Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 31 (XXXI) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Chad Davis 

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 31 (XXXI) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO PRIMA ET TRICESIMA

Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΔΕ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΑΛΟ

Ρωμαίοι και Έλληνες ιστορικοί εντόπισαν τη σιδερένια πειθαρχία του ρωμαϊκού στρατού ως μία από τις βασικές αιτίες της αποτελεσματικότητάς του, και ως θεμελιώδη παράγοντα για τη δημιουργία της αυτοκρατορίας. Ενδεικτικό στοιχείο της πειθαρχίας είναι το γεγονός ότι, όπως παρατηρεί ο Σαλλούστιος, στους πρώτους αιώνες της Ρώμης ήταν συχνότερη η τιμωρία για συμμετοχή στη μάχη αντίθετα με τις διαταγές, παρά για εγκατάλειψη θέσης και υποχώρηση. Σχετικό είναι και το κείμενο που ακολουθεί: Ο ύπατος Τίτος Μάνλιος (Titus Manlius) στη διάρκεια του Λατινικού πολέμου (340-338 π.χ.) τιμώρησε το γιο του με θάνατο, γιατί, παρά τη ρητή διαταγή του, μονομάχησε με τον αρχηγό των αντιπάλων και τον σκότωσε, τρέποντας το εχθρικό στράτευμα σε φυγή!

Bello Latīno Τ. Manlius consul nobili genere natus exercitui Rōmanōrum praefuit. Is cum aliquando castris abīret, edixit ut omnes pugnā abstinērent. Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitāvit et a duce hostium his verbis proelio lacessītus est: «Congrediāmur, ut singulāris proelii eventu cernātur, quanto miles Latīnus Rōmāno virtūte antecellat». Tum adulescens, viribus suis confīsus et cupiditāte pugnandi permōtus, iniussū consulis in certāmen ruit; et fortior hoste, hastā eum transfixit et armis spoliāvit. Statim hostes fugā salūtem petivērunt. Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem, cuius operā hostes fugāti erant, morte multāvit.

Μετάφραση: Στον Λατινικό πόλεμο, ο Τίτος Μάνλιος, ύπατος, που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, είχε την αρχηγία του στρατού των Ρωμαίων. Αυτός, όταν κάποτε έφευγε από το στρατόπεδο, διέταξε να απέχουν όλοι από τη μάχη. Αλλά λίγο αργότερα ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών και προκλήθηκε σε μάχη από τον αρχηγό των εχθρών με αυτά τα λόγια: «Ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο ο Λατίνος στρατιώτης ξεπερνά τον Ρωμαίο σε ανδρεία». Τότε ο νεαρός, έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και παρακινημένος από την επιθυμία του για μάχη, όρμησε στον αγώνα αντίθετα με την διαταγή του υπάτου· και όντας γενναιότερος από τον εχθρό, τον διαπέρασε με το δόρυ και τον γύμνωσε από τα όπλα. Αμέσως οι εχθροί ζήτησαν τη σωτηρία στη φυγή. Αλλά ο ύπατος, όταν επέστρεψε στο στρατόπεδο, τιμώρησε με θάνατο τον νεαρό, με τις ενέργειες του οποίου (χάρη στον οποίο) οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή.

Σημειώσεις

1. genere: αφαιρετική της καταγωγής, συνάπτεται με το natus.

2. natus: μετοχή μέλλοντα: nasciturus.

3. cernatur: εδώ απρόσωπο. Οι παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας σχηματίζονται με μετοχή παθητικού παρακειμένου: conspectus, -a, -um.

4. viribus: αφαιρετική οργανική του μέσου (αντικείμενο) στο confisus.

5. pugnandi: γενική (γερουνδίου) αντικειμενική στο cupiditate.

6. iniussu: αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο ruit.

7. in certamen: εμπρόθετος του σκοπού στο ruit.

8. armis: αφαιρετική του χωρισμού στο spoliavit.

9. opera: αφαιρετική οργανική του μέσου στο fugati erant.

10. cuius: γενική υποκειμενική (προσώπου) στο opera.

Συντακτική ανάλυση

Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Romanorum praefuit. Κύρια πρόταση κρίσεως.

praefuit: ρήμα.

T. Manlius: υποκείμενο ρήματος.

consul: ομοιόπτωτος προσδιορισμός,παράθεση στο T. Manlius.

natus: επιθετική μετοχή, ως παράθεση στο υποκείμενο του ρήματος T. Manlius.

genere: αφαιρετική της καταγωγής στο natus.

nobili: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο genere.

exercitui: αντικείμενο ρήματος.

Romanorum: γενική κτητική στο exercitui.

bello: αφαιρετική του χρόνου στο praefuit.

Latino: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο Bello.

Is… edixit: Κύρια πρόταση κρίσεως.

edixit: ρήμα.

is: υποκείμενο ρήματος.

ut omnes pugna abstinerent: η βουλητική πρόταση ως αντικείμενο του ρήματος.

ut omnes pugna abstinerent: Δευτερεύουσα βουλητική πρόταση, ονοματική ως αντικείμενο στο ρήμα edixit˙ εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (abstinerent), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit) και αναφέρεται στο παρελθόν (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: η βούληση είναι δηλ. ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της).

abstinerent: ρήμα.

omnes: υποκείμενο ρήματος.

pugna: αφαιρετική της απομάκρυνσης από το ρήμα abstinerent (ή αντικείμενο ρήματος).

cum aliquando castris abiret: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης˙ εισάγεται με τον ιστορικό/διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής˙ εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (abiret), γιατί εξαρτάται από το ρήμα ιστορικού χρόνου (edixit), και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν.

abiret: ρήμα.

(is): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

castris: αφαιρετική της απομάκρυνσης από το ρήμα abiret (ή αντικείμενο ρήματος).

aliquando: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο abiret.

Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitavit: 
Κύρια πρόταση κρίσεως.

praeterequitavit: ρήμα.

filius: υποκείμενο ρήματος.

eius: γενική κτητική στο filius.

castra: αντικείμενο ρήματος.

hostium: γενική κτητική στο castra.

post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο praeterequitavit.

paulo: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο post.

et a duce hostium his verbis proelio lacessitus est: Κύρια πρόταση κρίσεως.

lacessitus est: ρήμα.

(filius): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

proelio: αντικείμενο σε δοτική ως αντικείμενο στο lacessitus est.

a duce: ποιητικό αίτιο στο lacessitus est (εμπρόθετο γιατί είναι έμψυχο).

hostium: γενική αντικειμενική στο duce.

verbis: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο lacessitus est.

his: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο verbis.

Congrediamur: Κύρια πρόταση επιθυμίας που εκφέρεται με προτρεπτική υποτακτική.

congrediamur: ρήμα.

(nos): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

ut singularis proelii eventu cernatur: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο περιεχόμενο της κύριας. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο υt επειδή είναι καταφατική˙ εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι κάτι το επιθυμητό, και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (cernatur), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (congrediamur) και αναφέρεται στο παρόν ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων: ο σκοπός είναι δηλ. ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή, συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση, και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του).

cernatur: ρήμα.

quanto miles Latinus Romano virtute antecellat: υποκείμενο η δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση.

eventu: αφαιρετική που δηλώνει σημείο εκκίνησης για εκτίμηση, κρίση στο cernatur.

proelii: γενική υποκειμενική στο eventu.

singularis: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμόςστο proelii.

quanto miles Latinus Romano virtute antecellat: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, ονοματική ως υποκείμενο στο cernatur˙ εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quantο˙ εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης και συγκεκριμένα με υποτακτική ενεστώτα (antecellat), γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (cernatur) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.

antecellat: ρήμα.

miles: υποκείμενο ρήματος.

Latinus: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο miles.

Romano: αντικείμενο ρήματος.

virtute: αφαιρετική της αναφοράς στο antecellat.

quanto: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο antecellat.

Tum adulescens, viribus suis confisus et cupiditate pugnandi permotus, iniussu consulis in certamen ruit: Κύρια πρόταση κρίσεως.

ruit: ρήμα.

adulescens: υποκείμενο ρήματος.

in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο ruit.

iniussu: αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο ruit.

consulis: γενική υποκειμενική στο iniussu.

confisus et permotus: αιτιολογικές μετοχές, συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος adulescens.

viribus: αφαιρετική οργανική του μέσου από τη μετοχή confisus (ή αντικείμενο στη μετοχή confisus).

suis: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο viribus.

cupiditate: αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο permotus.

pugnandi: γενική (γερουνδίου) αντικειμενική στο cupiditate.

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα ruit.

et fortior hoste, hasta eum transfixit: Κύρια πρόταση κρίσεως.

transfixit: ρήμα.

(adulescens): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

eum: αντικείμενο ρήματος.

hasta: αφαιρετική του οργάνου στο transfixit.

fortior: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο εννοούμενο υποκείμενο adulescens. Μπορεί να θεωρηθεί και κατηγορηματικός προσδιορισμός.

hoste: αφαιρετική συγκριτική, β΄ όρος σύγκρισης (α΄ όρος: adulescens).

et armis spoliavit: Κύρια πρόταση κρίσεως.

spoliavit: ρήμα.

(adulescens): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

(eum): εννοούμενο άμεσο αντικείμενο ρήματος.

armis: αφαιρετική του χωρισμού στο ρήμα ή έμμεσο αντικείμενο ρήματος.

Statim hostes fuga salutem petiverunt: Κύρια πρόταση κρίσεως.

petiverunt: ρήμα.

hostes: υποκείμενο ρήματος.

salutem: αντικείμενο ρήματος.

fuga: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο petiverunt.

statim: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο petiverunt.

Sed consul, […] adulescentem, […] morte multavit: Κύρια πρόταση κρίσεως.

multavit: ρήμα.

consul: υποκείμενο ρήματος.

adulescentem: αντικείμενο ρήματος.

morte: αφαιρετική της ποινής στο multavit.

cum in castra revertisset: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση˙ εισάγεται με τον ιστορικό/διηγηματικό σύνδεσμο cum (υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση κύριας και δευτερεύουσας˙ δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού ανάμεσά τους˙ λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης και είναι φανερός εδώ ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου της υποτακτικής˙ εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (revertisset), γιατί εξαρτάται από το ρήμα της κύριας που είναι ιστορικός χρόνος (multavit) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

revertisset: ρήμα.

(consul): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

in castra: εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο στο revertisset.

cuius opera hostes fugati erant: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο adulescentem, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία cuius, εκφέρεται με οριστική (fugati erant) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.

fugati erant: ρήμα.

hostes: υποκείμενο ρήματος.

opera: αφαιρετική οργανική του μέσου στο fugati erant.

cuius: γενική υποκειμενική (προσώπου) στο opera.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

pugna -ae: θηλυκό

hasta -ae: θηλυκό

fuga -ae: θηλυκό

opera -ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

bellum -i: ουδέτερο

Manlius -ii/i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)

Romanus -i: αρσενικό

castrum -i: ουδέτερο (το φρούριο)/castra -orum (το στρατόπεδο)

verbum -i: ουδέτερο

filius -ii/i: αρσενικό

proelium -ii/i: ουδέτερο

arma -orum: ουδέτερο (δεν έχει ενικό)

Γ΄ κλίση

consul -is: αρσενικό

genus -eris: ουδέτερο

hostis -is: αρσενικό

dux -cis: αρσενικό

miles -itis: αρσενικό

virtus -utis: θηλυκό

adulescens -ntis: αρσενικό/ θηλυκό(εδώ αρσενικό)

vis: θηλυκό (στον ενικό έχει μόνο τις πτώσεις: Ονομ: vis, Aιτ: vim, Αφ: vi)

cupiditas -atis: θηλυκό

certamen -inis: ουδέτερο

salus -utis: θηλυκό

mors -rtis: θηλυκό).

Δ΄ κλίση

exercitus -us: αρσενικό

iniussus -us: αρσενικό (εύχρηστο μόνο στην αφαιρετική ενικού)

eventus -us: αρσενικό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

Latinus, -a, -um (δεν σχηματίζει παραθετικά)

paulus, -a, -um (δεν σχηματίζει παραθετικά)

Γ΄ κλίση

οmnis, -is, -e (δεν σχηματίζει παραθετικά)

singularis, -is, -e (δεν σχηματίζει παραθετικά)

nobilis, -is, -e (Συγκριτικός: nobilior, -ior, -ius, Υπερθετικός: nobilissimus, -a, -um)

fortis, -is, -e (Συγκριτικός: fortior, -ior, -ius, Υπερθετικός: fortissimus, -a, -um)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

is, ea, id (οριστική-επαναληπτική)

hic, haec, hoc (δεικτική)

quantus, -a, -um (ερωτηματική)

suus, sua, suum (κτητική)

qui, quae, quod (αναφορική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

praeterequito, praeterequitavi, praeterequitatum, praeterequitāre

pugno, pugnavi, pugnatum, pugnāre

spolio,spoliavi, spoliatum, spoliāre

fugo, fugavi, fugatum, fugāre

multo, multavi, multatum, multāre

2η Συζυγία

abstineo, abstinui, abstentum, abstinēre

permoveo, permovi, permotum, permovēre

3η Συζυγία

nascor, natus sum, nasci αποθετικό (μετοχή μέλλοντα: nasciturus)

edico, edixi, edictum, edicĕre

lacesso, lacessivi, lacessitum, lacessĕre

congredior, congressus sum, congrĕdi αποθετικό (ανήκει στα 15 σε -io)

cerno, crevi, cretum, cernĕre (στο κείμενο είναι απρόσωπο: cernitur, conspectum est, cerni)

antecello, -, -, antecellĕre

confido, confisus sum, confidĕre ημιαποθετικό

ruo, rui, rutum, ruĕre (μετοχή μέλλοντα: ruiturus)

transfigo, transfixi, transfixum, transfigĕre

peto, peti(v)i, petitum, petĕre

revertor, reverti,(reversus sum) reverti ημιαποθετικό και αποθετικό 3 (εδώ ημιαποθετικό)

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

abeo, abi(v)i,abitum, abīre

praesum, praefui, -, praeesse

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

aliquando

post

tum   

statim

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

a(b) (+ αφαιρετική)

in (+ αιτιατική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

cum (χρονικός, ιστορικός ή διηγηματικός)

ut (βουλητικός, τελικός)

et (συμπλεκτικός)

sed (αντιθετικός)

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

praeest, praeerat, praeerit, praefuit, praefuerat, praefuerit

abeat, abiret, abiturus sit, abierit, abisset

edicit, edicebat, edicet, edixit, edixerat, edixerit

abstineant, abstinerent, abstenturi sint, abstinuerint, abstinuissent

praeterequitat, praeterequitabat, praeterequitabit, praeterequitavit, praeterequitaverat, praeterequitaverit 

lacessitur, lacessebatur, lacessetur, lacessitus est, lacessitus erat, lacessitus erit 

transfigit, transfigebat, transfiget, transfixit, transfixerat, transfixerit 

congrediamur, congrederemur, congressuri simus, congressi simus, congressi essemus 

cernatur, cerneretur, ----, conspectum sit, conspectum esset

antecellat, antecelleret 

confidens, ----, confisurus, confisus 

ruit, ruebat, ruet, ruit, ruerat, ruerit 

transfigit, transfigebat, transfiget, transfixit, transfixerat, transfixerit

spoliat, spoliabat, spoliabit, spoliavit, spoliaverat, spoliaverit

petunt, petebant, petent, petiverunt, petiverant (petierant), petiverint (petierint)

revertatur, reverteretur, reversurus sit, revertit (reversus sit), revertisset (reversus esset)

fugantur, fugabantur, fugabuntur, fugati sunt, fugati erant, fugati erunt

multat, multabat, multabit, multavit, multaverat, multaverit 

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

hasta eum transfixit et armis spoliavit

= is hasta transfixus est et armis spoliatus est (ab adulescente)

Statim hostes fuga salutem petiverunt

= Statim salus petita est fuga a hostibus

Sed consul adulescentem morte multavit

= Sed adulescens multatus est morte a consule

Τροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:

a duce hostium his verbis proelio lacessitus est

= dux hostium his verbis proelio eum lacessivit

Β΄ όρος σύγκρισης:

fortior hoste

= fortior quam hostis

Ισοδύναμη έκφραση:

cuius opera hostes fugati erant

= per quem (cuius auxilio ή cuius beneficio) hostes fugati erant

Ανάλυση μετοχής σε πρόταση:

confisus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.

=

quod confisus erat     (Οριστ. Υπερσυντελίκου. Αντικειμενική Αιτιολογία)

quod confisus esset    (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)

cum confisus esset     (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

permotus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο.

=

quod permotus erat     (Οριστική Υπερσυντελίκου. Αντικειμενική Αιτιολογία)

quod permotus esset  (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)

cum permotus esset   (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

natus: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη T. Manlius

=

qui natus est

Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

Is cum aliquando castris abiret, edixit (αυτός, όταν κάποτε έφυγε από το στρατόπεδο, διέταξε)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο, η μετοχή θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο της κύριας και θα τεθεί σε ονομαστική.

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης και τρέπουμε το ρήμα Παρατατικού σε μετοχή Ενεστώτα (ονομαστική πτώση): aliquando castris abiens

Sed consul, cum in castra revertisset, adulescentem... morte multavit (Αλλά όμως ο ύπατος, όταν γύρισε στο στρατόπεδο, τιμώρησε με θάνατο το νεαρό)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή. Εφόσον η κύρια με τη δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο κι εφόσον το ρήμα της δευτερεύουσας, αν και είναι ενεργητικού Υπερσυντελίκου, είναι ημιαποθετικό, η μετοχή που θα προκύψει θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος της κύριας (σε πτώση ονομαστική).

Αφαιρούμε, λοιπόν, το σύνδεσμο εισαγωγής της πρότασης και τρέπουμε το ρήμα Υπερσυντελίκου σε μετοχή Παρακειμένου: in castra reversus

Δήλωση σκοπού:

Congrediamur, ut cernatur (ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί) [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Ενεστώτα, επειδή εξαρτάται από Αρκτικό χρόνο (ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων)]

=

Congrediamur, qui cernamus (ας μονομαχήσουμε, για να κρίνουμε) [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, στην οποία γίνεται χρήση ενεργητικής σύνταξης. Η εκφορά με υποτακτική, λόγω της ιδιομορφίας στην ακολουθία των χρόνων.]

Αν διατηρούσαμε την παθητική σύνταξη θα είχαμε: quod cernatur (για να κριθεί αυτό)

Congrediamur cretum [αιτιατική σουπίνου]

Congrediamur cernendi causa [causa + γενική γερουνδίου]

Congrediamur ad cernendum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

ruit in certamen (όρμησε στον αγώνα) in certamen: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (certamen = από το ρήμα certo (αγωνίζομαι)

=

ruit ut certaret [Δευ/σα Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

ruit qui certaret [Δευ/σα Αναφορική Τελική πρόταση, εκφερόμενη με Υποτακτική Παρατατικού επειδή εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων)]

ruit certatum [αιτιατική σουπίνου]

ruit certandi causa [causa + γενική γερουνδίου]

ruid ad certandum [ad + αιτιατική γερουνδίου]

Δήλωση κτήσης χωρίς αυτοπάθεια:

viribus suis

= viribus eius

Να μεταφερθούν οι παρακάτω τύποι στις πτώσεις που ζητούνται για τον καθένα:

nobili: ονομαστική ενικού στο γένος που βρίσκεται.

= nobile

exercitui: ονομαστική πληθυντικού.

= exercitus

omnes: αιτιατική πληθυντικού.

= omnes

hostium: γενική ενικού.

= hostis

his: στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού.

= hoc

viribus: αφαιρετική ενικού.

= vi

certamen: αιτιατική ενικού.

= certamen

fortior: ονομαστική πληθυντικού ουδετέρου γένους.

= fortiora

cuius: γενική πληθυντικού στο γένος που βρίσκεται.

= quorum

mortem: αιτιατική πληθυντικού.

= mortes/-is

Ασκήσεις

I. Μήπως θυμόσαστε τις παρακάτω αφαιρετικές;

Poeta epistulis contra iniuriam repugnat (μάθ. I) [Ο ποιητής με επιστολές μάχεται ενάντια στην αδικία]

epistulis: Αφαιρετική του οργάνου στο repugnat (οργανική αφαιρετική)

Aeneas cum sociis ad Italiam navigat (μάθ. II) [Ο Αινείας με τους συντρόφους του πλέει προς την Ιταλία]

cum sociis: Εμπρόθετος προσδιορισμός της συνοδείας στο navigat

Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat (μάθ. V) [Τα τελευταία χρόνια της ζωής του παρέμενε στην Καμπανία]

annis: Αφαιρετική του χρόνου στο tenebat (τοπική αφαιρετική)

in Campania: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο

Quattuor ex legionibus in hibernis conlocat (μάθ. VI) [Τέσσερις από τις λεγεώνες εγκαθιστά σε χειμερινά στρατόπεδα]

ex legionibus: Εμπρόθετος προσδιορισμός του διαιρεμένου όλου στο quattor

in hibernis: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο

Augustus ab Iulo ortus erat (μάθ. Χ) [Ο Αύγουστος καταγόταν από τον Ίουλο]

ab Iulo: Εμπρόθετος προσδιορισμός της καταγωγής στο ortus

Homo ingentis magnitudinis et facie squalida (μάθ. XIV) [Ένας άνθρωπος με πελώριο ανάστημα και βρώμικο πρόσωπο]

facie: Αφαιρετική της ιδιότητας στο homo (οργανική αφαιρετική)

Octavianus supplicio capitis eum adfecit (μάθ. XIV) [Ο Οκταβιανός του επέβαλε την ποινή του θανάτου]

supplicio: Έμμεσο αντικείμενο του ρήματος adfecit. Ως άμεσο αντικείμενο του ρήματος λειτουργεί το eum

Germani lacte nutriuntur (μάθ. XV) [Οι Γερμανοί τρέφονται με γάλα]

lacte: Αφαιρετική του μέσου στο nutriuntur (οργανική αφαιρετική)

Germani pedibus proeliantur (μάθ. XV) [Οι Γερμανοί μάχονται πεζοί]

pedibus: Αφαιρετική του τρόπου στο ρήμα της πρότασης. (οργανική αφαιρετική)

Cacus fretus viribus suis erat (μάθ. XVIII) [Ο Κάκος είχε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του]

viribus: Αφαιρετική της αιτίας (εσωτερικό αίτιο) στο fretus (οργανική αφαιρετική)

Catilina ab Antonio victus est (μάθ. XIX) [Ο Κατιλίνας νικήθηκε από τον Αντώνιο]

ab Antonio: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου

Opibus urbis nolite confidere (μάθ. XXV) [Μην έχετε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της πόλης]

opibus: Αντικείμενο του απαρεμφάτου confidere

Ea puella nihil festivus erat (μάθ. XXVI) [Τίποτε δεν ήταν πιο πρόσχαρο από αυτή την κοπέλα]

puella: β΄ όρος σύγκρισης με α΄ όρο το nihil

II. Να αναγνωριστούν οι αφαιρετικές του κειμένου: hasta, armis, opera

hasta: Αφαιρετική του οργάνου

armis: Έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα spoliavit

opera: Αφαιρετική του μέσου (οργανική αφαιρετική)

III. Να γίνει χρονική αντικατάσταση των τύπων: abiret, cernatur, revertisset

abiret: Υποτακτική Παρατατικού ενεργητικής φωνής, του ρήματος abeo, abi(v)i, abitum, abire (φεύγω)

cernatur: Υποτακτική Ενεστώτα παθητικής φωνής, του απρόσωπου ρήματος cernitur, cosmpectum est, cerni (αποφασίζω, κρίνω)

revertisset: Υποτακτική Υπερσυντελίκου του ημιαποθετικού ρήματος revertor, reverti, reversum, reverti (επιστρέφω)

Ενεστώτας: abeat – cernatur – revertatur

Παρατατικός: abiret – cernetur – reverteretur

Μέλλοντας: abiturus sit - --- - reversurus sit

Παρακείμενος: abierit – conspectum sit – reverterit / reversus sit

Υπερσυντέλικος: abisset – conspectum esset – revertisset / reversus esset

IV. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

Παρά τη διαταγή του πατέρα του ο νέος πολέμησε με το Λατίνο στρατιώτη

Iniussu patris sui adulescens cum milite Latino pugnavit

Ο νέος τιμωρήθηκε από τον πατέρα του με θάνατο

Adulescens a patre suo morte multatus est

Σημεία Θεωρίας

1. Η αφαιρετική απλή ή εμπρόθετη συγκεντρώνει τις λειτουργίες τριών παλαιότερων πτώσεων: της κυρίως αφαιρετικής (separatīvus), της οργανικής (instrumentālis) και της τοπικής (locatīvus). Στην ελληνική οι χρήσεις της κυρίως αφαιρετικής υπάρχουν στη γενική, ενώ της τοπικής και της οργανικής στη δοτική.

2. Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει την αφετηρία, εννοούμενη ως (α) Τοπική προέλευση (βλ. μάθ. XXVIII) (β) Καταγωγή (nobili genere natus· πρβ. πατρός ἐσθλοῦ πέφυκα· βρίσκεται και εμπρόθετη), (γ) Υλική αφετηρία ενός πράγματος (αφαιρετ. της ύλης): poculum ex auro· πρβ. τό ἔρυμα λίθων ἐποιήσατο (δ) Σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού (απλή ή εμπρόθετη): με ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω (π.χ. castris abeo, pugnā abstineo· πρβ. ἀπεῖχον ἀλλήλων παρασάγγην· δεῖ χρημάτων) (ε) Το αίτιο που προκαλεί το πάθος του υποκειμένου (ποιητικό αίτιο) (ζ) Σημείο εκκίνησης για σύγκριση (αφαιρετική συγκριτική): fortior hoste· πρβ. νεώτερος τοῦ Περικλέους (η) Σημείο εκκίνησης για εκτίμηση, κρίση, κτλ. singulāris proelii eventu cernētur, quanto... (θ) το διαιρεμένο όλο (pauci ex militibus).

3. Η οργανική εκφράζει (α) Τη συνοδεία (π.χ. cum elephantis Alpes transiit· πρβ. ἦλθον ναυσί τριάκοντα (β) Τον τρόπο (Tarquinius hoc modo imperium perdit· πρβ. τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐτείχισαν τήν πόλιν) (γ) Την ιδιότητα (homo squalidā facie) (δ) Το όργανο ή το μέσο (hastā eum transfixit· πρβ. τὴν θύραν τῇ βακτηρίᾳἔκρουε)· όταν πρόκειται για πρόσωπο, χρησιμοποιείται ή η πρόθ. per + αιτ. ή οι αφαιρετικές operā, beneficio, auxilio + γεν. του προσώπου, π.χ. operā adulescentis (ή per adulescentem) hostes fugāti erant. To μέσο δηλώνουν επίσης οι αφαιρετικές που συνοδεύουν ρήματα όπως το compleo (militibus murum complēvit), το afficio (supplicio est adfectus), το confīdo (viribus suis confīsus)· επίσης επίθετα όπως το dignus (longiōre vitā dignus erat) και το fretus (fretus viribus suis) (ε) To μέτρο (quanto miles Latinus Romano virtūte antecellit· paulo maior natu· πρβ. πολλῷ κρεῖττόν ἐστιν) (στ) Την αναφορά (virtūte antecellit· πρβ. ἄνθρωπος ξυνέσει ὑπερέχει τῶν ἄλλων ζώων) (ζ) Την αιτία (εσωτερικό αίτιο) (cupiditāte pugnandi permōtus)· εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogātu + γεν. (iniussu consulis) (η) Την ποινή (βλ. XXIX Π3β) (θ) Την αξία (βλ. XXIX Π3α).

4. Η τοπική προσδιορίζει την πράξη τοπικά ή χρονικά (αφ. του τόπου και του χρόνου· βλ. το μάθ. XXVIII).