Γεώργιος Δροσίνης «Η Ψαροπούλα»

Thomas Cooper Gotch

Γεώργιος Δροσίνης «Η Ψαροπούλα»

Η Ψαροπούλα η όμμορφη, του Μπαρμπαγιάνν᾿ η κόρη,

Κεντάει και ράφτει τα προικιά και τραγουδεί και λέει:

− Προικάκια μου καλότυχα κι᾿ ομμορφοκεντισμένα,

Ποιος θάν᾿ ο νιός, που θα χαρή και σας και την κυρά σας;

Αν ίσως θάν᾿ ψαρά παιδί, ψαράκια να κεντήσω,

Κι᾿ αν ίσως θάνε κυνηγός, περδίκια και τρυγόνια,

Κι᾿ αν είνε παπαδόπουλο, σταυρούς και κομπολόγια,

Κι᾿ αν είν᾿ ολόμμορφο παιδί και ξακουστός λεβέντης,

Να σας γεμίσω της ραφαίς με πούλιαις και τιρτίρι

Και μια Τσιγγάνα πέρναγε και το τραγούδι ακούει:

− Κόρη μου, δος το χέρι σου για να σου ᾿πω τη μοίρα.

Κυττά η γρηά Γύφτισσα της ᾿μορφονιάς το χέρι

Καί συννεφιάζ᾿ η όψι της, ταχείλι της δαγκάνει.

− Τι το κυττάς και δε ᾿μιλείς, μωρή γρηά Τσιγγάνα;

− Τι να σου ᾿πω, κακότυχη και κακομοιριασμένη;…

κρίμα στα τόσα κάλλη σου και κρίμα στα προικιά σου,

Θα πάρης άντρα γέροντα και θα καή η καρδιά σου!

Ειδύλλια, Άπαντα Ποίηση (1888−1902), α΄ τόμος, επιμ. Γ. Παπακώστας,

Αθήνα, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, 1995

τιρτίρι: χρυσό νήμα για κέντημα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Να αναφέρετε τα πρόσωπα του ποιήματος και να αποδώσετε σε αυτά από μία ιδιότητα.

Τα κεντρικά πρόσωπα του ποιήματος είναι η κόρη του Μπαρμπαγιάννη, η Ψαροπούλα, και η Τσιγγάνα. Η Ψαροπούλα είναι μια εργατική κοπέλα, η οποία φροντίζει μόνη της να ετοιμάσει τα κεντήματα της προίκας της. Έχει, μάλιστα, μια νεανική ευθυμία καθώς ασχολείται με την ετοιμασία της προίκας της, διότι ακόμη δεν γνωρίζει ποιος θα είναι ο σύζυγός της κι έχει έτσι την προσδοκία ενός καλού γάμου μ’ έναν όμορφο και άξιο νέο.

Η Τσιγγάνα από την άλλη προσπαθεί να κερδίσει χρήματα εκμεταλλευόμενη τους εύπιστους και ευάλωτους ανθρώπους, με το να τους λέει, υποτίθεται, τη μοίρα τους.

Πέρα, πάντως, από τα δύο αυτά κεντρικά πρόσωπα, στο ποίημα γίνεται επίσης αναφορά στον Μπαρμπαγιάννη, στον πατέρα δηλαδή της κοπέλας, ο οποίος αν και δεν εμφανίζεται, είναι εκείνος που θα πρέπει να αναλάβει την εύρεση συζύγου για την κόρη του, κι αν υποθέσουμε πως ισχύει η «προφητεία» της Τσιγγάνας, τότε είναι αυτός που θα έχει την ευθύνη για το γεγονός ότι η νέα κοπέλα θα καταλήξει να παντρεύεται έναν ηλικιωμένο άνδρα.

Επιπροσθέτως, στο ποίημα γίνεται αναφορά στις πιθανές επιλογές του μελλοντικού συζύγου με βάση το επάγγελμά τους, το οποίο και τους χαρακτηρίζει. Έχουμε, έτσι, τον γιο του ψαρά, τον κυνηγό, καθώς και το παιδί του παπά. Χωριστή περίπτωση, και συνάμα ως ιδανικός σύζυγος, παρουσιάζεται η περίπτωση να είναι ο μελλοντικός σύζυγος πολύ όμορφος (ολόμορφος) και λεβέντης.   

α.2. Να περιγράψετε το χώρο στον οποίο εντάσσονται τα πρόσωπα της ιστορίας.

Ο στενός χώρος δράσης είναι το σπίτι της κοπέλας, όπου η ίδια κεντά και ράβει τα προικιά της, τραγουδώντας και κάνοντας εικασίες για το μέλλον της. Μπορούμε, ωστόσο, τόσο μέσα από το χαρακτηριστικό όνομα της κοπέλας, η Ψαροπούλα, όσο κι από το γεγονός ότι ως πρώτη επιλογή μελλοντικού συζύγου καταγράφεται ο γιος ενός ψαρά να υποθέσουμε πως η όλη ιστορία διαδραματίζεται σε κάποιο νησί ή έστω σε κάποια παραθαλάσσια περιοχή.

α. 3. Να αναγνωρίσετε τρία (3) χρονικά επίπεδα στην αφήγηση.

Ένα πρώτο χρονικό επίπεδο στην αφήγηση είναι οι στιγμές κατά τις οποίες η κοπέλα εμφανίζεται να είναι μόνη της και να κεντά τα προικιά της τραγουδώντας και σκεπτόμενη ποιος νέος θα μπορούσε να γίνει ο μελλοντικός της σύζυγος.

Το δεύτερο επίπεδο της αφήγησης προκύπτει με την εμφάνιση της Τσιγγάνας, η οποία ακούγοντας το τραγούδι της κοπέλας, μέσα από το οποία εκφραζόταν η απορία σχετικά με την ταυτότητα του μελλοντικού συζύγου, της προτείνει να της πει τη μοίρα της, για να της αποκαλύψει αυτό που θέλει να μάθει.

Το τρίτο επίπεδο της αφήγησης αναφέρεται στο μέλλον και σχετίζεται με την κατάληξη που υποτιθέμενα θα έχει η κοπέλα. Το επίπεδο αυτό προκύπτει μέσα από την προφητεία της Τσιγγάνας και βρίσκει την κοπέλα παντρεμένη μ’ έναν γέρο και δυστυχισμένη.

β.1. Η Ψαροπούλα η όμμορφη, του Μπαρμπαγιάνν᾿ η κόρη,

 Κεντάει και ράφτει τα προικιά και τραγουδεί και λέει:

 Προικάκια μου καλότυχα κι᾿ ομμορφοκεντισμένα,

 Ποιος θάν᾿ ο νιός, που θα χαρή και σας και την κυρά σας;

Να αναγνωρίσετε στους στίχους τη στερεότυπη εικόνα της νέας κοπέλας και να τη

σχολιάσετε.

Η στερεοτυπική εικόνα αφορά το ρόλο και τις ασχολίες που είχε μια νέα γυναίκα σε προηγούμενους αιώνες. Βλέπουμε, έτσι, πως ο βασικός στόχος της κοπέλας, ο βασικός της προορισμός, είναι να παντρευτεί και να δημιουργήσει τη δική της οικογένεια. Οι γυναίκες, άλλωστε, τα παλαιότερα χρόνια δεν είχαν ούτε την προοπτική σπουδών, αλλά ούτε και την επιλογή να εργαστούν∙ ο προορισμός τους ήταν να παντρευτούν, από νεαρή σχετικά ηλικία, και να φροντίζουν από εκεί κι έπειτα τον σύζυγό τους και τα παιδιά τους.

Αποτελούσε, μάλιστα, δική τους φροντίδα η ετοιμασία της προίκας τους, σε ό,τι αφορούσε τα πλεκτά, τα κεντήματα και τα υφαντά. Μια ασχολία που τις κρατούσε απασχολημένες μέσα στο σπίτι, αλλά και μια ασχολία μέσα από την οποία είχαν τη δυνατότητα να επιδείξουν τις ικανότητές τους. Μια ωραία και πλούσια παραγωγή κεντημάτων, αποτελούσε ένδειξη πως η κοπέλα είναι εργατική και επιδέξια, γεγονός που το αποτιμούσε θετικά ο υποψήφιος σύζυγος και η οικογένειά του.

Ας σημειωθεί, επίσης, πως οι νεαρές κοπέλες τα παλαιότερα χρόνια παρέμεναν κυρίως μέσα στο σπίτι και ασχολούνταν με οικιακές εργασίες, εφόσον οι εξωτερικές δουλειές αποτελούσαν υποχρέωση, μαζί και προνόμιο, των ανδρών.

Προσέχουμε, πάντως, πως το θετικό, ίσως και εύθυμο, περιεχόμενο του τραγουδιού της κοπέλας, φανερώνει πως η προοπτική ενός γάμου τη γεμίζει με προσδοκία και της δίνει το αναγκαίο κίνητρο για να συνεχίζει ακούραστη την εργασία της. Η κοπέλα ελπίζει σ’ έναν καλό γάμο, μ’ έναν ωραίο νέο, προσδοκώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη διασφάλιση μιας ευχάριστης ζωής, εφόσον ο άνδρας που θα κληθεί να περάσει της ζωή της μαζί του θα είναι αξιόλογος και όμορφος.

β.2. Στη δεύτερη στροφική ενότητα του ποιήματος παρατηρείται ανατροπή του ευχάριστου κλίματος που κυριαρχεί στην πρώτη. Να προσδιορίσετε το συναισθηματικό κλίμα που επικρατεί στη δεύτερη ενότητα και να αναφέρετε τον λόγο που προκαλεί αυτή την ανατροπή.

Ενώ στην πρώτη στροφή του ποιήματος η κοπέλα αναλογίζεται, μέσα από το τραγούδι της, τις πιθανές ιδιότητες του μελλοντικού συζύγου της, καταλήγοντας πως ίσως εκείνος που θα γίνει τελικά ο άνδρας της θα είναι κάποιος πολύ όμορφος λεβέντης -προοπτική που προφανώς της δίνει ελπίδα και την ενθουσιάζει-, το συναισθηματικό κλίμα αλλάζει δραστικά μετά την εμφάνιση της Τσιγγάνας. Όσο η κοπέλα κάνει τις δικές της υποθέσεις σχετικά με το μέλλον της, αισθάνεται ελεύθερη να προσδοκά τον καλύτερο σύζυγο για τον εαυτό της, μόλις όμως η Τσιγγάνα παίρνει το χέρι της για να το διαβάσει, όλα αλλάζουν, αφού προτού καν αποκαλύψει αυτά που βλέπει, η συννεφιασμένη όψη της και η νευρικότητα με την οποία δαγκώνει το χείλι της αποκαλύπτουν το δυσοίωνο της πρόβλεψης.

Η Τσιγγάνα έρχεται να διαψεύσει όλες τις ελπίδες και τις προσδοκίες της κοπέλας, αποκαλώντας την κακότυχη και κακομοιριασμένη και λέγοντας πως θα πάει άδικα χαμένη η ομορφιά της, εφόσον απ’ ό,τι βλέπει ο άνδρας που θα πάρει τελικά θα είναι ένας γέροντας, γεγονός που θα «κάψει» την καρδιά της. Έτσι, όλο το θετικό και ευοίωνο κλίμα της πρώτης στροφής ανατρέπεται, αφού η μοίρα της κοπέλας αποκαλύπτεται τραγική και γεμάτη δυστυχία. Ο γάμος που προσδοκά η κοπέλα μ’ έναν νεαρό σύζυγο που θα της φέρει χαρά κι ευτυχία, δεν είναι γραπτό να συμβεί∙ ό,τι της αναλογεί είναι ένας γέρος σύζυγος και δυστυχία.