Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Ακολουθία των χρόνων (παραδείγματα μετατροπών)

Chris Rivera

Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Ακολουθία των χρόνων (παραδείγματα μετατροπών)

Η ακολουθία των χρόνων

Μετά από ρήμα εξάρτησης σε αρκτικό χρόνο:

• η Υποτακτική του Ενεστώτα εκφράζει το Σύγχρονο
• η Υποτακτική του Παρακειμένου εκφράζει το Προτερόχρονο
• η Υποτακτική του Ενεστώτα της Ενεργητικής Περιφραστική Συζυγίας εκφράζει το Υστερόχρονο

Μετά από ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο:

• η Υποτακτική του Παρατατικού εκφράζει το Σύγχρονο
• η Υποτακτική του Υπερσυντελίκου εκφράζει το Προτερόχρονο
• η Υποτακτική του Παρατατικού της Ενεργητικής Περιφραστικής Συζυγίας εκφράζει το Υστερόχρονο

Η Ενεργητική Περιφραστική Συζυγία σχηματίζεται με τη μετοχή Μέλλοντα, που προκύπτει από το θέμα του Σουπίνου με καταλήξεις urus-a-um και το ρήμα sum σε όλους τους χρόνους.

H Υποτακτική Ενεστώτα της Ενεργητικής Περιφραστικής Συζυγίας έχει ως εξής:

amaturus-a-um sim

amaturus-a-um sis

amaturus-a-um sit

amaturi-ae-a simus

amaturi-ae-a sitis

amaturi-ae-a sint

H Υποτακτική Παρατατικού της Ενεργητικής Περιφραστικής Συζυγίας έχει ως εξής:

amaturus-a-um essem

amaturus-a-um esses

amaturus-a-um esset

amaturi-ae-a essemus

amaturi-ae-a essetis

amaturi-ae-a essent

Αρκτικοί χρόνοι είναι:

• η Οριστική Ενεστώτα
• η Οριστική Παρακειμένου, με σημασία Ενεστώτα
• η Οριστική Απλού και Συντελεσμένου Μέλλοντα

Ιστορικοί χρόνοι είναι:

• η Οριστική Παρατατικού
• η Οριστική Παρακειμένου, με σημασία Αορίστου
• η Οριστική Υπερσυντελίκου

Η ακολουθία των χρόνων βρίσκει εφαρμογή στις ακόλουθες δευτερεύουσες προτάσεις, όταν εκφέρονται με Υποτακτική: Αιτιολογικές, Εναντιωματικές-Παραχωρητικές, Αναφορικές, Παραβολικές, Χρονικές, όπως και στις Πλάγιες Ερωτηματικές, που εκφέρονται πάντοτε με Υποτακτική.

Προτάσεις που κανονικά εκφέρονται με Οριστική, μπορεί να έχουν Υποτακτική είτε λόγω έλξης είτε λόγω πλαγίου λόγου.

Υπάρχουν ορισμένες δευτερεύουσες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με Υποτακτική και στις οποίες έχουμε ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των χρόνων:

-          Βουλητικές

-          Συμπερασματικές (επιρρηματικές και ουσιαστικές)

-          Τελικές

-          Ενδοιαστικές

-          Προτάσεις του quominus και του quin

Οι προτάσεις αυτές εκφέρονται με:

-          Υποτακτική Ενεστώτα μετά από αρκτικό χρόνο

-          Υποτακτική Παρατατικού μετά από ιστορικό χρόνο

Έχουμε, δηλαδή, συγχρονισμό της κύριας με τη δευτερεύουσα.

Ιδιαιτερότητα παρουσιάζουν και οι Χρονικές προτάσεις που εισάγονται με τον ιστορικό – διηγηματικό cum, οι οποίες εκφέρονται με:

-          Υποτακτική Παρατατικού, για πράξη σύγχρονη

-          Υποτακτική Υπερσυντελίκου, για πράξη προτερόχρονη

Παραδείγματα μετατροπών

Κείμενο 45: quae apud Ciceronem gerantur (τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα)

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας (cognoscit). Εκφέρεται με υποτακτική Ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (cognoscit Ορ. Ενεστ.) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

Προτερόχρονο στο παρόν: quae apud Ciceronem gesta sint (Υποτ. Παρακειμένου)

Υστερόχρονο στο παρόν: quae apud Ciceronem gestura sint (Υποτ. Ενεστ. Εν. Περιφ. Σ.)

Αν η πρόταση είχε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (cognovit):

Σύγχρονο στο παρελθόν: quae apud Ciceronem gererentur (Υποτ. Παρατατικού)

Προτερόχρονο στο παρελθόν: quae apud Ciceronem gesta essent (Υποτ. Υπερ.)

Υστερόχρονο στο παρελθόν: quae apud Ciceronem gestura essent (Υποτ. Πρτ. Εν. Περιφ. Σ.)

Κείμενο 44: quis possit diligere eum, […], aut eum (Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν... ή αυτόν): δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα nescio. Εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (possit), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

Προτερόχρονο στο παρόν: quis potuerit diligere eum... (Υποτ. Παρακειμένου)

Αν η πρόταση είχε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (nesci(v)i):

Σύγχρονο στο παρελθόν: quis posset diligere eum... (Υποτ. Παρατατικού)

Προτερόχρονο στο παρελθόν: quis potuisset diligere eum... (Υποτ. Υπερσυντελίκου)

[Το ρήμα possum δεν έχει μετοχή Μέλλοντα, γι’ αυτό και δεν μπορεί να σχηματίσει τύπους της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας.]

Κείμενο 44: quos fidos amicos habuissem (ποιους είχα πιστούς φίλους_: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής αγνοίας, που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα intellexi. Εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (habuissem), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (intellexi), και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

Σύγχρονο στο παρελθόν: quos fidos amicos haberem (Υποτ. Παρατατικού)

Υστερόχρονο στο παρελθόν: quos fidos amicos habiturus essem (Υποτ. Παρατ. Εν. Περιφ. Σ.)

Αν η πρόταση είχε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο (intellego / intelligo):

Σύγχρονο στο παρόν: quos fidos amicos habeam (Υποτ. Ενεστώτα)

Προτερόχρονο στο παρόν: quos fidos amicos habuerim (Υποτ. Παρακειμένου)

Υστερόχρονο στο παρόν: quos fidos amicos habiturus sim (Υποτ. Εν. Ενερ. Περιφ. Σ.)

Κείμενο 44: quem metuat: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο eum (το πρώτο). Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quem και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή βρίσκεται σε πλάγιο λόγο. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα (metuat), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου possit, (που με τη σειρά του εξαρτάται από το nescio), και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν.

Προτερόχρονο στο παρόν: quem metuerit (Υποτ. Παρακειμένου)

Υστερόχρονο στο παρόν: quem metuturus sit (Υποτ. Εν. Ενερ. Περιφ. Σ.)

Αν η πρόταση είχε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (potuerit):

 Σύγχρονο στο παρελθόν: quem metueret (Υποτ. Παρατατικού)

Προτερόχρονο στο παρελθόν: quem metuisset (Υποτ. Υπερσυντελίκου)

Υστερόχρονο στο παρελθόν: quem metuturus esset (Υποτ. Παρατ. Εν. Περιφ. Σ.)

Κείμενο 34: cum se ipsum captum venisse eos existimasset: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, η οποία εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, επειδή η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα εσωτερικής, λογικής διεργασίας. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική χρόνου υπερσυντελίκου (existima(vi)sset) και εφόσον το ρήμα της κύριας πρότασης είναι ιστορικού χρόνου (conlocavit), η δευτερεύουσα πρόταση εκφράζει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

Σύγχρονο στο παρελθόν: cum se ipsum captum venisse eos existimaret (Υποτ. Παρατ.)

Υστερόχρονο στο παρελθόν: cum se ipsum captum venisse eos existimaturus esset (Υποτ. Παρατ. Εν. Περιφ. Σ.)

Αν η πρόταση είχε εξάρτηση από αρκτικό χρόνο (conlocat):

Σύγχρονο στο παρόν: cum se ipsum captum venisse eos existimet (Υποτ. Ενεστώτα)

Προτερόχρονο στο παρόν: cum se ipsum captum venisse eos existimaverit (Υποτ. Παρακ.)

Υστερόχρονο στο παρόν: cum se ipsum captum venisse eos existimaturus sit (Υποτ. Ενεστ. Ενερ. Περιφ. Σ.)