιπίωνα. Αφού άφησαν μπροστά στην είσοδο δώρα, τα οποία οι άνθρωποι συνηθίζουν να προσφέρουν στους αθάνατους θεούς, επέστρεψαν στην πατρίδα (τους).

Σημειώσεις

1. Στις παρακάτω δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τον σύνδεσμο cum, αυτός είναι:

cum... in Literno esset: ιστορικός/διηγηματικός

cum... existimasset: αιτιολογικός

cum... posuissent: ιστορικός/διηγηματικός

2. complures: δεν σχηματίζει ενικό, γεν. πληθ. -ium. Ονομαστική, αιτιατική, κλητική πληθυντικού του ουδετέρου σε -ia και σπανιότερα σε -a.

3. forte, incredibilis, immortalis: δεν σχηματίζουν παραθετικά.

4. Άλλες δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις του κειμένου είναι οι παρακάτω:

ut... animadverterunt (δηλώνει το προτερόχρονο)

postquam... rettulerunt (δηλώνει το προτερόχρονο)

5. σουπίνα του κειμένου και  τι δηλώνουν

salutatum: αιτιατική σουπίνου. Δηλώνει τον σκοπό της κινήσεως (στο ρ. venērunt).

captum: αιτιατική σουπίνου. Δηλώνει τον σκοπό της κινήσεως (στο απρφ. venisse).

auditu: αφαιρετική σουπίνου. Δηλώνει την αναφορά στο επίθ. incredibile.

admiratum: αιτιατική σουπίνου. Δηλώνει τον σκοπό της κινήσεως (στο απρφ. venisse).

6. existimasset: υποτακτική υπερσυντελίκου. Να θυμηθούμε τον κανόνα:

Στους παρακειμένους που σχηματίζονται κανονικά σε -avi, -evi, -ivi και στους χρόνους που παράγονται από αυτόν τον παρακείμενο, πολλές φορές όταν μετά τη συλλαβή -vi και -ve ακολουθεί συλλαβή η οποία αρχίζει από r, s εκπίπτει το v και τα δύο φωνήεντα συναιρούνται σε ένα φωνήεν μακρόχρονο. [Θ. Κακριδής, σελ. 77]

π. χ. amavisti = amasti

amaverunt = amarunt

amavissem = amassem

amavero = amaro

7. abiectis armis: αφαιρετική απόλυτη ιδιάζουσα χρονική μετοχή.

Ανάλυση σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση. : cum + υποτ. υπερσ.

cum arma abiecissent

postquam + οριστ. παρκμ.

postquam arma abiecerunt

8. domestici -orum, arma -orum: χωρίς ενικό αριθμό.

9. incredibile auditu: προεξαγγελτική παράθεση (αναλύεται σε δευτερεύουσα αναφορική επιθετική, προσθετική πρόταση).

10. revertērunt: εδώ είναι ημιαποθετικό.

Συντακτική ανάλυση

Cum Africanus in Literno esset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό, διηγηματικό σύνδεσμο cum (cum historicum/narrativum) και εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού, esset, διότι ο διηγηματικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας -δευτερεύουσας και δημιουργεί μία σχέση αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους. Επιπλέον, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Σε σχέση με το ρήμα «venerunt» της κύριας πρότασης, που είναι ιστορικός χρόνος, η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν. Τέλος, η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το venerunt.

esset: ρήμα.

Africanus: υποκείμενο του ρήματος esset.

in Literno: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο ρήμα esset.

complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (και συγκεκριμένα παρακειμένου: venerunt).

venerunt: ρήμα.

duces: υποκείμενο του ρήματος venerunt.

complures: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο duces.

praedonum: γενική κτητική (ή αντικειμενική) στο duces.

salutatum: αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό της κινήσεως, λόγω του ρήματος κινήσεως venerunt. Αντικείμενό του εννοείται το eum (αφού ανήκει σε ρήμα μεταβατικό).

ad eum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση σε πρόσωπο στο ρήμα venerunt.

forte: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα venerunt.

Tum Scipio, [...], praesidium domesticorum in tecto conlocavit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (conlocavit = παρακείμενος).

conlocavit: ρήμα.

Scipio: υποκείμενο του ρήματος conlocavit.

praesidium: αντικείμενο του ρήματος conlocavit.

domesticorum: γενική του περιεχομένου ή γενική διαιρετική από το praesidium.

in tecto: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο ρήμα conlocavit.

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα conlocavit.

cum se ipsum captum venisse eos existimasset: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα εσωτερικής, λογικής διεργασίας. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική χρόνου υπερσυντελίκου (existimasset) και εφόσον το ρήμα της κύριας πρότασης είναι ιστορικού χρόνου (conlocavit), η δευτερεύουσα πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

existimasset: ρήμα.

(Scipio) : εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος existimasset.

venisse: αντικείμενο του ρήματος existimasset και ειδικό απαρέμφατο.

eos: υποκείμενο του απαρεμφάτου existimasset (ετεροπροσωπία).

captum: αιτιατική του σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό της κινήσεως, λόγω της ύπαρξης του απαρεμφάτου venisse το οποίο προέρχεται από ρήμα που δηλώνει κίνηση.

se: αντικείμενο του captum (αφού το σουπίνο προέρχεται από ρήμα μεταβατικό) και έμμεση αυτοπάθεια.

ipsum: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο se.

Quod ut praedones animadverterunt: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ut (προτάσσεται το quod που αναφέρεται στα προηγούμενα για λόγους έμφασης). Επίσης, το quod, που είναι αναφορική αντωνυμία, στην αρχή περιόδου ισοδυναμεί με δεικτική (= id). H πρόταση εκφέρεται με οριστική παρακειμένου, δηλώνει το πραγματικό γεγονός που συνέβη στο παρελθόν και η ύπαρξη της οριστικής δείχνει ότι η πρόταση ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την κύρια πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το conlocavit.

animadverterunt: ρήμα.

praedones: υποκείμενο του ρήματος animadverterunt.

quod: αντικείμενο του ρήματος animaverterunt.

abiectis armis ianuae appropinquaverunt: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (παρακειμένου: appropinquaverunt).

appropinquaverunt: ρήμα.

(praedones): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος appropinquaverunt.

ianuae: αντικείμενο του ρήματος appropinquaverunt.

abiectis armis: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή (abiectis), η οποία ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση: cum praedones arma abiecissent ή postquam/ubi/ut praedones arma abiecerunt. Το armis είναι υποκείμενο της μετοχής abiectis.

[et] clara voce Scipioni nuntiaverunt (incredibile auditu!) virtutem eius admiratum se venisse: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (nuntiaverunt: οριστική παρακειμένου). Συνδέεται με την προηγούμενη κύρια πρόταση παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et.

nuntiaverunt: ρήμα.

(praedones) : εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος nuntiaverunt.

Scipioni: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος nuntiaverunt

venisse: άμεσο αντικείμενο του ρήματος nuntiaverunt και ειδικό απαρέμφατο.

se: υποκείμενο του απαρεμφάτου venisse, ταυτοπροσωπία (λατινισμός).

admiratum: αιτιατική σουπίνου που δηλώνει τον σκοπό της κινήσεως, εξαιτίας του απαρεμφάτου venisse που δηλώνει κίνηση.

virtutem: αντικείμενο του σουπίνου admiratum.

eius: γενική κτητική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός στο virtutem.

voce: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα nuntiaverunt.

clara: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη voce.

incredibile auditu: προεξαγγελτική παράθεση στην απαρεμφατική φράση virtutem eius admiratum se venisse. Πιο συγκεκριμένα η λέξη auditu είναι αφαιρετική σουπίνου που δηλώνει την αναφορά στο incredibile. Αναλύεται σε δευτ. αναφορική (επιθετική, προσθετική πρόταση): quod est incredibile auditu, όπου est = ρήμα, quod = υποκείμενο, incredibile = κατηγορούμενο στο quod και auditu = αφαιρετική σουπίνου που δηλώνει την αναφορά στο incredibile.

Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο postquam (προτάσσεται για λόγους έμφασης το haec). Εκφέρεται με οριστική (ενεργητικού παρακειμένου = rettulerunt), διότι εκφράζει το πραγματικό γεγονός που συνέβη στο παρελθόν και ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την κύρια πρόταση που ακολουθεί (is fores...iussit) δηλώνει το προτερόχρονο. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το iussit.

rettulerunt: ρήμα.

domestici: υποκείμενο του ρήματος rettulerunt.

haec: άμεσο αντικείμενο του ρήματος rettulerunt.

Scipioni: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος rettulerunt.

is fores reserari eosque intromitti iussit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (iussit = παρακείμενος).

iussit: ρήμα.

is: υποκείμενο του ρήματος iussit.

reserari: αντικείμενο του ρήματος iussit και τελικό απαρέμφατο.

[-que] intromitti: αντικείμενο του ρήματος iussit και τελικό απαρέμφατο. Συνδέεται με το προηγούμενο απαρέμφατο (reserari) παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο -que (εγκλιτική λέξη).

fores: υποκείμενο του απαρεμφάτου reserari και ετεροπροσωπία.

eos: υποκείμενο του απαρεμφάτου intromitti και ετεροπροσωπία.

Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt: κύρια πρόταση κρίσεως, επειδή εκφέρεται με οριστική (venerati sunt = οριστική παρακειμένου).

venerati sunt: ρήμα.

praedones: υποκείμενο του ρήματος venerati sunt.

postes: αντικείμενο του ρήματος venerati sunt.

ianuae: γενική κτητική στο postes.

tamquam sanctum templum: βραχυλογική έκφραση που δηλώνει παραβολή.

Ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα υποθετική παραβολική πρόταση: tamquam (si) postes sanctum templum essent, όπου

essent: ρήμα,

postes: υποκείμενο του ρήματος essent,

templum: κατηγορούμενο του υποκειμένου (postes) του ρήματος

essent και sanctum: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο templum.

[et] cupide Scipionis dextram osculati sunt: κύρια πρόταση κρίσεως, επειδή εκφέρεται με οριστική (osculati sunt = οριστική παρακειμένου). Συνδέεται με την προηγούμενη κύρια πρόταση παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et.

osculati sunt: ρήμα.

(praedones): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος osculati sunt.

dextram: αντικείμενο του ρήματος osculati sunt.

Scipionis: γενική κτητική στη λέξη dextram.

cupide: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα osculati sunt.

Cum ante vestibulum dona posuissent: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον ιστορικό, διηγηματικό σύνδεσμο cum (cum historicum/narrativum). Εκφέρεται με υποτακτική (posuissent), διότι ο διηγηματικός cum υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας -δευτερεύουσας και δημιουργεί μία σχέση αιτίου -αιτιατού ανάμεσά τους. Επιπλέον, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική. Σε σχέση με το ρήμα της κύριας πρότασης «reverterunt», που είναι ιστορικός χρόνος, η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Τέλος, η πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το reverterunt.

posuissent: ρήμα.

(praedones): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος posuissent.

dona: αντικείμενο του ρήματος posuissent.

ante vestibulum: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τον τόπο και πιο συγκεκριμένα το «εμπρός από» στον ρηματικό τύπο posuissent.

quae homines deis immortalibus consecrare solent: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη dona της προηγούμενης επιρρηματικής χρονικής πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (solent) γιατί δηλώνει το πραγματικό γεγονός.

solent: ρήμα.

homines: υποκείμενο του ρήματος solent και του απαρεμφάτου consecrare (ταυτοπροσωπία).

consecrare: αντικείμενο του ρήματος solent και τελικό απαρέμφατο.

quae: άμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου consecrare.

deis: έμμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου consecrare.

immortalibus: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη deis.

domum reverterunt: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (reverterunt = παρακείμενος).

reverterunt: ρήμα.

(praedones): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος reverterunt.

domum: αιτιατική που δηλώνει την κίνηση/κατεύθυνση σε τόπο στο ρήμα reverterunt και εδώ λειτουργεί επιρρηματικά.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

ianua, -ae θηλυκό

dextra -ae θηλυκό (εδώ ουσιαστικοποιημένο επίθετο, με παράλειψη του προσδιοριζόμενου όρου manus).

Β΄ κλίση

Africanus -i αρσενικό (εδώ ουσιαστικοποιημένο επίθετο ως κύριο όνομα, προσωνυμία του Σκιπίωνα. Δεν διαθέτει πληθυντικό).

Liternum -i ουδέτερο (Ως όνομα περιοχής δεν έχει πληθυντικό).

domestici -orum αρσενικό. Το ουσιαστικό απαντά μόνο στον πληθυντικό (plurale tantum). Είναι ουσιαστικοποιημένο επίθετο.

praesidium -ii (i) ουδέτερο

tectum -i ουδέτερο

arma -orum ουδέτερο. Το ουσιαστικό απαντά μόνο στον πληθυντικό, (plurale tantum).

templum -i ουδέτερο

vestibulum -i ουδέτερο

donum -i ουδέτερο

deus -i αρσενικό (ανήκει στα ανώμαλα ουσιαστικά της β΄ κλίσης).

Γ΄ κλίση

praedo -onis αρσενικό

dux -cis αρσενικό

vox -, vocis θηλυκό

virtus -utis θηλυκό

foris -is θηλυκό. Το ουσιαστικό απαντά πιο συχνά στον πληθυντικό.

postis -is αρσενικό

Scipio -onis αρσενικό. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.

homo -inis αρσενικό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

clarus, -a, -um (συγκριτικός: clarior, -ior, -ius, υπερθετικός: clarissimus, -a, -um)

sanctus, -a, -um (επιθετικοποιημένη μετοχή παθητικού παρακειμένου, συγκριτικός: sanctior, -ior, -ius, υπερθετικός: sanctissimus, -a, -um).

Γ΄ κλίση

complures, -es, -a / -ia. Η γενική του πληθυντικού σχηματίζεται σε -ium. (Δεν σχηματίζει συγκριτικό βαθμό. Ο υπερθετικός βαθμός απαντά σπανίως. Δεν έχει ενικό).

incredibilis, -is, -e (Δεν σχηματίζει παραθετικά, διότι δηλώνει μία αρνητική έννοια).

immortalis, -is, -e (Δεν σχηματίζει παραθετικά, διότι δηλώνει μία αρνητική έννοια).

ΜΕΤΟΧΕΣ

abiectus, -a, -um (χρόνου παθητικού παρακειμένου)

veneratus, -a, -um (χρόνου παθητικού παρακειμένου)

osculatus, -a, -um (χρόνου παθητικού παρακειμένου)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

is, ea, id (οριστική -επαναληπτική)

ipse, ipsa, ipsum (οριστική)

qui, quae, quod (αναφορική)

hic, haec, hoc (δεικτική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

veneror, veneratus sum, venerāri (αποθετικό)

osculor, osculatus sum, osculāri (αποθετικό)

admiror, admiratus sum, admirāri (αποθετικό)

saluto, -avi, -atum, -āre

existimo, -avi, -atum, -āre

conloco, -avi, -atum, -āre (& colloco, -collocavi, -collocatum, -collocāre)

appropinquo, -avi, -atum, -āre

nuntio, -avi, -atum, -āre

consecro, -avi, -atum, -āre

2η Συζυγία

iubeo, iussi, iussum, iubēre

soleo, solitus sum, solēre (ημιαποθετικό)

3η Συζυγία

capio, cepi, captum, capĕre (ανήκει στα 15 της 3ης συζυγίας σε -io)

animadverto, -verti, -versum, -vertĕre

abicio, -ieci, -iectum, -ĕre (ανήκει στα 15 της 3ης συζυγίας σε -io)

refero, ret(t)uli, relatum, referre (ανώμαλο ρήμα, σύνθετο του fero)

intromitto, -misi, -missum, -mittĕre

pono, posui, positum, ponĕre

revertor, reverti, reverti (εδώ λειτουργεί ως ημιαποθετικό)

4η Συζυγία

venio, veni, ventum, venire

audio, audivi, auditum, audire

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

forte (δεν σχηματίζει παραθετικά).

tum

cupide (συγκριτικός: cupidius, υπερθετικός: cupidissime).

domum (εδώ η λέξη λειτουργεί επιρρηματικά).

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in + αιτιατική ή αφαιρετική (εδώ συντάσσεται με αφαιρετική)

ad + αιτιατική

ante + αιτιατική

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

cum (χρονικός, υποτακτικός. Πρόκειται για τον ιστορικό, διηγηματικό cum)

cum (αιτιολογικός, υποτακτικός)

ut (χρονικός, υποτακτικός)

postquam (χρονικός, υποτακτικός)

et (συμπλεκτικός, παρατακτικός)

-que (συμπλεκτικός, παρατακτικός, εγκλιτική λέξη)

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

veniunt, veniebant, venient, venerunt (venere), venerant, venerint

sit, esset, futurus sit, fuerit, fuisset

venire, ----, venturos esse, venisse

existimet, existimaret, existimaturus sit, existimaverit, existimavisset (existimasset)

conlocat, conlocabat, conlocabit, conlocavit, conlocaverat, conlocaverit

animadvertunt, animadvertebant, animadvertent, animadverterunt (animadvertere), animadverterant, animadverterint

nuntiant, nuntiabant, nuntiabunt, nuntiaverunt (nuntiavere), nuntiaverant, nuntiaverint

referunt, referebant, referent, ret(t)ulerunt (ret(t)ulere), ret(t)ulerant, ret(t)ulerint

reserari, ----, reseratum iri, reseratas esse, ----, reseratas fore

intromitti, ----, intromissum iri, intromissos esse, ----, intromissos fore

iubet, iubebat, iubebit, iussit, iusserat, iusserit

venerantur, venerabantur, venerabuntur, venerati sunt, venerati erant, venerati erunt

osculantur, osculabantur, osculabuntur, osculati sunt, osculati erant, osculati erunt

ponant, ponerent, posituri sint, posuerint, posuissent

solent, solebant, solebunt, soliti sunt, soliti erant, soliti erunt

revertunt, revertebant, revertent, reverterunt, reverterant, reverterint  

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Tum Scipio praesidium domesticorum in tecto conlocavit [Τότε ο Σκιπίωνας εγκατέστησε στο σπίτι φρουρά από οικιακούς δούλους]

=

Παθητική σύνταξη: Tum praesidium domesticorum in tecto conlocatum est a Scipione

Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt [Όταν οι δούλοι του σπιτιού μετέφεραν αυτά στο Σκιπίωνα]

=

Παθητική σύνταξη: Haec postquam Scipioni relata sunt a domesticis

Cum ante vestibulum dona posuissent [Αφού άφησαν στην είσοδο δώρα]

=

Παθητική σύνταξη: Cum ante vestibulum dona posita essent (a praedonibus)

Μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική: 

is fores reserari eosque intromitti iussit (αυτός διέταξε να ανοιχθούν οι πόρτες και να μπουν αυτοί μέσα)

=  is domesticos fores reserare eosque intromittere iussit

Δήλωση σκοπού:

praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt (ήλθαν τυχαία σε αυτόν αρχηγοί ληστών για να τον χαιρετίσουν) [salutatum: αιτιατική σουπίνου, που δηλώνει τον σκοπό της κίνησης]

=

ut salutarent [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (venerunt) (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui salutarent [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

salutandi causa [causa + γενική γερουνδίου]

ad salutandum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

cum se ipsum captum venisse eos existimasset (επειδή νόμισε ότι αυτοί είχαν έρθει για να συλλάβουν τον ίδιο) [captum: αιτιατική σουπίνου, που δηλώνει τον σκοπό της κίνησης]

=

ut se ipsum caperent [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui se ipsum caperent [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

sui ipsius capiendi causa [causa + γενική γερουνδίου] Η γερουνδιακή έλξη έγινε υποχρεωτικά, καθώς είχαμε: se ipsum capiendi casusa (εμπρόθετη γενική γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτατική)  

ad se ipsum capiendum [ad + αιτιατική γερουνδίου] Η γερουνδιακή έλξη έγινε υποχρεωτικά, καθώς είχαμε: ad capiendum se ipsum (εμπρόθετη αιτιατική γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική).

Praedones virtutem eius admiratum se venisse (venerunt: σε ευθύ λόγο) (οι ληστές είχαν έλθει για να θαυμάσουν την ανδρεία του)

=

ut virtutem eius adimararentur [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού (admiror: αποθετικό), επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

qui virtutem eius adimararentur [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού, επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

praedones venerunt virtutis eius admirandae causa [από το causa + γενική γερουνδίου (virtutem eius admirandi causa), προκύπτει υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική virtutem]

praedones venerunt ad virtutem eius admirandam [από το ad + αιτιατική γερουνδίου (ad virtutem eius admirandum), προκύπτει υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη, καθώς έχουμε αντικείμενο σε αιτιατική virtutem]

Ανάλυση μετοχής σε πρόταση:

abiectis armis [a praedonibus]: Νόθη αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το προτερόχρονο. Εξαρτάται από ιστορικό χρόνο: appropinquaverunt (ΠΡΚ).

=

postquam praedones arma abiecerunt (abiecere) (postquam + Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

cum praedones arma abiecissent (ιστορικός cum + Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο)

Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

Quod ut praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquaverunt (μόλις οι ληστές το παρατήρησαν, αφού άφησαν κάτω τα όπλα, πλησίασαν την πόρτα)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Παρόλο που η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο, εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με τροπή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το αντικείμενο της πρότασης ως υποκείμενο της μετοχής σε πτώση αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή παθητικού Παρακειμένου. Κι εφόσον το ποιητικό αίτιο συμπίπτει με το υποκείμενο της κύριας πρότασης, δεν το δηλώνουμε: 
quo animadverso (a praedonibus) 

Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt, is fores reserari eosque intromitti iussit (όταν οι δούλοι του σπιτιού μετέφεραν αυτά στο Σκιπίωνα, αυτός διέταξε να ανοίξουν τις πόρτες και να τους βάλουν μέσα)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με τροπή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική. Κι επειδή η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν διαφορετικό υποκείμενο, θα πρέπει να δηλώσουμε το ποιητικό αίτιο.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το άμεσο αντικείμενο της πρότασης ως υποκείμενο της μετοχής σε πτώση αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή παθητικού Παρακειμένου. Το έμμεσο αντικείμενο παραμένει ως έχει: his Scipioni relatis a domesticis

Cum ante vestibulum dona posuissent, ..., domum reverterunt (αφού άφησαν μπροστά στην είσοδο δώρα, γύρισαν στα λημέρια τους)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Παρόλο που η κύρια και η δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο, εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας πρότασης είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι αφαιρετική απόλυτη παθητικού Παρακειμένου, με τροπή της σύνταξης από ενεργητική σε παθητική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης, θέτουμε το αντικείμενο της πρότασης ως υποκείμενο της μετοχής σε πτώση αφαιρετική και τρέπουμε το ρήμα σε ομοιόπτωτη με το υποκείμενό της μετοχή παθητικού Παρακειμένου. Κι εφόσον το ποιητικό αίτιο συμπίπτει με το υποκείμενο της κύριας πρότασης, δεν το δηλώνουμε.: ante vestibulum donis positis

Ανάλυση επιθετικού προσδιορισμού σε πρόταση:

clara voce

= voce, quae clara erat

Ισοδύναμη έκφραση:

incredibile auditu

= incredibile ad audiendum (εμπρόθετο γερούνδιο)

Μετατροπή σύνταξης σε debeo + απαρέμφατο / παθητική περιφραστική συζυγία:

praedones... abiectis armis ianuae appropinquaverunt

=

praedones abiectis armis ianuae appropinquare debuerunt

abiectis armis praedonibus appropinquandum ianuae fuit

Να γραφεί ό, τι ζητείται για τους παρακάτω ρηματικούς τύπους:

esset: β΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου

= fueris

salutatum: γενική γερουνδίου

= salutandi

venisse: γ΄ ενικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού

= veniret

animadverterunt: γ΄ πληθυντικό οριστικής ενεργητικού υπερσυντελίκου

= animadverterant

existimasset: γ΄ ενικό υποτακτικής παθητικού παρακειμένου (να ληφθεί υπ’ όψιν το υποκείμενο)

= existimatus sit

iussit: απαρέμφατο ενεργητικού ενεστώτα

= iubēre

rettulerunt: β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα

= refer

venerati sunt: αιτιατική σουπίνου

= veneratum

solent: γ΄ πληθυντικό οριστικής υπερσυντελίκου (να ληφθεί υπ΄ όψιν το υποκείμενο)

= soliti erant

posuissent: τα 3 γένη του γερουνδιακού

= ponendus, -a, -um

Ασκήσεις

1. Να γίνει αναγνώριση των σουπίνων που υπάρχουν στο κείμενο

salutatum Αιτιατική σουπίνου του ρήματος 1ης συζυγίας saluto – salutavi –salutatum – salutare (χαιρετίζω επίσημα)

Απρόθετη αιτιατική σουπίνου που δηλώνει το σκοπό της κίνησης, καθώς στην πρόταση υπάρχει το ρήμα κίνησης venerunt

captum Αιτιατική σουπίνου του ρήματος 3ης συζυγίας capio – cepi – captum – capere (συλλαμβάνω)

Απρόθετη αιτιατική σουπίνου που δηλώνει το σκοπό της κίνησης, λόγω του απαρεμφάτου κίνησης venisse

auditu Αφαιρετική σουπίνου του ρήματος 4ης συζυγίας audio – audivi – auditum – audire (ακούω)

Απρόθετη αφαιρετική σουπίνου που δηλώνει αναφορά, στο επίθετο incredibile

admiratum Αιτιατική σουπίνου του αποθετικού ρήματος 1ης συζυγίας admiror – admiratus sum – admiratum – admirari (θαυμάζω)

Απρόθετη αιτιατική σουπίνου που δηλώνει το σκοπό της κίνησης, λόγω του απαρεμφάτου κίνησης venisse

2. Να αντικατασταθεί από σουπίνο σε –um το εμπρόθετο γερούνδιο∙ π.χ. venerunt ad spectandum = venerunt spectatum

Legatos miserunt ad orandum (oro παρακαλώ) [Έστειλαν πρέσβεις για να παρακαλέσουν]

= Legatos miserunt oratum

Ad dormiendum eunt [Πηγαίνουν να κοιμηθούν]

= Dormitum eunt

Legiones veniunt ad hiemandum [Οι λεγεώνες έρχονται για να ξεχειμωνιάσουν]

= Legiones veniunt hiematum

Praedones venerunt ad spectandum [Οι ληστές ήρθαν για να δουν]

= Praedones venerunt spectatum

3. Να αντικατασταθεί το εμπρόθετο γερούνδιο από το σουπίνο σε -u∙ π.χ. facile est ad credendum = facile est creditu

Facile est ad intellegendum (ρ. intellego) [Είναι εύκολο ως προς την κατανόηση]

= Facile est intellectu

Difficile est ad iudicandum (ρ. iudico) [Είναι δύσκολο ως προς την κρίση]

= Difficile est iudicatu

Facile est ad cognoscendum (ρ. cognosco) [Είναι εύκολο ως προς την αναγνώριση]

= Facile est cognitu

4. Να συνταχθεί η περίοδος: cum... venerunt

Cum Africanus in Literno esset, complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt

Cum Africanus in Literno esset: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό cum, εκφέρεται με υποτακτική Παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (venerunt), δηλώνοντας έτσι το σύγχρονο στο παρελθόν. Η εκφορά με υποτακτική οφείλεται στη χρήση του ιστορικού cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια, δημιουργώντας μια σχέση αιτίου αιτιατού ανάμεσά τους. Συνάμα, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στη χρήση της υποτακτικής.

Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια. 

esset = ρήμα, Africanus = υποκείμενο, in Literno = εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο

complures praedonum duces forte salutatum ad eum venerunt: Κύρια πρόταση κρίσεως

venerunt = ρήμα, duces = υποκείμενο, complures = επιθετικός προσδιορισμός στο duces, praedonum = γενική αντικειμενική στο duces, forte = επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα, salutatum = αιτιατική σουπίνου που δηλώνει το σκοπό της κίνησης, που προσδιορίζει το ρήμα κίνησης venerunt, ad eum = εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση σε πρόσωπο

5. Να γίνει χρονική αντικατάσταση του τύπου: rettulerunt (γράφεται συνήθως με δυο t, γιατί προέρχεται από Παρακείμενο με αναδιπλασιασμό < *retetulerunt)

refero – ret(t)uli – relatum – referre (3ης, αναφέρω)

rettulerunt: Οριστική Παρακειμένου ενεργητικής φωνής, γ΄ πληθυντικό πρόσωπο

ΕΝΣ                referunt

ΠΡΤ                referebant

ΜΕΛ               referent

ΠΡΚ                rettulerunt - rettulere

ΥΠΡ                rettulerant

Σ.ΜΕΛ            rettulerint

6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις (με σουπίνο):

Πήγαμε (eo) για να τον χαιρετήσουμε

Είναι ευχάριστο να το βλέπει κανείς

Πήγαμε για να τον χαιρετήσουμε = Eum salutatum iimus

Είναι ευχάριστο να το βλέπει κανείς = Id iucundum est visu

Σημεία Θεωρίας

1. Τo σουπίνο είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους.

Έχει μόνο δύο τύπους, αιτ. σε -um και αφ. σε -u: amāt-um amāt-u, delēt-um / delēt-u, lect-um / lect-u, audīt-um / audīt-u. (Για το σχηματισμό του βλ. το μάθ. XI).

2. Ο τύπος σε -um δείχνει το σκοπό της κίνησης, με ρήματα όπως eo, venio, mitto κτλ. π.χ. Praedōnes venērunt salutātum οι ληστές ήρθαν για να χαιρετήσουν (πρβ. την τελική μετοχή της ελληνικής: τοῦτο λέξων ἔρχομαι).

3. Εφόσον το σουπίνο ανήκει σε ρήμα μεταβατικό, μπορεί να έχει και αντικείμενο· π.χ. Praedōnes venērunt Scipiōnem salutātum.

4. Ο σκοπός με ρήματα που δείχνουν κίνηση μπορεί να εκφραστεί με διαφορετικούς τρόπους· π.χ. (βλ. και το μάθ. XXXVI)

Praedones venērunt salutātum (σουπίνο)

Praedones venērunt ad salutāndum (εμπρόθετη αιτ. του γερουνδίου)

Praedones venērunt salutāndi causā· (γεν. του γερουνδίου με την causā (gratiā)· βλ. και το μάθ. XXXVI).

5. Ο τύπος του σουπίνου σε -u εκφράζει την αναφορά. Τον συναντάμε με επίθετα όπως facilis, difficilis, iucundus (ευχάριστος), incredibilis (απίστευτος), mirabilis (θαυμαστός, περίεργος κτλ.). Τα σουπίνα σε -u είναι συνήθως στερεότυπα: dictu, factu, auditu, visu κτλ. (πρβ. το απαρ. της αναφοράς: εὐπρεπὴς ἰδεῖν, ἡδὺςἀκούειν κτλ.) Π.χ.

hoc facile dictu est είναι εύκολο να το πει κανείς

hoc incredibile auditu est είναι απίστευτο που το ακούει κανείς

hoc mirabile visu est το θέαμα σου προξενεί το θαυμασμό.

Σημ. Σουπίνο διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα, επειδή έχουν κυρίως ενεργητική σημασία.