Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 38 (XXXVIII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Brooke Shaden 

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 38 (XXXVIII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO DUODEQUADRAGESIMA

Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι τυχαίες κουβέντες μπορούσαν να αποδειχτούν σημαδιακές. Ενδεικτικό είναι το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθεί. Η Καικιλία θέλησε να προκαλέσει την εμφάνιση ενός οιωνού, για να πληροφορηθεί κάτι σχετικό με το μελλοντικό άντρα της κόρης της αδελφής της, που βρισκόταν σε ηλικία γάμου. Στη διάρκεια της ολονυκτίας μέσα στο ναό η κοπέλα κουράστηκε από την ορθοστασία και ζήτησε από τη θεία της «να της παραχωρήσει τη θέση της για να καθίσει». Η Καικιλία της «παραχώρησε ευχαρίστως τη θέση της». Αργότερα η Καικιλία πέθανε και το κορίτσι «πήρε τη θέση της» και στη ζωή, αφού έγινε γυναίκα του Μετέλλου.

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiāle petit filiae sorōris, ipsa fēcit omen. Nam in sacello quodam nocte cum sorōris filiā persedēbat expectabatque dum aliqua vox congruens proposito audirētur. Tandem puella, longā morā standi fessa, rogāvit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia puellae dixit: «ego libenter tibi meā sede cedo». Hoc dictum paulo post res ipsa confirmāvit. Nam mortua est Caecilia, quam Metellus, dum vixit, multum amāvit; postea is puellam in matrimonium duxit.

Μετάφραση: Η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε την εμφάνιση κάποιου γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδελφής της, σύμφωνα με τις πατροπαράδοτες συνήθειες, δημιούργησε η ίδια οιωνό. Μια νύχτα δηλαδή καθόταν με την κόρη της αδελφής (της) σε κάποιο μικρό ιερό και περίμενε μέχρις ότου ακουστεί κάποια φωνή που να ανταποκρινόταν στον σκοπό τους. Τελικά η κοπέλα, κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία (της) να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της. Τότε η Καικιλία είπε στην κοπέλα: «εγώ ευχαρίστως σου παραχωρώ τη θέση μου». Αυτόν τον λόγο λίγο αργότερα επιβεβαίωσε η ίδια η πραγματικότητα. Πέθανε δηλαδή η Καικιλία, την οποία ο Μέτελλος, όσο ζούσε, την αγάπησε πολύ· αργότερα αυτός παντρεύτηκε την κοπέλα (οδήγησε την κοπέλα σε γάμο).

Σημειώσεις

1. uxor: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στο Caecilia.

2. more: αφαιρετική οργανική του τρόπου.

3. filiae: δοτική προσωπική χαριστική.

4. nocte: αφαιρετική του χρόνου [αφαιρ. nocte & noctu].

5. congruens: επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο vox [ανάλυση σε: quae congruebat] [Οι αρχικοί χρόνοι του ρήματος είναι congruo, congrui, -, congruĕre. Ο συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός είναι congruentior, -ior, -ius / congruentissimus, -a, -um].

6. mora: αφαιρετική της αιτίας και συγκεκριμένα του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στη λέξη fessa [ρήματα ή επίθετα που δηλώνουν σωματική ή ψυχική ταλαιπωρία, αρρώστια ή κόπωση συντάσσονται με αφαιρετική της αιτίας, απρόθετη ή εμπρόθετη].

7. standi: γενική γερουνδίου ως συμπλήρωμα, γενική αντικειμενική στο mora [Οι αρχικοί χρόνοι του ρήματος sto είναι sto,steti,statum,stare].

8. fessa: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου.

9. puellam in matrimonium duco: πρβλ. με την αρχαία ελληνική γλώσσα: ἂγομαι γυναĩκα = νυμφεύομαι.

Συντακτική ανάλυση

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το fecit. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (petit: ιστορικός ενεστώτας), διότι η πράξη ενδιαφέρει μόνο από καθαρά χρονική άποψη. Πιο συγκεκριμένα, εκφράζει, σε σχέση με την πρόταση την οποία προσδιορίζει, το σύγχρονο και μάλιστα τη συνεχιζόμενη πράξη, στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει η πράξη της κύριας πρότασης. (Έχουμε λατινισμό, αφού γίνεται χρήση της σύνταξης dum + οριστική ενεστώτα, που στα νέα ελληνικά μεταφράζεται με οριστική χρόνου παρατατικού). Η φράση Caecilia, uxor Metelli ανήκει, κατά πρόταξη, στη χρονική πρόταση.

petit: ρήμα.

Caecilia: υποκείμενο του ρήματος petit.

uxor: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στο Caecilia.

Metelli: γενική κτητική στη λέξη uxor.

omen: αντικείμενο του ρήματος petit.

nuptiale: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο omen.

filiae: δοτική προσωπική χαριστική. Συνάπτεται με το ρήμα petit.

sorοris: γενική κτητική στη λέξη filiae.

more: αφαιρετική οργανική του τρόπου στο ρήμα petit.

prisco: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο more.

ipsa fecit omen: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (fecit: οριστική παρακειμένου).

fecit: ρήμα.

ipsa: υποκείμενο του ρήματος fecit.

omen: αντικείμενο του ρήματος fecit.

Nam in sacello quodam nocte cum sororis filia persedebat: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (persedebat: οριστική παρατατικού).

persedebat: ρήμα.

(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος persedebat.

in sacello: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο ρήμα persedebat.

quodam: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη sacello.

cum filia: εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας στο ρήμα persedebat.

sororis: γενική κτητική στη λέξη filia.

nocte: αφαιρετική του χρονικού εντοπισμού στο ρήμα persedebat.

Ο εμπρόθετος προσδιορισμός της κοινωνίας (cum+ αφαιρετική) συναντάται με ρήματα που δηλώνουν συμμετοχή. Αντιθέτως, με ρήματα που δηλώνουν κίνηση ο προσδιορισμός ονομάζεται «της συνοδείας».

expectabatque: κύρια πρόταση που εκφέρεται με οριστική (expectabat: οριστική παρατατικού) και συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο –que (εγκλιτική λέξη).

expectabat: ρήμα.

(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος expectabat.

dum aliqua vox congruens proposito audiretur: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το expectabat. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με υποτακτική χρόνου παρατατικού (audiretur), διότι η πράξη δεν ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, αλλά περιγράφεται και ως προσδοκία ή επιδίωξη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει, δηλαδή την κύρια, δηλώνει το υστερόχρονο.

audiretur: ρήμα.

vox: υποκείμενο του ρήματος audiretur.

aliqua: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο vox.

congruens: επιθετική/αναφορική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο vox.

proposito: αντικείμενο της μετοχής congruens.

Tandem puella, longa mora standi fessa, rogavit materteram: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (rogavit: οριστική παρακειμένου).

rogavit: ρήμα.

puella: υποκείμενο του ρήματος rogavit.

materteram: άμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit. Ως έμμεσο αντικείμενο του ρήματος rogavit τίθεται η δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση που ακολουθεί «ut sibi paulisper loco cederet».

fessa: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο puella.

mora: αφαιρετική του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου. Συνάπτεται με το fessa.

longa: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη mora.

standi: γενική γερουνδίου που χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα, γενική αντικειμενική στο mora.

tandem: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα rogavit.

ut sibi paulisper loco cederet: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα rogavit της κύριας πρότασης που προηγήθηκε. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική. Εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της δηλώνει απλώς κάτι το επιθυμητό και χρόνου παρατατικού (cederet), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (rogavit) που είναι ιστορικού χρόνου. Έχουμε ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, καθώς η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της. (Συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). [ευθύς λόγος: matertera, mihi paupisper loco cede!].

cederet: ρήμα.         

(matertera ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος cederet.

sibi: δοτική προσωπική χαριστική που συνάπτεται με το cederet .

loco: αντικείμενο του ρήματος cederet.

paulisper: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα cederet.

Tum Caecilia puellae dixit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (dixit: οριστική παρακειμένου).

dixit: ρήμα.

Caecilia: υποκείμενο του ρήματος dixit.

puellae: αντικείμενο του ρήματος dixit.

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα dixit.

“ego libenter tibi mea sede cedo”: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (cedo: οριστική ενεστώτα).

cedo: ρήμα.

ego: υποκείμενο του ρήματος cedo.

tibi: δοτική προσωπική χαριστική που συνάπτεται με το cedo.

sede: αντικείμενο του ρήματος cedo.

mea: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη sede.

libenter: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα cedo.

Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (confirmavit: οριστική παρακειμένου).

confirmavit: ρήμα.

res: υποκείμενο του ρήματος confirmavit.

ipsa: ομοιόπτωτος, κατηγορηματικός προσδιορισμός στη λέξη res

dictum: αντικείμενο του ρήματος confirmavit.

hoc: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη dictum.

post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα confirmavit.

paulo: αφαιρετική οργανική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post.

Nam mortua est Caecilia: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική. Εδώ ο σύνδεσμος nam (= δηλαδή) είναι διασαφητικός (mortua est: οριστική παρακειμένου).

mortua est: ρήμα.

Caecilia: υποκείμενο του ρήματος mortua est.

quam Metellus,- multum amavit: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη Caecilia. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quam και εκφέρεται με οριστική (amavit), αφού εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

amavit: ρήμα.

Metellus: υποκείμενο του ρήματος amavit.

quam: αντικείμενο του ρήματος amavit.

multum: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα amavit.

dum vixit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που χρησιμεύει,ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής με ρήμα το amavit. Eισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική (vixit: oριστική παρακειμένου), διότι ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζει (την αναφορική δευτερεύουσα) εκφράζει το σύγχρονο και μάλιστα την παράλληλη διάρκεια.

vixit: ρήμα.

(Caecilia ή ea): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος vixit.

postea is puellam in matrimonium duxit: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (duxit: οριστική παρακειμένου).

duxit: ρήμα.

is: υποκείμενο του ρήματος duxit.

puellam: αντικείμενο του ρήματος duxit.

in matrimonium: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την είσοδο σε κατάσταση ή σκοπό στο ρήμα duxit.

postea: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου και συγκεκριμένα της χρονικής ακολουθίας στο ρήμα duxit.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

Caecilia -ae: θηλυκό (ως κύριο όνομα δεν σχηματίζει κατά κανόνα πληθυντικό) 

filia -ae: θηλυκό (δοτική και αφαιρετική πληθυντικού filiis & filiabus)

puella -ae: θηλυκό

mora -ae: θηλυκό

matertera -ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

Metellus -i: αρσενικό (ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό)

sacellum -i: ουδέτερο

locus -i: αρσενικό [στον πληθυντικό είναι ετερογενές: είναι και αρσενικό: loci -orum (χωρία βιβλίων): και ουδέτερο: loca -orum (τόποι, περιοχές)]   

propositum -i: ουδέτερο (στην πραγματικότητα πρόκειται για ουδέτερο μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄ συζυγίας propono, -sui, -situm, proponĕre)

dictum -i: ουδέτερο (στην πραγματικότητα προέρχεται από το ουδέτερο μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος της γ΄συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre)

matrimonium -ii(i): ουδέτερο

Γ΄ κλίση

uxor -oris: θηλυκό  

mos, moris: αρσενικό

omen -inis: ουδέτερο

soror -oris: θηλυκό

nox, noctis: θηλυκό (αφαιρετική ενικού: nocte και noctu, γενική πληθυντικού: noctium)

vox, vocis: θηλυκό

sedes, sedis: θηλυκό (γενική πληθυντικού sedum)

Ε΄ κλίση

res, rei: θηλυκό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

priscus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)

longus, -a, -um: (συγκριτικός:longior, -ior, -ius, υπερθετικός:longissimus, -a, - um)

fessus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)

paulus, -a, -um: (δεν σχηματίζει παραθετικά)

Γ΄ κλίση

nuptialis, -is, -e: (δεν σχηματίζει παραθετικά ως απόλυτη έννοια)  

congruens -ntis: (συγκριτικός: congruentior, -ior, -ius, υπερθετικός: congruentissimus, -a, -um. Πρόκειται στην πραγματικότητα για επιθετικοποιημένη μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος της γ΄ συζυγίας congruo, congrui, -, congruĕre)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

ipse, ipsa, ipsum: (oριστική)

quidam, quaedam, quoddam: (αόριστη επιθετική)

aliqui, aliqua, aliquod: (αόριστη επιθετική)

ego: (προσωπική α΄ προσώπου)

tu: (προσωπική β΄προσώπου)

meus, -a, -um: (κτητική α΄ προσώπου για έναν κτήτορα)

hic, haec, hoc: (δεικτική)

qui, quae, quod: (αναφορική)

is, ea, id: (οριστική-επαναληπτική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

expecto, -avi, -atum, -āre

amo, -avi, -atum, -āre

rogo, -avi, -atum, -āre

sto, steti, statum, stāre

confirmo, -avi, -atum, -āre

2η Συζυγία

persedeo, persedi, persessum, persedēre

3η Συζυγία

facio, feci, factum, facĕre (To ρήμα είναι ένα από τα 15 ρήματα της γ συζυγίας που λήγουν σε –io. To β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα: fac)

peto, peti(v)i, petitum, petĕre

congruo, congrui, -, congruĕre

cedo, cessi, cessum, cedĕre

dico, dixi, dictum, dicĕre (To β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα:dic)

morior, mortuus sum, mori (Αποθετικό. Ανήκει στη γ΄ συζυγία, αν και λήγει σε –io(r). H μετοχή μέλλοντα είναι moriturus, -a, -um)

duco, duxi, ductum, ducĕre (To β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα:duc)

vivo, vixi, victum, vivĕre

4η Συζυγία

audio, audivi, auditum, audīre

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

tandem

paulisper

tum

libenter (συγκριτικός: libentius, υπερθετικός:libentissime)

post

multum (συγκριτικός: plus, υπερθετικός: plurimum)

postea

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in+ αφαιρετική (στον εμπρόθετο προσδιορισμό: in sacello)

in+ αιτιατική (στον εμπρόθετο προσδιορισμό: in matrimonium)

cum+ αφαιρετική

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

dum (χρονικός,υποτακτικός)

nam (αιτιολογικός ή διασαφητικός)

-que (συμπλεκτικός,παρατακτικός)

ut (βουλητικός, υποτακτικός)

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

petit, petebat, petet, peti(v)it, peti(v)erat, peti(v)erit

facit, faciebat, faciet, fecit, fecerat, fecerit

persedet, persedebat, persedebit, persedit, persederat, persederit

expectat, expectabat, expectabit, expectavit, expectaverat, expectaverit

audiatur, audiretur, ----, audita sit, audita esset

rogat, rogabat, rogabit, rogavit, rogaverat, rogaverit

cedat, cederet, cessura sit, cesserit, cessiset

dicit, dicebat, dicet, dixit, dixerat, dixerit

cedo, cedebam, cedam, cessi, cesseram, cessero

confirmat, confirmabat, confirmabit, confirmavit, confirmaverat, confirmaverit

moritur, moriebatur, morietur, mortua est, mortua erat, mortua erit

vivit, vivebat, vivet, vixit, vixerat, vixerit

ducit, ducebat, ducet, duxit, duxerat, duxerit

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

ego libenter tibi mea sede cedo [εγώ πρόθυμα σου παραχωρώ τη θέση μου]

=

Παθητική σύνταξη: mea sedes libenter tibi a me ceditur

Hoc dictum paulo post res ipsa confirmavit [Αυτό το λόγο λίγο αργότερα η ίδια η πραγματικότητα επιβεβαίωσε]

=

Παθητική σύνταξη: Hoc dictum paulo post re ipsa confirmatum est

postea is puellam in matrimonium duxit [έπειτα αυτός παντρεύτηκε την κοπέλα / οδήγησε την κοπέλα σε γάμο]

=

Παθητική σύνταξη: postea puella in matrimonium ab eo ducta est

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

fessa: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο. Εξαρτάται από Ιστορικό χρόνο: rogavit (ΠΡΚ), οπότε θα τραπεί σε χρόνο Υπερσυντέλικο, ώστε να δηλωθεί το προτερόχρονο.

=

quod fessa erat          (Οριστ. Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)

quod fessa esset         (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)

cum fessa esset           (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

congruens: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη vox

=

quae congruebat (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο audiretur)

Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen. (η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε, σύμφωνα με αρχαίο έθιμο, την εμφάνιση γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδερφής της, δημιούργησε η ίδια τον οιωνό)

=

Η δευτερεύουσα Χρονική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Χρονική μετοχή, η οποία θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος της κύριας, καθώς κύρια και δευτερεύουσα έχουν το ίδιο υποκείμενο: more prisco omen nuptiale petens filiae sororis

Nam mortua est Caecilia, quam Metellus multum amavit (πέθανε δηλαδή η Καικιλία, την οποία ο Μέτελλος πολύ αγάπησε)

=

Η δευτερεύουσα Αναφορική πρόταση μπορεί να τραπεί σε Αναφορική μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη μετοχή παθητικού Παρακειμένου (με παθητική σύνταξη), καθώς το ρήμα της πρότασης είναι ενεργητικού Παρακειμένου: (ea) multum amata a Metello

Τροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:

dum aliqua vox congruens proposito audiretur

= dum aliquam vocem congruentem proposito audirent

Μετατροπή κύριας πρότασης σε μετοχή:

Nam mortua est Caecilia

= nam Caecilia mortua

Ισοδύναμη έκφραση:

paulo post

= post paulum

longa mora standi

= propter (ob) longam moram standi

Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους ρηματικούς τύπους:

petit: β΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου

= peti(v)isti

fecit: β΄ πληθυντικό υποτακτικής παθητικού παρατατικού

= fieretis

persedebat: γ΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου

= persedit

expectabat: α΄ ενικό υποτακτικής ενεργητικού ενεστώτα

= expectem

audiretur: αφαιρετική σουπίνου

= auditu

dixit: τα 3 γένη του γερουνδιακού

= dicendus, -a, -um

cedo: γ΄ πληθυντικό οριστικής συντελεσμένου μέλλοντα στην ενεργητική φωνή

= cesserint

confirmavit: απαρέμφατο ενεργητικού παρακειμένου

= confirmavisse

vixit: γ΄ ενικό υποτακτικής υπερσυντελίκου στη φωνή που βρίσκεται

= vixisset

duxit: γ΄ πληθυντικό οριστικής παθητικού ενεστώτα

= ducuntur

Ασκήσεις

1. Αναγνωρίστε τις παρακάτω χρονικές προτάσεις.

Cum in venationibus eris, pugillares adporta (μαθ. VIII) [Όταν θα πας στο κυνήγι, φέρε εκεί τις πλάκες]

Η δευτερεύουσα χρονική εισάγεται με τον καθαρά χρονικό cum και εκφέρεται με Οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο. Ειδικότερα με Οριστική Μέλλοντα και δηλώνει κάτι το σύγχρονο σε σχέση με το περιεχόμενο της κύριας (adporta, Προστακτική Ενεστώτα – μελλοντική έκφραση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου της κύριας πρότασης.

Ubi in Italia fuit, copias Romanorum profligavit (μαθ. XI) [Μόλις βρέθηκε στην Ιταλία κατατρόπωσε τις στρατιωτικές δυνάμεις των Ρωμαίων]

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ubi και εκφέρεται με Οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο. Ειδικότερα με Οριστική ιστορικού χρόνου (Παρακειμένου), καθώς και η κύρια πρόταση εκφέρεται με Οριστική ιστορικού χρόνου (Παρακειμένου) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Ut domum rediit, filia ad eum cuccurrit (μαθ. XII) [Μόλις επέστρεψε σπίτι, η κόρη έτρεξε προς αυτόν]

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με Οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο. Ειδικότερα με Οριστική ιστορικού χρόνου (Παρακειμένου), καθώς και η κύρια πρόταση εκφέρεται με Οριστική ιστορικού χρόνου (Παρακειμένου) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Vix animum sollicitum somno dederat, cum repente apparuit species (μαθ. XIV)

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον αντίστροφο cum (η δευτερεύουσα φέρει το κύριο νοηματικό βάρος, αντί της κύριας) και εκφράζει ένα αιφνίδιο γεγονός. Δείκτες της χρήση του αντίστροφου cum είναι και τα χρονικά επιρρήματα που υπάρχουν στην κύρια (vix, μόλις) και τη δευτερεύουσα (repente, ξαφνικά). Η δευτερεύουσα εκφέρεται με οριστική, καθώς ενδιαφέρει μόνο από χρονικής άποψης, και ειδικότερα με Οριστική Παρακειμένου, ενώ στην κύρια υπάρχει Οριστική Υπερσυντελίκου, δηλώνεται έτσι το υστερόχρονο στο παρελθόν.

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Cum civitas bellum gerit, magistratus creantur (μαθ. XV) [Κάθε φορά που η πολιτεία διεξάγει πόλεμο, εκλέγουν άρχοντες]

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον επαναληπτικό cum και εκφέρεται με οριστική, καθώς ενδιαφέρει μόνο από χρονικής άποψης. Ειδικότερα, εκφέρεται με Οριστική Ενεστώτα, καθώς εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (Οριστική Ενεστώτα), δηλώνοντας έτσι το σύγχρονο σε σχέση με την κύρια. Λόγω του επαναληπτικού συνδέσμου μάλιστα εκφράζει ένα γεγονός που επαναλαμβάνεται αόριστα.

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Postquam bovum vestigia vidit, gregem amovere coepit (μαθ. XVIII) [Όταν είδε τα ίχνη των βοδιών, άρχισε να απομακρύνει το κοπάδι]

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο postquam και εκφέρεται με Οριστική, καθώς εκφράζει μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο. Ειδικότερα με Οριστική ιστορικού χρόνου (Παρακειμένου), καθώς και η κύρια πρόταση εκφέρεται με Οριστική ιστορικού χρόνου (Παρακειμένου) και εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Cum illa cubiculum intraverat, filium vivere simulabat (μαθ. XXIII) [Κάθε φορά που έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα, προσποιούταν πως ο γιος ζούσε]

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον επαναληπτικό cum και εκφέρεται με οριστική, καθώς ενδιαφέρει μόνο από χρονικής άποψης. Ειδικότερα, εκφέρεται με Οριστική Υπερσυντελίκου, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (Οριστική Παρατατικού), δηλώνοντας έτσι το προτερόχρονο σε σχέση με την κύρια. Λόγω του επαναληπτικού συνδέσμου μάλιστα εκφράζει ένα γεγονός που επαναλαμβανόταν αόριστα στο παρελθόν.

Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Cum lacrimae suae vincerent, egrediebatur (μαθ. XXIII) [Όταν τα δάκρυά της νικούσαν, έβγαινε έξω]

Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό cum, εκφέρεται με υποτακτική Παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (Οριστική Παρατατικού), δηλώνοντας έτσι το σύγχρονο στο παρελθόν. Η εκφορά με υποτακτική οφείλεται στη χρήση του ιστορικού cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια, δημιουργώντας μια σχέση αιτίου αιτιατού ανάμεσά τους. Συνάμα, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στη χρήση της υποτακτικής.

Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια. 

Cum Nasica ad Ennium venisset, ancilla dixit eum domi non esse (μαθ. XXIV) [Όταν ο Νασικάς πήγε στον Έννιο, η υπηρέτρια του είπε ότι αυτός δεν είναι στο σπίτι]

Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό cum, εκφέρεται με υποτακτική Υπερσυντελίκου, καθώς εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (Οριστική Παρακειμένου), δηλώνοντας έτσι το προτερόχρονο στο παρελθόν. Η εκφορά με υποτακτική οφείλεται στη χρήση του ιστορικού cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια, δημιουργώντας μια σχέση αιτίου αιτιατού ανάμεσά τους. Συνάμα, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στη χρήση της υποτακτικής.

Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια. 

Cum Africanus in Literno esset, praedones ad eum venerunt (μαθ. XXXIV) [Όταν ο Αφρικανός ήταν στο Λίτερνο, ήρθαν σ’ αυτόν ληστές]

Δευτερεύουσα χρονική πρόταση. Εισάγεται με τον ιστορικό / διηγηματικό cum, εκφέρεται με υποτακτική Παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (Οριστική Παρακειμένου), δηλώνοντας έτσι το σύγχρονο στο παρελθόν. Η εκφορά με υποτακτική οφείλεται στη χρήση του ιστορικού cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια, δημιουργώντας μια σχέση αιτίου αιτιατού ανάμεσά τους. Συνάμα, είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στη χρήση της υποτακτικής.

Η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στην κύρια. 

2. Να συμπληρωθεί ο σωστός ρηματικός τύπος:

Dum Curius cenat, legati Samnitium venerunt (ceno) [Ενώ ο Κούριος δειπνούσε, ήρθαν απεσταλμένοι των Σαμνιτών]

Μια συνεχιζόμενη πράξη (χρονική πρόταση), στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (κύρια πρόταση).

Legati expectaverunt, dum Curius aliquid diceret (dico) [Οι απεσταλμένοι περίμεναν, μέχρι να πει κάτι ο Κούριος]

Το περιεχόμενο της χρονικής πρότασης παρουσιάζεται ως προσδοκία.

Dum Curius vivus fuit, divitias contempsit (vivus sum) [Όσο ο Κούριος ήταν ζωντανός περιφρόνησε τα πλούτη]

Με τη χρονική πρόταση δηλώνεται παράλληλη διάρκεια, σε σχέση με το περιεχόμενο της κύριας.

3. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

Ενώ κάθονταν, ακούστηκε μια φωνή

Όσο αναπνέω (spiro), ελπίζω (spero)

Ενώ κάθονταν, ακούστηκε μια φωνή = Dum sedent, vox audita est [μια συνεχιζόμενη πράξη κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη]

Όσο αναπνέω, ελπίζω = Dum spiro, spero [παράλληλη διάρκεια]

Σημεία Θεωρίας

1. Οι χρονικές προτάσεις. Όπως οι χρονικές μετοχές έτσι και οι δευτερεύουσες προτάσεις προσδιορίζουν χρονικά την πράξη ή την κατάσταση που περιγράφει το ρήμα μιας άλλης πρότασης (συνήθως της κύριας). Η έγκλιση με την οποία εκφέρονται είναι η οριστική, εφόσον εκφράζουν μόνο το χρόνο και τίποτα άλλο· αν όμως ο καθορισμός του χρόνου χρωματίζεται με άλλες έννοιες (όπως αυτή της προσδοκώμενης πράξης) ή αν η σχέση της χρονικής πρότασης με την προσδιοριζόμενη δεν είναι μόνο καθαρά χρονική, τότε οι χρονικές προτάσεις εκφέρονται με υποτακτική. Στην περίπτωση αυτή ισχύει γενικά η ακολουθία των χρόνων.

2. Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζουν, οι χρονικές προτάσεις εκφράζουν:

i. Κάτι τo σύγχρονο. Στην περίπτωση αυτή εισάγονται με τους συνδέσμους: dum, quoad και quamdiu και εκφέρονται με οριστική. Ειδικότερα, ο συγχρονισμός περιλαμβάνει δύο κατηγορίες:

α. Παράλληλη διάρκεια (= εφόσον, όσο)· π.χ. Dum Caecilia vixit, Metellus eam multum amāvit όσο έζησε η Καικιλία, ο Μέτελλος την αγαπούσε πολύ.

β. Μια συνεχιζόμενη πράξη (= χρονική πρόταση), στη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη (= κύρια πρόταση). Η χρονική πρόταση εισάγεται μόνο με το dum (= ενώ) και εκφέρεται πάντα με την οριστική του ενεστώτα, οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χρόνος της κύριας πρότασης (για γεγονότα του παρελθόντος στην κύρια πρόταση υπάρχει συνήθως παρακείμενος ή ιστορικός ενεστώτας)· π.χ. Dum omen petit, ipsa fēcit omen ενώ αναζητούσε (κυρ. «αναζητά») κάποιο σημάδι, δημιούργησε η ίδια τον οιωνό.

ii. Κάτι το προτερόχρονο. Στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: postquam (= αφού), ubi, ut (= όταν, μόλις), simulac (simul atque), cum primum (= μόλις). Εκφέρονται με οριστική, που για το παρελθόν είναι συνήθως η οριστική του παρακειμένου (ή του υπερσυντελίκου): Ubi in sacellum venērunt (venerant), omen petivērunt όταν ήλθαν στο ναό, αναζήτησαν κάποιον οιωνό.

iii. Κάτι το υστερόχρονο. Στην περίπτωση αυτή οι χρονικές προτάσεις εισάγονται με τους συνδέσμους: antequam (ή χωριστά: ante ... quam) πριν priusquam (prius ... quam) πριν· dum, donec, quoad μέχρι. Εκφέρονται με οριστική, όταν η πράξη ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, και με υποτακτική, όταν η πράξη περιγράφεται ως προσδοκία ή επιδίωξη· π.χ.

expectābam, dum vox audirētur περίμενα μέχρι να ακουστεί η φωνή (= με την προσδοκία να ακουστεί)

discēdam, priusquam Caesar redeat θα φύγω πριν γυρίσει ο Καίσαρας (εκφράζεται η επιθυμία να τον προλάβω).

3. Συμπληρωματικά προς όσα έχουμε ήδη πει σχετικά με τη χρήση του cum θα προσθέσουμε εδώ τα εξής: (α) Ο cum με υποτακτική (ιστορικός cum) χρησιμοποιείται μόνο για το παρελθόν (βλ. μάθ. XXIV)· ο cum με οριστική χρησιμοποιείται και για το παρόν και για το παρελθόν και για το μέλλον (β) ο cum με οριστική έχει μια σειρά από ιδιαίτερες χρήσεις, στις οποίες δεν μπορεί να τον αντικαταστήσει ο ιστορικός cum. Εκφράζει δηλαδή την επανάληψη (επαναληπτικός: μάθ. XV), το ξαφνικό γεγονός (αντίστροφος cum: μάθ. XIV) κτλ.