Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 44 (XLIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Fernando Barozza

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 44 (XLIV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO QUARTA ET QUADRAGESIMA

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

Στα χρόνια του Κικέρωνα η λέξη «τύραννος» (tyrannus) έχει πάψει πια να ορίζει το φορέα της συγκεκριμένης μορφής πολιτεύματος που συναντάμε στην Ελλάδα του 7ου, 6ου, και 5ου αιώνα π.Χ. Ο όρος χρησιμοποιείται σχεδόν ως συνώνυμο του rex, για να χαρακτηρίσει αυτόν που -σύμφωνα με την άποψη κάποιου- επιβουλεύεται τη δημοκρατία ή ασκεί την πολιτική εξουσία σε βάρος του λαού και χωρίς τον παραμικρό ηθικό φραγμό. Ο ίδιος ο Κικέρωνας χαρακτηρίζει ως «τυράννους» πολλούς σύγχρονούς του πολιτικούς και αναγκάζεται να υπερασπίσει τον εαυτό του απέναντι στην ίδια κατηγορία.

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από το έργο του Κικέρωνα «Για τη φιλία» (De amicitia), γραμμένο το 44 π.Χ. Στο χωρίο αυτό ο φιλόσοφος εξηγεί πως οι σχέσεις των τυράννων με το περιβάλλον τους είναι από τη φύση τους καταδικασμένες στην αμοιβαία καχυποψία, που αποκλείει τη δημιουργία δεσμών πραγματικής φιλίας.

Haec est tyrannōrum vita, in quā nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt; nullus locus amicitiae eis est. Nescio enim quis possit diligere eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen simulatiōne dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fit plerumque, cecidērunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicōrum. Hoc est quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: «Tum intellexi, quos fīdos amīcos habuissem, quos infīdos, cum iam neutris gratiam referre poteram».

Μετάφραση: Αυτή είναι η ζωή των τυράννων, στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμία εμπιστοσύνη, καμία αγάπη, καμία πίστη σε σταθερή φιλία: στους τυράννους όλα πάντοτε είναι ύποπτα και ταραγμένα˙ σ’ αυτούς δεν υπάρχει καμία θέση για φιλία. Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν τον οποίον φοβάται ή αυτόν που νομίζει πως τον φοβάται. (Στους τυράννους) δείχνουν εντούτοις (οι γύρω τους) υποκριτικό σεβασμό, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Αν όμως τυχαία, όπως συμβαίνει συνήθως, χάσουν την εξουσία, τότε γίνεται αντιληπτό (ή: τότε καταλαβαίνουν) πόσο υπήρξαν στερημένοι από φίλους (ή: πόσο τους έλειπαν οι φίλοι). Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος, όταν ήταν εξόριστος: «Τότε (μόνον) κατάλαβα ποιους είχα πιστούς φίλους, ποιους άπιστους, όταν δεν μπορούσα πια να ανταποδώσω τη χάρη ούτε σε εκείνους ούτε σε αυτούς».

Σημειώσεις

1. tyrannis: δοτική προσωπική κρίνοντος προσώπου ή δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρήμα sunt.

2. amicitiae: δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο ρήμα est.

3. simulatione: αφαιρετική του τρόπου στο coluntur.

4. «quem metuat», «a quo … putet»: Aναφορικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική, γιατί βρίσκονται σε πλάγιο λόγο.

5. quodsi … ceciderunt → intellegitur: υποθετικός λόγος, α΄είδος, ανοιχτή υπόθεση.

6. amicorum: γενική αντικειμενική ως συμπλήρωμα του επιθέτου inopes.

7. ferunt [tradunt, dicunt] + ειδικό απαρέμφατο. Οι ίδιοι ρηματικοί τύποι, όταν συναντώνται στην παθητική φωνή, συντάσσονται επίσης με ειδικό απαρέμφατο. Σε αυτήν την περίπτωση το υποκείμενο του απαρεμφάτου ταυτίζεται με το υποκείμενο των ρημάτων αυτών και τίθεται κατ’ εξαίρεση σε πτώση ονομαστική (άρση λατινισμού).

8. refero gratiam alicui (+ αιτιατική και δοτική): δίπτωτο ρήμα

9. habeo: συντάσσεται με δύο αιτιατικές που η μία είναι αντικείμενο και η άλλη κατηγορούμενο αντικειμένου.

10. cum … poteram: ο cum είναι ο καθαρά χρονικός, όπως φαίνεται και από το επίρρημα tum που προηγείται.

Συντακτική ανάλυση

Haec est tyrannorum vita: κύρια πρόταση κρίσεως.

est: ρήμα.

vita: υποκείμενο του ρήματος

haec: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος, vita

tyrannorum: γενική υποκειμενική στο vita.

in qua nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia benevolentiae stabilis esse potest: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο vita. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qua (in qua: εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός, και με χρόνο ενεστώτα (potest), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

potest: ρήμα.

fides/caritas/fiducia: υποκείμενα ρήματος και απαρεμφάτου. Συνδέονται με ασύνδετο σχήμα.

esse: αντικείμενο στο ρήμα potest, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία).

nulla: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο fides.

nulla: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο caritas.

nulla: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο fiducia.

benevolentiae: γενική αντικειμενική στο fiducia.

stabilis: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο benevolentiae.

in qua: εμπρόθετος στάσης σε τόπο (μεταφορικά) στο απαρέμφατο esse.

tyrannis omnia semper suspecta atque sollicita sunt: κύρια πρόταση κρίσεως.

sunt: ρήμα.

omnia: υποκείμενο ρήματος.

suspecta/sollicita: κατηγορούμενα στο υποκείμενο του ρήματος, omnia. Συνδέονται μεταξύ τους με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο atque.

tyrannis: δοτική προσωπική κρίνοντος προσώπου ή δοτική προσωπική αντιχαριστική στο ρήμα sunt.

semper: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα sunt.

nullus locus amicitiae eis est: κύρια πρόταση κρίσεως.

est: ρήμα.

locus: υποκείμενο ρήματος.

nullus: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο locus.

amicitiae: δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο est.

eis: δοτική προσωπική κτητική στο ρήμα est.

Nescio enim: κύρια πρόταση κρίσεως.

nescio: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

quis possit diligere eum, […], aut eum: αντικείμενο στο ρήμα nescio η πλάγια ερωτηματική πρόταση

quis possit diligere eum, […], aut eum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα nescio. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quis και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (possit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

possit: ρήμα.

quis: υποκείμενο ρήματος και απαρεμφάτου.

diligere: αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία).

eum/eum: αντικείμενα στο απαρέμφατο diligere. Συνδέονται με τον διαζευκτικό σύνδεσμο aut.

quem metuat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το πρώτο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quem και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (metuat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου possit, (που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

metuat: ρήμα.

(is): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

quem: αντικείμενο ρήματος.

a quo se metui putet: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το δεύτερο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo (a quo: εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (putet), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (possit, που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

putet: ρήμα.

(is): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

metui: αντικείμενο στο ρήμα putet, ειδικό απαρέμφατο.

se: υποκείμενο του απαρεμφάτου metui (ταυτοπροσωπία → λατινισμός ειδικού απαρεμφάτου).

a quo: εμπρόθετος ποιητικού αιτίου στο απαρέμφατο metui. Εκφέρεται εμπρόθετα γιατί δηλώνει κάτι έμψυχο.

Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus: κύρια πρόταση κρίσεως.

Coluntur: ρήμα.

(tyranni): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

simulatione: αφαιρετική του τρόπου στο coluntur.

dumtaxat: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ad tempus coluntur.

ad tempus: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα coluntur.

Quodsi forte, […], ceciderunt: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο quodsi. Με απόδοση την κύρια πρόταση «tum intellegitur» σχηματίζει υποθετικό λόγο της ανοιχτής υπόθεσης (1ο είδος). Συγκεκριμένα, η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (ceciderunt) και αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η απόδοση εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (intellegitur) και αναφέρεται στο παρόν. (Ισοδυναμεί με αόριστη επανάληψη στο παρόν ή μέλλον της αρχαίας ελληνικής)

Σχηματική απόδοση υποθετικού λόγου:

Υπόθεση: quodsi … ceciderunt (οριστική παρακειμένου) → παρελθόν Απόδοση: tum intellegitur (οριστική ενεστώτα) → παρόν

ceciderunt: ρήμα.

(tyranni): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

forte: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου στο ρήμα ceciderunt.

ut fit plerumque: δευτερεύουσα επιρρηματική απλή παραβολική (παρενθετική) πρόταση του τρόπου, που λειτουργεί ως β΄ όρος σύγκρισης (α΄ όρος σύγκρισης είναι η υποθετική πρόταση με ρήμα το ceciderunt). Εισάγεται με τον παραβολικό σύνδεσμο ut και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (fit), γιατί η σύγκριση αφορά δύο πράξεις ή καταστάσεις που είναι ή θεωρούνται αντικειμενική πραγματικότητα.

fit: ρήμα.

(id): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

plerumque: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα fit.

tum intellegitur: κύρια πρόταση κρίσεως.

intellegitur: απρόσωπο ρήμα.

quam fuerint inopes amicorum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση ως υποκείμενο του απροσώπου ρήματος.

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellegitur.

quam fuerint inopes amicorum: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quam και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου (fuerint), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (intellegitur), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

fuerint: ρήμα.

(tyranni): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

inopes: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος, tyranni.

amicorum: γενική ως συμπλήρωμα στο επίθετο inopes, γενική αντικειμενική.

quam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα fuerint.

Hoc est: κύρια πρόταση κρίσεως.

est: ρήμα.

(id): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή ως υποκείμενο του ρήματος est μπορεί να λειτουργήσει η δευτερεύουσα αναφορική ουσιαστική πρόταση («quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem») που ακολουθεί.

hoc: κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος

quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο εννοούμενο id της κύριας πρότασης που προηγείται. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή πρόκειται για μια αναφορική ουσιαστική πρόταση, που λειτουργεί ως υποκείμενο του ρήματος est της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quod και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός, και με χρόνο ενεστώτα (ferunt), γιατί αναφέρεται στο παρόν.

ferunt: ρήμα.

(homines): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

dixisse: αντικείμενο στο ρήμα ferunt, ειδικό απαρέμφατο.

Tarquinium: υποκείμενο του απαρεμφάτου dixisse (ετεροπροσωπία) και υποκείμενο της μετοχής exulantem.

quod: αντικείμενο του απαρεμφάτου dixisse.

exulantem: επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του απαρεμφάτου, Tarquinium. Δηλώνει το σύγχρονο και συγκεκριμένα μια συνεχιζόμενη πράξη κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνει μια άλλη πράξη. Ανάλυση μετοχής: dum exulat ή cum exularet εφόσον ζητηθεί εισαγωγή με τον ιστορικό-διηγηματικό cum

Tum intellexi: κύρια πρόταση κρίσεως. Ευθύς λόγος.

intellexi: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

quos fidos amicos habuissem/quos infidos: οι δύο δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις που ακολουθούν λειτουργούν ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Συνδέονται με ασύνδετο σχήμα.

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellexi.

quos fidos amicos habuissem: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

habuissem: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

quos: αντικείμενο στο ρήμα habuissem.

amicos: κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος, quos.

fidos: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο amicos.

quos infidos: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (το εννοούμενο habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

(habuissem): εννοούμενο ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.

quos: αντικείμενο στο εννοούμενο ρήμα habuissem.

(amicos): εννοούμενο κατηγορούμενο στο αντικείμενο του ρήματος, quos.

infidos: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στο εννοούμενο amicos.

cum iam neutris gratiam referre poteram: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με τον καθαρά χρονικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη (η οριστική διατηρείται, γιατί λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο). Ειδικότερα εκφέρεται με παρατατικό (poteram), γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.

poteram: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος και απαρεμφάτου.

referre: αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία).

gratiam: άμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου referre.

neutris: έμμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου referre.

iam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα poteram.

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

vita –ae: θηλυκό

fiducia –ae: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό (singulare tantum)

benevolentia –ae: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό (singulare tantum)

amicitia –ae: θηλυκό

gratia –ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

tyrannus –i: αρσενικό

locus –i: αρσενικό → ετερογενές (locus-i (αρσενικό) = τόπος, loca-orum (ουδέτερο) = τόποι. Ο τύπος loci-orum = χωρία βιβλίων)

amicus –i: αρσενικό

Tarquinius –ii/-i: αρσενικό → κλητική ενικού: Tarquini

Γ΄ κλίση

caritas –atis: θηλυκό

simulatio –onis: θηλυκό

tempus –oris: ουδέτερο

Ε΄ κλίση

fides –ei: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό (singulare tantum)

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

suspectus, –a, –um → επιθετική μετοχή

sollicitus, –a, –um → Παραθετικά: Σ.Β. sollicitior, -ior, -ius, Υ.Β. sollicitissimus, -a, -um

fidus, –a, –um → Παραθετικά: Σ.Β. fidior, -ior, -ius, Υ.Β. fidissimus, -a, -um

infidus, –a, –um → δεν σχηματίζει παραθετικά

Γ΄ κλίση

stabilis, –is, –e → Παραθετικά: Σ.Β. stabilior, -ior, -ius, Υ.Β. stabilissimus, -a, -um

omnis, –is, –e → δεν σχηματίζει παραθετικά

inops, inops, inops (γενική: inopis) → Παραθετικά: Σ.Β. egentior, -ior, -ius, Υ.Β. egentissimus, -a, -um

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

hic, haec, hoc (δεικτική)

qui, quae, quod (αναφορική)

nullus, -a, -um (αόριστη επιθετική ή αντωνυμικό επίθετο)

is, ea, id (οριστική-επαναληπτική)

quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)

ego, tu, - (προσωπική)

neuter, neutra, neutrum (αόριστη ή αντωνυμικό επίθετο)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

puto, putavi, putatum, putāre

ex(s)ulo, ex(s)ulavi, ex(s)ulatum, ex(s)ulāre

2η Συζυγία

habeo, habui, habitum, habēre

3η Συζυγία

suspicio, suspexi, suspectum, suspicĕre 3

diligo, dilexi, dilectum, diligĕre

metuo, metui, metutum, metuĕre

colo, colui, cultum, colĕre

cado, cecidi, casum, cadĕre

intellego (intelligo), intellexi, intellectum, intellegĕre

dico, dixi, dictum, dicĕre → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic

4η Συζυγία

nescio, nesci(v)i, nescitum, nescire → Προστακτική ενεστώτα: -, nescito, -, -, nescitote, -

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse

possum, potui, -, posse

fio, factus sum, fieri → παθητικό του facio

fero, tuli, latum, ferre → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: fer

refero, ret(t)uli, relatum, referre → β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα: refer

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

semper

dumtaxat

forte

plerumque

tum

quam

iam

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

in (+ αφαιρετική)

a ή ab (+ αφαιρετική)

ad (+ αιτιατική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

atque (συμπλεκτικός)

enim (αιτιολογικός)

aut (διαζευκτικός)

tamen (αντιθετικός)

quodsi (υποθετικός)

ut (παραβολικός)

cum (χρονικός)

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

est, erat, erit, fuit, fuerat, fuerit

esse, ----, futurum esse (fore), fuisse

potest, poterat, poterit, potuit, potuerat, potuerit 

nescio, nesciebam, nesciam, nesci(v)i, nesci(v)eram, nesci(v)ero 

possit, posset, ----, potuerit, potuisset

diligere, ----, dilecturum esse, dilexisse

metuat, metueret, metuturus sit, metuerit, metuisset

metui, ----, metutum iri, metutum esse, ----, metutum fore

putet, putaret, putaturus sit, putaverit, putavisset

coluntur, colebantur, colentur, culti sunt, culti erant, culti erunt

fit, fiebat, fiet, factum est, factum erat, factum erit 

cadunt, cadebant, cadent, ceciderunt (cecidere), ceciderant, ceciderint 

intellegitur, intellegebatur, intellegetur, intellectum est, intellectum erat, intellectum erit 

sint, essent, futuri sint, fuerint, fuissent 

dicere, ----, dicturum esse, dixisse

ferunt, ferebant, ferent, tulerunt (tulere), tulerant, tulerint

intellego, intellegebam, intellegam, intellexi, intellexeram, intellexero 

habeam, haberem, habiturus sim, habuerim, habuissem

referre, ----, relaturum esse, ret(t)ulisse

sunt, erant, erunt, fuerunt / fuere, fuerant, fuerint

possum, poteram, potero, potui, potueram, potuero 

Μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:

Coluntur tamen simulatione dumtaxat ad tempus [δείχνεται ωστόσο υποκριτικός σεβασμός (στους τυράννους) τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα (εννοείται από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους)]

=

Ενεργητική σύνταξη: Colunt (tyrannos) tamen simulatione ad tempus

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

exulantem: Χρονική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο

=

dum exulat (dum + Οριστ. Ενεστώτα = σύγχρονο)

cum exularet (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού = σύγχρονο στο παρελθόν, εξάρτηση από ιστορικό χρόνο dixisse)

suspecta: Επιθετική μετοχή

= quae suspecta sunt

Μετατροπή υποθετικού λόγου στα άλλα είδη:

Quodsi forte, ut fit plerumque, ceciderunt, tum intellegitur (αν όμως τύχει, όπως συμβαίνει συχνά, να πέσουν απ’ την εξουσία, τότε γίνεται αντιληπτό)

Υπόθεση: quodsi ceciderunt (Ορ. Παρακειμένου)

Απόδοση: tum intellegitur (Ορ. Ενεστώτα)

Ο υποθετικός λόγος δηλώνει το 1^ο είδος: Ανοικτή υπόθεση, με την υπόθεση να αναφέρεται στο παρελθόν και την απόδοση στο παρόν. Η υπόθεση, επομένως, δηλώνει κάτι το προτερόχρονο σε σχέση με την απόδοση.

=

Μετατροπή του Υποθετικού Λόγου στα άλλα είδη:

Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: quodsi cadunt – intellegitur (Ορ. Ενεστώτα)

Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: quodsi ceciderunt – intellectum est (Ορ. Παρακ.)

Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: quodsi cadent – intellegetur (Ορ. Μέλλοντα)

[Εναλλακτικά με Ορ. Συντ. Μελ: quodsi ceciderint – intellectum erit]

Μη πραγματικό στο παρόν: quodsi caderent – intellegeretur (Υποτ. Παρατατικού)

Μη πραγματικό στο παρελθόν: quodsi cecidissent – intellectum esset (Υποτ. Υπερ.)

Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: quodsi cadant – intellegatur (Υποτ. Ενεστώτα)

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

quod Tarquinium dixisse ferunt exulantem

= quod a Tarquinio dictum esse ferunt exulante

Να γραφούν τα παραθετικά των επιρρημάτων τους: stabilis, fidos

Επίρρημα: Θ.Β. stabiliter, Σ.Β. stabilius, Υ.Β. stabilissime

Επίρρημα: Θ.Β. fide, Σ.Β. fidius, Υ.Β. fidissime

Nα γραφούν οι τύποι που ζητούνται:

est: το απαρέμφατο μέλλοντα

= futurum, -am, -um esse , futuros, -as, -a esse ή fore

potest: το α΄ πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού

= possemus

nescio: το β΄ πληθυντικό προστακτικής ενεστώτα

= nescitote

diligere: το γ΄ πληθυντικό υποτακτικής υπερσυντελίκου

= dilexissent

metuat: η αφαιρετική του γερουνδίου

= metuendo

coluntur: το γ΄ ενικό προστακτικής μέλλοντα

= colitor

fit: το γερουνδιακό στην ονομαστική και των τριών γενών

= faciendus, facienda, faciendum

ceciderunt: η αιτιατική του σουπίνου και το β΄ πληθυντικό οριστικής μέλλοντα

= casum, cadetis

intellegitur: το απαρέμφατο μέλλοντα

= intellectum iri

referre: το β΄ ενικό οριστικής μέλλοντα Π.Φ. και προστακτικής ενεστώτα Ε.Φ.

= refereris, refer

Ασκήσεις

1. Να αναγνωριστούν οι πλάγιες ερωτήσεις του κειμένου (εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία)

quis possit diligere eum... aut eum (γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν... ή αυτόν)

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας (nescio). Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quis κι εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει μια υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της ερώτησης.

Ειδικότερα εκφέρεται με υποτακτική Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (nescio, Ορ. Ενεστ.) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

quam fuerint inopes amicorum (πόση έλλειψη είχαν από φίλους)

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας που λειτουργεί ως υποκείμενο στο απρόσωπο ρήμα intellegitur. Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα quam κι εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει μια υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της ερώτησης.

Ειδικότερα εκφέρεται με υποτακτική Παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από αρκτικού χρόνο (intellegitur, Ορ. Ενεστ.) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

quos fidos amicos habuissem (ποιους είχα πιστούς φίλους)

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos κι εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει μια υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της ερώτησης.

Ειδικότερα εκφέρεται με υποτακτική Υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

quos -habuissem- infidos (ποιους άπιστους)

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας, συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη, και λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quos κι εκφέρεται με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει μια υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της ερώτησης.

Ειδικότερα εκφέρεται με υποτακτική Υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

2. Να μετατραπούν οι πλάγιες ερωτήσεις του κειμένου σε ευθείες.

quis possit diligere eum = Quis potest diligere eum?

quam fuerint inopes amicorum = Quam inopes amicorum fuerunt?

quos fidos amicos habuissem = Quos fidos amicos habui?

quos -habuissem- infidos = Quos infidos amicos habui?

3. Να μετατραπούν σε πλάγιες οι παρακάτω ευθείες ερωτήσεις (εξάρτηση πρώτα από το rogat και μετά από το rogavit).

Quae est tyrannorum vita? (ποια είναι η ζωή των τυράννων;)

Rogat quae sit tyrannorum vita

Rogavit quae esset tyrannorum vita

Num est ulla fides in tyrannorum vita? (υπάρχει άραγε κάποια εμπιστοσύνη στη ζωή των τυράννων;)

Rogat num sit ulla fides in tyrannorum vita

Rogavit num esset ulla fides in tyrannorum vita

Utrum tyrannis omnia suspecta sunt an non? (οι τύραννοι υποπτεύονται τα πάντα ή όχι;)

Rogat utrum tyrannis omnia suspecta sint necne

Rogavit utrum tyrannis omnia suspecta essent necne

Cur tyrannis omnia suspecta sunt? (γιατί όλα είναι ύποπτα για τους τυράννους)

Rogacur tyrannis omnia suspecta sint

Rogavit cur tyrannis omnia suspecta essent

Nonne tyrannis omnia suspecta sunt? (εξάρτηση από το quaerit, quaerebat ex te) (μήπως δεν είναι όλα ύποπτα για τους τυράννους)

Quaerit ex te nonne tyrannis omnia suspecta sint

Quaerebat ex te nonne tyrannis omnia suspecta essent

4. Intellegitur, ferunt: να γίνει χρονική αντικατάσταση

ΕΝΣ            intellegitur                      ferunt

ΠΡΤ            intellegebatur                 ferebant

ΜΕΛ           intellegetur                     ferent

ΠΡΚ           intellectum est                tulerunt - tulere

ΥΠΕΡ         intellectum erat              tulerant

Σ.ΜΕΛ       intellectum erit               tulerint

intellegitur: γ΄ ενικό πρόσωπο οριστικής Ενεστώτα μέσης φωνής του ρήματος 3ης συζυγίας intellego (intelligo), intellexi, intellectum, intellegere (καταλαβαίνω)

ferunt: γ΄ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής Ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος fero, tuli, latum, ferre (φέρνω, υπομένω, αναφέρω)

5. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

Ρώτα αν οι τύραννοι έχουν φίλους

= Rogat num tyranni amicos habeant

Ρωτούσε αν οι τύραννοι έχουν φίλους

= Rogabat num tyranni amicos haberent