Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλώσσα των νέων [Τράπεζα Θεμάτων]

Maria Eames

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλώσσα των νέων [Τράπεζα Θεμάτων]

Η γλώσσα των νέων

Οι νέοι έχουν πάντοτε την τάση να διαφοροποιούνται με το ντύσιμο, την αισθητική του σώματος, τη συμπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόμενη «γλώσσα των νέων» αποτελεί κώδικα εξατομικευτικό της ομάδας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της κατασκευάζοντας συγχρόνως τη συνοχή της ομάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας των νέων, οι νεολογισμοί και οι γραμματικές παραβιάσεις εκφράζουν τις αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας. Με τους νεολογισμούς, τις ιδιωματικές εκφράσεις και λέξεις, οι νέοι μεταδίδουν μηνύματα διάκρισης από τις παλιότερες γενιές, εκφράζουν αμφισβήτηση αρχών και αξιών.

Η χρήση της γλώσσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώς μεταδίδει έμμεσα αλλά ισχυρά τέτοια νοήματα αμφισβήτησης. Και είναι συνηθισμένη παρανόηση να κρίνεται σαν «λαθεμένη», «φτωχή» ή «κακής ποιότητας». Την άρνηση των αξιών, την παραβίαση των απαγορεύσεων, την επιθετικότητα, και την καταστροφή της «καθώς πρέπει» ομιλίας συχνά οι τυχαίοι ακροατές, κι όχι συνήθως οι συνομιλητές δέκτες, την ακούνε σαν γλωσσική καταστροφή, ενώ είναι γλωσσική δημιουργικότητα.

Α. Φραγκουδάκη. (1987). Γλώσσα και ιδεολογία, 72-73. Αθήνα: Οδυσσέας (διασκευή).

Κείμενο 2

[Γλώσσα και ηλικιωμένοι]

Οι νέοι άνθρωποι νιώθουν ότι οι ηλικιωμένοι δεν καταφέρνουν να προσαρμόσουν την ομιλία τους στα σύγχρονα δεδομένα. Επίσης, οι νέοι πιστεύουν πως ο λόγος των ηλικιωμένων είναι παλιομοδίτικος και ξεπερασμένος. Επομένως, οι γλωσσικές «συναντήσεις» νέων και ηλικιωμένων αλλά και γενικότερα η επικοινωνία μεταξύ τους είναι πιθανό να μην επιτυγχάνεται, ενισχύοντας έτσι υφιστάμενα στερεότυπα.

Είναι γνωστές οι προσδοκίες που κυριαρχούν για και τι αναμένεται ως προς τη συμπεριφορά των ανθρώπων και τον τρόπο διαχείρισης του λόγου τους, όταν φτάσουν σε μια συγκεκριμένη ηλικία. Οι αντιλήψεις αυτές υποχρεώνουν πολλές φορές τους ηλικιωμένους ανθρώπους να συμπεριφέρονται γλωσσικά, όχι όπως επιθυμούν, αλλά «σύμφωνα με την ηλικία τους». Επομένως, το κοινωνικό κόστος στις περιπτώσεις που δεν «εκφράζεται» κάποιος σύμφωνα με την ηλικία του μπορεί να είναι μεγάλο. Ίσως, γι’ αυτόν τον λόγο οι ηλικιωμένοι άνθρωποι να χρησιμοποιούν «τη γλώσσα των ηλικιωμένων», όχι τόσο εξαιτίας της ηλικίας τους όσο επειδή αναγκάζονται να συμμορφωθούν στις κοινωνικές προσδοκίες. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, η επικοινωνία μεταξύ γενεών μπορεί να γίνει προβληματική και να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχολογική και σωματική υγεία των ανθρώπων.

M.A. Hogg - Gr. M. Vaughan. (2010). Κοινωνική Ψυχολογία, 717-718. (μετ. Ερ. Βασιλικός, Αλ. Αρβανίτης). Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το πρώτο κείμενο, τα χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων και ποια η αντίδραση των μεγαλύτερων απέναντι σε αυτά; (60 – 80 λέξεις)

Η γλώσσα των νέων αποτελεί έναν ιδιαίτερο κώδικα, διαμορφωμένο ουσιαστικά με βάση τα χαρακτηριστικά της ηλικιακής ομάδας. Είναι μια γλωσσική παραλλαγή, που λειτουργεί τόσο ως φορέας διαφοροποίησης από τους μεγαλύτερους, όσο και ως μέσο συνοχής για τα μέλη της ομάδας. Διακρίνεται για τους νεολογισμούς, για τις παραβιάσεις των κανόνων της γραμματικής, καθώς και για τις ιδιωματικές της λέξεις. Ενώ, συνάμα, λειτουργεί ως φορέας μετάδοσης έμμεσων μηνυμάτων αμφισβήτησης των παλαιότερων αρχών και αξιών, γεγονός που ενοχλεί τους μεγαλύτερους και τους ωθεί στο να υιοθετούν αρνητική στάση απέναντί της.

Α1. Ποια είναι, σύμφωνα με το πρώτο κείμενο, η στάση ορισμένων ανθρώπων απέναντι στη γλώσσα των νέων και πού αποδίδεται η στάση τους αυτή; (60-80 λέξεις)

Η στάση ορισμένων ανθρώπων, μεγαλύτερης βέβαια ηλικίας, είναι αρνητική απέναντι στη γλώσσα των νέων, καθώς αποτελεί πηγή ενόχλησης γι’ αυτούς. Ειδικότερα, οι μεγαλύτεροι συνειδητοποιούν πως μέσα από τους νεολογισμούς, τις ιδιωματικές εκφράσεις, αλλά και κάποιες επιμέρους λέξεις, οι νέοι μεταδίδουν επί της ουσίας μηνύματα διαχωρισμού από τις προηγούμενες γενιές, κι ακόμη περισσότερο μηνύματα αμφισβήτησης απέναντι στις παλαιότερες αρχές και αξίες.  

Α1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο, οι απόψεις των νέων για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τη γλώσσα οι ηλικιωμένοι; (60-80 λέξεις)

Οι νέοι θεωρούν πως οι ηλικιωμένοι δεν κατορθώνουν να προσαρμόσουν τη γλωσσική τους έκφραση στα σύγχρονα δεδομένα και να φανερώσουν έτσι πως αντιλαμβάνονται τις εξελίξεις σε τεχνολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο λόγος τους παραμένει, κατά τη γνώμη των νέων, παλιομοδίτικος και παρωχημένος∙ προϊόν μιας άλλης περιόδου. Στη γλώσσα τους, άρα, καθρεφτίζονται ιδέες, αντιλήψεις και τάσεις παλαιότερων εποχών, οι οποίες δεν συμβαδίζουν με τις ιδεολογικές αλλαγές που φέρνει μαζί της η νέα γενιά.  

Α2. Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά από τις παραγράφους του δεύτερου κειμένου.

- Η απορριπτική στάση των νέων απέναντι στη γλώσσα των ηλικιωμένων.

- Το κοινωνικώς αναμενόμενο διαμορφώνει τη γλώσσα των ηλικιωμένων.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Οι νέοι ...αξιών) και τη δεύτερη παράγραφο (Η χρήση... δημιουργικότητα) του πρώτου κειμένου.

- Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων.

- Η αδυναμία των ενηλίκων να αντιληφθούν τη δημιουργικότητα της γλώσσας των νέων.

Α2. α. Να επισημάνετε δύο διαρθρωτικές λέξεις στη δεύτερη παράγραφο του δεύτερου κειμένου.

- Επομένως

- όμως

Α2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Το επομένως δηλώνει συμπέρασμα σε σχέση με όσα έχουν προηγηθεί, ενώ το όμως δηλώνει αντίθεση.

Β1.α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις με έντονη γραφή: νιώθουν, καταφέρνουν, κυριαρχούν, αντιλήψεις, αναγκάζονται.

Νιώθουν = αισθάνονται

Καταφέρνουν = επιτυγχάνουν, κατορθώνουν

Κυριαρχούν = επικρατούν

Αντιλήψεις = απόψεις

Αναγκάζονται = υποχρεώνονται

Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με κάθε συνώνυμη λέξη.

- Οι νέοι αισθάνονται συχνά πως οι μεγαλύτεροι άνθρωποι αδυνατούν να κατανοήσουν πραγματικά τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους.

- Αρκετές φορές κάποιοι ενήλικες κατορθώνουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που θέτει η διαφορά ηλικίας και επικοινωνούν κατά τρόπο ουσιαστικό με τους νέους.

- Οι αντιλήψεις και οι πρακτικές που επικρατούν στην κοινωνία είναι συνήθως εκείνες των αμέσως προηγούμενων γενεών.

- Οι νέοι υποχρεώνονται πολλές φορές να ακολουθήσουν τις υποδείξεις των μεγαλύτερων, έστω κι αν δεν συμφωνούν με αυτές, προκειμένου να αποφύγουν περιττές εντάσεις ή και ενδεχόμενες κυρώσεις.

Β1. «Οι νέοι πιστεύουν πως ο λόγος των ηλικιωμένων είναι παλιομοδίτικος και ξεπερασμένος».

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση του δεύτερου κειμένου, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Οι νέοι πιστεύουν πως ο λόγος των ηλικιωμένων είναι παλιομοδίτικος και ξεπερασμένος. Ανιχνεύουν σε αυτόν τυποποίηση, αλλά και εμφανή σύνδεση με το ιδεολογικό πλαίσιο περασμένων εποχών που δεν αντιστοιχεί πλέον στα νέα ήθη και στους νέους τρόπους της εποχής. Η γλώσσα, άλλωστε, βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με τον κώδικα αξιών του κάθε ατόμου και κατ’ επέκταση της κάθε γενιάς.

Β1. Να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις των κειμένων με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: νέοι, γλώσσα, μηνύματα, αμφισβήτησης, επικοινωνία μεταξύ γενεών.

Οι νέοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα κατά τρόπο αντισυμβατικό, δείχνοντας συχνά αδιαφορία για τους κανόνες ή τα παγιωμένα συντακτικά σχήματα. Με τον τρόπο αυτό επιχειρούν να διαφοροποιηθούν από τις προηγούμενες γενιές και να εκφράσουν έτσι έμμεσα μηνύματα αμφισβήτησης απέναντι στην υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Μάλιστα, οι κάποτε έντονες αποκλίσεις από την παραδοσιακή μορφή της γλώσσας προκαλούν ενόχληση στους μεγαλύτερους και δυσκολεύουν την επικοινωνία μεταξύ των γενεών.

Β2.α. Να επισημάνετε στα κείμενα δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- κρίνεται σαν «λαθεμένη», «φτωχή»

- οι γλωσσικές «συναντήσεις» νέων και ηλικιωμένων

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Η μεταφορική χρήση της γλώσσας αποσκοπεί στην πιο παραστατική απόδοση του νοήματος, αλλά και στο ζωντάνεμα του κειμένου, προκειμένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Ειδικότερα, η γλώσσα των νέων χαρακτηρίζεται φτωχή, ώστε να τονιστεί το γεγονός ότι πολλοί ενήλικες τη θεωρούν εξαιρετικά ελλιπή σε σχέση με τη δική τους στην οποία γίνεται χρήση ευρύτερου λεξιλογίου και αξιοποίηση περισσότερων εκφραστικών μέσων.

Ενώ, γίνεται λόγος για γλωσσικές συναντήσεις, προκειμένου να αποδοθεί το γεγονός πως η γλώσσα αποτελεί το μέσο για την επικοινωνία και επαφή μεταξύ των ανθρώπων. Η γλώσσα είναι αυτή που τους φέρνει σ’ επαφή τους ανθρώπους και δίνει ουσιαστική διάσταση στη συνάντησή τους.