Ιωάννης Πολέμης «Το παλιό βιολί»

Ruth Stromswold

Ιωάννης Πολέμης «Το παλιό βιολί»

Άκουσε τ᾿ απόκοσμο, το παλιό βιολί,

μέσα στη νυχτερινή σιγαλιά τ’ Απρίλη·

στο παλιό κουφάρι του μια ψυχή λαλεί

με τ’ αχνά κι απάρθενα της αγάπης χείλη.

Και τ’ αηδόνι τ’ άγρυπνο και το ζηλευτό

ζήλεψε και σώπασε κι έσκυψε κι εστάθη

για να δει περήφανο τι πουλί είν’ αυτό

που τα λέει γλυκύτερα της καρδιάς τα πάθη.

Ως κι ο γκιώνης, τ’ άχαρο, το δειλό πουλί,

με λαχτάρ’ απόκρυφη τα φτερά τινάζει

και σωπαίνει ακούοντας το παλιό βιολί,

για να μάθει ο δύστυχος πώς ν’ αναστενάζει.

Τι κι αν τρώει το ξύλο του το σαράκι; τι

κι αν περνούν αγύριστοι χρόνοι κι άλλοι χρόνοι;

Πιο γλυκιά και πιο όμορφη και πιο δυνατή

η φωνή του γίνεται, όσο αυτό παλιώνει...

Είμ’ εγώ τ’ απόκοσμο, το παλιό βιολί,

μέσα στη νυχτερινή σιγαλιά του Απρίλη·

στο παλιό κουφάρι μου μια ψυχή λαλεί

με της πρώτης νιότης του τα δροσάτα χείλη.

Τι κι αν τρώει τα σπλάχνα μου το σαράκι; τι

κι αν βαδίζω αγύριστα χρόνο με τον χρόνο;

Πιο γλυκιά και πιο όμορφη και πιο δυνατή

γίνεται η αγάπη μου όσο εγώ παλιώνω.

(Από την ομώνυμη συλλογή, 1909)

σιγαλιά: ηρεμία

κουφάρι: άψυχο σώμα νεκρού

γκιώνης: αποδημητικό πουλί με χαρακτηριστική μονότονη φωνή

σαράκι: το σκουλήκι που τρώει τα ξύλα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Το ποίημα που σας δόθηκε είναι ένα παραδοσιακό ποίημα. Να βρείτε τις ομοιοκαταληξίες που υπάρχουν στις δύο πρώτες στροφές του και να χαρακτηρίσετε το είδος τους (π.χ. ζευγαρωτή, πλεχτή κ.ά.).

Στις δύο πρώτες στροφές έχουμε πλεχτή ομοιοκαταληξία, καθώς ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τρίτο, και ο δεύτερος με τον τέταρτο. Έχουμε, δηλαδή το σχήμα αβαβ. Ειδικότερα, στην πρώτη στροφή έχουμε τις ομοιοκαταληξίες: βιολί – λαλεί / Απρίλη – χείλη. Ενώ στη δεύτερη στροφή: ζηλευτό – αυτό / εστάθη – πάθη.

α.2. Να σχολιάσετε τη σχέση που έχει ο τίτλος του ποιήματος με το περιεχόμενό του. Να γράψετε δύο (2) λέξεις του κειμένου που επαληθεύουν τον χαρακτηρισμό παλιό του βιολιού.

Ο τίτλος «Το παλιό βιολί» έχει άμεση σχέση με το περιεχόμενο του ποιήματος, καθώς ο ποιητής επιχειρεί μια αναλογία, μια παρομοίωση, ανάμεσα στον εαυτό του και σ’ ένα παλιό βιολί, το οποίο όσο παλιώνει, τόσο καλύτερο ήχο παράγει και τόσο καλύτερα αποδίδει τα πάθη της καρδιάς με τον ήχο του. Το παλιό βιολί, που αντί να γίνεται χειρότερο με την πάροδο του χρόνου, αυτό αποκτά έναν πιο ποιοτικό και πιο μεστό ήχο, είναι επί της ουσίας η ψυχή του ίδιου του ποιητή, η οποία, παρά το γεγονός ότι το σώμα του γερνά, εκείνη γίνεται όλο και πιο γλυκιά, όλο και πιο δυνατή, σαν να βρίσκεται ακόμη στην πρώτη της νιότη.

- κουφάρι

- σαράκι

(- απόκοσμο)

β.1. Στο ποίημα εναλλάσσονται το τρίτο και το πρώτο γραμματικό πρόσωπο. Με βάση αυτή την εναλλαγή, να διακρίνετε τις δύο ενότητες του ποιήματος. Τι εξυπηρετεί, κατά τη γνώμη σας, η εναλλαγή αυτή;

Το τρίτο γραμματικό πρόσωπο κυριαρχεί στις τέσσερις πρώτες στροφές του ποιήματος που αποτελούν την πρώτη και ευρύτερη ενότητα του ποιήματος, ενώ το πρώτο στις δύο τελευταίες που αποτελούν τη δεύτερη ενότητα.

Η εναλλαγή ανάμεσα στα δύο πρόσωπα και κατ’ επέκταση ανάμεσα στις δύο ενότητες μας περνά από την πιο έμμεση θέαση του γήρατος, όπως αυτή αποδίδεται με το παράδειγμα του βιολιού, το οποίο παρά το πέρασμα του χρόνου βελτιώνεται, στην πιο προσωπική προσέγγιση που προκύπτει στη δεύτερη ενότητα, όπου ο ποιητής αποκαλύπτει πως όσα ανέφερε για το βιολί αφορούν τον ίδιο. Η δεύτερη στροφή, επομένως, αποκαλύπτει το νόημα της αναλογίας και φανερώνει πώς αισθάνεται ο ποιητής που ενώ βλέπει τα χρόνια του να περνούν συνεχίζει να βιώνει στην ψυχή του συναισθήματα με την ένταση της πρώτης του νεότητας.

Η πρώτη ενότητα δίνει, άρα, μια πιο αντικειμενική διάσταση, ενώ η δεύτερη στροφή αποτελεί την εξομολόγηση του ποιητή και είναι σαφώς πιο υποκειμενική και έντονη σε συναισθηματική φόρτιση.   

β.2. Στο ποίημα παρατηρούμε ευρύτατη χρήση του επιθέτου. Να καταγράψετε πέντε (5) ονοματικά σύνολα (επίθετο + ουσιαστικό).

- παλιό βιολί

- νυχτερινή σιγαλιά

- παλιό κουφάρι

- δειλό πουλί

- δροσάτα χείλη