Έκθεση ΕΠΑΛ: Κική Δημουλά «Τι θα γνωρίζουν για μας τα αντίγραφά μας;»

Κική Δημουλά «Τι θα γνωρίζουν για μας τα αντίγραφά μας;»

«Δις ουκ ανεμβαίης εις τον αυτόν ποταμόν.»

Ηράκλειτος

«Εκ γαστρός δε τίνος εκπορεύεται ο κρύσταλλος;

Πάχην δε εν ουρανώ τις τέτοκεν»

Ιώβ (Κεφ. 38, στιχ. 29)

Θαυμαστά τα έργα της επιστήμης. Ανεπαρκής να τα συλλάβει η αντίληψη μου. Αποστηθίζει μόνον τους φωτεινούς κύκλους. Γι’ αυτό και η γλώσσα μου, ως αμαθής, προσέχει και ποτέ δεν πατάει το πόδι της σε τέτοια σκοτεινά εδάφη. Το να σχολιάζω μιαν ανακάλυψη μου φαίνεται πιο υπερφίαλο απ’ το να επιχειρήσω να πιάσω τ’ άστρα. Και αν τώρα παραβαίνω τη σοβαρότητά μου, είναι γιατί με παρέσυρε ένα τρελό τηλεφώνημα φίλης φανατικής οικολόγου, τόσο που αρνείται να πατήσει σε γκαζόν επειδή αντιγράφει προσβλητικά το θείο, φυσικό γρασίδι.

Η φωνή της ήταν οργισμένη, κι αντί καλημέρας με περιέλουσε με ψόγους που «κάθομαι αραχτή μέσα στη νοικοκυρίστικη καταθλιψούλα μου αντί να ξεσηκωθώ εναντίον των τρομοκρατών που τοποθέτησαν νέα βόμβα στα θεμέλια της ύπαρξής μας και, πάει, όπου να ‘ναι θα τιναχτεί στον αέρα η ατομικότητά μας, αυτό το μεγαλειώδες δώρο που έδωσε στον καθένα μας η φύση». Ένας καταιγισμός μαύρων οιωνών και σιγά σιγά ξεκαθάρισα ότι τρομοκράτες χαρακτήριζε τους Άγγλους ερευνητές και βόμβα την ανακάλυψή τους, την κλωνοποίηση. Περιέγραψε εν τω μεταξύ με αξιοζήλευτη άνεση τις περίπλοκες κινήσεις του πειράματος σαν να ήταν η ίδια ερευνητής. Πάλευα να καταλάβω από πού έφευγαν κύτταρα, πώς μπαινόβγαιναν στην κατάψυξη, πώς μεταφέρονταν οι ομοιότητες σε ωάριο αδειασμένο από τον αρχικό του ρόλο, τι σπέρμα ήταν αυτό που δεν ήταν σπέρμα αλλά κομμάτι από το αυτί ή την αχίλλειo πτέρνα - πελάγωσα. Και πού να τολμήσω βέβαια να υπερασπίσω την «καταθλιψούλα» μου, ότι είναι το ιστορικό πολλών και διαφόρων ξεσηκωμών μου εναντίον πολλών και διαφόρων βομβών που τοποθέτησαν τα ανεπιθύμητα στα θεμέλια των επιθυμητών. Βόμβες, που, παρά τους ξεσηκωμούς εξερράγησαν.

Ωστόσο, συνωστίζομαι τώρα κι εγώ έξω από το θόρυβο και τη μεγάλη ανησυχία που ξεσήκωσε το επίτευγμα. Το διαφημίζει, νόστιμη, ήρεμη η Ντόλι, ανυποψίαστη ότι είναι το ορεκτικό ώσπου να φτάσουμε στο κύριο γεύμα. Τον άνθρωπο.

Να ληφθούν μέτρα, ξεφώνιζε η οικολόγος φίλη. Ποια μέτρα, αλήθεια; Η μοίρα της ανθρωπότητας είναι σαν τη Λερναία Ύδρα. Κόβεις το κεφάλι της φυματίωσης και φυτρώνει στη θέση του ο καρκίνος, κόβεις τη σχιζοφρένεια και πετάγεται το κεφάλι των πυρηνικών όπλων, μισοκόβεις το Έιτζ και φυτρώνει το κεφάλι της κλωνοποίησης. Ποια μέτρα, αλήθεια; Ο μοιραίος γενετικός τύπος ασφαλής πια φυλάσσεται στα άδυτα της μνήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και ασφαλέστερος στις κρυψώνες της εργοδότριας σκοπιμότητας που χρηματοδοτούσε και την έρευνα - αναρωτιέμαι αν στοιχίζει φθηνότερα η παραγωγή ύπαρξης, απ’ όσο το χαπάκι για τη θεραπεία του καρκίνου.

Και καλά να αυγατίσουν τα πρόβατα, τα πλάσματα των δασών και η παρέα της μοναχικής ατμόσφαιρας: τα πετούμενα. Και επάρκεια σφαγής θα έχουμε και χωρίς δεσμεύσεις πια θα μπορούν οι κυνηγοί να αξιοποιούν τα βόλια τους σημαδεύοντας τη μοναδική δυνατότητα των φτερών. Μόλις μας τελειώσουν τα πουλιά, θα γονιμοποιούμε τα αντίγραφά τους.

Αλλά ο άνθρωπος; Σωστά διατυπώνω το ενδεχόμενο ν’ αναπαράγεται κατ’ εικόνα και ομοίωσή του σε όσα αντίγραφα θέλει; Και αν δε θέλει, πόσο σεβαστό θα είναι, πώς θα επανδρωθούν τα ακραία οράματα με επιστρατευμένα «Ρόμποκοπ»;

Μου είναι αδιανόητο ότι ανθρώπινο πλάσμα θα γεννιέται από ένα κύτταρο άμοιρο μάλλον μητρικού φίλτρου. Ένα πλάσμα ορφανό, εντέλει. Πώς να προβλέψεις με τι ασυνήθιστα, δικά του ένστικτα θα διεκδικήσει την επιβίωσή του, ποια εκδικητικότης θα λανθάνει για τη μυστηριώδη ορφάνια του. Καθόλου παράξενο κάποια στιγμή να γυρίσουν τ’ αντίγραφα και να τρώνε το πρωτότυπο. Ό,τι παραλλαγμένα κάπως συμβαίνει και στους εμφύλιους πολέμους.

Ένα θλιβερό υποκατάστατο αθανασίας. Μια ακόμα ελπίδα για μετά θάνατον ζωή. Τι θα γνωρίζουν για μας τα αντίγραφά μας; Πόσο πιστά θα ξέρουν να διαχειρίζονται όσα μας πόνεσαν, μας απέλπισαν, όσα αγαπώντας τα διασώσαμε; Θα αναπαραχθεί επομένως και ο ψυχισμός μας; Μα, Θεέ μου, η ψυχή δεν αντιγράφεται με καμιά ανακάλυψη. Ψυχραιμία. Ας περιμένουμε να εκδηλώσει τη δυσφορία του ο Θεός. Γιατί καθόλου βέβαια δε θα του αρέσει να του επιβληθεί, με το έτσι θέλω, να γίνει συνέταιρος στη δημιουργία μας. Ό,τι και να ισχυρίζονται οι πίθηκοι, εμείς τον Θεό διαλέξαμε για πλάστη μας. Επειδή ως αόρατος είναι όμορφος, ως αόρατος είναι ανεξακρίβωτα φταίχτης και, προπάντων, γιατί αόρατος ευκολότερα υπάρχει. Ψυχραιμία. Άλλωστε εμείς οι μεγάλοι, όταν θα ενσαρκωθεί η απειλή, θα βλέπουμε την κλωνοποίηση από τη ρίζα μόνον.

Ας φοράνε λοιπόν οι νέοι φυλαχτό την ευχή μου: ποτέ να μην δεχτoύν να προέλθει ο άνθρωπος από άλλη μέθοδο, παρά μόνον από κείνην που εφαρμόζει η έλξη, μόνον από τη μεθυστική πειθώ που ασκεί ο έρωτας, μόνον από την αβίαστη ευτυχισμένη συναίνεση των σωμάτων, τη γοργή έστω, τη χιμαιρική έστω, αλλά κάθε φορά σαν καινούργια κοσμογονική ανακάλυψη.

Από το περιοδικό ΜΕΤΡΟ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ανάγνωση – Κατανόηση του κειμένου

Σε τι διαφέρουν, κατά την άποψη της συγγραφέως, τα αντίγραφα από τους ανθρώπους από τους οποίους θα προέρχονται.

Τα αντίγραφα των ανθρώπων, που θα προκύψουν μέσω της διαδικασίας της κλωνοποίησης, εφόσον θα είναι προϊόντα μιας τεχνητής δημιουργίας κι όχι μιας πραγματικής γέννησης, δεν θα έχουν γνωρίσει την καίρια επαφή με τη μητέρα, όπως οι κανονικοί άνθρωποι. Θα είναι επί της ουσίας ορφανά όντα, γεγονός που εγείρει ανησυχία για το πώς θα διαχειριστούν αυτή την απουσία γονιών. Η συγγραφέας εκφράζει, ειδικότερα, το φόβο πως τα πλάσματα αυτά θα έχουν μέσα τους μια -λανθάνουσα έστω- εκδικητικότητα για το γεγονός πως θα είναι εντελώς ορφανά. Ίσως, μάλιστα, εξαιτίας αυτής της εχθρότητας να εκδηλώσουν επιθετική διάθεση απέναντι στο «πρωτότυπό» τους. Η βασικότερη, πάντως, διαφορά με τους ανθρώπους από τους οποίους θα προέρχονται είναι το γεγονός πως θα γνωρίζουν ελάχιστα γι’ αυτούς. Δεν θα έχουν ιδέα για όσα τους πόνεσαν, για όσα τους οδήγησαν στην απελπισία, όπως και για εκείνα που οι άνθρωποι κατάφεραν να διασώσουν αγαπώντας τα. Η εξωτερική ομοιότητα, επομένως, δεν θα συνοδεύεται και από την εσωτερική ομοιότητα σε ό,τι αφορά τον ψυχισμό κάθε ανθρώπου, εφόσον αυτός δεν μπορεί να αντιγραφεί με κανέναν τρόπο. Ο ψυχισμός του ανθρώπου, άλλωστε, είναι αποτέλεσμα ποικίλων εξωγενών επιρροών και εμπειριών που είναι μοναδικές για κάθε έναν από εμάς· είναι γέννημα της προσωπικής πορείας κάθε ατόμου, γι’ αυτό και δεν μπορεί να μεταδοθεί σε κάποιο άλλο πλάσμα.

Προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου

1. Να αντικαταστήσεις τις φράσεις του κειμένου με άλλες ισοδύναμες:

α. Ν’ αυγατίσουν τα πρόβατα

β. Τοποθέτησαν βόμβα στα θεμέλια της ύπαρξής μας

γ. Κόβεις το κεφάλι της φυματίωσης και φυτρώνει στη θέση του ο καρκίνος

δ. Ας φοράνε οι νέοι φυλαχτό την ευχή μου

α. Να πολλαπλασιάσουν τα πρόβατα

β. Υπονόμευσαν τις βασικές αρχές της ύπαρξής μας

γ. Αντιμετωπίζεις τη φυματίωση και εμφανίζεται μια νέα ασθένεια, ο καρκίνος

δ. Ας λάβουν οι νέοι σοβαρά υπόψη τους τη συμβουλή μου

2. Η Κική Δημουλά διατυπώνει με τρόπο βιωματικό και γραφή λογοτεχνική τους φόβους της για την κλωνοποίηση. Να επισημάνεις στο κείμενο αυτά τα σημεία και να προσέξεις τι πετυχαίνει με αυτό τον τρόπο που εκφράζεται.

Η ποιήτρια θέλοντας να καταστήσει απολύτως σαφές πως το κείμενό της δεν έχει καμία αξίωση επιστημονικής προσέγγισης του υπό διερεύνηση θέματος και πως όσα καταγράφονται αποτελούν προσωπικές και μόνο σκέψεις και ανησυχίες, φροντίζει να τονίσει τον λογοτεχνικό χαρακτήρα της γραφής της. Έτσι, η αφορμή για τη σύνταξη του κειμένου παρουσιάζεται αφηγηματικά με την παρουσίαση μιας συνομιλίας που είχε η ποιήτρια με μια φίλη της. Ενώ προηγείται η λογοτεχνικά δοσμένη διαβεβαίωση της ποιήτριας πως είναι εντελώς ασυνήθιστο για εκείνη να αγγίζει ένα θέμα που αφορά τα επιτεύγματα της επιστήμης.

Ειδικότερα, ο βιωματικός τρόπος γίνεται σαφής: μέσα από τη χρήση του α΄ προσώπου, με το οποίο τονίζεται η υποκειμενικότητα των απόψεων της δημιουργού· με την αναφορά προσωπικών εμπειριών από την καθημερινότητα της ποιήτριας· με την καταγραφή πιο προσωπικών στοιχείων, όπως είναι η αναφορά στη συναισθηματική της κατάσταση· με την καταληκτική ευχή-παραίνεση της ποιήτριας.

Η λογοτεχνική γραφή γίνεται φανερή μέσα από τη συνεχή χρήση σχημάτων λόγου (η γλώσσα μου, ως αμαθής, προσέχει και ποτέ δεν πατάει το πόδι της σε τέτοια σκοτεινά εδάφη, θα τιναχτεί στον αέρα η ατομικότητά μας), τη συνειρμική δόμηση του κειμένου, τα αφηγηματικά του στοιχεία, καθώς και από τη στενή διαπλοκή βιωματικών στοιχείων με τις εκφραζόμενες σκέψεις.

Τόσο ο βιωματικός τρόπος γραφής όσο και η λογοτεχνική διάσταση του κειμένου, το καθιστούν περισσότερο ενδιαφέρον, εφόσον οι επιμέρους σκέψεις διανθίζονται με βιωματικά στοιχεία και φανερώνουν τις βαθύτερες απαρχές τους. Το κείμενο, συνάμα, γίνεται πιο οικείο στον αναγνώστη, καθώς μέσω αυτού έχει την ευκαιρία να προσεγγίσει καλύτερα τη δημιουργό του και να διακρίνει έτσι με σαφή τρόπο τον άνθρωπο πίσω από τις λέξεις.   

Ερμηνεία – Παραγωγή λόγου

Είσαι ένας νέος ή μια νέα που συμμερίζεσαι ή διαφωνείς με τις απόψεις της Κ. Δημουλά για την κλωνοποίηση. Να γράψεις ένα δικό σου στοχαστικό-βιωματικό κείμενο σε 300 λέξεις, που θα στείλεις ως απάντηση στη συγγραφέα.

Αξιότιμη κυρία Δημουλά,

Το κείμενό σας σχετικά με την ενδεχόμενη κλωνοποίηση ανθρώπων προσεγγίζει με ιδιαίτερη ευαισθησία ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Η παρατήρησή σας, μάλιστα, για την πιθανή εκδικητικότητα που θα κινεί την ψυχή των κλώνων εξαιτίας της ορφάνιας του, φέρνει στο φως το πλήθος των ζητημάτων που δεν μπορούν οι επιστήμονες να προβλέψουν εκ των προτέρων.

Η σκέψη σας πως οι νέοι δεν θα πρέπει ποτέ να δεχτούν την τεχνητή αυτή δημιουργία ανθρώπων με βρίσκει πλήρως σύμφωνο, και έρχεται ως καλοδεχούμενη απάντηση σ’ έναν δικό μου σχετικό φόβο. Με τρομάζει, βλέπετε, το ενδεχόμενο να βρεθούμε -εμείς ή οι απόγονοί μας- σ’ έναν μελλοντικό κόσμο, όπου οι κλώνοι θα αποτελούν το κυρίαρχο είδος, αφού θα είναι οι βέλτιστες εκδοχές του κάθε ανθρώπου. Άνθρωποι απαλλαγμένοι από κάθε είδους ατέλεια στο γενετικό τους κώδικα, σχεδιασμένοι να έχουν σωματική αρτιότητα, εγγυημένη υγεία και πνευματική υπεροχή· άνθρωποι που θα έχουν δημιουργηθεί με τις καλύτερες δυνατές προδιαγραφές, και θα αντικρίζουν, έτσι, όλους τους υπόλοιπους, τους «φυσιολογικά» γεννημένους, ως κατώτερους· ως γενετικά ατελείς. Φανταστείτε, δηλαδή, μια αντιστροφή των ρόλων, με μια νέα τέλεια κοινωνία «τεχνητά σχεδιασμένων» ανθρώπων και μια υποδεέστερη κοινωνία με εκείνους που θα έχουν γεννηθεί φυσιολογικά, φέροντας μέσα τους δεκάδες αλλοιώσεις στο γενετικό τους κώδικα.

Σε μια τέτοια μελλοντική κοινωνία εμείς, οι φυσιολογικά γεννημένοι, θα αποτελούμε το μεγάλο πρόβλημα για τους τελειοποιημένους κλώνους, διότι θα είμαστε εμείς που θα συνεχίζουμε να κυοφορούμε μέσα μας τις ασθένειες, τις αλλοιώσεις και τους πιθανούς κινδύνους για το ανθρώπινο γένος. Τότε πια το ερώτημα δεν θα είναι, αν θα πρέπει να υπάρχουν κλώνοι, αλλά αν θα πρέπει να διατηρηθεί ο «φυσικός» τρόπος αναπαραγωγής, αφού μέσω αυτού διατηρούνται και μεταδίδονται στο ανθρώπινο γένος επικίνδυνες γενετικές οδηγίες.

Τότε, λοιπόν, το πρόβλημα θα είμαστε εμείς και δύσκολα, θεωρώ, θα κατορθώσουμε να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας. Θα έχει ξημερώσει, βλέπετε, μια νέα εποχή ρατσισμού, στο πλαίσιο της οποίας εκείνο που θα έχει σημασία δεν θα είναι οι ηθικές πτυχές της επιστημονικής προόδου, αλλά η δυνατότητα να δοθεί τέλος στη διαιώνιση των προβλημάτων υγείας που ενυπάρχουν στον, κατά πως φαίνεται, ατελή γενετικό κώδικα των φυσιολογικά γεννημένων ανθρώπων.   

Με εκτίμηση

Πρόσθετη άσκηση

Περίληψη του κειμένου

Η συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα της κλωνοποίησης των ανθρώπων και τους πιθανούς κινδύνους μιας τέτοιας εξέλιξης. Αν και αναγνωρίζει πως δεν έχει τις κατάλληλες γνώσεις για να εμπλακεί σ’ ένα τέτοιο θέμα, παραδέχεται πως οι ανησυχίες μιας φίλης της για την επερχόμενη κατάργηση της ατομικότητας των ανθρώπων την παρακίνησαν να διατυπώσει τις σκέψεις της. Θεωρεί, βέβαια, μάταια την όποια αντίδραση, εφόσον είναι σχεδόν αναπόδραστη αυτή η εξέλιξη, θα προτιμούσε, ωστόσο, να αρκεστούν οι επιστήμονες στην κλωνοποίηση ζώων. Ανησυχεί πως η δημιουργία ανθρώπων χωρίς τη μητρική παρέμβαση θα οδηγήσει σε ψυχικά κλονισμένα αντίγραφα που ίσως κινηθούν εναντίον μας. Ενώ, τονίζει πως αν και αντίγραφα του ανθρώπου, δεν θα έχουν καμία ψυχική ομοιότητα με αυτόν, εφόσον εκεί, στη διαμόρφωση του ψυχισμού, έγκειται η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου. Παροτρύνει, μάλιστα, τους νέους να μη συναινέσουν ποτέ σε μια τέτοια τεχνητή αναπαραγωγή.    

Στοιχεία Θεωρίας

Δοκίμιο και λογοτεχνία

Το δοκίμιο γενικά αποβλέπει πιο πολύ να πληροφορήσει τον αναγνώστη και λιγότερο να του χαρίσει αισθητική απόλαυση. Μερικά όμως δοκίμια δίνουν έμφαση στο δεύτερο στοιχείο και χρησιμοποιούν πολλές από τις λογοτεχνικές στρατηγικές. Οι συγγραφείς τέτοιων δοκιμίων «βλέπουν», πρώτα πρώτα, τα πράγματα από μια δική τους προσωπική σκοπιά. Δεύτερο, δίνουν μια πλασματική, όχι αντικειμενική απεικόνιση της πραγματικότητας. Τρίτο, αναπτύσσουν τη σκέψη τους, όχι τόσο λογικά, όσο συνειρμικά και διαισθητικά. Τέλος, χρησιμοποιούν πολλές φορές τα πράγματα όχι «καθαυτά» αλλά ως σύμβολα. Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών είναι η αισθητή παρέκκλιση από τη γλωσσική νόρμα (σχήματα λόγου κτλ.).