Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τέχνη και κριτική

Mark Ashkenazi

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τέχνη και κριτική

Η γέφυρα που ενώνει τον καλλιτέχνη με το κοινωνικό σώμα είναι ο κριτικός. Αυτός ερμηνεύει και κάνει προσιτά τα μηνύματα του καλλιτέχνη στους πολλούς. Προσφέρει όμως και μια άλλη εξαιρετικά χρήσιμη στον δημιουργό υπηρεσία: του μεταφέρει τον αντίλαλο που έχει στο φιλότεχνο κοινό το έργο του. Χωρίς τον κριτικό η πολύτιμη αυτή επαφή δεν μπορεί να υπάρξει ή να διατηρηθεί σε μια σωστή γραμμή.

Οι σοβαροί κριτικοί έχουν γεμάτες τις πνευματικές «αποσκευές» τους και είναι πραγματικά μυημένοι στα μυστικά της τέχνης που αγαπούν. Μυημένοι πώς; Με τη στενή και διαρκή αναστροφή μέσα στον κόσμο της Τέχνης και με τη μελέτη των έργων που έχουν κατακυρωθεί από τη γενική αναγνώριση και έχουν περάσει νικηφόρα τη δοκιμασία του χρόνου.

Πολλά και ποικίλα είναι βέβαια αυτά τα «κλασικά» έργα και κοντά σε αυτά υπάρχουν άλλα υψηλής ποιότητας, επαναστατικά για την εποχή τους και ανατρεπτικά. Τούτο, όμως, δε σημαίνει ότι στο σύμπαν της Τέχνης δεν υπάρχουν κάποιες γενικές αρχές, κάποιοι νόμοι καθολικής αποδοχής που εκφράζουν τις καλλιτεχνικές ανάγκες της ανθρώπινης ψυχής και γίνονται από ένστικτο σεβαστοί, τόσο από τους δημιουργούς όσο και από το φιλότεχνο κοινό. Η Αισθητική διερευνά αυτόν τον κώδικα και η Ιστορία της Τέχνης τον εικονογραφεί με επιτυχημένα παραδείγματα. Αυτές είναι οι πηγές της σοφίας του άξιου κριτικού –η πυξίδα και οι φάροι του.

Φάροι που φυσικά τον βοηθούν να μην καταποντιστεί, αλλά δεν κάνουν και πολύ εύκολο το ταξίδι του, γιατί η περιήγηση στο σύμπαν της Τέχνης είναι μια επικίνδυνη περιπέτεια. Το καλλιτέχνημα αποτελείται από πολλά στρώματα. Άλλα βρίσκονται στην επιφάνεια και είναι ορατά, άλλα έχουν παραχωθεί στα βάθη και χάνονται στο σκοτάδι. Ας μην αδικούμε, λοιπόν, τον κριτικό που δεν κατορθώνει πάντοτε να μας κάνει με χαρακτηρισμούς σαφείς και μονοσήμαντους κατανοητά τα ευρήματα που φέρνει στο φως με τις αλλεπάλληλες καταδύσεις του, καθώς αγωνίζεται να συλλάβει το περιεχόμενο και τη μορφή του έργου που κρίνει, τις αρετές και τις αδυναμίες του.

Όπως ο άξιος καλλιτέχνης, έτσι και ο εξαίρετος κριτικός είναι μια ιδιοφυΐα που ολοκληρώνεται με ειδική αγωγή, ένα ταλέντο που ωριμάζει με τη μελέτη και την άσκηση. Δύο είναι τα αδελφωμένα προσόντα που χρειάζεται να έχει σε υψηλό βαθμό, για να επιτύχει στο έργο του: πείρα φωτισμένη από γνώση, και ευαισθησία που συνοδεύεται από οξύνοια. «Ξέρει» από ποίηση λόγου χάρη εκείνος ο κριτικός που έχει σε τόση έκταση και βάθος εξοικειωθεί με την τέχνη του λόγου, ώστε μπορεί με σιγουριά να αποφανθεί αν, στο ποίημα που κρίνει, έχει ο ποιητής πραγματοποιήσει ή όχι τις προθέσεις του κατά το νόημα της ποίησης. Δύσκολα γελιέται η ευαισθησία και η ευθυκρισία του, επειδή αντιδρά στους πιο αδύνατους ερεθισμούς και είναι ικανός να διακρίνει και τις λεπτότερες ακόμη αποχρώσεις. Αδράχνει, λοιπόν, το ειδικό βάρος του έργου που σπουδάζει, έτοιμος να το τοποθετήσει χωρίς δυσκολία στη θέση που του ανήκει στην κλίμακα των τιμών.

Ε. Παπανούτσος (1975). Το δίκαιο της πυγμής. Αθήνα: Δωδώνη, 123-126 (διασκευή)

ΘΕΜΑΤΑ

A. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (70-90λέξεις).

Ο κριτικός λειτουργεί ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το κοινό, ερμηνεύοντας τα μηνύματα του καλλιτέχνη στους άλλους, αλλά και αντιστρόφως φανερώνοντας σ’ εκείνον την ανταπόκριση που έχει το έργο του. Οι κριτικοί διαθέτουν ουσιαστικές γνώσεις μέσω της διαρκούς επαφής με την τέχνη και με τη διαρκή μελέτη των αναγνωρισμένων έργων. Ενώ, συνάμα, είναι εξοικειωμένοι με τις γενικές αρχές και τους νόμους της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ωστόσο, η επικοινωνία με το καλλιτέχνημα δεν είναι εύκολη, καθώς το έργο έχει πολλαπλά στρώματα που δεν είναι πάντοτε εμφανή, γι’ αυτό και δεν κατορθώνουν πάντοτε οι κριτικοί να καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους με απόλυτη σαφήνεια. Μέσα, πάντως, από τη συνεχή μελέτη και άσκηση ο κριτικός ωριμάζει, αφού προσθέτει στην οξυδερκή ευαισθησία του και την αναγκαία εμπειρία.

Β1. Να εξηγήσετε την άποψη που διατυπώνει ο συγγραφέας στην πρόταση: «το καλλιτέχνημα αποτελείται από πολλά στρώματα». (50-70 λέξεις)

Κάθε έργο τέχνης αποτελείται από πολλαπλά νοηματικά και αισθητικά στρώματα, που καθιστούν την πρόσληψη και την κατανόησή του δύσκολη με μια επιφανειακή και μόνο επαφή. Πέρα, δηλαδή, από τα στοιχεία που ο αναγνώστης ή ο θεατής αντιλαμβάνεται αμέσως, καθώς είναι πλήρως ορατά, υπάρχουν κι εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να γίνουν αντιληπτά μόνο μέσα από την προσεκτική μελέτη του έργου τέχνης∙ εκείνα που προσδίδουν βάθος στο καλλιτέχνημα. Μερικά στρώματα, μάλιστα, είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστούν, ώστε χρειάζεται μεγάλη εξοικείωση με την τέχνη και τις αρχές της για να μπορέσει κάποιος να τα αντιληφθεί ή έστω να διαισθανθεί την παρουσία τους. Αυτός, άλλωστε, είναι κι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα έργα τέχνης γίνονται αντιληπτά με διαφορετικό τρόπο από κάθε άτομο, αφού ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί μέρος μόνο της διαστρωμάτωσης του καλλιτεχνήματος.

Β1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψη ότι οι κριτικοί δεν μπορούν πάντοτε να αποδώσουν με σαφήνεια όσα αντιλαμβάνονται από το έργο τέχνης που μελετούν; (50-70 λέξεις)

Ο συγγραφέας επισημαίνει πως παρά το γεγονός ότι οι κριτικοί έχουν εξοικειωθεί με τον κόσμο της τέχνης και γνωρίζουν τις αρχές που διέπουν την καλλιτεχνική δημιουργία δεν μπορούν πάντοτε να αποδώσουν με σαφήνεια όσα αντιλαμβάνονται από το εκάστοτε έργο που μελετούν, διότι η διερεύνηση ενός έργου τέχνης είναι μια δύσκολη διαδικασία. Τονίζει, μάλιστα, πως κάθε καλλιτέχνημα αποτελείται από διάφορα στρώματα, εκ των οποίων, ενώ κάποια γίνονται αμέσως αντιληπτά, άλλα είναι κρυμμένα και δεν είναι εύκολο να εντοπιστούν. Έτσι, καθώς ο κριτικός αγωνίζεται για να κατανοήσει το περιεχόμενο και τη μορφή του έργου, επανέρχεται ξανά και ξανά σε αυτό, χωρίς ωστόσο να είναι πάντοτε σε θέση να διατυπώσει με πλήρη σαφήνεια τις διαπιστώσεις του.

Β1. Γιατί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι κριτικοί δεν μπορούν πάντοτε να αποδώσουν με σαφήνεια όσα αντιλαμβάνονται από το έργο τέχνης που μελετούν; (50-70 λέξεις)

Σύμφωνα με τον συγγραφέα δεν είναι πάντοτε εύκολο για τους κριτικούς να αποδώσουν με σαφήνεια όσα αντιλαμβάνονται από το έργο τέχνης που μελετούν, διότι η επικοινωνία με το εκάστοτε έργο είναι μια δύσκολη διαδικασία. Η πολλαπλότητα της νοηματικής διαστρωμάτωσης κάθε έργου είναι τέτοια, ώστε πέρα από εκείνα τα στοιχεία που είναι εμφανώς ορατά και εύκολα ανιχνεύσιμα, υπάρχουν κι εκείνα των οποίων ο εντοπισμός είναι εξαιρετικά δύσκολος∙ εκείνα που τα ίχνη τους χάνονται στο σκοτάδι. Έτσι, στην προσπάθειά του να φέρει στο φως όλα εκείνα που αντιλαμβάνεται και κατανοεί μέσα από αλλεπάλληλες επιστροφές στη μελέτη του έργου, δεν κατορθώνει πάντοτε να καταγράψει τις σκέψεις του με σαφείς και μονοσήμαντους χαρακτηρισμούς. Η εξαιρετικά απαιτητική, λοιπόν, διαδικασία της αποτίμησης των διάφορων ποιοτήτων του έργου, καθιστά κάποτε ελλιπή ή ασαφή την αποτύπωση των διαπιστώσεων του κριτικού.

B2. Να γράψετε τα δομικά μέρη της πέμπτης παραγράφου (Όπως…. τιμών) του κειμένου.

Θεματική περίοδος: Όπως ο άξιος καλλιτέχνης, έτσι και ο εξαίρετος κριτικός είναι μια ιδιοφυΐα που ολοκληρώνεται με ειδική αγωγή, ένα ταλέντο που ωριμάζει με τη μελέτη και την άσκηση.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Δύο είναι τα αδελφωμένα προσόντα που χρειάζεται να έχει σε υψηλό βαθμό, για να επιτύχει στο έργο του: πείρα φωτισμένη από γνώση, και ευαισθησία που συνοδεύεται από οξύνοια. «Ξέρει» από ποίηση λόγου χάρη εκείνος ο κριτικός που έχει σε τόση έκταση και βάθος εξοικειωθεί με την τέχνη του λόγου, ώστε μπορεί με σιγουριά να αποφανθεί αν, στο ποίημα που κρίνει, έχει ο ποιητής πραγματοποιήσει ή όχι τις προθέσεις του κατά το νόημα της ποίησης. Δύσκολα γελιέται η ευαισθησία και η ευθυκρισία του, επειδή αντιδρά στους πιο αδύνατους ερεθισμούς και είναι ικανός να διακρίνει και τις λεπτότερες ακόμη αποχρώσεις.

Κατακλείδα: Αδράχνει, λοιπόν, το ειδικό βάρος του έργου που σπουδάζει, έτοιμος να το τοποθετήσει χωρίς δυσκολία στη θέση που του ανήκει στην κλίμακα των τιμών.

Β2. Να επισημάνετε δύο λέξεις ή φράσεις με τις οποίες εξασφαλίζεται η συνοχή στην τρίτη παράγραφο του κειμένου (Πολλά… φάροι του) και να αιτιολογήσετε τη χρήση καθεμιάς από αυτές.

Τούτο, όμως: Με τη φράση αυτή δηλώνεται αντίθεση σε σχέση με ό,τι έχει αναφερθεί.

Αυτές είναι οι πηγές: Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας συνδέει τη συνέχεια του κειμένου με στοιχεία που έχει ήδη αναφέρει.

B2. Να γράψετε τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (Οι σοβαροί… χρόνου) του κειμένου.

Θεματική περίοδος: Οι σοβαροί κριτικοί έχουν γεμάτες τις πνευματικές «αποσκευές» τους και είναι πραγματικά μυημένοι στα μυστικά της τέχνης που αγαπούν.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Μυημένοι πώς; Με τη στενή και διαρκή αναστροφή μέσα στον κόσμο της Τέχνης και με τη μελέτη των έργων που έχουν κατακυρωθεί από τη γενική αναγνώριση και έχουν περάσει νικηφόρα τη δοκιμασία του χρόνου.

Κατακλείδα: ---

Γ1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: αναστροφή, καθολικής, αλλεπάλληλες, οξύνοια, αδράχνει.

αναστροφή: εντρύφηση

καθολικής: ολικής

αλλεπάλληλες: διαδοχικές

οξύνοια: ευστροφία

αδράχνει: δράττεται

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το γένος, τον χρόνο κ.λπ.).

- Η εντρύφησή τους στους αρχαίους συγγραφείς του έχει προσφέρει βαθιά παιδεία και καλλιέργεια.

- Η καταστροφή των καλλιεργειών λόγω της αιφνίδιας και έντονης χαλαζόπτωσης ήταν ολική.

- Διαδοχικές εκρήξεις βομβών αναστάτωσαν το κέντρο της πόλης.

- Η ευστροφία του συγκεκριμένου πολιτικού έχει προκαλέσει θετική εντύπωση στους διπλωματικούς κύκλους.

- Δράττομαι της ευκαιρίας, κύριοι βουλευτές, να σας θυμίσω το ιστορικό της υπόθεσης.

Γ1.«Ο άξιος καλλιτέχνης είναι ένα ταλέντο που ωριμάζει με τη μελέτη και την άσκηση»

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Ο άξιος καλλιτέχνης είναι ένα ταλέντο που ωριμάζει με τη μελέτη και την άσκηση. Η ικανότητα, άλλωστε, του δημιουργού να προσφέρει ολοένα και πιο ουσιαστικό έργο δεν είναι, όπως πιθανώς πιστεύουν αρκετοί, προϊόν έμπνευσης, αλλά αποτέλεσμα συστηματικής προσπάθειας και μελέτης. Ο καλλιτέχνης χρειάζεται να εντρυφήσει σε έργα προγενέστερων δημιουργών, προκειμένου να είναι σε θέση να αξιοποιήσει τα δικά τους επιτεύγματα, ώστε να δημιουργήσει κάτι που να προχωρά την τέχνη του σ’ ένα ανώτερο επίπεδο.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: καλλιτέχνη, αναγνώριση, υψηλής ποιότητας, αποδοχής, ωριμάζει. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λπ.).

Το έργο κάθε καλλιτέχνη χρειάζεται συχνά αρκετό χρόνο μέχρι να φτάσει -αν φτάσει- σ’ ένα σημείο πλήρους ή ευρείας αποδοχής, όπως αρκετό χρόνο χρειάζεται και η τέχνη του για να περάσει από την ανωριμότητα του πρωτόλειου στην υψηλή ποιότητα που χαρίζει η ωριμότητα. Ωστόσο, για τους περισσότερους καλλιτέχνες η πορεία αυτής της ωρίμανσης έχει ως ζητούμενό της τη διαρκή βελτίωση του έργου τους και όχι την αναγνώριση, αφού ό,τι τους ενδιαφέρει κυρίως είναι το να εκφράσουν μέσα από το έργο τους τις ανησυχίες και τις σκέψεις τους, και όχι το αν θα γευτούν τα οφέλη της δόξας ή όχι.

Γ2.α. «Η γέφυρα που ενώνει τον καλλιτέχνη με το κοινωνικό σώμα είναι ο κριτικός»

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία ονοματική αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε στην κατηγορία είτε των ονοματικών προσδιοριστικών είτε των ονοματικών παραθετικών προτάσεων.

Η ονοματική αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που ενώνει τον καλλιτέχνη με το κοινωνικό σώμα». Η πρόταση αυτή είναι προσδιοριστική.

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (η γέφυρα) -χωρίς αυτή δεν μπορεί να σταθεί νοηματικά η κύρια πρόταση-, γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από τον όρο που προσδιορίζει με κόμμα. 

Γ2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- Η γέφυρα που ενώνει τον καλλιτέχνη με το κοινωνικό σώμα είναι ο κριτικός

- η πυξίδα και οι φάροι του

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Με τη μεταφορική χρήση της γλώσσας ο συγγραφέας κατορθώνει να αποδώσει με μεγαλύτερη παραστατικότητα τα επιμέρους νοήματα. Έτσι, ο κριτικός που με το έργο του καθιστά πιο προσιτό το έργο του καλλιτέχνη στο κοινό παρουσιάζεται ως «γέφυρα», ως το μέσο προσέγγισης ανάμεσα στον δημιουργό και στους αποδέκτες του έργου του. Παράλληλα, προκειμένου να αποδοθεί η προσπάθεια του κριτικού να αποτιμήσει το έργο του καλλιτέχνη σαν ένα ταξίδι που χρειάζεται τα κατάλληλα μέσα καθοδήγησης, ο συγγραφέας δανείζεται ναυτικούς όρους και παρουσιάζει τις γενικές αρχές που διατρέχουν την Τέχνη ως την πυξίδα και τους φάρους που προσανατολίζουν τον κριτικό.  

Γ2.α.«Ας μην αδικούμε, λοιπόν, τον κριτικό».

Να αιτιολογήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Με τη χρήση της ενεργητικής σύνταξης δίνεται έμφαση στο υποκείμενο της ενέργειας.

Γ2.β. Να τρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

Ας μην αδικείται, λοιπόν, ο κριτικός από εμάς.

Δ. Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος του κριτικού και ποια είναι η σχέση του με το δημιουργό και με το έργο τέχνης;

Η τέχνη αποτελεί κάποτε ένα δύσκολο πεδίο δοκιμασίας, τόσο για το κοινό που επιχειρεί να την κατανοήσει χωρίς να έχει την αναγκαία εξοικείωση, όσο και για τους ίδιους τους δημιουργούς που, βρισκόμενοι στα πρώτα τους βήματα, αισθάνονται την ανάγκη μιας ουσιαστικής καθοδήγησης. Τον ιδιαίτερα απαιτητικό αυτό διττό ρόλο του ερμηνευτή και καθοδηγητή αναλαμβάνει ο κριτικός τέχνης, που καλείται επιπλέον να αποτιμήσει την αξία των επιμέρους έργων και να αποφανθεί για το κατά πόσο συνιστούν γνήσια καλλιτεχνικά φανερώματα ή όχι.

Ο κριτικός, λοιπόν, αξιοποιεί τις γνώσεις και την εμπειρία που έχει αποκομίσει από τη συνεχή επαφή με την τέχνη, για να μελετήσει τα νέα δημιουργήματα και να επιχειρήσει μια πρώτη ερμηνευτική τους προσέγγιση, ώστε να επιτρέψει μέσα από τις δικές του διαπιστώσεις το αναγκαίο για το κοινό φώτισμα του κάθε έργου. Είναι, δηλαδή, εκείνος που λειτουργεί ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το κοινό, φροντίζοντας να φανερώνει με την έμπειρη ματιά του τα λιγότερο εμφανή στοιχεία των έργων τέχνης∙ τα στοιχεία εκείνα που ένας λιγότερο εξοικειωμένος αποδέκτης του έργου δεν θα μπορούσε να εντοπίσει και θα παρέμενε, άρα, λειψή η κατανόηση του εκάστοτε καλλιτεχνήματος.

Πέρα, όμως, από το να λειτουργεί ως ερμηνευτής του κάθε έργου, είναι κι εκείνος που προχωρά σε μια αξιολογική αποτίμησή του, προσφέροντας στον ίδιο τον δημιουργό πολύτιμη ανατροφοδότηση σχετικά με το κατά πόσο έχει κατορθώσει να επιτύχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Στέκει απέναντι από το έργο ως αντικειμενικός κριτής και εντοπίζει κατά τρόπο ιδιαίτερα οξυδερκή τόσο τα προτερήματα όσο και τις πιθανές ελλείψεις και ατέλειές του. Τη στιγμή που ο δημιουργός αδυνατεί λόγω της προσωπικής του εμπλοκής να αντιληφθεί πλήρως την αξία ή την πληρότητα του έργου του, ο κριτικός, εφοδιασμένος με μεγάλη εμπειρία, με εξειδικευμένες γνώσεις και με συνολική εποπτεία των καλλιτεχνικών κινημάτων, λειτουργεί ως ο ιδανικός αποδέκτης του έργου, αφού μπορεί να το αξιολογήσει με την αναγκαία επάρκεια και αποστασιοποίηση.

Η αξιολογική αυτή αποτίμηση, που αν εκληφθεί ορθά από τον δημιουργό αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για την περαιτέρω εξέλιξή του, γίνεται με απόλυτο σεβασμό τόσο απέναντι στον καλλιτέχνη όσο και απέναντι στο εξεταζόμενο έργο. Πρόθεση, άλλωστε, του κριτικού δεν είναι να μειώσει ή να αποθαρρύνει τον δημιουργό, αλλά αντιθέτως να του προσφέρει κατά τρόπο εποικοδομητικό τις επισημάνσεις εκείνες που θα του επιτρέψουν να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο. Ο κριτικός, ούτως ή άλλως, είναι πάνω απ’ όλα ένας λάτρης της τέχνης, που αφιερώνει τη ζωή του σε αυτή και περισσότερο από καθετί επιθυμεί να έρχεται σε επαφή με ολοένα και πιο άρτια έργα τέχνης.

Στην απαιτητική, επομένως, επικοινωνία με τα έργα τέχνης, το κοινό δεν απομένει χωρίς καθοδήγηση και βοήθεια. Ο κριτικός φροντίζει να θέτει στην υπηρεσία του κοινού τόσο τις πολύτιμες γνώσεις του όσο και το οξυμένο αισθητικό του κριτήριο, έτσι ώστε μήτε η ερμηνεία του έργου μήτε η αξιολογική του αποτίμηση να αφήνονται στην τύχη. Ενώ, παράλληλα, ακόμη κι ο δημιουργός επωφελείται, εφόσον έχει την ευκαιρία να δει το έργο του μέσα από την οπτική ενός έμπειρου αποδέκτη και να αντιληφθεί έτσι και το πώς γίνεται αντιληπτό από τους άλλους, αλλά και τα σημεία του που πιθανώς υστερούν.

[Λέξεις: 503]