Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 42 (XLII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Jean-Léon Gérôme

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 42 (XLII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO ALTERA ET QUADRAGESIMA

Ο ΚΙΚΕΡΩΝΑΣ ΚΑΙ

Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙΛΙΝΑ

Στο διάστημα από τις 8 Νοεμβρίου μέχρι τις 5 Δεκεμβρίου του 63 π.Χ. ο Κικέρωνας εκφώνησε εναντίον του Κατιλίνα και των υπόλοιπων συνωμοτών 4 βιαιότατους λόγους· οι λόγοι αυτοί είναι γνωστοί ως «Κατιλινιακοί» και αποτελούν ένα από τα καλύτερα δείγματα της ρητορικής του δεινότητας. Η συνωμοσία στο σύνολό της αποτέλεσε επίσης το θέμα μιας μονογραφίας του ιστορικού Σαλλουστίου. Ακόμη, ο ίδιος ο Κικέρωνας συνέθεσε δύο ποιήματα με θέμα την υπατεία του -στη διάρκεια της οποίας εκτυλίχθηκε η συνωμοσία- και κατά καιρούς ζήτησε από διάφορους φίλους του να συγγράψουν την ιστορία της με τρόπο εγκωμιαστικό για τον ίδιο. Την καταστολή της συνωμοσίας του Κατιλίνα τη θεωρούσε ως τη σημαντικότερη πράξη στην πολιτική του καριέρα, αλλά και ως το σπουδαιότερο γεγονός στην ιστορία της Ρώμης(!). Ήδη στους Κατιλινιακούς λόγους είναι φανερή η τάση του να «μυθοποιήσει» τα γεγονότα της συνωμοσίας και να υπερτονίσει το δικό του το ρόλο. Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από τον πρώτο Κατιλινιακό λόγο.

Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant, aut ea, quae vident, dissimulent: qui spem Catilīnae mollibus sententiis aluērunt coniurationemque nascentem non credendo confirmavērunt; quorum auctoritātem secūti multi, non solum improbi verum etiam imperīti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste in Manliāna castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore, qui non videat coniuratiōnem esse factam, neminem tam improbum, qui non fateātur.

Μετάφραση: Υπάρχουν μερικοί σε αυτήν την τάξη (των Συγκλητικών), οι οποίοι είτε αυτά, τα οποία πλησιάζουν απειλητικά, δεν (τα) βλέπουν, είτε αυτά, τα οποία βλέπουν, προσποιούνται (ότι δεν τα βλέπουν). Αυτοί εξέθρεψαν την ελπίδα του Κατιλίνα με επιεικείς αποφάσεις και ενίσχυσαν τη συνωμοσία, που γεννιόταν, με το να μην πιστεύουν (στην ύπαρξή της). Υπό την επιρροή αυτών ενεργώντας πολλοί, όχι μόνο φαύλοι αλλά και άπειροι, αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό έγινε σκληρά και τυραννικά. Τώρα καταλαβαίνω ότι αν αυτός φθάσει στο στρατόπεδο του Μανλίου, όπου κατευθύνεται, κανείς δεν θα είναι τόσο ανόητος, που (ώστε) να μην βλέπει ότι έγινε η συνωμοσία, κανείς (δεν θα είναι) τόσο αχρείος, που (ώστε) να μην το ομολογήσει.

Σημειώσεις

1. mollibus sententiis: αφαιρετική οργανική του τρόπου ή μέσου.

2. credendo: απρόθετη αφαιρετική γερουνδίου που δηλώνει τον τρόπο.

3. i. simulo (μαθ. 23) = προσποιούμαι ότι υπάρχει κάτι που δεν υπάρχει π.χ. morbum simulo = κάνω τον άρρωστο.

ii. dissimulo (μαθ. 42) = προσποιούμαι ότι δεν υπάρχει κάτι που υπάρχει π.χ. morbum dissimulo = κρύβω την αρρώστια μου.

4. nascentem: η μετοχή είναι επιθετική ή χρονική (σύμφωνα με το βιβλίο του καθηγητή).

5. secuti: έχει ενεργητική μεταβατική σημασία γιατί το ρήμα sequor είναι αποθετικό (sequor, secutus sum, sequi 3).

6. i. si …animadvertissem → dicerent: υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (η υπόθεση αναφέρεται στο παρελθόν - η απόδοση αναφέρεται στο παρόν).

ii. si pervenerit (υποτακτική παρακειμένου) → (intellego)… neminem..fore: εξαρτημένος υποθετικός λόγος. Ανεξάρτητος λόγος: si pervenerit, (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα) nemo tam stultus erit…. nemo tam improbus erit: α΄ είδος, ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον.

Συντακτική ανάλυση

Nonnulli sunt in hoc ordine: κύρια πρόταση κρίσεως, εφόσον εκφέρεται με οριστική (sunt = οριστική ενεστώτα).

sunt: ρήμα.

nonnulli: υποκείμενο του ρήματος sunt.

in ordine: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο (μεταφορική χρήση) στο ρήμα sunt.

hoc: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη ordine.

qui aut ea, ---, non videant: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non (= ut ei non) και είναι αρνητική. Eκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (videant), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (sunt) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sunt.

non videant: ρήμα.

qui: υποκείμενο του ρήματος non videant.

ea: αντικείμενο του ρήματος non videant.

Συχνά αναφορικές συμπερασματικές προτάσεις εισάγονται μετά από τις ακόλουθες περιπτώσεις: α. δεικτικές λέξεις (talis,tantus κτλ), β. συγκεκριμένα επίθετα (idoneus, aptus, dignus, indignus), γ. συγκριτικό βαθμό, δ. καταφατικές εκφράσεις (γενικές και αόριστες) (est quidam, sunt nonnulli κτλ.), ε. αρνητικές εκφράσεις (γενικές και αόριστες) (nemo est, nihil est κτλ) βλ.και Gildersleeve-Lodge, Latin Grammar, σελ. 404-5.

quae imminent: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στη λέξη ea της προηγούμενης δευτερεύουσας αναφορικής συμπερασματικής πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική (imminent), διότι εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

imminent: ρήμα.

quae: υποκείμενο του ρήματος imminent.

(qui) aut ea,…, (videre) dissimulent: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την εννοούμενη αναφορική αντωνυμία qui (= ut ei, διότι συνδέεται παρατακτικά διαζευκτικά με τους συνδέσμους aut…aut με την προηγούμενη αναφορική συμπερασματική πρόταση). Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση. Συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (dissimulent), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (sunt) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sunt.

dissimulent: ρήμα.

(qui): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος dissimulent.

(videre): εννοούμενο αντικείμενο του ρήματος dissimulent και ειδικό απαρέμφατο. Υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το εννοούμενο (se) (ταυτοπροσωπία-λατινισμός ειδικού απαρεμφάτου).

ea: αντικείμενο του εννοούμενου απαρεμφάτου videre.

quae vident: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στη λέξη ea της προηγούμενης δευτερεύουσας αναφορικής συμπερασματικής πρότασης (qui aut ea dissimulent). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και εκφέρεται με οριστική (vident), διότι εκφράζει το πραγματικό γεγονός.

vident: ρήμα

(ei): εννοούμενο υποκείμενο του vident.

quae: αντικείμενο του vident.

qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (aluerunt). (Στην προκειμένη περίπτωση η αναφορική αντωνυμία qui βρίσκεται στην αρχή ημιπεριόδου, αναφέρεται στα προηγούμενα και εισάγει κύρια πρόταση. Ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία (ei/ii).

aluerunt: ρήμα.

qui: υποκείμενο του ρήματος aluerunt.

spem: αντικείμενο του ρήματος aluerunt.

Catilinae: γενική υποκειμενική στη λέξη spem.

sententiis: αφαιρετική οργανική του τρόπου (ή του μέσου) στο ρήμα aluerunt.

mollibus: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο sententiis.

coniurationemque nascentem non credendo (eam nasci) confirmaverunt: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (confirmaverunt). Συνδέεται παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο –que με την προηγούμενη κύρια πρόταση με ρήμα το aluerunt.

confirmaverunt: ρήμα.

(qui): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος confirmaverunt.

coniurationem: αντικείμενο του ρήματος confirmaverunt.

nascentem: επιθετική/αναφορική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη coniurationem. (Η μετοχή μπορεί να χαρακτηριστεί και ως χρονική. Σε αυτήν την περίπτωση θα είναι συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος, εφόσον θα έχει ως υποκείμενό της το coniurationem και θα εκφράζει το σύγχρονο)

non credendo: απρόθετη αφαιρετική γερουνδίου που δηλώνει τον τρόπο στο ρήμα confirmaverunt.

(nasci): εννοούμενο ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο στο γερούνδιο non credendo.

(eam): εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου nasci.

quorum auctoritatem secuti multi, non solum improbi verum etiam imperiti,…, crudeliter et regie id factum esse dicerent: κύρια πρόταση κρίσεως. Η λέξη quorum στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία (= eorum) και εισάγει κύρια πρόταση. Η εν λόγω κύρια πρόταση αποτελεί την απόδοση της υποθετικής πρότασης «si in hunc animadvertissem».

dicerent: ρήμα

multi: υποκείμενο του ρήματος dicerent.

factum esse: αντικείμενο του ρήματος dicerent και ειδικό απαρέμφατο

id: υποκείμενο του απαρεμφάτου factum esse και ετεροπροσωπία.

secuti: τροπική ή αιτιολογική μετοχή, συνημμένη, αφού το υποκείμενό της, το multi, είναι και υποκείμενο του ρήματος dicerent.

auctoritatem: αντικείμενο της μετοχής secuti.

quorum: γενική κτητική στη λέξη auctoritatem.

crudeliter: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο απαρέμφατο factum esse.

regie: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο απαρέμφατο factum esse.

improbi: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στη λέξη multi.

imperiti: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στη λέξη multi (Oι παραθέσεις συνδέονται με επιδοτική σύνδεση).

Οι λέξεις improbi & imperiti στην πραγματικότητα είναι ουσιαστικοποιημένα επίθετα κατά παράλειψη των ουσιαστικών homines ή viri που κανονικά θα λειτουργούσαν ως παραθέσεις στο multi και τότε τα improbi – imperiti θα λειτουργούσαν ως επιθετικοί προσδιορισμοί. Δηλαδή θα ήταν κανονικά «homines/viri non solum improbi verum etiam imperiti».

Στην επιδοτική σύνδεση το β΄ σκέλος προβάλλεται ως πιο σημαντικό από το α΄ σκέλος. Βλ. και Gildersleeve-Lodge, Latin Grammar, σελ. 305.

si (ego) in hunc animadvertissem: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση που εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, διότι είναι καταφατική. Ως προς τη μορφή σχηματίζει απλό, ευθύ υποθετικό λόγο μαζί με την απόδοσή του, την κύρια πρόταση με ρήμα το dicerent. O υποθετικός λόγος ανήκει στο β΄ είδος, το μη πραγματικό ή το αντίθετο προς την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, η υπόθεση εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (animadvertissem) και επομένως αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η απόδοση εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (dicerent) και αναφέρεται στο παρόν.

animadvertissem: ρήμα

(ego): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος animadvertissem.

in hunc: εμπρόθετος προσδιορισμός της εχθρικής κατεύθυνσης σε πρόσωπο.

Nunc (ego) intellego,..., neminem tam stultum fore,..., neminem tam improbum (fore): κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (intellego).

intellego: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος intellego.

fore: αντικείμενο του ρήματος intellego και ειδικό απαρέμφατο.

neminem: υποκείμενο του απαρεμφάτου fore και ετεροπροσωπία.

stultum: κατηγορούμενο του υποκειμένου (neminem) του απαρεμφάτου fore.

tam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. Επιτείνει τη σημασία του επιθέτου stultum.

(fore): εννοούμενο αντικείμενο του ρήματος intellego και ειδικό απαρέμφατο. Συνδέεται με το προηγούμενο απαρέμφατο fore παρατακτικά (ασύνδετο σχήμα).

neminem: υποκείμενο στο εννοούμενου απαρέμφατο fore (ετεροπροσωπία).

improbum: κατηγορούμενο του υποκειμένου (neminem) του εννοούμενου απαρεμφάτου fore.

tam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. Επιτείνει τη σημασία του επιθέτου improbum.

si iste in Manliana castra pervenerit: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση που εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, διότι είναι καταφατική. Ως προς τη μορφή, είναι σύνθετος υποθετικός λόγος, αφού έχει δύο αποδόσεις (τα 2 απαρέμφατα του μέλλοντα) και εξαρτημένος, διότι τίθεται στον πλάγιο λόγο με ρήμα εξάρτησης το ρήμα intellego της κύριας πρότασης. Επομένως, η υπόθεση είναι «si iste in Manliana castra pervenerit» και η απόδοση: fore …(fore) = απαρέμφατα μέλλοντα.

Ο υποθετικός λόγος ανήκει στο α΄ είδος και εκφράζει την ανοικτή υπόθεση στο μέλλον. Ο ανεξάρτητος υποθετικός λόγος είναι: υπόθεση = si +οριστική συντ. μέλλοντα, απόδοση= οριστική μέλλοντα (si iste in Manliana castra pervenerit (συντελεσμένος μέλλοντας), nemo tam stultus erit,…, nemo tam improbus (erit)…)

pervenerit: ρήμα

iste: υποκείμενο του ρήματος pervenerit.

in castra: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση/κατεύθυνση σε τόπο στο ρήμα pervenerit.

Manliana: ομοιόπτωτος ,επιθετικός προσδιορισμός στο castra.

quo (iste) intendit: δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στη λέξη castra της προηγούμενης υποθετικής πρότασης. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα quo και εκφέρεται με οριστική χρόνου ενεστώτα (intendit), διότι δηλώνει ένα πραγματικό γεγονός στο παρόν. Η πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο.

intendit: ρήμα

(iste): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος intendit.

quo: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση σε τόπο στο ρήμα intendit.

Αν και στη συγκεκριμένη περίοδο έχουμε πλάγιο λόγο με ρήμα εξάρτησης το intellego η φράση «quo intendit» λειτουργεί ανεξάρτητα από αυτόν. Αυτό συμβαίνει διότι η εν λόγω φράση λειτουργεί ως παρενθετική και τίθεται ως προσθήκη, κατά κάποιον τρόπο, των σκέψεων του συγγραφέα. Βλ. Ernout-Thomas, Syntaxe Latine, σελ. 426,παρ,. 412.

qui non videat coniurationem esse factam: δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non (= ut is non) που βρίσκεται μετά τη λέξη tam (το tam βοηθά στον εντοπισμό της αναφορικής συμπερασματικής) και είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (videat), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (intellego) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το intellego.

non videat: ρήμα

qui: υποκείμενο του ρήματος non videat.

esse factam: αντικείμενο του ρήματος non videat και ειδικό απαρέμφατο6.

coniurationem: υποκείμενο του απαρεμφάτου esse factam και ετεροπροσωπία.

Στη φράση «qui non videat esse factam coniurationem» το non videat που είναι ρήμα αίσθησης συντάσσεται με το ειδικό απαρέμφατο esse factam, επομένως έχουμε έμμεση αντίληψη. (Άμεση αντίληψη έχουμε όταν ένα ρήμα αίσθησης συντάσσεται με κατηγορηματική μετοχή).

qui non fateatur (coniurationem esse factam): δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui non (= ut is non) που βρίσκεται μετά τη λέξη tam (το tam βοηθά στον εντοπισμό της αναφορικής συμπερασματικής) και είναι αρνητική. Εκφέρεται με υποτακτική, διότι το συμπέρασμα στη λατινική είναι μία υποκειμενική κατάσταση και συγκεκριμένα με υποτακτική χρόνου ενεστώτα (fateatur), διότι εξαρτάται από το ρήμα της κύριας πρότασης (intellego) που είναι αρκτικού χρόνου (ενεστώτας) και επομένως δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν. Υπάρχει ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, διότι το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του (συγχρονισμός κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση). Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του αποτελέσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το intellego.

non fateatur: ρήμα.

qui: υποκείμενο του ρήματος non fateatur.

(esse factam): εννοούμενο αντικείμενο του ρήματος non fateatur και ειδικό απαρέμφατο.

(coniurationem): εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου esse factam και ετεροπροσωπία.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

sententia -ae θηλυκό

Catilina -ae αρσενικό (Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό)

Β΄ κλίση

castrum -i ουδέτερο (το ουσιαστικό έχει άλλη σημασία ανά αριθμό. Στο ενικό castrum –i = φρούριο, στον πληθυντικό castra -orum = στρατόπεδο).

Γ΄ κλίση

ordo -inis αρσενικό

coniuratio -onis θηλυκό

auctoritas -atis θηλυκό

Ε΄ κλίση

spes, spei θηλυκό (στον πληθυντικό αριθμό απαντούν 3 πτώσεις: ονομαστική, αιτιατική, κλητική = spes)

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

multus, -a, -um (Συγκριτικός: στον ενικό απαντά μόνο η ονομαστική και αιτιατική του συγκριτικού του ουδετέρου = plus, καθώς και η γενική pluris, υπερθετικός: plurimus, -a, -um. Στον πληθυντικό: Συγκρ.: plures, plures, plura Υπερθ.: plurimi, -ae, -a).

improbus, -a, -um (Συγκριτικός: improbior, -ior, -ius, υπερθετικός: improbissimus, -a, -um).

imperitus, -a, -um (Συγκριτικός: imperitior, -ior, -ius, υπερθετικός: imperitissimus, -a, -um).

stultus, -a, -um (Συγκριτικός: stultior, -ior, -ius, υπερθετικός: stultissimus, -a, -um).

Manlianus, -a, -um (δεν έχει παραθετικά).

Γ΄ κλίση

mollis, -is, -e (Συγκριτικός βαθμός: mollior, -ior, -ius, υπερθετικός: mollissimus, -a, -um)

ΜΕΤΟΧΕΣ

secutus ,-a, -um (χρόνου παρακειμένου).

nascens-ntis (χρόνου ενεστώτα).

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

nonnulli, -ae, -a (αντωνυμικό επίθετο ή αόριστη επιθετική αντωνυμία, συναντάται και στον ενικό nonnullus, -a, -um γεν. nonnullius, δοτ. nonnulli)

hic, haec, hoc (δεικτική)

qui, quae, quod (αναφορική)

is, ea, id (οριστική - επαναληπτική)

nemo, nemo, nihil (hil) (αόριστη ουσιαστική)

iste, ista, istud (δεικτική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

confirmo, -avi, -atum, -āre

dissimulo, -avi, -atum, -āre

2η Συζυγία

fateor, fassus sum, fatēri (αποθετικό)

immineo, -, -, imminēre (ελλειπτικό, δεν έχει παρακείμενο και σουπίνο)

video, vidi, visum, vidēre

3η Συζυγία

alo, alui, altum (& alitum), alĕre (μετοχή μέλλοντα : aliturus,-a, -um&alturus,-a,-um)

nascor, natus sum, nasci (αποθετικό, μετοχή μέλλοντα : nasciturus, -a, -um)

credo, credidi, creditum, credĕre

animadverto, animadverti, animadversum, animadvertĕre

sequor, secutus sum, sequi (αποθετικό)

dico, dixi, dictum, dicĕre (β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα = dic)

intellego, intellexi, intellectum, intellegĕre

intendo, intendi, intentum (& intensum), intendĕre

4η Συζυγία

pervenio, perveni, perventum, pervenῑre

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse

fio, factus sum, fieri (χρησιμοποιείται ως παθητικό του facio)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

regie (Παράγεται από το δευτερόκλιτο επίθετο regius,-a,-um(< rex-,regis) = τυραννικός. Kαθώς προέρχεται από επίθετο που δηλώνει απόλυτη έννοια δεν σχηματίζει παραθετικά.

crudeliter (Παράγεται από το τριτόκλιτο επίθετο crudelis, -is, -e = σκληρός. (Συγκριτικός: crudelius, υπερθετικός: crudelissime).

nunc

tam

quo (πρόκειται στην πραγματικότητα για την επιρρηματοποιημένη αφαιρετική ενικού αρσενικού γένους της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο).

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in + αιτιατική ή αφαιρετική

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

aut… aut (διαζευκτικός, παρατακτικός)

non solum…verum etiam (αντιθετικοί, επιδοτικοί)

-que (συμπλεκτικός, παρατακτικός, εγκλιτική λέξη)

si (υποθετικός, υποτακτικός)

et (συμπλεκτικός, παρατακτικός)

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

sunt, erant, erunt, fuerunt (fuere), fuerant, fuerint

videant, viderent, visuri sint, viderint, vidissent

imminent, imminebant, imminebunt

vident, videbant, videbunt, viderunt (videre), viderant, viderint

dissimulent, dissimularent, dissimulaturi sint, dissimulaverint, dissimulavissent

alunt, alebant, alent, aluerunt (aluere), aluerant, aluerint

nascentem, ----, nascituram, natam

confirmant, confirmabant, confirmabunt, confirmaverunt (confirmavere), confirmaverant, confirmaverint

sequentes, ----, secuturi, secuti

animadvertam, animadverterem, animadversurus sim, animadverterim, animadvertissem

dicant, dicerent, dicturi sint, dixerint, dixissent

fieri, ----, factum iri, factum esse, factum fore

intellego, intellegebam, intellegam, intellexi, intellexeram, intellexero

perveniat, perveniret, perventurus sit, pervenerit, pervenisset

intendit, intendebat, intendet, intendit, intenderat, intenderit

esse, ----, futurum esse (fore), fuisse

fieri, ----, factum iri, factam esse, factam fore

fateatur, fateretur, fassurus sit, fassus sit, fassus esset

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt [αυτοί εξέθρεψαν την ελπίδα του Κατιλίνα με επιεικείς αποφάσεις]

=

Παθητική σύνταξη: spes Catilinae a quibus (ab eis) mollibus sententiis alta est (ή alita est)

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

nascentem: Επιθετική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το Σύγχρονο και προσδιορίζει τη λέξη coniurationem

=

quae nascebatur (Οριστική Παρατατικού, για να δηλωθεί το σύγχρονο στο παρελθόν, αφού έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο confirmaverunt)

Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

Nonnuli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant (υπάρχουν μερικοί στην τάξη αυτή που είτε δε βλέπουν αυτά που [τους] απειλούν)

=

Η δευτερεύουσα Αναφορική πρόταση θα τραπεί σε Αναφορική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος (ea) της αναφορικής συμπερασματικής πρότασης από την οποία εξαρτάται: imminentia

qui non videat coniurationem esse factam (δευτερεύουσα αναφορική επιρρηματική συμπερασματική πρόταση)

= non videntem coniurationem esse factam

Μετατροπή υποθετικού λόγου στα άλλα είδη:

si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie id factum esse dicerent (αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό έγινε σκληρά και τυραννικά)

Υπόθεση: si animadvertissem (Υποτ. Υπερσυντελίκου)

Απόδοση: dicerent (Υποτ. Παρατατικού)

Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2^ο είδος: Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητο), με την υπόθεση να αναφέρεται στο παρελθόν και την απόδοση να αναφέρεται στο παρόν.

=

Μετατροπή του Υποθετικού Λόγου στα άλλα είδη:

Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si animadverto – dicunt (Ορ. Ενεστώτα)

Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si animadverti – dixerunt (-ere) (Ορ. Παρακειμένου)

Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si animadvertam – dicent (Ορ. Μέλλοντα)

Μη πραγματικό στο παρόν: si animadverterem – dicerent (Υποτ. Παρατατικού)

Μη πραγματικό στο παρελθόν: si animadvertissem – dixissent (Υποτ. Υπερσυντ.)

Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si animadvertam – dicant (Υποτ. Ενεστώτα)

Nunc intellego, si iste in Manliana castra pervenerit, quo intendit, neminem tam stultum fore (τώρα καταλαβαίνω ότι, αν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μανλίου, όπου κατευθύνεται, δε θα είναι κανείς τόσο ανόητος)

Υπόθεση: si pervenerit (Υποτ. Παρακειμένου)

Απόδοση: neminem fore (Απαρέμφατο Μέλλοντα)

Ο υποθετικός λόγος είναι εξαρτημένος από το ρήμα της κύριας (intellego). Σε ευθύ λόγο η Υποτακτική Παρακειμένου θα μας δώσει Οριστική Συντ. Μέλλοντα και το Απαρέμφατο Μέλλοντα, Οριστική Μέλλοντα.

Οπότε, σε ευθύ λόγο ο υποθετικός λόγος θα είχε ως εξής:

Υπόθεση: si pervenerit (Ορ. Συντελεσμένου Μέλλοντα)

Απόδοση: nemo erit (Ορ. Μέλλοντα)

Έτσι, ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1^ο είδος: Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον

[Ο υποθετικός λόγος μπορεί να χαρακτηριστεί σύνθετος, έχοντας και δεύτερη απόδοση, αν εννοήσουμε το fore ως συμπλήρωμα στη φράση neminem tam improbum (fore) (κανείς δε θα είναι τόσο αχρείος). Εφόσον και στις δύο αποδόσεις έχουμε το fore, όποια μετατροπή γίνεται στην πρώτη απόδοση, γίνεται η ίδια και στη δεύτερη.]

=

Μετατροπή του Υποθετικού Λόγου στα άλλα είδη:

Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: si pervenit – nemo est (Οριστ. Ενεστώτα)

Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si pervenit – nemo fuit (Οριστ. Παρακειμένου)

Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si perveniet – nemo erit (Ορ. Μέλλοντα)

Μη πραγματικό στο παρόν: si perveniret – nemo esset (Υποτ. Παρατατικού)

Μη πραγματικό στο παρελθόν: si pervenisset – nemo fuisset (Υποτ. Υπερσυντελίκου)

Υπόθεση δυνατή ή πιθανή: si perveniat – nemo sit

Μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:

qui non videat coniurationem esse factam

= qui non videat coniurationem fecisse [Catillinam]

crudeliter et regie id factum esse

= crudeliter et regie id fecisse me

Ισοδύναμη έκφραση

non credendo (απρόθετη αφαιρετική γερουνδίου που δηλώνει τον τρόπο)

= non credentes (τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος)

Nα σχηματιστούν τα επιρρήματα των ακόλουθων επιθέτων στον θετικό βαθμό: mollis, improbus, imperitus, stultus, multi.

mollis: molliter

improbus: improbe

imperitus: imperite

stultus: stulte

multi: multum

Να γραφεί ό,τι ζητείται για τους ακόλουθους τύπους:

sunt: β΄ πληθυντικό υποτακτικής υπερσυντελίκου.

= fuissetis

imminent: β΄πληθυντικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα.

= imminete

videant: τα 3 γένη του γερουνδιακού.

= videndus, -a, -um

aluerunt: απαρέμφατο του ενεργητικού μέλλοντα (να ληφθεί υπόψιν το υποκείμενο).

= alituros esse & alturos esse

nascentem: μετοχή του μέλλοντα και στα 3 γένη.

= nasciturus, -a, -um

secuti: γ΄ πληθυντικό υποτακτικής μέλλοντα (να ληφθεί υπόψιν το υποκείμενο).

= secuturi sint

animadvertissem: γ΄ ενικό υποτακτικής ενεργητικού παρατατικού.

= animadverteret

dicerent: αφαιρετική του σουπίνου.

= dictu

intellego: β΄ ενικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου.

= intellexisti

fateatur: β΄ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα.

= fatemini

Ασκήσεις

1. Να αναγνωριστούν οι αναφορικές προτάσεις του κειμένου (είδος, εισαγωγή και εκφορά)

qui aut ea... non videant (που είτε δε βλέπουν αυτά)

Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση, που προσδιορίζει το nonnulli της κύριας, και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui κι εκφέρεται με υποτακτική, καθώς στη λατινική το συμπέρασμα είναι μια υποκειμενική πράξη ή κατάσταση.

Ειδικότερα με υποτακτική Ενεστώτα γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (sunt, Ορ. Ενεστ.)∙ έχουμε δηλαδή συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

quae imminent (που τους απειλούν)

Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και προσδιορίζει την αντωνυμία ea της προηγούμενης αναφορικής πρότασης. Εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό, κι ειδικότερα με οριστική Ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν δηλώνοντας κάτι το σύγχρονο.

aut ea... dissimulent (είτε προσποιούνται)

Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση, που προσδιορίζει το nonnulli της κύριας, και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Συνδέεται παρατακτικά με την πρώτη αναφορική πρόταση του κειμένου.

Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui κι εκφέρεται με υποτακτική, καθώς στη λατινική το συμπέρασμα είναι μια υποκειμενική πράξη ή κατάσταση.

Ειδικότερα με υποτακτική Ενεστώτα γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (sunt, Ορ. Ενεστ.)∙ έχουμε δηλαδή συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

quae vident (αυτά που βλέπουν)

Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae και προσδιορίζει την αντωνυμία ea της προηγούμενης αναφορικής πρότασης. Εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό, κι ειδικότερα με οριστική Ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν δηλώνοντας κάτι το σύγχρονο.

quo intendit (όπου κατευθύνεται)

Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo και προσδιορίζει το castra της υποθετικής πρότασης που προηγείται. Εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό, κι ειδικότερα με οριστική Ενεστώτα γιατί αναφέρεται στο παρόν δηλώνοντας κάτι το σύγχρονο.

Η πρόταση διατηρεί την οριστική έγκλιση παρόλο που βρίσκεται στο πλαίσιο πλαγίου λόγου, καθώς είναι παρενθετική.

qui non videat coniurationem esse factam (που να μη βλέπει ότι έγινε συνωμοσία)

Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση, που προσδιορίζει το neminem της κύριας, και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui κι εκφέρεται με υποτακτική, καθώς στη λατινική το συμπέρασμα είναι μια υποκειμενική πράξη ή κατάσταση.

Ειδικότερα με υποτακτική Ενεστώτα γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (intellego Ορ. Ενεστ.), έχουμε δηλαδή συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

qui non fateatur (που να μην το παραδέχεται)

Δευτερεύουσα αναφορική συμπερασματική πρόταση, που προσδιορίζει το 2ο neminem της κύριας, και λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του συμπεράσματος στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui κι εκφέρεται με υποτακτική, καθώς στη λατινική το συμπέρασμα είναι μια υποκειμενική πράξη ή κατάσταση.

Ειδικότερα με υποτακτική Ενεστώτα γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (intellego Ορ. Ενεστ.), έχουμε δηλαδή συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα (ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων).

2. Να μετατραπούν οι επιθετικοί προσδιορισμοί με τα πλάγια στοιχεία σε αναφορικές προσδιοριστικές προτάσεις.

homines improbi atque imperiti

= Homines, qui improbi atque imperiti sunt (άνθρωποι, οι οποίοι είναι φαύλοι και αδαείς)

[Εισάγεται η δημιουργούμενη αναφορική πρόταση με την αντωνυμία qui καθώς προσδιορίζει αρσενικό γένος πληθυντικού αριθμού, και εκφέρεται με οριστική για να δηλωθεί πραγματικό γεγονός]

factum crudele

= Factum quod crudele est (πράξη, η οποία είναι σκληρή)

[Εισάγεται η δημιουργούμενη αναφορική πρόταση με την αντωνυμία quod καθώς προσδιορίζει ουδέτερο γένος ενικού αριθμού, και εκφέρεται με οριστική για να δηλωθεί πραγματικό γεγονός]

sententiae molles

= Sententiae, quae molles sunt (αποφάσεις, οι οποίες είναι ήπιες)

[Εισάγεται η δημιουργούμενη αναφορική πρόταση με την αντωνυμία quae καθώς προσδιορίζει θηλυκό γένος πληθυντικού αριθμού, και εκφέρεται με οριστική για να δηλωθεί πραγματικό γεγονός]

3. Στις παρακάτω τελικές και συμπερασματικές προτάσεις να αντικατασταθεί ο σύνδεσμος ut από τον κατάλληλο τύπο της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod

Praedones venerunt, ut Scipionem admirarentur

= Praedones venerunt, qui Scipionem admirarentur (Οι ληστές ήρθαν, για να θαυμάσουν τον Σκιπίωνα)

Η αναφορική τελική εισάγεται με την αντωνυμία qui αφού προσδιορίζει αρσενικό γένος πληθυντικού αριθμού (praedones) και εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι τελικές προτάσεις, καθώς το περιεχόμενό τους είναι κάτι το επιθυμητό.

Ea femina venit, ut Paulum videret

= Ea femina venit, quae Paulum videret (αυτή η γυναίκα ήρθε, για να δει τον Παύλο)

Η αναφορική τελική εισάγεται με την αντωνυμία quae αφού προσδιορίζει θηλυκό γένος ενικού αριθμού (femina) και εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι τελικές προτάσεις, καθώς το περιεχόμενό τους είναι κάτι το επιθυμητό.

Nemo tam stultus est, ut hoc dicat

= Nemo tam stultus est, qui hoc dicat (κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να λέει αυτό)

Η αναφορική συμπερασματική εισάγεται με την αντωνυμία qui αφού προσδιορίζει αρσενικό γένος ενικού αριθμού (nemo) και εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις, καθώς το αποτέλεσμα στη λατινική θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση.

Ea femina non tam stulta est, ut hoc dicat

= Ea femina non tam stulta est, quae hoc dicat (αυτή η γυναίκα δεν είναι τόσο ανόητη, ώστε να λέει αυτό)

Η αναφορική συμπερασματική εισάγεται με την αντωνυμία quae αφού προσδιορίζει θηλυκό γένος ενικού αριθμού (femina) και εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις, καθώς το αποτέλεσμα στη λατινική θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση.

4. confirmaverunt, animadvertissent: να γίνει χρονική αντικατάσταση.

confirmaverunt (γ΄ πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής Παρακειμένου ενεργητικής φωνής, του ρήματος confirmo, confirmavi, confirmatum, confirmare της 1ης συζυγίας, επιβεβαιώνω)

animadvertissent (γ΄ πληθυντικό πρόσωπο, υποτακτικής Υπερσυντελίκου του ρήματος animadverto, animadverti, animadversum, animadvertere της 3ης συζυγίας, παρατηρώ, -in aliquem = τιμωρώ κάποιον)

ΕΝΣ            confirmant                               animadvertant

ΠΡΤ            confirmabant                           animadverterent

ΜΕΛ           confirmabunt                           animadversuri-ae-a sint

ΠΡΚ           confirmaverunt (-ere)             animadverterint

ΥΠΕΡ         confirmaverant                        animadvertissent

Σ.ΜΕΛ       confirmaverint                         ---

5. Να μετατραπούν στα λατινικά οι παρακάτω προτάσεις:

Λες ότι είσαι Ρωμαίος, πράγμα που δεν είναι αλήθεια

= Dicis te Romanum esse, quod non verum est

Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος που να μη βλέπει τη συνωμοσία

= Nemo tam stultus est, qui coniurationem non videat

Σημεία Θεωρίας

Οι αναφορικές προτάσεις

1. Οι αναφορικές προτάσεις διακρίνονται σε επιθετικές αναφορικές προτάσεις, σε επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις και σε ουσιαστικές αναφορικές προτάσεις.

Οι επιθετικές αναφορικές προτάσεις προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό ή αντωνυμία (= όρος της αναφοράς) όπως ο επιθετικός προσδιορισμός· π.χ. civitas lībera = civitas, quae lībera est. Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα. Τα κυριότερα είδη των επιθετικών αναφορικών προτάσεων είναι τα εξής:

(α) Οι αναφορικές προσδιοριστικές. Οι προτάσεις αυτές προσδιορίζουν ειδικότερα την έννοια της λέξης στην οποία αναφέρονται· π.χ. ea, quae video τα πράγματα που βλέπω (πρβ. ταῦτ' ἐστὶν ἅ ἐγὼ δέομαι). Εκφέρονται με οριστική ή με υποτακτική ανάλογα με το περιεχόμενό τους. Συχνά η υποτακτική που υπάρχει στις προτάσεις αυτές οφείλεται σε έλξη (επηρεάζεται δηλ. από μια άλλη υποτακτική που προηγείται ή ακολουθεί· π.χ. Quis miser esse possit, qui talia bona habeat? (αντί για habet) ποιος άνθρωπος που έχει τέτοια αγαθά μπορεί να είναι δυστυχής;

(β) Οι προσθετικές αναφορικές. Οι προτάσεις αυτές προσδιορίζουν όχι την έννοια ενός συγκεκριμένου ουσιαστικού αλλά ολόκληρο το περιεχόμενο μιας πρότασης. Εισάγονται με το quod ( = πράγμα που) και συνήθως εκφέρονται με οριστική· π.χ. existimāvit se victūrum esse, quod accīdit πίστεψε ότι θα νικήσει, πράγμα που έγινε (πρβ. οἱ αὐτοὶ πολέμιοι ἡμῖν ἦσαν, ὅπερ σαφεστάτη πίστις).

2. Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις ισοδυναμούν με απλές επιρρηματικές προτάσεις. Διακρίνονται σε αναφορικές· τελικές, αναφορικές συμπερασματικές, αναφορικές αιτιολογικές, αναφορικές υποθετικές και αναφορικές παραχωρητικές-εναντιωματικές. Οι προτάσεις αυτές ακολουθούν ως προς την έγκλιση τις αντίστοιχες επιρρηματικές προτάσεις· π.χ.

Legātum misērunt, qui (= ut is) pacem peteret έστειλαν πρεσβευτή, για να ζητήσει ειρήνη (πρβ. ἔπεμψαν κήρυκα ὅς ἀπαγγελεῖ)

is sum, qui (= ut) numquam mentiar είμαι άνθρωπος (τέτοιος) που δε λέω ποτέ ψέματα (πρβ. τίς οὕτω μαίνεται ὅστις οὐ βούλεται σοί φίλος εἶναι;)

stulti sumus, qui (= cum) hoc faciāmus είμαστε ανόητοι που (επειδή) κάνουμε αυτό το πράγμα (πρβ. θαυμαστὸν ποιεῖς, ὅς ἡμῖν οὐδὲν δίδως)

qui (= si quis) hoc dicit, errat όποιος το λέει, κάνει λάθος (πρβ. ἅ μὴ προσήκει μήτ’ ἄκουε μήθ’ ὅρα)

ego, qui (= etsi) sum fortior, pereo fame εγώ που (= αν και) είμαι δυνατότερος, πεθαίνω της πείνας.

3. Οι ουσιαστικές αναφορικές προτάσεις ισοδυναμούν με ουσιαστικά που χρησιμεύουν ως υποκείμενο, αντικείμενο κτλ. π.χ. Quidquid oritur, causam habet οτιδήποτε γεννιέται, έχει κάποια αιτία

Dicam quidquid sentio θα πω ό,τι πιστεύω.

Σημ. Στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου η αναφορική αντωνυμία ή το αναφορικό επίρρημα που αναφέρονται στα προηγούμενα εισάγουν κύρια πρόταση. Στην περίπτωση αυτή το qui ισοδυναμεί προς το (et) is, το ubi προς το (et) ibi κτλ.