Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη: Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 45 (XLV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση

Henri Paul Motte

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 45 (XLV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

LECTIO QUINTA ET QUADRAGESIMA

MIA ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ TO ΗΘΙΚΟ

ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας οι Ρωμαίοι όχι μόνο δεν προχώρησαν σε διωγμό της ελληνικής γλώσσας αλλά, αντίθετα, της έδωσαν μια ισότιμη θέση δίπλα στη δική τους γλώσσα. Η πολιτική αυτή της Ρώμης υπαγορεύτηκε, ανάμεσα στα άλλα, και από λόγους πρακτικούς, δεδομένου ότι οι νότιες και ανατολικές περιοχές της αυτοκρατορίας ήταν ελληνόφωνες. Από το 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι και το τέλος της αυτοκρατορίας ίσχυε η διγλωσσία στην εκπαίδευση, και μάλιστα η εκμάθηση της ελληνικής και της λατινικής γινόταν παράλληλα. Κάθε καλλιεργημένος Ρωμαίος έπρεπε να γνωρίζει άπταιστα τις δύο γλώσσες και συχνά συνέχιζε τις σπουδές του στα διάφορα κέντρα του ελληνισμού με τους καλύτερους Έλληνες δασκάλους. Στο παρακάτω κείμενο ο Ιούλιος Καίσαρας, άριστος γνώστης της ελληνικής -παραδίδεται ότι τη στιγμή της δολοφονίας του απευθύνθηκε στο Βρούτο με τα λόγια «καὶ σὺ, τέκνον;»- στέλνει επιστολή γραμμένη (για λόγους ασφάλειας) στην ελληνική στον αξιωματικό του Κόιντο Τύλλιο Κικέρωνα, που το στρατόπεδό του πολιορκείται από τον Αμβιόριγα κάπου στο σημερινό Βέλγιο.

Caesar ex captīvis cognoscit quae apud Cicerōnem gerantur quantōque in periculo res sit. Tum cuidam ex equitibus Gallis persuādet ut ad Cicerōnem epistulam deferat. Curat et providet nē, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit. Legātum monet ut, si adīre non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget et intra castra abiciat. In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore. Gallus, periculum veritus, constituit ut tragulam mitteret. Haec casu ad turrim adhaesit et tertio post die a quodam milite conspicitur et ad Cicerōnem defertur. Ille epistulam perlegit militesque adhortātur ut salūtem sperent.

Μετάφραση: Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκονται τα πράγματα (ή: και πόσο κρίσιμη είναι η κατάσταση). Τότε πείθει κάποιον από τους Γαλάτες ιππείς να μεταφέρει μια επιστολή στον Κικέρωνα. Φροντίζει και προνοεί να μην μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς, αν αρπάξουν την επιστολή. Για τον λόγο αυτό στέλνει επιστολή γραμμένη στα ελληνικά. Συμβουλεύει τον απεσταλμένο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει την επιστολή στον ιμάντα του ακοντίου και να (τη) ρίξει μέσα στο στρατόπεδο. Στην επιστολή γράφει πως θα έλθει γρήγορα με τις λεγεώνες (του). Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. Αυτό, τυχαία (ή: κατά σύμπτωση), καρφώθηκε σ’ έναν πύργο και τρεις μέρες αργότερα γίνεται αντιληπτό από κάποιον στρατιώτη και μεταφέρεται στον Κικέρωνα. Εκείνος διαβάζει μέχρι τέλους την επιστολή και προτρέπει τους στρατιώτες να ελπίζουν στη σωτηρία (τους).

Σημειώσεις

1. […] quae apud Ciceronem gerantur / […] quanto(que) in periculo res sit.: Δευτερεύουσες ουσιαστικές πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ως αντικείμενα στο ρήμα της κύριας πρότασης cognoscit.

Μετατροπή σε ευθύ λόγο:

Quae apud Ciceronem geruntur?

Quanto in periculo res est?

2. cuidam: αιτιατική ενικού: quendam, γενική πληθυντικού: quorundam.

3. ut ad Ciceronem epistulam deferat: Δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως άμεσο αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης persuadet.

Μετατροπή σε ευθύ λόγο: Defer epistulam ad Ciceronem.

4. deferat: β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα: defer.

5. intercepta epistula: αφαιρετική απόλυτη, υποθετική μετοχή

Αναλύεται σε εξαρτημένο υποθετικό λόγο: si intercepta sit epistula, …

cognoscantur

Aνεξάρτητος λόγος: si intercepta erit epistula, …

cognoscantur → Υποθετικός λόγος α΄ είδους, ανοικτή υπόθεση στο μέλλον.

6. ut […] adliget / (ut) [...] abiciat: Δευτερεύουσες ουσιαστικές βουλητικές προτάσεις ως έμμεσα αντικείμενα στο ρήμα της κύριας πρότασης monet.

Μετατροπή σε ευθύ λόγο: adliga et abice.

7. si adire non possit: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση σε εξαρτημένο λόγο.

Ανεξάρτητος λόγος: si adire non poteris, ... adliga,

abice → α΄είδος ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον.

8. se adfore: ταυτοπροσωπία

(λατινισμός) → Το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου τίθεται και σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας κατά κανόνα σε αιτιατική και δεν παραλείπεται.

9. adfore: Απαρέμφατο μέλλοντα του ρήματος adsum. Σχηματίζει και δεύτερο τύπο: adfuturum esse

10. […] ut tragulam mitteret: Δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης constituit.

Μετατροπή σε ευθύ λόγο: tragulam mittam (προτρεπτική υποτακτική).

11. turrim: αφαιρετική ενικού: turri.

12. tertio post die (το post είναι επίρρημα + αφαιρετική): μπορεί να αντικατασταθεί με την ισοδύναμη έκφραση post tertium diem (το post είναι πρόθεση + αιτιατική).

13. ut salutem sperent: Δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης adhortatur.

Μετατροπή σε ευθύ λόγο: sperate salutem.

Συντακτική ανάλυση

Caesar ex captivis cognoscit: κύρια πρόταση κρίσεως

cognoscit: ρήμα

Caesar: υποκείμενο ρήματος

ex captivis: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της προέλευσης στο ρήμα cognoscit

quae apud Ciceronem gerantur: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος cognoscit. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (gerantur), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (cognoscit) και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν.

gerantur: ρήμα

quae: υποκείμενο ρήματος

apud Ciceronem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου (το πλησίον) (μεταφορικά) στο ρήμα gerantur

quantoque in periculo res sit: δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος cognoscit. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quanto και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (sit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (cognoscit) και δηλώνεται το σύγχρονο στο παρόν.

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά-συμπλεκτικά με την προηγούμενη με την εγκλιτική λέξη –que)

sit: ρήμα

res: υποκείμενο ρήματος

in periculo: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της κατάστασης στο ρήμα sit

quanto: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο periculo

Tum cuidam ex equitibus Gallis persuadet: κύρια πρόταση κρίσεως

persuadet: ρήμα

(Caesar): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

cuidam: έμμεσο αντικείμενο ρήματος

ex equitibus: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του διαιρεμένου όλου στο cuidam

Gallis: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο equitibus

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα persuadet

ut ad Ciceronem epistulam deferat: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως άμεσο αντικείμενο στο ρήμα persuadet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (deferat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (persuadet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

deferat: ρήμα

(eques): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

epistulam: αντικείμενο ρήματος

ad Ciceronem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση σε πρόσωπο στο ρήμα deferat

Curat: κύρια πρόταση κρίσεως

curat: ρήμα

(Caesar): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

providet: κύρια πρόταση κρίσεως

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et)

providet: ρήμα

(Caesar): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως αντικείμενο στα ρήματα curat και providet. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ne, γιατί είναι αρνητική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (cognoscantur), γιατί εξαρτάται από ρήματα αρκτικού χρόνου (curat και providet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

cognoscantur: ρήμα

consilia: υποκείμενο ρήματος

nostra: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο consilia

ab hostibus: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο ρήμα cognoscantur. Εκφέρεται με εμπρόθετο προσδιορισμό, γιατί δηλώνει κάτι έμψυχο

intercepta: επιρρηματική υποθετική μετοχή, αφαιρετική απόλυτη.

(Σημείωση: Η μετοχή αυτή μπορεί να θεωρηθεί γνήσια αφαιρετική απόλυτη, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι παθητικής φωνής.

Όμως στην πραγματικότητα η μετοχή είναι ιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιό της (ab hostibus) ταυτίζεται με το λογικό υποκείμενο (= ποιητικό αίτιο) του ρήματος εξάρτησης.)

epistula: υποκείμενο της μετοχής intercepta

intercepta epistula: Πρόκειται για λανθάνοντα εξαρτημένο υποθετικό λόγο που αναλύεται ως εξής:

Υπόθεση: si intercepta sit epistula

Απόδοση: ne nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο:

Υπόθεση: si intercepta erit epistula

Απόδοση: ne nostra consilia ab hostibus cognoscantur.

Υποθετικός λόγος α΄ είδους, ανοικτή υπόθεση στο μέλλον.

Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit: κύρια πρόταση κρίσεως. Το quam, παρότι αναφορική αντωνυμία, επειδή βρίσκεται στην αρχή περιόδου και αναφέρεται στα προηγούμενα, ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία, quam = eam.

mittit: ρήμα

(Caesar): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

epistulam: αντικείμενο ρήματος

conscriptam: επιθετική μετοχή που λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός στο epistulam. Ανάλυση: quae conscripta est

litteris: αφαιρετική του μέσου στη μετοχή conscriptam

Graecis: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο litteris

ob rem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο mittit (το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο δηλώνεται επίσης με τις προθέσεις per και propter (+ αιτιατική))

quam: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο rem

Legatum monet: κύρια πρόταση κρίσεως

monet: ρήμα

(Caesar): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

legatum: άμεσο αντικείμενο ρήματος

ut, […], epistulam ad amentum tragulae adliget: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα monet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (adliget), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (monet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

adliget: ρήμα

(legatus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

epistulam: αντικείμενο ρήματος

ad amentum: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο ρήμα adliget

tragulae: γενική κτητική στο amentum

[et] (ut is =legatus) intra castra abiciat: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα monet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον εννοούμενο βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (abiciat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (monet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη βουλητική πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et)

abiciat: ρήμα

(legatus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

(tragulam): εννοούμενο αντικείμενο ρήματος

intra castra: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο ρήμα abiciat

si adire non possit: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, γιατί είναι καταφατική. Με εξάρτηση από το monet σχηματίζεται εξαρτημένος υποθετικός λόγος της ανοικτής υπόθεσης (1ο είδος) στο μέλλον. Συγκεκριμένα, στην υπόθεση έχουμε υποτακτική ενεστώτα (possit) και στην απόδοση τις δύο βουλητικές προτάσεις (ut … adliget και (ut) … abiciat).

Τροπή σε ανεξάρτητο υποθετικό λόγο:

Υπόθεση: si non poteris (οριστική μέλλοντα)

Απόδοση: epistulam ad amentum tragulae adliga et intra castra abice (προστακτικές ενεστώτα, που αποτελούν μελλοντικές εκφράσεις).

non possit: ρήμα

(legatus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος και απαρεμφάτου

adire: αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία)

In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore: κύρια πρόταση κρίσεως

scribit: ρήμα

(Caesar): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

adfore: αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο

se: υποκείμενο απαρεμφάτου adfore

(ταυτοπροσωπία → λατινισμός ειδικού απαρεμφάτου: το υποκείμενό του δηλώνεται και σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας και τίθεται σε πτώση αιτιατική)

in litteris: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός στάσης σε τόπο (μεταφορικά) στο ρήμα scribit

cum legionibus: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της συνοδείας στο adfore

celeriter: επιρρηματικός προσδιορισμός τρόπου (ή χρόνου) στο ρήμα scribit

Gallus, periculum veritus, constituit: κύρια πρόταση κρίσεως

constituit: ρήμα

Gallus: υποκείμενο ρήματος και μετοχής

veritus: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, Gallus.

Ανάλυση: quod veritus est/erat (αντικειμενική αιτιολογία)

cum veritus esset (ως αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας)

periculum: αντικείμενο της μετοχής veritus

ut tragulam mitteret: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα constituit της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (mitteret), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (constituit) και αναφέρεται στο παρελθόν. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

mitteret: ρήμα

(Gallus): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

tragulam: αντικείμενο ρήματος

Haec casu ad turrim adhaesit: κύρια πρόταση κρίσεως

adhaesit: ρήμα

haec: υποκείμενο ρήματος

casu: αφαιρετική του τρόπου στο ρήμα adhaesit

ad turrim: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο ρήμα adhaesit

tertio post die a quodam milite conspicitur: κύρια πρόταση κρίσεως

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et)

conspicitur: ρήμα

(haec = tragula): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

a milite: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο ρήμα conspicitur. Εκφέρεται με εμπρόθετο προσδιορισμό, γιατί δηλώνει κάτι έμψυχο

quodam: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο milite

post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα conspicitur

die: αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς στο post

tertio: ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο die

ad Ciceronem defertur: κύρια πρόταση κρίσεως

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο et)

defertur: ρήμα

(haec): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

ad Ciceronem: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός κίνησης σε πρόσωπο στο ρήμα defertur

Ille epistulam perlegit: κύρια πρόταση κρίσεως

perlegit: ρήμα

ille: υποκείμενο ρήματος

epistulam: αντικείμενο ρήματος

militesque adhortatur: κύρια πρόταση κρίσεως

(Σημείωση: συνδέεται παρατακτικά-συμπλεκτικά με την προηγούμενη κύρια πρόταση με την εγκλιτική λέξη –que)

adhortatur: ρήμα

(ille): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

milites: άμεσο αντικείμενο ρήματος

(ut salutem sperent): έμμεσο αντικείμενο ρήματος

ut salutem sperent: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα adhortatur της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (sperent), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (adhortatur) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

sperent: ρήμα

(milites): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος

salutem: αντικείμενο ρήματος

Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

epistula –ae: θηλυκό

littera –ae: θηλυκό → ετερόσημο (littera -ae = το γράμμα τoυ αλφαβήτου, litterae, -arum = λογοτεχνία, επιστολή)

tragula –ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

periculum –i: ουδέτερο

Gallus –i: αρσενικό

consilium –ii/-i: ουδέτερο

legatus –i: αρσενικό

amentum –i: ουδέτερο

castra –orum: ουδέτερο → ετερόσημο (castrum –i = φρούριο, castra –orum = το στρατόπεδο)

Γ΄ κλίση

Caesar –aris: αρσενικό → δεν σχηματίζει πληθυντικό

Cicero –onis: αρσενικό → δεν σχηματίζει πληθυντικό

eques –itis: αρσενικό

hostis –is: αρσενικό και θηλυκό → εδώ είναι αρσενικό

legio –οnis: θηλυκό

turris –is: θηλυκό → αιτιατική ενικού: turrim, αφαιρετική ενικού: turri

miles –itis: αρσενικό

salus –utis: θηλυκό → δεν σχηματίζει πληθυντικό

Δ΄ κλίση

casus –us: αρσενικό → στο κείμενο χρησιμοποιείται επιρρηματικά

Ε΄ κλίση

res, rei: θηλυκό

dies, diei:αρσενικό → θεωρείται θηλυκό, μόνο όταν δηλώνει χρόνο ή προθεσμία

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

captivus, -a, -um → δεν σχηματίζει παραθετικά

Graecus, -a, -um → δεν σχηματίζει παραθετικά

Gallus, -a, -um → δεν σχηματίζει παραθετικά

tertius, -a, um

→ δεν σχηματίζει κλητική ούτε παραθετικά (τακτικό αριθμητικό)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)

quantus, -a, -um (ερωτηματική)

quidam, quaedam, quiddam (αόριστη ουσιαστική)

noster, nostra, nostrum (κτητική, α΄ προσώπου, για πολλούς κτήτορες)

qui, quae, quod (αναφορική)

se (προσωπική, γ΄ πρόσωπο)

hic, haec, hoc (δεικτική)

quidam, quaedam, quoddam (αόριστη επιθετική)

ille, illa, illud (δεικτική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

curo, curavi, curatum, curāre

adligo, adligavi, adligatum, adligāre

adhortor, adhortatus sum, adhortāri (αποθετικό)

spero, speravi, speratum, sperāre

2η Συζυγία

persuadeo, persuasi, persuasum, persuadēre

provideo, providi, provisum, providēre

moneo, monui, monitum, monēre

vereor, veritus sum, verēri (αποθετικό)

3η Συζυγία

cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre

gero, gessi, gestum, gerĕre

intercipio, intercepi, interceptum, intercipĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα σε –io που κλίνονται σαν το capio)

conscribo, conscripsi, conscriptum, conscribĕre

mitto, misi, missum, mittĕre

abicio, abieci, abiectum, abicĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα σε –io που κλίνονται σαν το capio)

scribo, scripsi, scriptum, scribĕre

constituo, constitui, constitutum, constituĕre

adhaeresco, adhaesi, adhaesum, adhaerescĕre

conspicio, conspexi, conspectum, conspicĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα σε –io που κλίνονται σαν το capio)

perlego, perlegi, perlectum, perlegĕre

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, ―, esse

defero, detuli, delatum, deferre → β΄ ενικό προστακτικής →: defer

adeo, adii, aditum, adīre → μετοχή →: adiens (γενική: adeuntis)

possum, potui, ―, posse

adsum, adfui/affui, ―, adesse

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

tum

celeriter → Παραθετικά: Σ.Β. celerius, Υ.Β. celerrime

post

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

ex (+ αφαιρετική)

apud (+ αιτιατική)

in (+ αφαιρετική)

a ή ab (+ αφαιρετική)

ad (+ αιτιατική)

intra (+ αιτιατική)

ob (+ αιτιατική) → οι προθέσεις ob, per, propter (+ αιτιατική) δηλώνουν το εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο

cum (+ αφαιρετική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

ut (βουλητικός)

et (συμπλεκτικός)

ne (βουλητικός αποφατικός)

si (υποθετικός)

-que (συμπλεκτικός) → χρησιμοποιείται ως εγκλιτική λέξη

[Πηγή: www.study4exams.gr ]

Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών τύπων:

cognoscit, cognoscebat, cognoscet, cognovit, cognoverat, cognoverit

gerantur, gererentur, ----, gesta sint, gesta essent

sit, esset, futura sit, fuerit, fuisset

persuadet, persuadebat, persuadebit, persuasit, persuaserat, persuaserit

deferat, deferret, delaturus sit, detulerit, detulisset

curat, curabat, curabit, curavit, curaverat, curaverit

providet, providebat, providebit, providit, providerat, providerit

cognoscantur, cognoscerentur, ----, cognita sint, cognita essent

mittit, mittebat, mittet, misit, miserat, miserit

monet, monebat, monebit, monuit, monuerat, monuerit

adire, ----, aditurum esse, adisse

possit, posset, ----, potuerit, potuisset

adliget, adligaret, adligaturus sit, adligaverit, adligavisset

abiciat, abiceret, abiecturus sit, abiecerit, abiecisset

scribit, scribebat, scribet, scripsit, scripserat, scripserit

adesse, ----, adfuturum esse (adfore), adfuisse

verens, ----, veriturus, veritus

constituit, constituebat, constituet, constituit, constituerat, constituerit

mittat, mitteret, missurus sit, miserit, misisset

adhaerescit, adhaerescebat, adhaerescet, adhaesit, adhaeserat, adhaeserit

conspicitur, conspiciebatur, conspicietur, conspecta est, conspecta erat, conspecta erit

defertur, deferebatur, deferetur, delata est, delata erat, delata erit

perlegit, perlegebat, perleget, perlegit, perlegerat, perlegerit

adhortatur, adhortabatur, adhortabitur, adhortatus est, adhortatus erat, adhortatus erit

sperent, sperarent, speraturi sint, speraverint, speravissent

Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit [Για το λόγο αυτό στέλνει επιστολή γραμμένη στα ελληνικά]

= Παθητική σύνταξη: Quam ob rem epistula conscripta Graecis litteris mittitur (a Caesare)

Ille epistulam perlegit [Εκείνος διαβάζει μέχρι τέλους την επιστολή]

= Παθητική σύνταξη: Epistula perlegitur ab illo

epistulam conscriptam Graecis litteris mittit

= Παθητική σύνταξη: epistula conscripta Graecis litteris (a Caesare) mittitur

Μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:

ne, intercepta epistula, nostra consilia ab hostibus cognoscantur [να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς, αν η επιστολή πέσει στα χέρια τους]

Ενεργητική σύνταξη: ne hostes, intercepta epistula, nostra consilia cognoscant

tertio post die a quodam milite conspicitur et ad Ciceronem defertur

Ενεργητική σύνταξη: tertio post die quidam miles hanc conspicit et ad Ciceronem defert

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:

veritus: Αιτιολογική Μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο. Εξάρτηση από Ιστορικό χρόνο: constituit (ΠΡΚ) (Ιστορικός Ενεστώτας σύμφωνα με το Χρήστο Κανελλόπουλο). Η μετοχή θα τραπεί σε χρόνο Υπερσυντέλικο, ώστε να δηλωθεί το προτερόχρονο.

quod veritus erat (Οριστ. Υπερσυντέλικου. Αντικειμενική Αιτιολογία)

quod veritus esset (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Υποκειμενική Αιτιολογία)

cum veritus esset (Υποτ. Υπερσυντέλικου. Εσωτερική λογική διεργασία)

intercepta: Υποθετική Μετοχή, Γνήσια Αφαιρετική Απόλυτη, Παρακειμένου, που σχηματίζει εξαρτημένο υποθετικό λόγο.

intercepta epistula – ne ... cognoscantur (Βουλητική Πρόταση)

Εξαρτημένος Υποθετικός Λόγος

Si intercepta sit (Υποτακτική Παρακειμένου) – ne cognoscantur (Υποτ. Παθ. Ενεστώτα)

Ευθύς Υποθετικός Λόγος

Si intercepta erit (Οριστ. Συντ. Μέλλοντα) – ne cognoscantur (ne + Υποτ. Ενεστώτα, που ισοδυναμεί με Αποτρεπτική Υποτακτική)

Ο Υποθετικός Λόγος που σχηματίζεται ανήκει στο πρώτο είδος: Ανοικτή Υπόθεση στο μέλλον.

conscriptam: Επιθετική μετοχή, Παρακειμένου, που δηλώνει το Προτερόχρονο και προσδιορίζει τη λέξη epistulam

quae conscripta est (Οριστική Παρακειμένου, για να δηλωθεί το προτερόχρονο, αφού έχουμε εξάρτηση από Αρκτικό χρόνο mittit)

Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε μετοχή:

Legatum monet ut, si adire non possit, epistulam ad amentum tragulae adliget (συμβουλεύει τον απεσταλμένο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει το γράμμα στον ιμάντα του ακοντίου)

Η δευτερεύουσα Υποθετική πρόταση θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο της κύριας πρότασης: non potentem adire

Ισοδύναμη έκφραση:

ex equitibus Gallis (εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του διαιρεμένου όλου)

= equitum Gallorum (γενική διαιρετική)

tertio post die

= post tertium diem

ut tragulam mitteret (βουλητική πρόταση)

= mittere (τελικό απαρέμφατο)

Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται (να ληφθεί υπόψη το υποκείμενο, όπου κρίνεται απαραίτητο):

gerantur: το β΄ πληθυντικό υποτακτικής παρατατικού στην ίδια φωνή

= gereremini

persuadet: το γ΄ πληθυντικό οριστικής συντελεσμένου μέλλοντα στην ίδια φωνή

= persuaserint

deferat: το β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα στην ίδια φωνή

= defer

providet: η αφαιρετική του σουπίνου

= provisu

cognoscantur: το απαρέμφατο μέλλοντα στην ίδια φωνή

= cognitum iri

mittit: το α΄ πληθυντικό υποτακτικής υπερσυντελίκου στην ίδια φωνή

= misissemus

adire: η ονομαστική και γενική ενικού της μετοχής ενεστώτα

= adiens, adeuntis

abiciat: το β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα στην ίδια φωνή

= abice

conspicitur: το β΄ ενικό οριστικής μέλλοντα στην ίδια φωνή

= conspicieris

adhortatur: το απαρέμφατο μέλλοντα

= adhortaturum esse

Ασκήσεις

1. Να αναγνωριστούν οι βουλητικές προτάσεις του κειμένου (εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, ακολουθία).

intra castra abiciat: δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση, που λειτουργεί ως έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα monet της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον βουλητικό σύνδεσμο ut, γιατί είναι καταφατική, και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό της είναι απλώς επιθυμητό. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (abiciat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (monet) και αναφέρεται στο παρόν-μέλλον. Υπάρχει ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί η βούληση είναι ιδωμένη τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής της.

Σημ: Οι ιστορικοί ενεστώτες του κειμένου (persuadet, curat et providet, monet, adhortatur) από τους οποίους εξαρτώνται οι βουλητικές προτάσεις, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και ως ιστορικοί χρόνοι επηρεάζοντας ανάλογα τον χρόνο των ρημάτων των βουλητικών προτάσεων.

2. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι τελικές και ποιες βουλητικές;

Id exemplum sutōrem incitātit, ut corvum docēret (μάθ. XXIX)

Senātum coēgerat, ut C. Marius hostis iudicarētur (μάθ. XL)

Tace, ut consequāris, quod vis (μάθ. XLI)

Id exemplum sutorem incitavit, ut corvum doceret (μάθ. XXIX): βουλητική πρόταση

Senatum coegerat, ut C. Marius hostis iudicaretur (μάθ. XL): τελική πρόταση

Tace, ut consequaris, quod vis (μάθ. XLI): τελική πρόταση

3. Να μετατραπούν οι παρακάτω κύριες προτάσεις σε βουλητικές, εξαρτώμενες από το ρήμα που είναι μέσα σε παρένθεση. Προσοχή στην ακολουθία των χρόνων!

Epistulam conscriptam Graecis litteris mittit (Caesar constituit πρκ.

Coriolānus ab urbe castra movit (Mater persuādet + δοτ.)

Coriolānus ab urbe castra movit (Mater orāvit)

Cavēte periculum! (Moneo vos)

Fiduciam deponite! (Hortor vos)

Opibus urbis nolīte confidere! (Moneo vos)

Noli Rōmam oppugnāre! (Moneo te)

Σημ. Για την προσταγή και την απαγόρευση βλ. το μάθ. XXV· βλ. επίσης το μάθ. XLVIII Π2β.

Caesar constituit ut epistulam conscriptam Graecis litteris mitteret.
Mater Coriolano persuadet ut ab urbe castra moveat ή moveret. (→ γιατί το persuadet είναι ιστορικός ενεστώτας)
Mater Coriolanum oravit ut ab urbe castra moveret.
Moneo vos ut periculum caveatis.
Hortor vos ut fiduciam deponatis.
Moneo vos ne opibus urbis confidatis.
Moneo te ne Romam oppugnes.

4. Cognoscantur: να γίνει χρονική αντικατάσταση.

Ενεστώτας cognoscantur

Παρατατικός cognoscerentur

Μέλλοντας ―

Παρακείμενος cognita sint

Υπερσυντέλικος cognita essent

Συντελεσμένος Μέλλοντας ―

5. Quodam milite να κλιθούν μαζί στον ενικό.

Ονομαστική quidam miles

Γενική cuiusdam militis

Δοτική cuidam militi

Αιτιατική quendam militem

Κλητική - (miles)

Αφαιρετική quodam milite

6. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις:

Σε παρακαλώ (oro) να έρθεις = Oro te ut venias.

Σε παρακάλεσα να μην έρθεις = Oravi te ne venires.

Σημεία Θεωρίας

1. Οι βουλητικές προτάσεις είναι ουσιαστικές προτάσεις εξαρτώμενες από ρήματα που σημαίνουν βούληση, της οποίας το περιεχόμενο εκφράζουν. Χρησιμεύουν ως υποκείμενο ή αντικείμενο ρημάτων (ή εκφράσεων) που σημαίνουν: διατάζω, ζητώ, παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω κλπ. Εισάγονται με το ut (= να) και οι αρνητικές με το nē (σπανιότερα με το quominus), όπως δηλ. και οι τελικές προτάσεις. Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό τους είναι απλώς επιθυμητό.

2. Ακολουθία των χρόνων. Οι προτάσεις αυτές εκφέρονται με την υποτακτική του ενεστώτα (μετά από αρκτικό χρόνο) ή με την υποτακτική του παρατατικού (μετά από ιστορικό χρόνο), όπως δηλ. και οι τελικές. Π.χ.

hortor te ut scribas σε προτρέπω να γράψεις

hortābar te nē scriberes σε προέτρεπα να μη γράψεις.

3. Οι βουλητικές προτάσεις δεν πρέπει να συγχέονται με τις τελικές που είναι επιρρηματικές. Αντιστοιχούν γενικά προς το τελικό απαρέμφατο της αρχ. ελληνικής· οι βουλητικές που ακολουθούν μετά από ρήματα που σημαίνουν φροντίζω αντιστοιχούν προς τις πλάγιες ερωτηματικές της ελληνικής· π.χ. curat ne nostra consilia cognoscantur φροντίζει να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας· πρβ. ἐπιμελεῖται ὅπως βέλτιστοι ἔσονται οἱ πολῖται. Αρκετά από τα ρήματα από τα οποία εξαρτώνται βουλητικές προτάσεις συντάσσονται και με τελικό απαρέμφατο· π.χ. constituit ut tragulam mitteret = constituit tragulam mittere.

Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη

Εξεταστεα Υλη & Τροπος αξιολογησης 2025

Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 45 (XLV) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου