Ρώμος Φιλύρας «Madona Mia»

Diego Fernandez

Ρώμος Φιλύρας «Madona Mia»

Να προσέξετε στο ποίημα αυτό τη λεπτή ευαισθησία και την τάση για εξαΰλωση και εξιδανίκευση.

Ανάλαφρη, απαλή σαν πεταλούδα,

σαν της δροσιάς το στάλαγμα στα κρίνα,

σα μια πνοή που αγγίζει σε βελούδα,

σαν της αυγής την πρώτη χρυσακτίνα,

ήρθες αργά, όπως στην εκκλησία

θα ‘μπαινεν η θλιμμένη Παναγία,

ανάλαφρο ένα στέναγμα στα χείλη,

σαν μυστική σκιά μέσα στο δείλι.

Ήρθες... κι εγώ τον ερχομό σου νιώθω

σαν κάτι που δεν φτάνω με τον πόθο,

σαν αποκάλυψη αγνώστου κόσμου,

που άστραψεν άξαφνα μπροστά στο φως μου!

* Madona mia: (φρ. ιταλική), Παναγία μου.

Ερωτήσεις

1. Πώς παρουσιάζεται στο ποίημα η γυναικεία μορφή;

Ο ποιητής φροντίζει μέσα από αλλεπάλληλες παρομοιώσεις να αποδώσει τον ιδιαίτερο αντίκτυπο που έχει στην ψυχή του η μορφή της αγαπημένης γυναίκας, για την εμφάνιση της οποίας δεν μας δίνει ωστόσο κανένα στοιχείο. Επιλέγει να μεταδώσει στον αναγνώστη την αίσθηση της ομορφιάς της μέσα από εικόνες που φανερώνουν πως τη διακρίνει κάτι το αιθέριο και μαγευτικό. Ξεκινά, έτσι, σχολιάζοντας πως είναι ανάλαφρη και απαλή σαν πεταλούδα (παρομοίωση), δίνοντας ένα πρώτο στοιχείο το οποίο και θα παρουσιάσει ακόμη πιο εμφατικά με τις τρεις επόμενες παρομοιώσεις. Η αγαπημένη γυναίκα είναι σχεδόν άυλη∙ η υπόστασή της είναι περισσότερο θεϊκή παρά ανθρώπινη, εφόσον μοιάζει απαλλαγμένη από το σωματικό βάρος και κινείται με την ελαφρότητα στοιχείων που δεν προσιδιάζουν με την ανθρώπινη φύση. Η παρουσία της γίνεται μόλις αισθητή, όπως το στάλαγμα της δροσιάς πάνω σ’ έναν κρίνο (παρομοίωση) ή όπως μια πνοή που αγγίζει βελούδα (παρομοίωση), κι ακόμη περισσότερο σαν την πρώτη ακτίνα φωτός της αυγής (παρομοίωση).

Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι ο ποιητής επιχειρεί μέσα από τις παρομοιώσεις αυτές να δημιουργήσει την εντύπωση πως η αγαπημένη γυναίκα χαρακτηρίζεται από μια υπερκόσμια αίσθηση τρυφερότητας∙ πως είναι σχεδόν εξαϋλωμένη. Εντύπωση που ενισχύεται ακόμη περισσότερο, όταν στη συνέχεια την παρομοιάζει με τη θλιμμένη Παναγία, και φανερώνει έτσι πως η γυναικεία αυτή μορφή γίνεται αντιληπτή με θρησκευτικό σεβασμό, αφού ο ποιητής βλέπει σε αυτή ποιότητες που ξεπερνούν κατά πολύ τις ανθρώπινες ιδιότητες.

Το ανάλαφρο του σώματος και της κίνησής της, η απαλότητά της, το δροσιστικό της άγγιγμα, η βελουδένια αίσθηση της πνοής της, αλλά και η ακτινοβόλος λάμψη της, που προκύπτουν μέσα από τις παρομοιώσεις της πρώτης στροφής, είναι στοιχεία που καθιστούν εμφανή την πρόθεση του δημιουργού, όχι μόνο να εξιδανικεύσει τη γυναικεία μορφή, αλλά και να την απομακρύνει πλήρως από τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης. Η αγαπημένη γυναίκα υπερέχει όλων των άλλων ανθρώπων, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε εμπνέει έναν σχεδόν θρησκευτικό σεβασμό στην ψυχή του ποιητή. Η παρουσία της στέκεται ικανή να αποκαλύψει μπροστά στα έκπληκτα μάτια του έναν άγνωστο και πρωτοφανέρωτο κόσμο, που αστράφτει αίφνης και καταλύει καθετί ως τότε γνωστό και οικείο.   

2. Ποια εκφραστικά μέσα (σχήματα λόγου, εικόνες κτλ.) χρησιμοποιεί ο ποιητής για να παραστήσει τη γυναικεία μορφή και πώς κλιμακώνονται μέσα στο ποίημα;

Στην 1^η στροφή ο ποιητής χρησιμοποιεί τέσσερις παρομοιώσεις (σαν πεταλούδα, σα της δροσιάς το στάλαγμα, σαν μια πνοή, σαν της αυγής την πρώτη χρυσακτίνα), οι οποίες συναποτελούν μια ευρύτερη εικόνα της φύσης, όπως αυτή εμφανίζεται νωρίς το πρωί. Όλες αυτές οι παρομοιώσεις ενέχουν το στοιχείο του φωτός, της ανάλαφρης ατμόσφαιρας, της δροσερής και ευδαιμονικής φύσης, που απολαμβάνει το ξεκίνημα της νέας ημέρας. Υπάρχει σ’ αυτές μια αίσθηση ελαφρότητας και μια πηγαία ζωογόνα διάθεση που μαρτυρά συνάμα πως η αγαπημένη γυναίκα είναι νεαρής ηλικίας.

Το κλίμα, ωστόσο, αλλάζει μέσα από τις παρομοιώσεις της δεύτερης στροφής, όπου η γυναικεία μορφή εμφανίζεται να έρχεται προς τον ποιητή αργά, όπως αργά θα έμπαινε στην εκκλησία η θλιμμένη Παναγία (παρομοίωση), μ’ έναν ανάλαφρο στεναγμό στα χείλη, σαν μια μυστική σκιά που κινείται μέσα στο λιγοστό φως του δειλινού (παρομοίωση). Οι εικόνες που προκύπτουν μέσα από τις παρομοιώσεις αυτές προσδίδουν επιπλέον ποιότητες στη γυναικεία μορφή, διαφοροποιώντας παράλληλα το συναισθηματικό κλίμα, καθώς εδώ κυριαρχεί μια αίσθηση θλίψης ή μελαγχολίας. Η κοπέλα κινείται αργά, με την επιβλητικότητα που θα ταίριαζε στη θλιμμένη Παναγία∙ παρομοίωση που φανερώνει αφενός τη διάθεση του ποιητή να θεοποιήσει κατά κάποιο τρόπο την αγαπημένη γυναίκα κι αφετέρου την πρόθεσή του να τονίσει τον απόλυτο σεβασμό με τον οποίο την αντικρίζει και την υποδέχεται. Ο ανάλαφρος στεναγμός στα χείλη της μεταδίδει την αίσθηση της μελαγχολίας που τη διακρίνει∙ αίσθηση που υπηρετείται και από την αναφορά στη θλιμμένη Παναγία. Ενώ, το γεγονός ότι μοιάζει με σκιά που κινείται στο φως του δειλινού, δημιουργεί αφενός μια μυστηριακή και απόκοσμη εντύπωση κι αφετέρου υποδηλώνει την αλλαγή του σκηνικού, αφού δεν βρισκόμαστε πια στο γεμάτο φως και ζωντάνια κλίμα του πρωινού, αλλά σε μια πιο προχωρημένη ώρα, όπου κυριαρχεί πια το ημίφως.

3. Πώς προετοιμάζεται η συναισθηματική κατάσταση που εκφράζεται στους στίχους 9-10;

Στους καταληκτικούς στίχους ο ποιητής δηλώνει εμφατικά πως βιώνει τον ερχομό της αγαπημένης γυναίκας ως κάτι το τελείως πρωτόγνωρο∙ συναισθηματική κατάσταση που έχει, βέβαια, προετοιμαστεί κατάλληλα μέσα από τον ιδιαίτερο τρόπο που έχει παρουσιαστεί η γυναικεία μορφή. Το άυλο της υπόστασής της, ο θρησκευτικός σεβασμός που δημιουργεί η εμφάνισή της, όπως και το μυστηριακό στοιχείο της παρουσίας της, δεν μπορούν παρά να έχουν μια εκπληκτική επίδραση στα συναισθήματα του ποιητή.

Μας αποκαλύπτει, λοιπόν, πως τον ερχομό της τον νιώθει σαν κάτι που δεν μπορεί να φτάσει με τον πόθο (παρομοίωση)∙ σαν κάτι που δεν μπορεί να περιγράψει και να εξηγήσει μόνο με την ερωτική έλξη και τον σωματικό πόθο, αφού η ψυχή του κατακλύζεται από πλήθος συναισθημάτων, τα οποία δεν μπορούν να αποδοθούν αποκλειστικά στη σωματική έλξη του έρωτα και στην επιθυμία. Ο ερχομός της λειτουργεί για τον ποιητή σαν έναυσμα για την αποκάλυψη ενός άγνωστου μέχρι εκείνη τη στιγμή κόσμου (παρομοίωση) -για μια πρωτόγνωρη συναισθηματική κατάσταση- που αστράφτει ξαφνικά μπροστά του. Η παρουσία της κινητοποιεί κατά τέτοιο τρόπο την ψυχή του ποιητή και τον κάνει να αισθάνεται τόσο έντονα συναισθήματα, ώστε βιώνει μια κατάσταση που δεν είχε βιώσει ποτέ ξανά και που δεν γνώριζε καν πως υπήρχε. Ο άγνωστος κόσμος, επομένως, είναι το πλήθος των διαφορετικών συναισθημάτων που του προκαλεί η εξιδανικευμένη αυτή γυναικεία μορφή.

Ο ερχομός της λειτουργεί καταλυτικά για τον ποιητή, εφόσον αναδύονται μέσα του συναισθήματα πρωτόφαντα∙ συναισθήματα που δεν σχετίζονται κατ’ ανάγκη με την ερωτική έλξη∙ συναισθήματα που του αποκαλύπτουν άγνωστους γι’ αυτόν αναβαθμούς της ευτυχίας και της χαράς. Ο ποιητής αισθάνεται την ψυχή του να γεννιέται εκ νέου, αντικρίζοντας τον κόσμο σαν έναν χώρο γεμάτο εκπληκτική ομορφιά και απροσμέτρητες προοπτικές ευδαιμονίας.