Έκθεση Β΄ Λυκείου: Αξιοκρατία

Trudi Simmonds

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Αξιοκρατία

Αξιοκρατία: η κατάσταση κατά την οποία επικρατούν οι άξιοι, αυτοί που αξίζουν περισσότερο.

Αναξιοκρατία: η μη εφαρμογή αξιοκρατικών κριτηρίων (συνήθως για τον διορισμό, τη μετάθεση ή την προαγωγή υπαλλήλων), η έλλειψη αξιοκρατίας.

Οικογενειοκρατία (νεποτισμός): η πρακτική να τοποθετούνται από αυτούς που έχουν εξουσία συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα σε ανώτερες θέσεις και σε ανώτερα αξιώματα.

Ρουσφέτι: χαριστική παροχή εκ μέρους υπουργών ή βουλευτών σε κομματικούς οπαδούς, φίλους ή γνωστούς.

Ρουσφετολογία: η πρακτική της εξυπηρέτησης εκ μέρους πολιτικών των κομματικών οπαδών, φίλων ή γνωστών με χαριστικές πράξεις, εκδουλεύσεις.

Ευνοιοκρατία: η κατάσταση στην οποία επικρατεί προνομιακή, μεροληπτική μεταχείριση ορισμένων (ευνοουμένων), η άδικη προώθηση και εξυπηρέτηση (κάποιων εις βάρος άλλων). 

Η θετική συνεισφορά της αξιοκρατίας

Εφόσον αξιοκρατία σημαίνει να επιλέγονται οι αξιότεροι για τις διάφορες θέσεις εργασίας και ευθύνης, να αναδεικνύονται και να προωθούνται τα ικανότερα άτομα, και να επιβραβεύονται για τη συνεχή προσπάθειά τους, καθίσταται σαφές πως πρόκειται για μια πολλαπλώς επωφελή κατάσταση. Ειδικότερα:

- Η επιλογή των ικανότερων ατόμων για τις διάφορες θέσεις εργασίας -ατόμων που διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις και έχουν υψηλό επίπεδο κατάρτισης- οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας. Οι άνθρωποι που έχουν τα αναγκαία εφόδια για τη θέση που αναλαμβάνουν, μπορούν να επιτελέσουν το έργο τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και, συνάμα, να προβούν στη λήψη εκείνων των πρωτοβουλιών που απαιτούνται για την περαιτέρω βελτίωση της απόδοσης στον τομέα τους.

Τα άτομα, άλλωστε, που καταλαμβάνουν μια θέση εργασίας χάρη στα προσόντα και στην προσωπική τους αξία, τείνουν να εκτιμούν πολύ περισσότερο την ευκαιρία που τους δίνεται κι εργάζονται έτσι με μεγαλύτερη προθυμία και αποτελεσματικότητα.

- Η βελτίωση της απόδοσης στις διάφορες υπηρεσίες του δημόσιου τομέα και στις διάφορες εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, που προκύπτει χάρη στην αξιοκρατική επιλογή των στελεχών, ωφελεί τους πολίτες, καθώς τους προσφέρονται υπηρεσίες και προϊόντα υψηλότερης ποιότητας.

- Η αξιοκρατία υπηρετεί διττώς το δημοκρατικό πολίτευμα, διότι, αφενός οι πολίτες έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στο κράτος και ειδικότερα στην ορθή λειτουργία των θεσμών επιλογής προσωπικού, και άρα θεωρούν πως οι άξιοι κάθε τομέα λαμβάνουν την αναγνώριση που τους αναλογεί, και αφετέρου, όταν βρίσκει την εφαρμογή της στους πολιτικούς και στα πρόσωπα εκείνα που καταλαμβάνουν τα διάφορα αξιώματα, καθώς έχει ως αποτέλεσμα την αρτιότερη διοίκηση του κράτους και των υποθέσεών του.

- Η τήρηση της αξιοκρατίας λειτουργεί ενισχυτικά στις προσπάθειες των πολιτών, και ιδίως των νέων, να διευρύνουν τη μόρφωση και τις δεξιότητές τους, εφόσον γνωρίζουν πως ο κόπος τους θα έχει την επιζητούμενη ανταμοιβή.

- Η αξιοκρατία ανταποκρίνεται στο αίσθημα δικαίου των πολιτών, διασφαλίζοντας πως οι άνθρωποι εκείνοι που προσπαθούν και οι οποίοι έχουν αποκτήσει την αναγκαία κατάρτιση θα επιτύχουν στον τομέα τους, ανεξάρτητα από εξωγενείς παράγοντες όπως είναι η κοινωνική θέση και οι (πολιτικές) γνωριμίες.

- Η αξιοκρατία λειτουργεί ως σημαντικό κίνητρο ενίσχυσης της ευγενούς άμιλλας και του συναγωνισμού, εφόσον οι νέοι γνωρίζουν πως η απόκτηση κατάρτισης και επαγγελματικών εφοδίων επαρκεί για την ανάδειξη των καλύτερων εξ αυτών. Είναι προθυμότεροι, έτσι, να συναγωνιστούν μεταξύ τους, καθώς αντιλαμβάνονται πως η μελλοντική τους αποκατάσταση θα εξαρτηθεί από τις προσπάθειές τους και μόνο.

- Η αξιοκρατία λειτουργεί, συνάμα, ως μέσο ηθικοποίησης, καθώς μέσω αυτής εξαλείφονται οι παράγοντες ευνοιοκρατίας κι οι πολίτες γνωρίζουν πως μόνο κριτήριο για την επιλογή και την ανάδειξή τους είναι οι γνώσεις, οι ικανότητές τους κι η ποιότητα του ήθους και της προσωπικότητάς τους. Απομακρύνεται, άρα, το πνεύμα του αθέμιτου ανταγωνισμού και των παρασκηνιακών διαδικασιών, κι οι νέοι πολίτες αφοσιώνονται απρόσκοπτα στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν τα αναγκαία εφόδια για τη σταδιοδρομία τους στον τομέα που τους ενδιαφέρει.

- Η τήρηση της αξιοκρατίας επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να επιβραβεύουν τα επιτεύγματα των συνανθρώπων τους, εφόσον μπορούν να είναι βέβαιοι πως αυτά προέκυψαν χάρη στην πραγματική αξία του εκάστοτε ατόμου και όχι χάρη σε γνωριμίες και πολιτικές εξυπηρετήσεις.

Επιπτώσεις της αναξιοκρατίας

Τα ποικίλα οφέλη που προσφέρει η αξιοκρατία -ατυχώς- υπονομεύονται ή και χάνονται πλήρως, έστω κι από τη μερική επικράτηση της αναξιοκρατίας, μιας και διασαλεύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών τόσο απέναντι στο κράτος και τους πολιτικούς όσο και απέναντι στους συμπολίτες τους. Ειδικότερα:

- Η ρουσφετολογική παραχώρηση θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, όπως και ο νεποτισμός στον ιδιωτικό τομέα, έχουν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη παραγωγικότητα, εφόσον άτομα που δεν έχουν τα κατάλληλα εφόδια καλούνται να διαχειριστούν εργασίες και να αναλάβουν ευθύνες, τις οποίες δεν γνωρίζουν πώς να φέρουν εις πέρας επιτυχώς. Έτσι, προκύπτουν διαρκείς καθυστερήσεις, ενώ το τελικό αποτέλεσμα είναι χαμηλότερο των απαιτήσεων.

Ιδίως σε ό,τι αφορά τον ελληνικό δημόσιο τομέα η διαβόητη παθογένειά του οφείλεται σ’ ένα -πρωτοφανές για ευρωπαϊκό κράτος- αρνητικό τρίπτυχο: ρουσφετολογικοί διορισμοί, απουσία αξιολόγησης και μονιμότητα. Πλάι στους ευσυνείδητους δημοσίους υπαλλήλους, που επιτελούν τα καθήκοντά τους με άρτιο επαγγελματισμό, υπάρχει ένα πλήθος υπαλλήλων που κατέλαβε τη θέση του χάρη σε κάποιο ρουσφέτι, χωρίς να έχουν σαφώς την αναγκαία κατάρτιση. Οι υπάλληλοι αυτοί, μιας και δεν χρειάστηκε ποτέ να καταβάλουν πραγματική προσπάθεια για να βρεθούν στη θέση που τους δόθηκε, δεν εκτιμούν την αξία της, κι έτσι, αντί να εργάζονται με πραγματική αφοσίωση, ενδιαφέρονται μόνο για το πώς θα κοπιάσουν όσο γίνεται λιγότερο.

Η απραξία αυτή, άλλωστε, μένει διαρκώς χωρίς επιπτώσεις, εφόσον αφενός δεν υπάρχει ουσιαστική αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων κι αφετέρου οι υπάλληλοι αυτοί γνωρίζουν πως είναι «μόνιμοι», οπότε επιδεικνύουν χαρακτηριστική αδιαφορία απέναντι σε όποια παρατήρηση ή έκκληση των υπευθύνων προκειμένου να εκπληρώσουν με μεγαλύτερη συνέπεια τα καθήκοντά τους. Σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα, όπου οι υπάλληλοι αξιολογούνται επί της ουσίας συνεχώς και γνωρίζουν πως μπορούν να απολυθούν ανά πάσα στιγμή για οποιαδήποτε πιθανή παράλειψή τους, οι δημόσιοι υπάλληλοι χαίρουν διαρκούς ασυλίας και για τις παραλείψεις τους και για την αδιαφορία τους απέναντι στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις.

- Η αναξιοκρατία προκαλεί εύλογη αγανάκτηση στους πολίτες απέναντι στους πολιτικούς, οι οποίοι είναι έτοιμοι να ικανοποιήσουν οποιοδήποτε αίτημα των οπαδών τους, για να διασφαλίσουν την εκλογή τους, κι οποίοι αδιαφορούν για την καταστρατήγηση κάθε έννοιας δικαίου που προκύπτει από τις ρουσφετολογικές αυτές τοποθετήσεις υπαλλήλων.

Συνάμα, οι πολίτες αγανακτούν και με τους συμπολίτες τους εκείνους που δέχονται τέτοιους ρουσφετολογικούς διορισμούς, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους πως έτσι αδικούν εκείνους οι οποίοι έχουν κοπιάσει για να αποκτήσουν τα κατάλληλα εφόδια και παραμένουν εντούτοις χωρίς εργασία και χωρίς αναγνώριση των προσπαθειών τους. Δημιουργείται, άρα, λόγω της αναξιοκρατίας, ένα ιδιαίτερα αρνητικό κλίμα το οποίο υπονομεύει κάθε αίσθηση εμπιστοσύνης απέναντι στους πολιτικούς και κατ’ επέκταση απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς, οι οποίοι υφίστανται θεωρητικά για να διασφαλίζουν την αποτροπή ανάλογων φαινομένων.

- Η αναξιοκρατία έχει ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή και την ψυχολογία εκείνων των πολιτών, οι οποίοι μη έχοντας τις κατάλληλες γνωριμίες ή την απαιτούμενη ανηθικότητα και έλλειψη αξιοπρέπειας για να παρακαλέσουν για μια τέτοια «εξυπηρέτηση», παραμένουν χωρίς εργασία, παρά το γεγονός ότι έχουν την κατάλληλη κατάρτιση και τις αναγκαίες γνώσεις. Βλέπουν, δηλαδή, τις σπουδές και την προσπάθειά τους να ματαιώνονται, μόνο και μόνο διότι η πολιτεία αυτή τείνει να επιβραβεύει μόνο τους κομματικούς οπαδούς.

- Η αναξιοκρατία αποτρέπει τους νέους ανθρώπους από το να καταβάλουν μια συνεπή προσπάθεια σε ότι αφορά τις σπουδές και την κατάρτισή τους, εφόσον γνωρίζουν πως μόνο όσοι έχουν τις κατάλληλες γνωριμίες θα διασφαλίσουν τη ζητούμενη επαγγελματική αποκατάσταση.

- Η επικράτηση της αναξιοκρατίας ωθεί τους πολίτες στην υιοθέτηση μιας ανήθικης και αμιγώς συμφεροντολογικής στάσης απέναντι στα πράγματα, εφόσον τους «διδάσκει» πως μόνο μέσω του αθέμιτου ανταγωνισμού και της παρασκηνιακής δράσης μπορεί κάποιος να επιτύχει. Έτσι, οι πολίτες χάνουν ο ένας την εμπιστοσύνη απέναντι στον άλλον και αναζητούν τρόπους για να διακριθούν, έστω κι αν αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να θυσιάσουν την αξιοπρέπεια και το ήθος τους.

Αίτια επικράτησης της αναξιοκρατίας

Ένα από τα πλέον αρνητικά στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας είναι απουσία ορθής πολιτικής συνείδησης, καθώς τόσο οι πολιτικοί όσο και οι πολίτες σπεύδουν να εκμεταλλευτούν κάθε ευκαιρία για την απόκτηση προνομίων, χωρίς να θέλουν συνάμα να καταβάλλουν και τον αναγκαίο κόπο. Οι πολιτικοί, μη έχοντας την ικανότητα και τη δυνατότητα να προσφέρουν κάποιο ουσιαστικό έργο, βασίζουν την εκλογή τους σε εξυπηρετήσεις και παροχές, κι οι πολίτες, αποζητώντας διαρκώς την εύκολη λύση και μη σεβόμενοι τον αγώνα των συμπολιτών τους, συναινούν στο ξεπούλημα της ψήφου τους, με αντάλλαγμα μια θέση εργασίας στο δημόσιο ή κάποια άλλη εξίσου ανέντιμη δωροληψία.

Ο ατομικισμός που διακρίνει τους πολίτες και το γεγονός ότι είναι πρόθυμοι να καταφύγουν σε αθέμιτα μέσα για να διασφαλίσουν τη δική τους αποκατάσταση και την αποκατάσταση των δικών τους, οφείλεται, ως ένα βαθμό, σε μια σειρά ελλείψεων του ελληνικού κράτους. Σημαντικότερη εξ αυτών είναι η απουσία πραγματικών ευκαιριών επαγγελματικής σταδιοδρομίας και η διαχρονικά αυξημένη ανεργία που μαστίζει τον τόπο. Είναι προφανές πως αν οι πολίτες είχαν τη βεβαιότητα πως θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν εργασία σ’ έναν υποθετικά ακμάζοντα ιδιωτικό τομέα, δεν θα καταδέχονταν να ταπεινωθούν απέναντι στους πολιτικούς, μήτε να υποσκελίσουν άλλα αξιότερα άτομα.

Η απουσία ηθικών φραγμών, επομένως, που διακρίνει τους πολίτες κι η τάση τους να αδιαφορούν ή και να εχθρεύονται τους ικανότερους συμπολίτες τους πηγάζει από την αδυναμία της ελληνικής πολιτείας να δημιουργήσει ένα σταθερό και με θετικές προοπτικές οικονομικό περιβάλλον. Οι πολίτες ενδίδουν στο αίσθημα της ανασφάλειας και καταφεύγουν σε κατακριτέες πράξεις, προκειμένου να προφυλαχθούν από την ανεργία και την οικονομική εξαθλίωση∙ έστω και με προφανές τίμημα, την ηθική τους εξαχρείωση.

Τρόποι διαφύλαξης της αξιοκρατίας

- Οι πολίτες θα πρέπει να αποκτήσουν το αναγκαίο ήθος, ώστε όχι μόνο να μην καταδέχονται τέτοιου είδους ρουσφέτια, που τους προσφέρουν θέσεις τις οποίες δεν τις αξίζουν, αλλά και να στηλιτεύουν κάθε ανάλογο φαινόμενο που συναντούν. Θα πρέπει, δηλαδή, να γίνεται σεβαστός ο κόπος κι η αξία του άλλου ανθρώπου, και να εκλείψουν οι εγωκεντρικές συμπεριφορές σκόπιμης υποτίμησης του άλλου.

Αν ο κάθε πολίτης έχει την αναγκαία ηθική ποιότητα, ώστε να αρνείται να δεχτεί μια θέση ή ένα αξίωμα που δεν ανταποκρίνεται στα προσόντα του, τότε θα καταστεί σαφώς ευκολότερη η καταπολέμηση της αναξιοκρατίας. Άλλωστε, η ανηθικότητα των πολιτικών καταφέρνει να διαιωνίζεται ακριβώς διότι βρίσκονται πολίτες πρόθυμοι να επωφεληθούν από αυτή.

- Η πολιτεία οφείλει να ενισχύσει και να διατηρήσει τους θεσμούς εκείνους που ελέγχουν τις διαδικασίες επιλογής προσωπικού, όπως είναι το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού, διευρύνοντας συνάμα τις αρμοδιότητές τους, προκειμένου κάθε πρόσληψη στον δημόσιο τομέα να προκύπτει μέσα από διαφανείς και αξιοκρατικές διαδικασίες.

Ενώ, θα πρέπει παράλληλα, να προχωρήσει σε αναδρομικό έλεγχο και αξιολόγηση των υπαρχόντων υπαλλήλων, και να απομακρύνει εκείνους που δεν έχουν τα αναγκαία προσόντα για τη θέση που έχουν καταλάβει. Πρόκειται, βέβαια, για μια διαδικασία επίμοχθη και επώδυνη, η οποία όμως θα μπορέσει να επαναφέρει την αξιοπιστία των δημόσιων υπηρεσιών.

- Η πολιτεία οφείλει να εργαστεί σκληρά προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ομαλή εκείνη οικονομική ανάπτυξη που θα προσφέρει τις απαιτούμενες θέσεις εργασίας, ώστε να μειωθεί δραστικά το φαινόμενο της ανεργίας. Αν οι πολίτες γνωρίζουν πως μπορούν να βρουν εργασία στον ιδιωτικό τομέα, δεν θα καταφεύγουν σε ρουσφετολογικά αιτήματα για μια ανάλογη θέση στο δημόσιο.

- Η διαφάνεια στις προσλήψεις του δημοσίου τομέα θα πρέπει να συνοδευτεί και με μια ανανέωση του ήθους των πολιτικών, προκειμένου να σπάσει ο φαύλος αυτός κύκλος που κρατά τη χώρα δέσμια της αναξιοκρατίας εδώ και δεκαετίες. Πολιτικοί, οι οποίοι μπορούν να βασίζουν την εκλογή τους μόνο σε αναξιοκρατικές παροχές και κενές υποσχέσεις, δεν έχουν θέση στο ελληνικό κοινοβούλιο.

- Οι πολίτες οφείλουν να αντιληφθούν πως μόνο μέσω της αξιοκρατίας μπορεί να διασφαλιστεί η πρόοδος του κράτους, εφόσον η επιλογή των ικανότερων πάντοτε στελεχών σημαίνει υψηλή απόδοση και αποτελεσματικότερη λειτουργία σε όλους τους φορείς και σε όλες τις επιχειρήσεις.

Η απόλυτη αξιοκρατία οδηγεί σε αδικίες

Χρειάζεται, ωστόσο, ιδιαίτερη προσοχή σε ό,τι αφορά την έννοια της αξιοκρατίας, διότι αν επιχειρηθεί η εφαρμογή της σε απόλυτο βαθμό, τότε θα προκύψουν άδικες καταστάσεις, εφόσον άνθρωποι, όπως είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες ή οι πολύτεκνες μητέρες, θα κληθούν να συναγωνιστούν άτομα που είχαν όλο το χρόνο κι όλες τις ευκαιρίες να ενισχύσουν τα επαγγελματικά τους εφόδια.

Είναι, προφανώς, εύλογο πως ένα άτομο που είχε να υπερνικήσει τις δυσκολίες που του προκαλούσε μια σωματική, ψυχική ή πνευματική αναπηρία, δεν είχε τις ίδιες δυνατότητες με ένα άλλο άτομο, για να προχωρήσει στην απόκτηση υψηλού επιπέδου κατάρτισης. Είναι, άρα, άδικο και άτοπο να καλείται να συναγωνιστεί εκείνους που απρόσκοπτα προχώρησαν στις σπουδές τους. Αντιστοίχως, μια μητέρα που είχε την υποχρέωση να αναθρέψει τέσσερα ή και πέντε παιδιά, δεν είχε τον αναγκαίο χρόνο για να αφοσιωθεί στη διεύρυνση των επαγγελματικών της εφοδίων.

Στο πλαίσιο της αξιοκρατίας, επομένως, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι ειδικές συνθήκες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει κάθε άτομο στη ζωή του, ώστε η καταμέτρηση των εφοδίων και των προσόντων του να γίνεται με τα κατάλληλα κριτήρια.