Ιστορία Β΄ Λυκείου: 1ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα

Jerry Lofaro

Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου (565-1815)

Διαγώνισμα

ΟΜΑΔΑ Α΄

ΘΕΜΑ 1

1.α. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασμένες:

i. Ο νερόμυλος, του οποίου η χρήση ξεκινά από τη Δύση, γίνεται πλέον η κύρια πηγή ενέργειας.

ii. Οι δούλοι στη Δύση χαρακτηρίζονταν από νομική άποψη ως κινητά αντικείμενα.

iii. Στις αρχές του 10^ου αιώνα ο αριθμός των θεμάτων μειώνεται κι απλουστεύεται έτσι η επαρχιακή πολιτική διοίκηση.

iv. Ο Μιχαήλ Ε΄ Καλαφάτης ενθρονίστηκε χάρη στη στήριξη της τάξης των επιχειρηματιών.

v. Ο Κάρολος άρχισε να αναμειγνύεται στα πολιτικά πράγματα της Ιταλίας από το 754, όταν εκείνος κατέλυσε το κράτος των Λογγοβάρδων.

Μονάδες 10

1.β. Να παρουσιάσετε με συντομία το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:

i. Προνοιάριοι

ii. Πάροικοι

iii. Βασιλικοί

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ 2

2.α. Να αναφερθείτε στη στέψη του Καρόλου, τα Χριστούγεννα του έτους 800, και να καταγράψετε τις συνέπειες αυτής της στέψης.

Μονάδες 10

2.β. Να καταγράψετε τις πληροφορίες που γνωρίζετε για τα «θέματα», καθώς και τις επιπτώσεις που είχε η δημιουργία τους στο αμυντικό σύστημα και στην κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου.

Μονάδες 15

ΟΜΑΔΑ Β΄

ΘΕΜΑ 1

Να αναφερθείτε στην κορύφωση της εικονομαχίας επί Κωνσταντίνου του Ε΄, αξιοποιώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί, και να σημειώσετε πότε κι από ποιους επιτεύχθηκε η αποκατάσταση των εικόνων.

«Ο Κωνσταντίνος Ε΄ έδειξε μια εξαιρετική ακαμψία στη συμπεριφορά του προς τα μοναστήρια και διεξήγαγε μια σταυροφορία εναντίον των μοναχών, τους οποίους θεωρούσε «ειδωλολάτρες και οπαδούς του σκότους». Ο αγώνας του εναντίον του Μοναχισμού φθάνει σε τέτοιο σημείο εντάσεως ώστε ορισμένοι μελετητές να υποστηρίζουν ότι είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς αν οι μεταρρυθμίσεις αυτής της περιόδου στρέφονταν εναντίον των εικόνων ή των μοναχών.

Τα μοναστήρια μεταβλήθηκαν σε στρατώνες και οπλοστάσια, οι περιουσίες τους κατασχέθηκαν και οι «λαϊκοί» απαγορευόταν να καταφεύγουν σ’ αυτά. Όλα αυτά τα μέτρα είχαν ως αποτέλεσμα μια εκτεταμένη μετανάστευση των μοναχών σε περιοχές που δεν επηρεάζονταν από τους εικονοκλαστικούς διωγμούς του Αυτοκράτορα. Σύμφωνα με τη γνώμη μερικών ιστορικών, την εποχή του Λέοντος και του Κωνσταντίνου η Ιταλία, μόνον, δέχθηκε περίπου 50.000 από αυτούς τους πρόσφυγες.»

Α.Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324-1453), Εκδόσεις Πάπυρος

Μονάδες 25

ΘΕΜΑ 2

Να αναφερθείτε στον εξελληνισμό του Βυζαντινού κράτους και να εξηγήσετε γιατί, κατά τη γνώμη σας, η εθνολογική ομοιογένεια που προέκυψε αποτελούσε θετικό στοιχείο για τη μελλοντική του πορεία.

Μονάδες 25

Ενδεικτικές απαντήσεις

ΟΜΑΔΑ Α΄

ΘΕΜΑ 1

1.α. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασμένες:

i. Λανθασμένη  

ii. Σωστή

iii. Λανθασμένη

iv. Σωστή

v. Λανθασμένη

β. Να παρουσιάσετε με συντομία το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:

i. Προνοιάριοι: Έτσι ονομάστηκαν οι στρατιωτικοί εκείνοι στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων, με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας. Οι προνοιάριοι ήταν έφιπποι πολεμιστές, που συμμετείχαν στον πόλεμο επικεφαλής ομάδας, που η αριθμητική της δύναμη ήταν ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας που τους είχε παραχωρηθεί.

ii. Πάροικοι: Οι μικροκαλλιεργητές, υπερφορτωμένοι από φόρους, προτιμούν να παραχωρήσουν τους κλήρους τους και να γίνουν πάροικοι των δυνατών, να εξαρτηθούν, δηλαδή, από αυτούς, παραιτούμενοι εκούσια από μια οδυνηρή ελευθερία.

iii. Βασιλικοί:   Οι βασιλικοί, που μισθοδοτούνταν για τα αξιώματα που κατείχαν, μονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα. Οι βασιλικοί κυριαρχούν πια κοινωνικά και οικονομικά στην Κωνσταντινούπολη και είναι ακόρεστοι για πλούτο, διότι γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή μπορεί να χάσουν την αυτοκρατορική εύνοια.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Την ημέρα των Χριστουγέννων του έτους 800, στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, ο Κάρολος στέφθηκε, σύμφωνα με το βυζαντινό τυπικό, Μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ, κυβερνήτης του Ρωμαϊκού Κράτους, υπό τις επευφημίες του λαού και του κλήρου. Ο Κάρολος όμως δεν επέλεξε τη Ρώμη, αλλά το Άαχεν ως έδρα του. Εκεί ανήγειρε ένα ανάκτορο, το παρεκκλήσιο του οποίου διακοσμήθηκε με έργα τέχνης από τη Ραβέννα και την υπόλοιπη Ιταλία.

Η στέψη του Καρόλου είχε ως αποτέλεσμα να συνυπάρχουν αντιμέτωπες από το 800 και εξής δυο αυτοκρατορίες, μία ανατολική και μία δυτική. Γι αυτό το λόγο η στέψη θεωρήθηκε από τους Βυζαντινούς ως σκάνδαλο και σφετερισμός των νομίμων και αποκλειστικών δικαιωμάτων τους στη ρωμαϊκή κληρονομιά και κυρίως του δικαιώματος χρήσης του όρου βασιλεύς των Ρωμαίων. Η διάσταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης επεκτάθηκε τώρα και στην πολιτική σφαίρα. Η οικουμένη διασπάστηκε γλωσσικά, πολιτικά και θρησκευτικά σε δύο αντίπαλους κόσμους.

Οι Βυζαντινοί ανέμεναν ότι ο Κάρολος θα επιχειρούσε να υποτάξει την Ανατολική Αυτοκρατορία. Ο τελευταίος όμως επιδίωξε και πέτυχε το συμβιβασμό με το βυζαντινό αυτοκράτορα ύστερα από δύσκολες και μακρές διαπραγματεύσεις.

2.β. Για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του κράτους επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θεμάτων. Τα θέματα αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο, Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Αργότερα ο θεσμός αυτός, που επρόκειτο να αποτελέσει τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού Κράτους, επεκτάθηκε και στη Βαλκανική Χερσόνησο.

Τα νέα διοικητικά μέτρα είχαν σημαντικές συνέπειες για το αμυντικό σύστημα και την κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου: Οι μισθοφόροι εξέλιπαν, ενώ οι νέοι στρατιώτες-αγρότες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση, επειδή παράλληλα υπερασπίζονταν την ιδιοκτησία τους. Η μικρή και η μεσαία ιδιοκτησία ενισχύθηκαν και για άλλο λόγο: οι μεγάλοι γαιοκτήμονες αποδεκατίστηκαν στη διάρκεια των αβαροσλαβικών επιδρομών και τα χέρσα χωράφια τους καταλήφθηκαν από ελεύθερους αγρότες ακτήμονες ή μικροϊδιοκτήτες. Έτσι, η μεσοβυζαντινή κοινωνία αναδιαρθρώθηκε ριζικά. Οι ελεύθεροι αγρότες συγκροτούσαν τώρα τη δυναμικότερη τάξη της, οργανωμένοι σε εύρωστες και ομοιογενείς κοινότητες χωρίων.

ΟΜΑΔΑ Β΄

ΘΕΜΑ 1

Η εικονομαχία κορυφώθηκε επί Κωνσταντίνου του Ε΄, οπότε και προσέλαβε διαστάσεις μιας ανελέητης εκστρατείας εναντίον των μοναχών και των μοναστηριών, που αποτελούσαν τα προπύργια της εικονολατρίας. Η εκστρατεία αυτή νομιμοποιήθηκε από τη σύνοδο της Ιέρειας (754), η οποία καταδίκασε τη λατρεία των εικόνων και αναθεμάτισε τους οπαδούς της. Σύμφωνα με το παράθεμα ο Κωνσταντίνος Ε΄ κινήθηκε με ιδιαίτερη αυστηρότητα εναντίον των μοναχών, τους οποίους και θεωρούσε ειδωλολάτρες. Ήταν, μάλιστα, τέτοια η ένταση που έλαβε ο αγώνας του εναντίον τους, ώστε ορισμένοι ιστορικοί να δηλώνουν πως είναι δύσκολο να αποφασίσει κανείς αν τα μέτρα του είχαν ως στόχο τις εικόνες ή τους μοναχούς. Στα χρόνια του Κωνσταντίνου Ε΄ τα μοναστήρια μετατράπηκαν σε στρατώνες και σε οπλοστάσια, οι περιουσίες τους κατασχέθηκαν και απαγορεύτηκε στους πολίτες να καταφεύγουν σε αυτά. Τα μέτρα αυτά είχαν ως συνέπεια τη μαζική μετανάστευση μοναχών σε περιοχές που βρίσκονταν έξω από τη δικαιοδοσία του αυτοκράτορα. Έτσι, στα χρόνια του Λέοντα και του Κωνσταντίνου, μόνο στην Ιταλία κατέφυγαν περίπου 50.000 μοναχοί, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι ιστορικοί.

 Το 787 όμως, επί Κωνσταντίνου ΣΤ΄ και Ειρήνης, η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος καταδίκασε την εικονομαχία. Η εικονομαχία αναζωπυρώθηκε από τους αυτοκράτορες Λέοντα Ε΄ και Θεόφιλο, χωρίς πάντως να έχει την ορμή και το φανατισμό της πρώτης περιόδου. Τελικά, το Μάρτιο του 843, η σύνοδος, που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τη μητέρα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, Θεοδώρα, και τους συνεργάτες της, Βάρδα και Θεόκτιστο, αποφάσισε την αποκατάσταση των εικόνων. Η απόφαση της συνόδου αυτής σήμανε την οριστική αποτυχία του κράτους να υποτάξει ολοκληρωτικά στη βούλησή του την Εκκλησία.

ΘΕΜΑ 2

Μετά το 630 το Βυζαντινό κράτος έχασε μεγάλο μέρος των ανατολικών του επαρχιών, απέκτησε όμως με αυτό τον τρόπο εθνολογική ομοιογένεια, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι του ήταν πλέον Έλληνες ή ελληνόφωνοι. Έτσι, τα Ελληνικά πήραν τη θέση που κατείχαν ως τότε τα Λατινικά, ως επίσημη κρατική γλώσσα. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς με την προσθήκη πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους παλαιούς ρωμαϊκούς τίτλους imperator Romanorum (αυτοκράτωρ Ρωμαίων) caesar (καίσαρ) και augustus (αύγουστος).

Κατά τη γνώμη μου, η εθνολογική ομοιογένεια του Βυζαντινού κράτους αποτελούσε θετικό στοιχείο για τη μελλοντική του πορεία, εφόσον διασφαλιζόταν η εσωτερική του συνοχή και περιορίζονταν δραστικά οι εντάσεις κι οι πιθανές επαναστάσεις στο εσωτερικό του. Η κοινή ελληνική εθνική ταυτότητα σήμαινε πως το σύνολο των πολιτών έθετε παρόμοιους στόχους κι ήταν πρόθυμο να επιδιώξει συνεργατικά την επίτευξή τους, όπως και να υπερασπιστεί τα γενικότερα συμφέροντα του κράτους, καθώς και την εδαφική του ακεραιότητα.