Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Το κόμμα των Φιλελευθέρων [Επεξεργασία Πηγής]

Ελευθέριος Βενιζέλος 

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας στοιχεία από τα ακόλουθα κείμενα να αναφερθείτε α) στις τροποποιήσεις του Συντάγματος από την κυβέρνηση Βενιζέλου, καθώς και στο υπόλοιπο νομοθετικό της έργο κατά το 1911, και β) στην εκλογική αναμέτρηση της 12^ης Μαρτίου του 1912.

Κείμενο Α

Το νέο Σύνταγμα δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως την 1^η Ιουνίου και ίσχυσε από την επομένη, 2 Ιουνίου 1911.

Η έκταση των νέων συνταγματικών διαρρυθμίσεων, όπως καθορίστηκαν στο τελικό κείμενο του Συντάγματος, έστω και αν υπερέβαλλαν κάπως τα προκαθορισμένα όρια του ψηφίσματος της 18/3 Μαρτίου 1910, δεν μετέβαλαν ούτε τη μορφή του πολιτεύματος, ούτε την οργανωτική δομή της πολιτείας. Η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων, η καθιέρωση νέων κανόνων στην άσκηση της κρατικής εξουσίας αποτέλεσαν τον καθοριστικό γνώμονα της αναθεωρήσεως του 1911: Ενίσχυση και προστασία των ατομικών ελευθεριών, της ιδιοκτησίας και της ελευθερίας του τύπου με την παροχή περισσότερων νομικών εγγυήσεων απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία (άρθρα 3, 5, 6, 9, 11, 12, 14, 17)· καθιέρωση της δωρεάν παρεχομένης υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαιδεύσεως (άρθρο 16)· αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών για την αποκατάσταση των ακτημόνων γεωργών (άρθρο 17)· διευκόλυνση των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων για την εισαγωγή καλύτερου εκλογικού συστήματος (άρθρο 66)· καταπολέμηση της κωλυσιεργίας και πρόβλεψη για την πληρέστερη και ταχύτερη διεκπεραίωση της νομοθετικής εργασίας στη Βουλή (άρθρο 56)· απομάκρυνση των στρατιωτικών από την ενεργό πολιτική και καθιέρωση του ασυμβίβαστου του βουλευτικού αξιώματος και των ιδιωτικών έργων (άρθρο 71)· εξέλεγξη του κύρους των βουλευτικών εκλογών από ειδικό δικαστήριο (άρθρο 73)· κατοχύρωση της μονιμότητας των διοικητικών και της ισοβιότητας των κυριότερων διοικητικών υπαλλήλων (άρθρ. 88, 90, 102)· παροχή δυνατότητας αναθέσεως υπευθύνων εργασιών σε ξένους οργανωτές, διάταξη ιδιαίτερης σημασίας κάτω από τις περιστάσεις της εποχής (άρθρο 3)· επανίδρυση του Συμβουλίου της Επικρατείας ως διοικητικού δικαστηρίου και σώματος εντεταλμένου να επεξεργάζεται τις προτάσεις νόμων και τα σχέδια κανονιστικών διαταγμάτων (άρθρ. 82)· απλοποίηση της αναθεωρητικής διαδικασίας του Συντάγματος (άρθρο 108).

Η οργάνωση και η εμπέδωση του κράτους Δικαίου, σε συνδυασμό με την παγίωση των αρχών του φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος, αποτέλεσε τον καθοριστικό γνώμονα των πρωτεργατών της αναθεωρήσεως του 1911. Η διατύπωση των νέων συνταγματικών διατάξεων, χωρίς να εκφράζει τις ριζοσπαστικότερες τάσεις, ανταποκρινόταν θετικά στο αίτημα της ανανεώσεως του πνεύματος και των μεθόδων που καθόριζαν τις σχέσεις ανάμεσα στην πολιτεία και στο άτομο.  

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών]

Κείμενο Β

Ο θετικός απολογισμός της πρώτης κυβερνητικής θητείας επέτρεψε στον Ελευθέριο Βενιζέλο και στο κόμμα των Φιλελευθέρων να προβάλουν στην εκλογική αναμέτρηση της 12^ης Μαρτίου 1912 ακαταμάχητα πολιτικά επιχειρήματα. Η πιστή ανταπόκριση των κυβερνητικών επιτευγμάτων στις προεκλογικές υποσχέσεις είχε εμπνεύσει τη γενική πεποίθηση ότι το σύνθημα της ανορθώσεως και το αίτημα της αλλαγής δεν αποτελούσαν φραστικά σχήματα αλλά απτές πραγματικότητες. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, η αναγκαστική συμμετοχή του παλαιού πολιτικού κόσμου στις νέες εκλογές όχι μόνο δεν ανέκοψε το λαϊκό ρεύμα υπέρ του κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά και επιβεβαίωσε την οριστική επικράτησή του. Η απόφαση των ηγετών των τεσσάρων ισχυρότερων παλαιών κομμάτων –του Γ. Θεοτόκη, του Δ. Ράλλη, του Κ. Μαυρομιχάλη και του Α. Ζαΐμη- να συμπήξουν ενιαίο εκλογικό συνασπισμό, χωρίς να πείσει το εκλογικό σώμα ότι παρείχε τα εχέγγυα της βιωσιμότητας σε περίπτωση νίκης, έδωσε την εντύπωση ενός βεβιασμένου σχήματος ετερόκλιτων και αλληλομαχόμενων στοιχείων, που εμπνέονταν μόνο από την κοινή αντίθεσή τους απέναντι στο αυτοτελές και συμπαγές κόμμα των Φιλελευθέρων. Έστω κι αν η ιδιομορφία του εκλογικού συστήματος δεν επιτρέπει τη συνολική καταμέτρηση των ψήφων κάθε κόμματος ή τον επιμερισμό τους σε ποσοστιαία αναλογία, η κατανομή των κομματικών δυνάμεων σε βουλευτικές έδρες δίνει το μέτρο της συντριπτικής νίκης των κυβερνητικών υποψηφίων: 146 φιλελεύθεροι, 10 πολιτικοί φίλοι του Θεοτόκη, 8 του Μαυρομιχάλη, 6 του Ράλλη, 3 του Ζαΐμη, 8 ανεξάρτητοι.  

[Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών]

α) Το πρώτο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος. Δεν έγιναν ριζικές αλλαγές, αλλά αντίθετα, ενισχύθηκε η θέση της μοναρχίας και επετράπη στον βασιλιά, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, να συμμετάσχει στη διαδικασία της αναθεώρησης. Οι σπουδαιότερες τροποποιήσεις αφορούσαν τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας αφ’ ενός και βουλευτικού αξιώματος αφ’ ετέρου, και τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων. Οι δύο τελευταίες αυτές τροποποιήσεις επιβεβαιώνονται και από το παράθεμα (Κείμενο Α), στο οποίο καταγράφονται επιπλέον πληροφορίες, όπως το γεγονός πως η αναθεώρηση αποσκοπούσε κυρίως στην κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά και στη βελτιστοποίηση του τρόπου άσκησης της κρατικής εξουσίας. Ειδικότερα, υπήρξαν προβλέψεις για την προστασία των ατομικών ελευθεριών και της ιδιοκτησίας, όπως και της ελευθερίας του τύπου απέναντι στην αυθαιρεσία του κράτους· καθιέρωση της δωρεάν υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης· πρόβλεψη για την διανομή γης στους ακτήμονες· διευκόλυνση των απαραίτητων αλλαγών για την υιοθέτηση καλύτερου εκλογικού συστήματος· αντιμετώπιση των καθυστερήσεων, ώστε το νομοθετικό έργο της Βουλής να επιτελείται ταχύτερα· έλεγχος του εκλογικού αποτελέσματος από ειδικό δικαστήριο· δυνατότητα ανάθεσης υπεύθυνων θέσεων σε ξένους οργανωτές· επαναφορά του Συμβουλίου της Επικρατείας ως διοικητικού δικαστηρίου, με την επιπλέον αρμοδιότητα να ελέγχει τις κατατιθέμενες προτάσεις νόμων, και τέλος, την απλοποίηση των διαδικασιών αναθεώρησης του Συντάγματος. Επρόκειτο, όπως σχολιάζεται στο παράθεμα (Κείμενο Α), για μια ουσιαστική προσπάθεια εμπέδωσης του κράτους Δικαίου, που συνοδευόταν από την παράλληλη εδραίωση των αρχών του φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος.

Η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε επίσης 337 νέους νόμους, οι οποίοι εισήγαγαν μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν όλο το φάσμα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου: π.χ. διορισμός δημοσίων υπαλλήλων με δημόσιους διαγωνισμούς, καθιέρωση κανονισμών εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες, διανομή γης στη Θεσσαλία, αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, βελτίωση της διαδικασίας απονομής της δικαιοσύνης, αναθεώρηση του κανονισμού της Βουλής με σκοπό να διαθέτουν οι υπουργοί περισσότερο χρόνο για κοινοβουλευτικές συζητήσεις κ.λπ.

β) Το ρεύμα που είχε το κόμμα του Βενιζέλου φάνηκε και στις επόμενες εκλογές του Μαρτίου του 1912, στις οποίες πήραν μέρος όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Ανέδειξε 146 βουλευτές, ενώ τα άλλα κόμματα μόνο 36. Σ’ αυτές τις εκλογές φάνηκε ότι η πλειοψηφία των ψηφοφόρων τάχθηκε υπέρ του κόμματος των Φιλελευθέρων, επειδή οι καινοτομίες που είχαν εισηγηθεί γέννησαν την ελπίδα για την επίλυση σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται και από το παράθεμα (Κείμενο Β), απ’ το οποίο πληροφορούμαστε, επιπροσθέτως, πως η συμμετοχή των παλαιών κομμάτων στις εκλογές έγινε υπό τη μορφή ενός ενιαίου εκλογικού συνασπισμού. Η συνεργασία, ωστόσο, των Γ. Θεοτόκη, Δ. Ράλλη, Κ. Μαυρομιχάλη και Α. Ζαΐμη, δεν κατόρθωσε να πείσει τους εκλογείς πως είχε τη δυνατότητα να διατηρηθεί σε περίπτωση νίκης. Δημιουργούσε περισσότερο την εντύπωση μιας βεβιασμένης συνεργασίας που είχε ως μόνο σημείο επαφής την αντίθεση στο σταθερότερο και πιο συγκροτημένο κόμμα των Φιλελευθέρων. Η αδυναμία, πάντως, των παλαιών κομμάτων να ανακόψουν την επιτυχή πορεία του κόμματος των Φιλελευθέρων προκύπτει με σαφήνεια από τα εκλογικά αποτελέσματα, καθώς οι υποστηρικτές του Γεώργιου Θεοτόκη έλαβαν 10 έδρες, του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη 8, του Δημήτριου Ράλλη 6 και του Αλέξανδρου Ζαΐμη μόλις 3, έναντι των 146 εδρών που διασφάλισε το κόμμα του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος, άλλωστε, είχε κατορθώσει να τηρήσει τις προεκλογικές του εξαγγελίες, μεταδίδοντας στους πολίτες την αίσθηση πως το σύνθημα της ανόρθωσης επρόκειτο πράγματι να υλοποιηθεί.