Έκθεση Β΄ Λυκείου: Υπερβαίνοντας τα στερεότυπα

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Υπερβαίνοντας τα στερεότυπα

Οι Παραολυμπιακοί αγώνες είναι ένα από τα μεγαλύτερα αθλητικά γεγονότα, ενώ αποτελούν και μια μεγάλη διοργάνωση με πολλές συμμετοχές. Προσφέρουν υψηλού επιπέδου θέαμα, ενώ ταυτόχρονα έχουν τεράστια αξία παραδειγματισμού, καθώς και ιδιαίτερη βαρύτητα για τα ιδεώδη του αθλητισμού με ανεκτίμητη εκπαιδευτική σημασία. Η συμμετοχή του κόσμου στους Παραολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας ήταν μεγάλη, ενώ διαπιστώνουμε και αλλαγή της κοινωνικής αντιμετώπισης της αναπηρίας.

Ας εξετάσουμε, όμως, την πραγματικότητα πριν από τους Παραολυμπιακούς Αγώνες. Τότε η παρουσίαση των ατόμων με αναπηρία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν αποσπασματική. Επίσης, υπήρχε πολύ μικρή παρουσίαση στις εφημερίδες και στην τηλεόραση και με έντονο τρόπο γινόταν η προβολή στερεοτύπων, αφού στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οι ειδήσεις, οι οποίες αναφέρονταν στην αναπηρία, ήταν αρνητικές. Κυρίως, εστίαζαν στα προβλήματα και στη δυστυχία που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία. Έτσι, οι αθλητές αντιμετωπίζονταν ως «ήρωες της ζωής». Μάλιστα, η φράση αυτή υπογραμμιζόταν διαρκώς, ενώ συνεχίζει να χρησιμοποιείται και σήμερα. Ακόμη, σε άρθρα αλλά και σε εκπομπές της τηλεόρασης παρουσιάζεται πάντοτε ως εξαιρετικό κατόρθωμα το γεγονός ότι κάποιος άνθρωπος με αναπηρία ασχολείται με τον αθλητισμό. Επομένως, δεν είναι σπουδαίο το ότι επιτυγχάνει μια σημαντική επίδοση ή ότι προπονείται συστηματικά, για να πετύχει τους στόχους του. Αυτό δε μετράει καθόλου. Αντίθετα, έμφαση δίνεται στο γεγονός ότι από τη στιγμή που ασχολείται με τον αθλητισμό γίνεται αυτόματα ένας ήρωας, ένας υπεραθλητής.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το ενδιαφέρον να προβληθούν τα θέματα του Παραολυμπιακού Αθλητισμού από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν περιορισμένο πριν τους Αγώνες και φυσικά διαπιστώθηκε και πάλι η προτίμηση στις αρνητικές επιδόσεις ακόμη και στον αθλητισμό. Ήταν δηλαδή προτιμότερο να τονιστεί ότι κάποιοι αθλητές δεν κατάφεραν να πάνε σε κάποιο πρωτάθλημα ή ότι η Πολιτεία δε στηρίζει τους αθλητές, όπως θα έπρεπε, παρά να προβληθεί κάποια διάκριση, κάποιο εξαιρετικό επίτευγμα ενός αθλητή.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο αποτελεί το λεξιλόγιο με το οποίο παρουσιάζονται οι ειδήσεις, όταν γίνεται αναφορά σε άτομα με αναπηρία και σε αθλητές με αναπηρία. Αυτό που συνέβαινε συχνά πριν τους Παραολυμπιακούς Αγώνες είναι ότι οι αθλητές δεν αντιμετωπίζονταν ως αθλητές. Χρησιμοποιούνταν όροι, όπως «πρωταθλητές της ζωής», «αυτά τα παιδιά», ενώ ιδιαίτερα τονιζόταν η δύναμη της θέλησης που είναι ένας παράγοντας εξίσου σημαντικός και στα άτομα χωρίς αναπηρία. Όμως, η δύναμη της θέλησης τονιζόταν υπέρμετρα, όταν γινόταν αναφορά στα άτομα με αναπηρία.

Μάλιστα, ιδιαίτερο βάρος δινόταν στο φορτισμένο λεξιλόγιο με εκφράσεις όπως «τραγικό θύμα», «καθηλωμένος στο αναπηρικό αμαξίδιο». Πρόκειται για μια φράση που υπονοεί ότι, αν κάποιος χρησιμοποιεί ένα αμαξίδιο, ταυτόχρονα καθηλώνεται σ’ αυτό. Όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική. Το άτομο χρησιμοποιεί τα αμαξίδιο ως μέσο, για να διευκολυνθεί η καθημερινή ζωή του. Δεν εξυπακούεται ότι κάποιος με αναπηρία «καρφώνεται» στο αμαξίδιο και δε σηκώνεται ποτέ ξανά απ’ αυτό.

Επίσης, είναι ιδιαίτερα σημαντικό πως τα θέματα του αθλητισμού των αναπήρων αντιμετωπίζονταν ως θέματα κοινωνικού χαρακτήρα. Δεν υπήρχε δηλαδή περίπτωση να καλυφθούν από αθλητικές εφημερίδες ή να ενταχθούν σε αθλητικά προγράμματα σχετικά με τον αθλητισμό. Μπορεί να είχαν αθλητικό χαρακτήρα, αλλά ο δημοσιογράφος που κάλυπτε τη διοργάνωση ήταν κυρίως από το κοινωνικό ρεπορτάζ και φυσικά και η κάλυψη είχε ανάλογο περιεχόμενο. Γινόταν αναφορά στο μελόδραμα και στην προσπάθεια να αναδειχτεί η κοινωνική δυσκολία που αντιμετωπίζει ο αθλητής αλλά και ένα άτομο με αναπηρία, ενώ έλειπε κάθε αναφορά στον αθλητισμό και στα αθλητικά επιτεύγματα. Πολλοί δημοσιογράφοι πρώτα κάνουν λεπτομερή περιγραφή της αναπηρίας και του τραγικού συμβάντος που προκάλεσε την αναπηρία στο άτομο και παρεμπιπτόντως αναφέρονται και στο γεγονός πως αυτός ο καημένος κάνει αθλητισμό. Φυσικά, με τον τρόπο που προβάλλεται η αναπηρία και οι αθλητές με αναπηρία γίνεται έντονη αναπαραγωγή των στερεοτύπων, ενώ παράλληλα ανατροφοδοτούνται και ενισχύονται προκαταλήψεις για τα άτομα με αναπηρία.

Σ. Κωστάρης (2006). Υπερβαίνοντας τα στερεότυπα. Άτομα με αναπηρία και ΜΜΕ. Διεθνής Διημερίδα 19-20 Ιουνίου 2006. Αθήνα: Γενική Γραμματεία Επικοινωνίας, 132-135 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Οι Παραολυμπιακοί αγώνες έχουν μεγάλη αξία παραδειγματισμού, προβάλλουν τα ιδεώδη του αθλητισμού και συνεισφέρουν στη μεταβολή της κοινωνικής αντιμετώπισης της αναπηρίας. Πριν από τους αγώνες αυτούς η παρουσίαση των ατόμων με αναπηρία ήταν περιστασιακή και συνέβαλε στη διατήρηση των στερεοτύπων. Κύριο ζήτημα ήταν η παρουσίαση της δυστυχίας που βιώνουν, χωρίς να δίνεται σημασία στις αθλητικές τους επιδόσεις. Ό,τι ενδιέφερε τα μέσα ήταν η προβολή αρνητικών στοιχείων, όπως η απουσία στήριξης από την Πολιτεία. Με τη χρήση φορτισμένου λεξιλογίου δινόταν έμφαση στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το «τραγικό θύμα» κι όχι στην ενασχόληση με τον αθλητισμό. Δηλωτικό αυτού η κάλυψη του αθλητισμού των ατόμων με αναπηρία από δημοσιογράφους του κοινωνικού ρεπορτάζ κι όχι από αθλητικές εφημερίδες. Προσέγγιση που διαιωνίζει τα στερεότυπα για τα άτομα με αναπηρία.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, πώς παρουσιάζονταν τα άτομα με αναπηρία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης πριν από τους Παραολυμπιακούς Αγώνες; (60-80 λέξεις).

Σύμφωνα με τον συγγραφέα πριν από τους Παραολυμπιακούς Αγώνες η παρουσίαση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης των ατόμων με αναπηρία δεν ήταν ποτέ συστηματική. Γίνονταν μόνο αποσπασματικές αναφορές, που περισσότερο συνέβαλαν στη διαιώνιση στερεοτύπων, αφού λάμβαναν συνήθως αρνητική χροιά με το να εστιάζουν στη δυστυχία των ατόμων με αναπηρία. Στο πλαίσιο, άλλωστε, των σύντομων αυτών αναφορών τα άτομα με αναπηρία που ασχολούνταν με τον αθλητισμό, παρουσιάζονταν ως «ήρωες της ζωής», χωρίς να δίνεται σημασία στο πόσες ώρες αφιέρωναν στην προπόνησή τους και στο ποιες ήταν οι επιδόσεις τους. Το γεγονός και μόνο ότι αθλούνταν παρουσιαζόταν ως εξαιρετικό κατόρθωμα. 

Β1. Ποια επιχειρήματα επιστρατεύει ο συγγραφέας, για να υποστηρίξει τη θέση ότι τα θέματα του αθλητισμού των αναπήρων αντιμετωπίζονταν ως θέματα κοινωνικού χαρακτήρα; (60-80 λέξεις).

Ο συγγραφέας επισημαίνει πως τα θέματα του αθλητισμού των ατόμων με αναπηρία αντιμετωπίζονταν ως θέματα κοινωνικού χαρακτήρα, αφού δεν καλύπτονταν ποτέ από αθλητικές εφημερίδες, ούτε εντάσσονταν σε αθλητικά προγράμματα. Τις σχετικές διοργανώσεις τις κάλυπτε δημοσιογράφος που προερχόταν κυρίως από το κοινωνικό ρεπορτάζ και τις προσέγγιζε υπ’ αυτή την οπτική. Χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στον αθλητισμό και στα αθλητικά επιτεύγματα των συμμετεχόντων, η όλη έμφαση δινόταν στις λυπηρές πτυχές του θέματος και στις κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο με αναπηρία. Συνήθως, μάλιστα, η προσοχή του δημοσιογράφου στρεφόταν στο είδος της αναπηρίας και στο πώς αυτή προκλήθηκε, και μόνο παρεμπιπτόντως γινόταν αναφορά στο γεγονός πως πρόκειται για άτομα που ασχολούνται με τον αθλητισμό.    

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιο λεξιλόγιο χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι στις ειδήσεις, όταν αναφέρονται σε άτομα και αθλητές με αναπηρία; (60-80 λέξεις).

Οι δημοσιογράφοι, ιδίως πριν τους Παραολυμπιακούς Αγώνες, χρησιμοποιούσαν συγκεκριμένους όρους για τα άτομα με αναπηρία και για τους αθλητές με αναπηρία. Συνήθεις ήταν οι όροι «πρωταθλητές της ζωής» κι «αυτά τα παιδιά», ενώ τόνιζαν με έμφαση τη δύναμη της θέλησης που απαιτούταν στην προσπάθειά τους, παραγνωρίζοντας πως αντίστοιχη θέληση απαιτείται κι από τους αθλητές που δεν έχουν κάποια αναπηρία. Επιπλέον, ιδιαίτερη έμφαση δινόταν στο συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, με εκφράσεις όπως «τραγικό θύμα» και «καθηλωμένος στο αναπηρικό αμαξίδιο».

Β2. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες εξασφαλίζεται η συνοχή στη δεύτερη παράγραφο (Ας εξετάσουμε… ένας υπεραθλητής) του κειμένου και να αιτιολογήσετε τη χρήση καθεμιάς από αυτές.

- Έτσι: επίρρημα με το οποίο δηλώνεται συνέπεια / αποτέλεσμα.

- Επομένως: επίρρημα με το οποίο δηλώνεται συμπέρασμα.

Β2. Να επισημάνετε με ποιες διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις επιτυγχάνεται η νοηματική συνοχή ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου.

Η συνοχή μεταξύ 1^ης και 2^ης παραγράφου επιτυγχάνεται με τη χρήση του συνδέσμου «όμως» που δηλώνει αντίθεση.

Η συνοχή ανάμεσα στη 2^η και την 3^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη φράση «Όπως αναφέρθηκε παραπάνω».

Η συνοχή ανάμεσα στην 3^η και την 4^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη φράση «Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο».

Η συνοχή ανάμεσα στην 4^η και την 5^η παράγραφο επιτυγχάνεται με το επίρρημα «μάλιστα» για να δηλωθεί η αναφορά επιπλέον στοιχείων που επιβεβαιώνουν όσα προηγήθηκαν.

Η συνοχή ανάμεσα στην 5^η και την 6^η παράγραφο επιτυγχάνεται με το επίρρημα «επίσης» που δηλώνει προσθήκη.

Β2.α. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος (Επίσης, είναι… αναπηρία) του κειμένου;

Η τελευταία παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα, με αιτιολόγηση, σύγκριση-αντίθεση και αίτιο-αποτέλεσμα.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Αιτιολόγηση: Η διαπίστωση της θεματικής περιόδου πως τα θέματα του αθλητισμού των αναπήρων αντιμετωπίζονταν ως θέματα κοινωνικού χαρακτήρα, δημιουργεί μια εύλογη απορία στον αναγνώστη, η οποία αιτιολογείται και αποσαφηνίζεται στη συνέχεα (Δεν υπήρχε δηλαδή περίπτωση...).

Σύγκριση – αντίθεση: Προκειμένου να γίνει κατανοητή η διαφοροποίηση που επισημαίνεται στη θεματική περίοδο ότι τα θέματα αθλητισμού αντιμετωπίζονταν ως θέματα κοινωνικού χαρακτήρα, τονίζονται βασικές αντιθέσεις σε σχέση με τη συνήθη κάλυψη ενός αθλητικού θέματος: Μπορεί να είχαν αθλητικό χαρακτήρα, αλλά ο δημοσιογράφος που κάλυπτε τη διοργάνωση ήταν κυρίως από το κοινωνικό ρεπορτάζ...

/ Γινόταν αναφορά στο μελόδραμα και στην προσπάθεια να αναδειχτεί η κοινωνική δυσκολία που αντιμετωπίζει ο αθλητής αλλά και ένα άτομο με αναπηρία, ενώ έλειπε κάθε αναφορά στον αθλητισμό...

Αίτιο – αποτέλεσμα: Στο κλείσιμο της παραγράφου καταγράφεται ο λανθασμένος τρόπος με τον οποίο παρουσιάζουν οι δημοσιογράφοι την αθλητική ενασχόληση των ατόμων με αναπηρία (αίτιο) και στη συνέχεια τα αποτελέσματα που έχει αυτή η προσέγγιση: με τον τρόπο που προβάλλεται η αναπηρία και οι αθλητές με αναπηρία γίνεται έντονη αναπαραγωγή των στερεοτύπων, ενώ παράλληλα ανατροφοδοτούνται και ενισχύονται προκαταλήψεις για τα άτομα με αναπηρία.

Γ1α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: αποτελούν, βαρύτητα, υπογραμμιζόταν, κατόρθωμα, διαπιστώθηκε.

αποτελούν: συνιστούν

βαρύτητα: αξία

υπογραμμιζόταν: τονιζόταν

κατόρθωμα: επίτευγμα

διαπιστώθηκε: επιβεβαιώθηκε

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το γένος κ.λπ.).

- Η αδιαφορία για τα κοινά συνιστά απειλή για τη δημοκρατία.

- Πρόκειται για έγγραφα μεγάλης αξίας για την απόδειξη της αθωότητάς του.

- Ο υπουργός τόνισε τη σημασία του έργου που επιτελέστηκε στην περιοχή.

- Η πρόσφατη οικονομική ανάκαμψη της εταιρείας αποτελεί προσωπικό του επίτευγμα.

- Στην τελευταία συνάντησή τους επιβεβαιώθηκε για μια ακόμη φορά η διάσταση των απόψεών τους.

Γ1. Να γράψετε μία περίοδο λόγου 20-30 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου: εφημερίδες, προβολή στερεοτύπων.

Η προβολή στερεοτύπων είναι συχνή στον τρόπο με τον οποίο καλύπτονται ποικίλα κοινωνικά ή άλλα θέματα από την τηλεόραση και τις εφημερίδες, καθώς οι δημοσιογράφοι επιχειρούν να κινούνται κοντά στις αντιλήψεις του μέσου τηλεθεατή ή αναγνώστη.

Γ1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για κάθε λέξη ή φράση του κειμένου με την έντονη γραφή: ιδεώδη, στερεοτύπων, έμφαση, Παραολυμπιακού Αθλητισμού, επιτεύγματα. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λπ.).

- Τα ιδεώδη της φιλανθρωπίας και του αλτρουισμού αποτελούσαν πάντοτε τον βασικό οδηγό στη ζωή του.

- Πολλές ρατσιστικές απόψεις βασίζονται σε παρωχημένα και ανυπόστατα στερεότυπα.

- Δίνει έμφαση στη σωστή απόδοση των λεγομένων του.

- Ο Παραολυμπιακός αθλητισμός αποτελεί ουσιώδη υπενθύμιση του γεγονότος πως τα άτομα με αναπηρία διατηρούν ακέραιες πλείστες από τις δυνατότητές τους.

- Θαύμασε τα λαμπρά επιτεύγματα του πολιτισμού μας.

Γ2. «[Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης] εστίαζαν στα προβλήματα και στη δυστυχία που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία»

Γ2.α. Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία»

Γ2.β. Να γράψετε αν είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (δυστυχία), γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.

Γ2. Να εξηγήσετε γιατί ο συγγραφέας τοποθετεί σε εισαγωγικά το ρήμα «καρφώνεται» στην πέμπτη παράγραφο (Μάλιστα… απ’ αυτό) του κειμένου.

Ο συγγραφέας τοποθετεί σε εισαγωγικά το ρήμα «καρφώνεται» αφενός για να υποδηλώσει πως έχει μεταφορική σημασία κι αφετέρου διότι θέλει να επισημάνει τις λανθασμένες συσχετίσεις που λαμβάνει το ρήμα αυτό στο συνήθη δημοσιογραφικό λόγο, μιας και αφήνεται να υπονοεί μια αμετάκλητη κατάσταση.

Γ2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- ήρωες της ζωής

- πρωταθλητές της ζωής

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Πρόκειται για δύο μεταφορικές φράσεις που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν πως κάποια άτομα -εν προκειμένω τα άτομα με αναπηρία- προκειμένου να έχουν μια ενεργή ζωή αναγκάζονται να ξεπερνούν καθημερινά υπέρμετρες δυσκολίες. Τόσο η συμμετοχή τους στις καθημερινές δραστηριότητες, όπως είναι η εργασία και η κοινωνική ζωή, όσο και η ενασχόλησή τους με τον αθλητισμό απαιτούν επίμονη και συχνά επίμοχθη προσπάθεια.