Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81 (μετάφραση – ασκήσεις σχολικού)

Lakel Yolmo
 

Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 81 (μετάφραση – ασκήσεις σχολικού)
 
[1] Oἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ᾽ οἴκου παρὰ τὴν γῆν· καὶ ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται.
Μετάφραση: Οι Πελοποννήσιοι, λοιπόν, αμέσως τη νύχτα έφυγαν βιαστικά προς την πατρίδα τους πλέοντας κοντά στην ακτή. Και αφού πέρασαν τα καράβια πάνω από τον ισθμό της Λευκάδας, για να μην τους δουν να πλέουν γύρω απ’ το νησί, απομακρύνθηκαν.
 
[2] Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον πρότερον ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα, ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο, τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον· καὶ ἐκ τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντo, ἐς τὸ ῞Ηραιόν τε ἐλθόντες τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν πάντων θάνατον.
Μετάφραση: Οι Κερκυραίοι όταν αντιλήφθηκαν ότι πλησιάζουν τα αττικά πλοία και ότι εκείνα των εχθρών έχουν φύγει, αφού πήραν τους Μεσσηνίους, οι οποίοι προηγουμένως βρίσκονταν έξω, τούς οδήγησαν στην πόλη, και διέταξαν τα πλοία που είχαν επανδρώσει να πλεύσουν γύρω προς το Υλλαϊκό λιμάνι κι ενώ αυτά περιφέρονταν, όποιον από τους εχθρούς τους έπιαναν, τον σκότωναν. Κι από τα πλοία, όσους είχαν πείσει να επιβιβαστούν, καθώς τους αποβίβαζαν τους σκότωναν. Κι αφού πήγαν στο Ηραίο, έπεισαν περίπου πενήντα από τους ικέτες να δικαστούν και τους καταδίκασαν όλους σε θάνατο.
 
[3] Oἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα, διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾽ ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο.
Μετάφραση: Οι περισσότεροι από τους ικέτες, όσοι δεν είχαν πεισθεί, επειδή έβλεπαν αυτά που γίνονταν, σκότωναν εκεί μέσα στο ιερό ο ένας τον άλλον, και από τα δέντρα μερικοί απαγχονίζονταν, κι άλλοι, όπως ο καθένας μπορούσε, τερμάτιζαν τη ζωή τους.
 
[4] Ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα, καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων·
Μετάφραση: Για εφτά ημέρες, όσες δηλαδή παρέμεινε ο Ευρυμέδοντας αφού είχε έρθει με τα εξήντα πλοία, οι Κερκυραίοι σκότωναν εκείνους απ’ τους συμπολίτες τους που θεωρούσαν πως είναι εχθροί τους. Αν και επέρριπταν την κατηγορία σε αυτούς που προσπαθούσαν να καταλύσουν το δημοκρατικό πολίτευμα, φονεύτηκαν και μερικοί εξαιτίας προσωπικής έχθρας, και άλλοι σκοτώθηκαν από τους οφειλέτες τους για χρήματα που τους χρωστούσαν.
 
[5] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω. Καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.
Μετάφραση: Διαπράχθηκαν κάθε είδους φόνοι και τίποτα δεν παραλείφθηκε που να μην έγινε, απ’ όσα συνηθίζεται να γίνονται σε τέτοιες περιστάσεις, και ακόμα περισσότερα. Γιατί και ο πατέρας σκότωσε τον γιο, και από τα ιερά απομακρύνονταν με τη βία, και κοντά σε αυτά δολοφονούνταν. Μερικοί, μάλιστα, πέθαναν αφού περιτειχίστηκαν μέσα στο ιερό του Διονύσου.
 
Ερωτήσεις - Ασκήσεις
1.  Να επισημάνετε και να σχολιάσετε τις αντιστοιχίες (κοινά σημεία) που υπάρχουν στο 3. 81 του Θουκυδίδη και σ’ ένα γράμμα του Λίνκολν (Οκτώβριος 1863) που αναφέρεται στην έκρηξη βίας στην πολιτεία του Μιζούρι.
«Αμέσως η ειλικρίνεια αμφισβητείται και τα κίνητρα δέχονται επίθεση. Όταν έρχεται στ’ αλήθεια ο πόλεμος, το αίμα ζεσταίνεται και το αίμα χύνεται. Η σκέψη αναγκάζεται να πέσει σε σύγχυση. Η απάτη γεννοβολάει και προοδεύει. Η εμπιστοσύνη πεθαίνει και καθολική καχυποψία βασιλεύει. Ο κάθε άνθρωπος αισθάνεται την παρόρμηση να σκοτώσει το γείτονά του, μήπως σκοτωθεί πριν απ’ αυτόν. Εκδίκηση και αντεκδίκηση ακολουθούν. Κι όλα αυτά, όπως είπαμε προηγουμένως, μπορούν να συμβούν ανάμεσα σε τίμιους ανθρώπους· αλλά αυτά δεν είναι όλα. Κάθε βρωμερό πουλί βγαίνει απ’ τη φωλιά του και κάθε σιχαμερό ερπετό σηκώνει κεφάλι. Κι αυτά προσθέτουν το έγκλημα στη σύγχυση. Αυστηρά μέτρα που θεωρούνται αναγκαία, αλλά οπωσδήποτε σκληρά, τέτοιοι άνθρωποι τα κάνουν χειρότερα με την κακοδιοίκηση. Φόνοι για παλιές αντιζηλίες και φόνοι για χρήματα γίνονται κάτω απ’ όποιο μανδύα θα ταίριαζε καλύτερα με την περίπτωση. Όλα αυτά παρέχουν επαρκή αιτιολογία για όσα έγιναν στο Μιζούρι και δε χρειάζεται να αποδοθούν στην αδυναμία ή την κακία κανενός στρατηγού».
(Το παράθεμα στο Finley, Θουκυδίδης, σ. 188).
 
Η καταγραφή των όσων συνέβησαν στην Κέρκυρα κατά τη διάρκεια του εκεί εμφύλιου πολέμου από τον Θουκυδίδη έχει πολλές αντιστοιχίες με τα όσα παραθέτει ο πρόεδρος Λίνκολν, εφόσον και η δική του καταγραφή σχετίζεται με μια εμφύλια διαμάχη, στις ΗΠΑ αυτή τη φορά. Γίνεται, άρα, εμφανές το γεγονός πως διαχρονικά οι άνθρωποι, όταν βρίσκονται σε συνθήκες εμφύλιου πολέμου, καταφεύγουν σε παρόμοια ανήθικες συμπεριφορές.
Με βάση το κείμενο του προέδρου Λίνκολν διαπιστώνουμε, κατά σειρά, τις εξής αντιστοιχίες:
α) Ο εμφύλιος πόλεμος προκαλεί ένταση των παθών (το αίμα ζεσταίνεται) και οδηγεί τους ανθρώπους στη διάπραξη φόνων (το αίμα χύνεται). Η διαπίστωση αυτή γίνεται αντιληπτή και στο κείμενο του Θουκυδίδη, καθώς οι δημοκρατικοί μόλις ένιωσαν αρκετά ισχυροί χάρη στην έλευση των αθηναϊκών πλοίων ξεκίνησαν να δολοφονούν μαζικά τους αντιπάλους τους.
β) Ο εμφύλιος πόλεμος υπονομεύει την καθαρότητα της σκέψης (η σκέψη αναγκάζεται να πέσει σε σύγχυση), ενισχύοντας τις δόλιες και ύπουλες συμπεριφορές (η απάτη γεννοβολάει και προοδεύει). Πρόκειται για μια διαπίστωση που επίσης βρίσκει το ανάλογό της σε όσα καταγράφει ο ιστορικός, εφόσον οι δημοκρατικοί δε διστάζουν να απομακρύνουν τους ολιγαρχικούς εκείνους που είχαν δεχτεί να αγωνιστούν μαζί τους για τη σωτηρία της πόλης, διατάζοντας τα πλοία που είχαν επανδρωθεί με αυτούς να πλεύσουν προς το Υλλαϊκό λιμάνι, ώστε να τους δοθεί στο μεταξύ η ευκαιρία να εντοπίσουν και να σκοτώσουν τους ολιγαρχικούς που κρύβονταν στην πόλη. Ακολούθως, αφού τους αποβιβάζουν από τα πλοία, τους σκοτώνουν, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι πρόκειται για τους μόλις πριν λίγο συναγωνιστές στους στον κοινό κατά των Πελοποννησίων αγώνα. Κι ακόμη περισσότερο, με ξεκάθαρα δόλιο τρόπο, εξαπατούν μέρος των ικετών και τους πείθουν να δικαστούν, υποβάλλοντάς τους σε μια στημένη δικαστική διαδικασία, η απόφαση της οποίας ήταν προειλημμένη.  
γ) Στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου οι άνθρωποι γίνονται καχύποπτοι και τους είναι δύσκολο να δείξουν εμπιστοσύνη στους συνανθρώπους τους (η εμπιστοσύνη πεθαίνει και καθολική καχυποψία βασιλεύει). Μια εμφανή έκφανση αυτής της κατάστασης εντοπίζουμε στην απροθυμία των περισσότερων ολιγαρχικών που έχουν προσπέσει ικέτες στα ιερά να πιστέψουν τους δημοκρατικούς και να δεχτούν να περάσουν από δίκη. Η καχυποψία τους κι η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι, βέβαια, εύλογες, όπως επισημαίνει ο ιστορικός, αφού έχουν ήδη αντιληφθεί τις πραγματικές προθέσεις και τη φονική δράση των δημοκρατικών.
δ) Στο πλαίσιο του εμφύλιου πολέμου ο καθένας -και συλλογικά κάθε παράταξη- σπεύδει να εξοντώσει τον αντίπαλό του, προτού προλάβει να τον σκοτώσει εκείνος, γεγονός που προκαλεί μια αλυσίδα αντεκδικήσεων (κάθε άνθρωπος αισθάνεται την παρόρμηση να σκοτώσει το γείτονά του). Πρόκειται ακριβώς για τη λογική που καθορίζει τη στάση των δημοκρατικών, οι οποίοι σπεύδουν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που τους δίνει η αποχώρηση των Πελοποννησίων κι ο ερχομός των Αθηναίων, να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους, προτού υπάρξει κάποια αλλαγή στην ισορροπία των δυνάμεων και βρεθούν εκ νέου σε δυσμενή θέση.
ε) Ο εμφύλιος πόλεμος επιτρέπει σε κάθε ανήθικο στοιχείο της τοπικής κοινωνίας να δράσει, καθώς η σύγχυση που επικρατεί του δίνει την ευκαιρία να φανερώσει άφοβα την αθλιότητα του χαρακτήρα του (κάθε βρωμερό πουλί βγαίνει απ’ τη φωλιά του και κάθε σιχαμερό ερπετό σηκώνει κεφάλι). Μια παρόμοια κατάσταση -τηρουμένων των αναλογιών- διαμορφώνεται και στην Κέρκυρα, αφού πολλές από τις πράξεις των δημοκρατικών αψηφούν το γενικό πλαίσιο ηθικών αρχών της εποχής. Η βίαιη απομάκρυνση, για παράδειγμα, ικετών από τα ιερά και η δολοφονία τους κοντά σε αυτά φανερώνει μια ακραία κλιμάκωση όχι μόνο του μίσους, αλλά και της ανηθικότητας.
στ) Στο πλαίσιο του εμφύλιου πολέμου οι φόνοι που διαπράττονται δεν σχετίζονται κατ’ ανάγκη με τη συγκεκριμένη διαμάχη, αλλά κάτω από την πρόφαση του πολιτικού αυτού ανταγωνισμού κρύβονται άλλες προσωπικές διαφορές (φόνοι για παλιές αντιζηλίες και φόνοι για χρήματα γίνονται κάτω απ’ όποιο μανδύα θα ταίριαζε καλύτερα με την περίπτωση). Κατά παρόμοιο τρόπο και στη διήγηση του Θουκυδίδη τονίζεται πως διαπράχθηκαν κάθε είδους φόνοι, πολλοί εκ των οποίων δεν είχαν πραγματική σχέση με την εμφύλια σύγκρουση, καθώς άλλοι δολοφονούσαν άτομα με τα οποία είχαν προσωπικές διαφορές κι άλλοι άτομα στα οποία χρωστούσαν χρήματα.
 
2.  Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο Θουκυδίδης, στο βαθμό τουλάχιστον που η αυστηρή αντικειμενικότητά του τού το επιτρέπει, εκφράζει στο έργο του μέριμνα για την ηθική πλευρά των ανθρώπινων πράξεων, ευαισθησία και συναισθήματα που τα μεταδίδει στον αναγνώστη με ένταση και ιδιαίτερο πάθος. Μπορείτε να βρείτε στοιχεία που επιβεβαιώνουν τις απόψεις αυτές στο κεφ. 81;
 
Ο Θουκυδίδης καταγράφει τα ιστορικά γεγονότα με αντικειμενικότητα, χωρίς να παίρνει θέση υπέρ της μίας ή της άλλης παράταξης. Μέσα, ωστόσο, από την αντικειμενική αυτή καταγραφή δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να αντιληφθεί καθαρά τις ανήθικες πράξεις και τη σκληρότητα των εμπόλεμων. Ιδίως στο κεφάλαιο 81, στο πλαίσιο του οποίου καταγράφονται οι ακρότητες που διαπράττονται κατά τη διάρκεια ενός εμφύλιου πολέμου, γίνεται εναργέστερα εμφανής η πρόθεση του ιστορικού να μεταδώσει ένα σαφές αντιπολεμικό μήνυμα, καθώς και μια ξεκάθαρη προειδοποίηση σχετικά με το υψηλό τίμημα κάθε ανάλογης εμφύλιας διαμάχης.
Ο ιστορικός δε χρειάζεται να επεξηγήσει ή να σχολιάσει, για παράδειγμα, τις εξαιρετικά ανήθικες και ανίερες πράξεις των δημοκρατικών. Η αναφορά και μόνο στο γεγονός ότι περιέκλεισαν με τείχος τους ικέτες που βρίσκονταν στο ναό του Διονύσου προκειμένου αυτοί να πεθάνουν από ασιτία, αρκεί για να διαφανούν η αναλγησία, η ασέβεια κι η ανηθικότητα που χαρακτηρίζουν τις πράξεις τους. Αντιστοίχως, η παρουσίαση από τον ιστορικό της αντίδρασης των ικετών που αλληλοσκοτώνονταν ή αυτοκτονούσαν με κάθε πιθανό τρόπο, ώστε να μην πέσουν στα εχθρικά χέρια των δημοκρατικών, φανερώνει με παραστατικό τρόπο την ψυχική αγωνία και την απελπισία των ολιγαρχικών. Ο Θουκυδίδης κατανοεί και αποδίδει ξεκάθαρα το φόβο και την απόγνωση των ηττημένων ολιγαρχικών, χωρίς να χρειάζεται να παραβιάσει τις αρχές της αντικειμενικής ιστορικής καταγραφής.
Ο αναγνώστης του κεφαλαίου 81 μπορεί εύκολα, λοιπόν να διαπιστώσει πως οι δημοκρατικοί από τη στιγμή που αισθάνθηκαν αρκετά ισχυροί με τον ερχομό του αθηναϊκού στόλου, κατέφυγαν σε κάθε είδους άδικες και ανήθικες πράξεις. Δε δίστασαν, έτσι, να δολοφονήσουν εκείνους τους ολιγαρχικούς που είχαν δεχτεί να επιβιβαστούν στα πλοία και να τους βοηθήσουν στον αγώνα κατά των Πελοποννησίων, όπως και δεν έδειξαν κανένα ενδοιασμό να εξαπατήσουν τους ικέτες, οδηγώντας τους σε μια δίκη, της οποίας η καταδικαστική απόφαση ήταν ήδη ειλημμένη. Προχώρησαν, επομένως, οι δημοκρατικοί σε αλλεπάλληλες πράξεις ανηθικότητας, μέσω των οποίων γίνεται φανερό πόσο εύκολα μετατρέπεται ο διωκόμενος σε διώκτη, διαπράττοντας υπέρμετρα σκληρότερες αδικίες από εκείνες που είχε ο ίδιος υποστεί.
 
3. Πού αποσκοπεί κατά τη γνώμη σας η συσσωρευτική περιγραφή φόνων στην τελευταία παράγραφο (§5) του κεφ. 81;
 
Ο ιστορικός φτάνοντας στο κλείσιμο του κεφαλαίου αυτού και προτού περάσει στη γενική θεώρηση του εμφυλίου πολέμου, οδηγεί το κείμενό του σε μια δραματική κορύφωση, καταγράφοντας ορισμένες ακραίες μορφές φόνων που διαπράχτηκαν εκείνο το διάστημα στην Κέρκυρα. Η αναφορά στο γεγονός ότι καταλύθηκε ακόμη κι η πατρική αγάπη, όπως κι ο σεβασμός απέναντι στους θεούς, λόγω του τυφλού φανατισμού που προκλήθηκε στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου, αποσκοπεί στη συναισθηματική διέγερση του αναγνώστη. Ο ιστορικός επιδιώκει να προκαλέσει όχι μόνο έντονα συναισθήματα αποστροφής απέναντι στις ακρότητες αυτές, αλλά κι έναν ευρύτερο προβληματισμό σχετικά με το πόσο απεχθείς είναι οι εμφύλιες διαμάχες. Ελπίζει ο ιστορικός πως αν οι αποδέκτες του έργου του αντιληφθούν την αδιανόητη αγριότητα που χαρακτηρίζει αυτές τις συγκρούσεις, θα προσπαθήσουν να τις αποφύγουν με κάθε κόστος στο μέλλον.
 
4. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους που δηλώνουν τις ενέργειες των Κερκυραίων δημοκρατικών στο γ΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα της οριστικής, χρησιμοποιώντας φράσεις του κειμένου.
 
αἰσθόμενοι (μετοχή αορίστου β΄ του ρήματος αἰσθάνομαι)
= αἰσθάνεται τάς Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας
λαβόντες (μετοχή αορίστου β΄ του ρήματος λαμβάνω)
= λαμβάνει τούς Μεσσηνίους
ἤγαγον (οριστική αορίστου β΄ του ρήματος ἄγω)
= ἐς τὴν πόλιν ἄγει
κελεύσαντες (μετοχή αορίστου του ρήματος κελεύω)
= τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύει
ἐπλήρωσαν (οριστική αορίστου του ρήματος πληρῶ)
=  ἃς πληροῖ
λάβοιεν (ευκτική αορίστου β΄ του ρήματος λαμβάνω)
= εἴ τινα λαμβάνει
ἀπέκτεινον (οριστική παρατατικού του ρήματος ἀποκτείνω)
= τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λαμβάνει, ἀποκτείνει
ἔπεισαν (οριστική αορίστου του ρήματος πείθω)
=  ὅσους πείθει ἐσβῆναι
ἐκβιβάζοντες (μετοχή ενεστώτα του ρήματος ἐκβιβάζω)
=  ἐκ τῶν νεῶν ἐκβιβάζει
ἀπεχρῶντo (οριστική παρατατικού του ρήματος (ἀποχρῶμαι)
= ἐκ τῶν νεῶν ὅσους πείθει ἐσβῆναι ἐκβιβάζει, ἀποχρῆται
ἐλθόντες (μετοχή αορίστου β΄ του ρήματος ἔρχομαι)
= ἐς τὸ ῞Ηραιόν ἔρχεται
ἔπεισαν (οριστική αορίστου του ρήματος πείθω)
= δίκην ὑποσχεῖν πείθει
κατέγνωσαν (οριστική αορίστου β΄ του ρήματος καταγιγνώσκω)
= καταγιγνώσκει πάντων θάνατον
ἐφόνευον (οριστική παρατατικού του ρήματος φονεύω)
= τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι φονεύει
ἐπιφέροντες (μετοχή ενεστώτα του ρήματος ἐπιφέρω)
= τὴν αἰτίαν ἐπιφέρει τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν
 
5. Να γράψετε 5 ουσιαστικά της ΝΕ σύνθετα-παράγωγα του ρ. λαμβάνω και να σχηματίσετε με το καθένα σύντομες φράσεις.
 
α) Η σύλληψή του υπήρξε επεισοδιακή, καθώς χρειάστηκε να τον καταδιώξουν.
β) Το κείμενο αυτό θεωρείται εύληπτο ακόμη και για μαθητές μικρότερων τάξεων.
γ) Είναι προτιμότερο να γίνονται προσπάθειες για την πρόληψη των ασθενειών παρά για τη θεραπεία τους.
δ) Η παραλαβή των δεμάτων γίνεται στην είσοδο του καταστήματος.
ε) Αυτή τη χρονιά αναμένεται αύξηση προσλήψεων από τις εταιρείες του ιδιωτικού τομέα.
 
6. «καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε» Να μεταφέρετε τη φράση στον άλλο αριθμό.
 
καὶ γὰρ πατέρες παῖδας ἀπέκτεινον
 
7. Να αναγνωρίσετε τις αναφορικές αντωνυμίες του κειμένου και να κλίνετε δύο από αυτές στα τρία γένη ενικού και πληθυντικού αριθμού.
 
ἃς = αιτιατική πληθυντικού αριθμού, του θηλυκού γένους της αντωνυμίας ὅς, ἥ, ὃ
ὅσῳ = δοτική ενικού αριθμού, του αρσενικού γένους της αντωνυμίας ὅσος, ὅση, ὅσον
ὅσους = αιτιατική πληθυντικού, του αρσενικού γένους της αντωνυμίας ὅσος, ὅση, ὅσον
ὅσοι = ονομαστική πληθυντικού, του αρσενικού γένους της αντωνυμίας ὅσος, ὅση, ὅσον
οἷον = ονομαστική ενικού, του ουδέτερου γένους της αντωνυμίας οἷος, οἵα, οἷον
ὅ τι = ονομαστική ενικού, του ουδέτερου γένους της αντωνυμίας ὅστις, ἥτις, ὅ,τι
 
Κλίση αντωνυμιών
 
Ενικός αριθμός
ὃς - οὗ - ᾧ - ὃν
ἣ - ἧς - ᾗ - ἣν
ὃ - οὗ - ᾧ - ὃ
 
Πληθυντικός αριθμός
oἳ - ὧν - οἷς - οὓς
αἱ - ὧν - αἷς - ἃς
ἃ - ὧν - οἷς - ἃ
 
Ενικός αριθμός
ὅστις - οὗτινος και ὅτου - ᾧτινι και ὅτῳ - ὅντινα
ἥτις - ἧστινος - ᾗτινι - ἥντινα
ὅ,τι - οὗτινος και ὅτου - ᾧτινι και ὅτῳ - ὅ,τι
 
Πληθυντικός αριθμός
οἵτινες - ὧντινων - οἷστισι(ν) - οὕστινας
αἵτινες - ὧντινων - αἷστισι(ν) - ἅστινας
ἅτινα ή ἅττα - ὧντινων - οἷστισι(ν) - ἅτινα ή ἅττα
 
Ενικός αριθμός
ὅσος - ὅσου - ὅσῳ - ὅσον
ὅση - ὅσης - ὅσῃ - ὅσην
ὅσον - ὅσου - ὅσῳ - ὅσον
 
Πληθυντικός αριθμός
ὅσοι - ὅσων - ὅσοις - ὅσους
ὅσαι - ὅσων - ὅσαις - ὅσας             
ὅσα - ὅσων - ὅσοις - ὅσα
 
8. Να εντοπίσετε τις μετοχές του κειμένου και να τις χαρακτηρίσετε.
 
ὑπερενεγκόντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἀποκομίζονται.
περιπλέοντες: Κατηγορηματική μετοχή, αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος ὀφθῶσιν.
αἰσθόμενοι: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἤγαγον.
ὄντας: Αναφορική μετοχή, προσδιορίζει το αντικείμενο του ρήματος ἤγαγον.
λαβόντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἤγαγον.
προσπλεούσας: Κατηγορηματική μετοχή, αναφέρεται στο «τάς Ἀττικὰς ναῦς».
οἰχομένας: Κατηγορηματική μετοχή, αναφέρεται στο «τάς τῶν πολεμίων [ναῦς].
κελεύσαντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἀπέκτεινον.
ἐκβιβάζοντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἀπεχρῶντo.
ἐλθόντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἔπεισαν.
τὰ γιγνόμενα: Επιθετική μετοχή, ως αντικείμενο του ρήματος ἑώρων.
τοὺς δοκοῦντας: Επιθετική μετοχή, ως αντικείμενο ρήματος ἐφόνευον.
ἀφικόμενος: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος παρέμεινε.
ἐπιφέροντες: Εναντιωματική μετοχή, ονομαστική απόλυτη.
τοῖς καταλύουσιν: Επιθετική μετοχή, ως έμμεσο αντικείμενο της μετοχής ἐπιφέροντες.
ὀφειλομένων: Αναφορική μετοχή, προσδιορίζει τη λέξη χρημάτων.
τῶν λαβόντων: Επιθετική μετοχή, μέρος του εμπρόθετου προσδιορισμού του ποιητικού αιτίου ὑπὸ τῶν λαβόντων.
περιοικοδομηθέντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἀπέθανον.
 
9. Να εντοπίσετε τους προσδιορισμούς που αναφέρονται στα ρήματα που δηλώνουν θάνατο και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους στο λόγο.
 
Το ρήμα ἀπέκτεινον προσδιορίζεται από:
- τη χρονική μετοχή κελεύσαντες μέσω της οποίας με επιγραμματικό τρόπο -δεν απαιτείται η δημιουργία ολόκληρης πρότασης- δηλώνεται η διαταγή που θα διασφαλίσει στους δημοκρατικούς το περιθώριο να σκοτώσουν μέρος των ολιγαρχικών, όσο θα πλέουν οι ομοϊδεάτες τους προς το Υλλαϊκό λιμάνι.
- τη χρονική πρόταση ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο μέσω της οποίας καταγράφεται το χρονικό διάστημα κατά το οποίο οι ολιγαρχικοί ναύτες δε θα είχαν γνώση των όσων συνέβαιναν στο νησί.
- την υποθετική πρόταση τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν μέσω της οποίας δηλώνεται το αντικείμενο του συγκεκριμένου ρήματος.
Το ρήμα ἀπεχρῶντo προσδιορίζεται από:
- τη χρονική μετοχή ἐκβιβάζοντες μέσω της οποίας δηλώνεται με επιγραμματικό τρόπο η αποβίβαση των ολιγαρχικών ναυτών από τα πλοία.
- την αναφορική πρόταση ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι μέσω της οποίας δηλώνεται το αντικείμενο του ρήματος αυτού.
Το ρήμα διέφθειρον προσδιορίζεται από:
- τον επιρρηματικό προσδιορισμό αὐτοῦ μέσω του οποίου δηλώνεται ο τόπος στον οποίο διαπράχθηκαν οι αλληλοσκοτωμοί.
- τον εμπρόθετο προσδιορισμό ἐν τῷ ἱερῷ μέσω του οποίου δηλώνεται πως οι αλληλοσκοτωμοί διαπράχθηκαν μέσα στο χώρο του ιερού, γεγονός που τονίζει την τρομερή απόγνωση των ολιγαρχικών.
- την αιτιολογική πρόταση ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα μέσω της οποίας αιτιολογείται ο φόβος και ο πανικός που κατέβαλε τους ολιγαρχικούς ικέτες.
Το ρήμα ἀπήγχοντο προσδιορίζεται από:
- τον εμπρόθετο προσδιορισμό ἐκ τῶν δένδρων μέσω του οποίου διαμορφώνεται πληρέστερα η εικόνα των απαγχονισμών.
Το ρήμα ἀνηλοῦντο προσδιορίζεται από:
- την αναφορική παραβολική πρόταση ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο μέσω της οποίας εκφράζεται η εναγώνια προσπάθεια των ολιγαρχικών ικετών να βρουν ένα τρόπο να σκοτωθούν προτού πέσουν στα χέρια των δημοκρατικών.
Το ρήμα ἐφόνευον προσδιορίζεται από:
- την αιτιατική του χρόνου Ἡμέρας κι εκείνη από τον επιθετικό προσδιορισμό ἑπτά μέσω των οποίων δίνεται το χρονικό εύρος των συνεχόμενων δολοφονιών.
Το ρήμα ἀπέθανον προσδιορίζεται από:
- τον εμπρόθετο προσδιορισμός της αιτίας ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα μέσω του οποίου φανερώνεται πως κάποιοι ολιγαρχικοί δολοφονήθηκαν όχι λόγω της πολιτικής αναταραχής, αλλά λόγω προσωπικών διαφορών με κάποιους δημοκρατικούς.
Το ρήμα ἐκτείνοντο προσδιορίζεται από:
- τον εμπρόθετο προσδιορισμό του πλησίον πρὸς αὐτοῖς μέσω του οποίου δηλώνεται πως οι δημοκρατικοί δε δίστασαν να διαπράξουν δολοφονίες ικετών ακόμη και δίπλα στους ναούς, γεγονός που φανερώνει τη μανία, καθώς και το μέγεθος της προκλητικής ασέβειας που επέδειξαν.
Το ρήμα ἀπέθανον προσδιορίζεται από:
- τη χρονική μετοχή περιοικοδομηθέντες μέσω της οποίας δηλώνεται η ανόσια πράξη των δημοκρατικών να περιτοιχίσουν τους ολιγαρχικούς ικέτες προκειμένου να αποφύγουν την κατηγορία πως τους δολοφόνησαν εν ψυχρώ μέσα στον ναό.
- τον εμπρόθετο προσδιορισμός της στάσης σε τόπο ἐν τῷ ἱερῷ μέσω του οποίου διαφαίνεται πόσο αδίστακτοι και ανόσιοι υπήρξαν οι δημοκρατικοί.
 
Θέματα για συζήτηση
1. Να παρουσιάσετε ένα ολοκληρωμένο «πορτραίτο» του Νικόστρατου και του Ευρυμέδοντα (να λάβετε υπόψη σας την πολεμική τακτική, τη γενικότερη συμπεριφορά και το χαρακτήρα του καθενός) και να προχωρήσετε σε σύγκριση των δύο ανδρών.
 
Ο Νικόστρατος απέδειξε με τη στάση και τις ενέργειές του πως ήταν εξαιρετικά ικανός τόσο σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, όσο και σε στρατιωτικό. Η πρώτη κιόλας επιλογή του, όταν έφτασε με δώδεκα πλοία στην Κέρκυρα, ήταν να επιδιώξει και να επιτύχει τον συμβιβασμό μεταξύ των δύο παρατάξεων. Επρόκειτο για μια κίνηση ενδεικτική της διαλλακτικότητας, αλλά και της διπλωματικής ευστροφίας του, εφόσον τηρώντας ίσες αποστάσεις μεταξύ των εμπλεκομένων αποσκοπούσε στο να ισχυροποιήσει τις σχέσεις της Αθήνας με τους Κερκυραίους. Με το να μην οξύνει τις αντιθέσεις μεταξύ των δημοκρατικών και των ολιγαρχικών του νησιού, μπορούσε να διασφαλίσει αφενός πως οι δυνάμεις των Κερκυραίων θα παρέμεναν ακέραιες κι αφετέρου πως θα ήταν όλοι τους πρόθυμοι να συνάψουν συμμαχία με την Αθήνα.
Ο Νικόστρατος απέδειξε, άλλωστε, το ήθος του και τη νηφαλιότητα της σκέψης του, όταν επενέβη αποφασιστικά προκειμένου να αποτρέψει τους δημοκρατικούς από το να διαπράξουν δολοφονίες ολιγαρχικών. Έτσι, παρά το γεγονός ότι οι δημοκρατικοί δεν ήταν πρόθυμοι μήτε να εμπιστευτούν μήτε να συγχωρήσουν τους ολιγαρχικούς, εκείνος κατόρθωσε με τη σταθερότητα της συμπεριφοράς του να κατευνάσει τα οξυμμένα πνεύματα.
Παρόμοια ικανότητα στη διαχείριση κρίσιμων καταστάσεων επιδεικνύει ο Νικόστρατος και κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας με τον αριθμητικά υπέρτερο στόλο των Πελοποννησίων. Αποφεύγει να υποπέσει σε στρατηγικά σφάλματα που θα μπορούσε ίσως να διαπράξει ένας άπειρος ή επιπόλαιος στρατηγός και αξιοποιεί με σύνεση τα λίγα πλοία που διαθέτει. Δεν επιτίθεται, έτσι, στο σύνολο των εχθρικών πλοίων, αλλά χτυπά μία πτέρυγα του εχθρικού στόλου, επιτυγχάνοντας να βυθίσει ένα πλοίο. Κατόπιν αντιδρά με ταχύτητα στον δικό τους κυκλικό σχηματισμό, πλέοντας γύρω τους και επιδιώκοντας να τους προκαλέσει σύγχυση. Διατηρεί, μάλιστα, την ψυχραιμία του, όταν δέχεται επίθεση από το σύνολο του Πελοποννησιακού στόλου και δεν καταφεύγει σε μια βιαστική υποχώρηση, όπως θα επέλεγε κάποιος άλλος. Δεν ξεχνά, άλλωστε, πως η αποστολή του στο νησί είναι να βοηθήσει τους Κερκυραίους γι’ αυτό κι επιλέγει μια αργή υποχώρηση προκειμένου να τους δώσει χρόνο να επιστρέψουν κι εκείνοι ασφαλείς στο λιμάνι του.
Η απόφαση του Νικόστρατου να ανακρούσει πρύμνα, διατηρώντας άθικτη την παράταξή του και βοηθώντας συγχρόνως τους Κερκυραίους να υποχωρήσουν, αποκαλύπτει τις στρατηγικές του ικανότητες. Πράγματι ο Αθηναίος ναύαρχος διακρίνεται για την τόλμη του, τις ψύχραιμες επιλογές του, τη μεγάλη ναυτική του εμπειρία, την οξύτατη κρίση και την πολιτική του ευστροφία τη συνδυασμένη με ανθρωπισμό. Πιο αναλυτικά ο Νικόστρατος κατόρθωσε να αναχαιτίσει με 12 μόλις πλοία 53 εχθρικά, να προστατεύσει την αποχώρηση των αποδιοργανωμένων Κερκυραίων, να διατηρήσει το στόλο του αλώβητο και να διασφαλίσει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας ουσιαστικά τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους απόβαση στην Κέρκυρα. Η πολιτική ευφυία και ο ανθρωπισμός που επιδεικνύει στην περίσταση αυτή ο Νικόστρατος δε συναντιέται σε κανέναν άλλο Αθηναίο, με μόνη ίσως εξαίρεση τον Περικλή, ο οποίος φαίνεται ότι διέθετε το είδος της μεγαλοφροσύνης που η συμπεριφορά του Νικόστρατου αφήνει να διαφανεί.
Εντελώς αντίθετη, ωστόσο, είναι η στάση του Ευρυμέδοντα, ο οποίος παρά το γεγονός ότι διαθέτει εξήντα πλοία στη διάθεσή του και θα μπορούσε να πετύχει περισσότερα απ’ όσα πέτυχε ο Νικόστρατος που διέθετε μόλις δώδεκα, εκείνος απομένει αδρανής, επιτρέποντας κατά της επτά ημέρες της παραμονής του στην Κέρκυρα τον σφαγιασμό τον ολιγαρχικών από τους δημοκρατικούς. Αν και δεν είναι σαφές, αν η αδράνεια αυτή του Ευρυμέδοντα οφειλόταν σε αδιαφορία ή σε ανικανότητα, το αποτέλεσμα υπήρξε σίγουρα ολέθριο για το νησί της Κέρκυρας, κι η ευθύνη του Αθηναίου στρατηγού για την κατάσταση αυτή είναι προφανής. Ο Ευρυμέδοντας αποδεικνύεται, έτσι, κατώτερος των περιστάσεων.
Η όποια σύγκριση ανάμεσα στους δύο Αθηναίους στρατηγούς θα καταδείκνυε τη σαφέστατη υπεροχή του Νικόστρατου, καθώς εκείνος απέδειξε όχι μόνο τη διπλωματική και στρατηγική του ικανότητα, αλλά πρωτίστως τον ανθρωπισμό του και το ενεργό ενδιαφέρον για τους συνανθρώπους του. Ο Ευρυμέδοντας από την άλλη δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί επικίνδυνα ανάλγητος, εφόσον επέτρεψε -χωρίς την παραμικρή προσπάθεια παρέμβασης- να διαπραχθούν φρικτά εγκλήματα στην Κέρκυρα, φανερώνοντας, έτσι, πόσο αδιάφορος ήταν απέναντι στην αξία της ανθρώπινης ζωής.  
 
2. Να συζητήσετε την επέμβαση του ξένου παράγοντα και τις συνέπειές της στην πολιτική ζωή της Κέρκυρας. Μπορείτε να αναφέρετε ανάλογα παραδείγματα από τη σύγχρονη ελληνική ή παγκόσμια πολιτική σκηνή;
 
Η παρέμβαση των Πελοποννησίων, όπως και των Αθηναίων, στην πολιτική ζωή της Κέρκυρας λειτούργησε καταλυτικά, καθώς οι ήδη υπάρχουσες εσωτερικές διαφορές οδηγήθηκαν σε απρόσμενες ακρότητες. Η άφιξη των αιχμαλώτων από την Κόρινθο αποτέλεσε το πρώτο έναυσμα για την απότομη όξυνση της εσωτερικής διαμάχης, εφόσον εκείνοι έδρασαν υπονομευτικά ως «πράκτορες» της Κορίνθου προκειμένου να επηρεάσουν τους συμπολίτες τους για να αποστατήσει η πόλη τους από τους Αθηναίους.
Ακολούθως η δολοφονία του Πειθία κι ο ερχομός των πλοίων από την Κόρινθο και τη Σπάρτη, θα δώσουν στους ολιγαρχικούς την αναγκαία ώθηση προκειμένου να επιτεθούν στους δημοκρατικούς, οδηγώντας την πόλη σε μια πρώτη σκληρή εμφύλια σύγκρουση. Μια μικρή ανάπαυλα σε αυτή τη σύγκρουση θα επιφέρει η άφιξη του διαλλακτικού Νικόστρατου, χωρίς όμως η δική του παρέμβαση να επαρκέσει για την πλήρη αποσόβηση αυτής της διαμάχης. Όταν, άλλωστε, θα έρθουν νέες δυνάμεις από την Αθήνα, υπό την αρχηγία του Ευρυμέδοντα, οι δημοκρατικοί θα βρουν την ευκαιρία να πάρουν σκληρότατη εκδίκηση για τα όσα υπέστησαν.
Είναι, επομένως, σαφές πως η παρέμβαση των ξένων δυνάμεων στην Κέρκυρα είχε άκρως αρνητικές συνέπειες, εφόσον κάθε ξένη δύναμη είχε ως απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων κι όχι τη διασφάλιση της ειρήνης στο νησί. Οι Κερκυραίοι κατ’ αυτό τον τρόπο γίνονται πιόνια των ισχυρών ξένων και φτάνουν στο αδιανόητο σημείο του αλληλοσκοτωμού, χωρίς να συνειδητοποιούν πως τίποτε απ’ ό,τι συμβαίνει στο νησί τους δεν είναι επωφελές για τους ίδιους.
Οι παρεμβάσεις των ξένων δυνάμεων αποτελούν μια κατάσταση ιδιαιτέρως οικεία στους Έλληνες, εφόσον η χώρα μας σε όλη τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της επηρεάζεται συνεχώς από τη βούληση ισχυρότερων κρατών. Ο τελευταίος εμφύλιος πόλεμος, για παράδειγμα, κατά την περίοδο 1946-1949 αποτέλεσε προϊόν ξένων επιρροών και το δραματικό αποτέλεσμά του κρίθηκε από τη δυναμική παρέμβαση του ξένου παράγοντα. Ενώ η χώρα μας καταφεύγει διαχρονικά στη δαπανηρή συμβολή των ξένων κρατών κάθε φορά που αντιμετωπίζει κάποιο σημαντικό πρόβλημα, παραχωρώντας ως εύλογη συνέπεια στις ξένες δυνάμεις τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν και να καθορίζουν κρίσιμες εσωτερικές επιλογές.
 
3. Να συζητήσετε την ακόλουθη άποψη: «Μπορούμε να δεχτούμε σήμερα ότι το πολιτικό αίτιο που δίνει ο Θουκυδίδης, η "επιθυμία της εξουσίας" –η ἀρχή, όπως τη λέει ο ίδιος–, που εδράζεται στην πλεονεξία και τη φιλοδοξία της ανθρώπινης φύσης, είναι το πρωταρχικό αίτιο; Ή ότι η μονοδιάστατη αυτή μεταφυσική ερμηνεία της Ιστορίας δεν είναι εύκολα παραδεκτή στην εποχή μας; Πόσο μπορεί να αγνοηθεί ο οικονομικοκοινωνικός παράγοντας και κυρίως οι αντιθέσεις που προέρχονται απ’ αυτόν και η πάλη των τάξεων; Δύσκολα θα έβρισκε κανείς σήμερα σοβαρό ιστορικό, οποιασδήποτε ιδεολογικής ή πολιτικής απόχρωσης, που να αμφισβητούσε την πρωταρχική σημασία του παράγοντα αυτού. Στην περίπτωσή μας πάντως ο εμφύλιος πόλεμος των Κερκυραίων, που χρησίμεψε ως αφορμή στον Θουκυδίδη για την ανάλυσή του, αφήνει να αναδυθεί ο παράγοντας αυτός σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Ολοφάνερα πρόκειται για ταξική πάλη: Δύο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, μια πολυαριθμότερη και φτωχιά και μια πιο ολιγάριθμη και πλούσια, συγκρούονται. Και η "επιθυμία για εξουσία" της μιας πάνω στην άλλη δεν φαίνεται να έχει άλλη βάση από τα οικονομικά της συμφέροντα, που δεν είναι απλή πλεονεξία, αλλά ένας πραγματικός αγώνας για επιβίωση. Όσα γίνονται τις παραμονές του πολέμου αυτού, η δίκη κυρίως των ὀλίγων και ο φόβος τους για οικονομικό αφανισμό, οδηγούν την ερμηνεία σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση». (Χρήστου Χρηστίδη, Προτάσεις για μια ευχάριστη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, Μέρος β΄, σσ. 242-243).
Να τεκμηριώσετε τη σύμφωνη ή αντίθετη δική σας άποψη με συγκεκριμένες αναφορές στα κεφάλαια που διδαχθήκατε.
 
Η άποψη πως ο εμφύλιος πόλεμος στην Κέρκυρα αποτελεί επί της ουσίας φανέρωμα της πάλης μεταξύ κοινωνικών τάξεων είναι αποδεκτή, υπό την έννοια πως δεν απέχει -ούτως ή άλλως- πολύ από την ερμηνεία που δίνει ο Θουκυδίδης. Το αν, άλλωστε, οι δημοκρατικοί πολεμούν με τους ολιγαρχικούς για το ποιος θα πάρει τον έλεγχο του νησιού (επιθυμία της εξουσίας) ή αν πολεμούν έχοντας ως βασικό στόχο την -οικονομική- επιβίωση, δε διαφοροποιεί μήτε το αποτέλεσμα και τη σφοδρότητα της διαμάχης, μήτε κατορθώνει να δώσει μια πιο ουσιαστική αιτιολόγηση στις ακρότητες των δύο παρατάξεων και ιδίως των δημοκρατικών.
Η αρχική επιδίωξη των ολιγαρχικών να διατηρήσουν την ουδετερότητα της Κέρκυρας, θα μπορούσε σαφώς να ερμηνευθεί αφενός ως προσπάθεια να αποτραπεί η όποια διασάλευση της οικονομικής δραστηριότητας του νησιού σε περίπτωση εμπλοκής σε πόλεμο, η οποία θα ζημίωνε οικονομικά τους πολίτες του, κι αφετέρου ως προσπάθεια να αποκατασταθεί η πολιτική και οικονομική κυριαρχία των ολιγαρχικών με την απομάκρυνση από την άμεση επιρροή της Αθήνας. Αντιστοίχως, το μένος με το οποίο οι δημοκρατικοί στράφηκαν κατά των ολιγαρχικών θα μπορούσε να δηλώνει την επιθυμία τους για εκδίκηση ύστερα από τις πρόσφατες ακρότητες των ολιγαρχικών (π.χ. δολοφονία του Πειθία), αλλά και να αποτελεί ξέσπασμα απέναντι στη μακροχρόνια πολιτική κυριαρχία των ολιγαρχικών που είχε προηγηθεί.
Το γεγονός, πάντως, ότι η επιρροή της Αθήνας και η παράλληλη άνοδος νέων κοινωνικών στρωμάτων, των εμπόρων και των βιοτεχνών, είχαν οδηγήσει το κερκυραϊκό πολιτικό σκηνικό σε εκδημοκρατισμό, αφήνει ανοιχτό το περιθώριο να ερμηνευθεί η όλη σύγκρουση ως πάλη μεταξύ των κοινωνικών τάξεων του νησιού, καθώς οι ολιγαρχικοί έβλεπαν τη δύναμή τους να υποχωρεί και οι δημοκρατικοί αισθάνονταν ολοένα και ισχυρότεροι.
 
4. Ο Θουκυδίδης στο 1. 22 γράφει: «τις πράξεις που έγιναν στον πόλεμο δε θεώρησα άξιό μου να τις πληροφορηθώ απ’ οποιονδήποτε έτυχε να βρίσκεται εκεί, ούτε όπως μου φαινόταν πιθανό να έγιναν· αλλά τα εξέτασα λεπτολόγα, και κείνα που είδα με τα μάτια μου, και όσα έμαθα από άλλους, κοσκινίζοντάς τα με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Όλ’ αυτά βρέθηκαν με πολύν κόπο, γιατί όσοι παραστάθηκαν σε μια μάχη δεν έλεγαν ο καθένας τα ίδια πράγματα, αλλά σύμφωνα με όσα θυμόταν ο καθένας, και με την προτίμηση του προς τη μια ή την άλλη μερίδα. Κι’ όταν ακούει κανείς την ιστορία, ίσως δε φαίνεται τόσο ευχάριστο ότι δε μοιάζει με παραμύθι· όσοι όμως θέλησαν να εξετάσουν την καθαρή αλήθεια των όσων έγιναν, και εκείνον που μέλλουν κάποτε να ξαναγίνουν, όπως είναι η φύση των ανθρώπων ή τα ίδια ή παρόμοια, θα μου φτάσει αν αυτοί τα κρίνουν ωφέλιμα. Γιατί το έργο μου έχει συγγραφεί περισσότερο για να τόχουν οι άνθρωποι αιώνιο χτήμα τους παρά σαν αγώνισμα για να τ’ ακούσει κανείς μία μόνο φορά» (Μετάφραση Έλλης Λαμπρίδη).
Τηρεί ο ιστορικός τις βασικές αυτές μεθοδολογικές του αρχές στην αφήγηση της εμφύλιας διαμάχης στην Κέρκυρα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένα παραδείγματα από το κείμενο.
 
Ο Θουκυδίδης τηρεί τις βασικές μεθοδολογικές του αρχές στην αφήγηση της εμφύλιας διαμάχης στην Κέρκυρα, εφόσον οι πληροφορίες που επιλέγει να καταγράψει δίνονται με αντικειμενικό τρόπο, ενώ εκείνες που παραλείπονται υποδηλώνουν προφανώς την αδυναμία του να εντοπίσει επαρκώς τεκμηριωμένα στοιχεία. Προτιμά, άλλωστε, ο ιστορικός να αφήσει ορισμένα κενά στην αφήγησή του, παρά να εντάξει στο έργο του γεγονότα για τα οποία δεν είναι απολύτως σίγουρος.
Σε ό,τι αφορά την αντικειμενικότητα της αφήγησης διαπιστώνουμε πως δε διστάζει να αναφερθεί αναλυτικά στις ακρότητες των δημοκρατικών (Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα), χωρίς, βέβαια, να δηλώνει με σαφή τρόπο τη βαθιά δυσαρέσκεια που του προκαλούσαν οι πράξεις αυτές, αφού, ακριβώς επειδή σέβεται τις αρχές της αντικειμενικότητας, δεν εντάσσει στο έργο του προσωπικά του σχόλια. Παρατηρούμε, λοιπόν, πως ο Θουκυδίδης καταγράφει τα γεγονότα ως έχουν κι αφήνει τον αναγνώστη να αντλήσει μόνος του τα σχετικά συμπεράσματα. Έτσι, αν και είναι εμφανές, για παράδειγμα, πως ο ιστορικός εκτίμησε ιδιαίτερα τη στάση του Νικόστρατου, αποφεύγει να δηλώσει κάτι τέτοιο ρητά (Οἱ δ᾽ ὑπεχώρουν ἤδη πρύμναν κρουόμενοι καὶ ἅμα τὰς τῶν Κερκυραίων ἐβούλοντο προκαταφυγεῖν ὅτι μάλιστα, ἑαυτῶν σχολῇ τε ὑποχωρούντων καὶ πρὸς σφᾶς τεταγμένων τῶν ἐναντίων.)
Σε ό,τι αφορά την παράλειψη γεγονότων για τα οποία ο ιστορικός προφανώς δεν είχε επαρκή πληροφόρηση, μπορούμε, για παράδειγμα, να επισημάνουμε την απουσία κάποιας διευκρινιστικής αναφοράς σχετικά με την τύχη όσων ολιγαρχικών συνέλαβαν οι Αθηναίοι και συγκέντρωσαν στην Αίγινα (Ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας ξυλλαβόντες, καὶ ὅσους ἔπεισαν, κατέθεντο ἐς Αἴγιναν.) Χωρίς εξήγηση, άλλωστε, απομένει κι η αδρανής στάση του Ευρυμέδοντα, καθώς ο ιστορικός δε φαίνεται να γνωρίζει αν αυτή υπήρξε αποτέλεσμα προσωπικής αδιαφορίας του στρατηγού, ανικανότητας ή ενδεχομένως οδηγίας που του είχε δοθεί. Επιλέγει, έτσι, ο Θουκυδίδης να αρκεστεί στην επισήμανση πως οι ακρότητες των δημοκρατικών συνέβησαν κατά τη διάρκεια της παραμονής του Ευρυμέδοντα στο νησί (Ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον).
Αξίζει, επίσης, να τονιστεί η προσπάθειά του να αποτελέσει το έργο του «αιώνιο χτήμα», εφόσον επιχειρεί να καταστήσει τα όσα συνέβησαν στην Κέρκυρα διαχρονικό παράδειγμα προς αποφυγή, αναδεικνύοντας τη φρίκη του εμφυλίου πολέμου με εναργή τρόπο (Oἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα, διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾽ ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο.)
 
Πρόσθετες ερωτήσεις
1. Ποια θέση έχει στην αφήγηση του ιστορικού η φράση πᾶσά τε ἰδέα... περαιτέρω και ποια συναισθήµατά του εκφράζει, κατά τη γνώµη σας;
           
Η φράση αποτελεί ανακεφαλαίωση των προηγουμένων και εισαγωγή στη βαθιά ανατομία της ανθρώπινης ψυχολογίας και της παθολογίας του εμφύλιου πολέμου, που θα επιχειρήσει στα επόμενα κεφάλαια ο Θουκυδίδης. Με το στοιχείο υπερβολής που τη διακρίνει, γίνεται εμφανές πως ο ιστορικός θέλει να εκφράσει τη θλίψη και την αγανάκτησή του για την αδελφοκτόνο δράση των Κερκυραίων. Η επιλογή των δημοκρατικών να στραφούν με τέτοια μανία εναντίον των ολιγαρχικών και να τους οδηγήσουν με κάθε τρόπο στον θάνατο, έχει ως αποτέλεσμα μια απρόσμενη κλιμάκωση του εμφύλιου πολέμου, η οποία προκαλεί βαθιά απογοήτευση στον ιστορικό. Η διαπίστωση πως οι άνθρωποι γίνονται έρμαια της εκδικητικής τους μανίας, ανεξάρτητα από το σε ποια παράταξη ανήκουν, δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας στον Θουκυδίδη. Γνωρίζει πια πως σε κάθε ανάλογη περίπτωση θα επαναλαμβάνονται τα ίδια απάνθρωπα γεγονότα, χωρίς ουσιαστική πιθανότητα αποτροπής τους.
 
2. Να αξιολογήσετε τη δύναµη της περιγραφής και της αφήγησης του Θουκυδίδη στο κεφ. 81.
 
Ο Θουκυδίδης κατορθώνει στο κεφάλαιο 81 να παρουσιάσει με συνοπτικό, αλλά εξαιρετικά δραστικό τρόπο τις φρικτές διαστάσεις του εμφυλίου πολέμου. Μέσα σε λίγες μόλις σειρές φανερώνει τη γοργή αλλαγή στην ψυχολογία και στη στάση των δημοκρατικών αμέσως μόλις συνειδητοποιούν πως η ισορροπία δυνάμεων έχει πλέον μεταστραφεί προς το μέρος τους. Χωρίς περιττές λεπτομέρειες, καθώς και χωρίς απόπειρες διεκτραγώδησης της κατάστασης, ο ιστορικός καταγράφει μόνο τα γεγονότα των συστηματικών δολοφονιών και αφήνει τον αναγνώστη αντιμέτωπο με τη σκληρή πραγματικότητα.
Ο Θουκυδίδης δεν μπαίνει στη διαδικασία να αναφερθεί στα συναισθήματα των εμπλεκομένων ή να μεταφέρει τα λόγια τους. Με την απλή καταγραφή των δράσεων και των αντιδράσεών τους επιτυγχάνει να αποτυπώσει με συγκλονιστικό τρόπο τις ακραίες συνθήκες μίσους και αντεκδικήσεων που επικράτησαν στην Κέρκυρα. Έτσι, η περιεκτικότητα του αφηγηματικού του λόγου, όπως και η λιτότητα των περιγραφικών αποτυπώσεων, επαρκούν για να αποδοθεί με ενάργεια η φρίκη του εμφυλίου στην ολότητά της.
 
3. Ποια επίδραση είχαν τα γεγονότα στους ολιγαρχικούς; Σε ποια κατάσταση είχαν περιέλθει;
 
[Οι ολιγαρχικοί, συνειδητοποιώντας ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας, προτίμησαν να θέσουν οι ίδιοι τέρμα στη ζωή τους, παρά να πέσουν στα χέρια των εχθρών τους. Ο Θουκυδίδης, χρησιμοποιώντας 3 ρήματα που δηλώνουν θάνατο, μεταδίδει το κλίμα της απόγνωσης των ολιγαρχικών και δημιουργεί συγχρόνως μία από τις πιο «σκληρές», έντονες αλλά και τραγικές εικόνες του έργου του.]
 
Η επίγνωση πως οι δημοκρατικοί εκμεταλλεύονται την αποχώρηση των Πελοποννησίων και τον ερχομό των Αθηναίων προκειμένου να τερματίσουν με τον πλέον αιματηρό τρόπο την εμφύλια αυτή διαμάχη, έχει τραγικό αντίκτυπο στην ψυχολογική κατάσταση των ολιγαρχικών. Οδηγούνται ταχύτατα στην απόγνωση, εφόσον συνειδητοποιούν πως δεν έχουν πλέον καμία δυνατότητα να ξεφύγουν από την εκδικητική μανία των αντιπάλων τους. Παρακινημένοι, έτσι, από την απελπισία τους και γνωρίζοντας πως είναι εντελώς μάταιη οποιαδήποτε προσπάθεια αντίστασης, καταφεύγουν στη μόνη επιλογή που τους επιτρέπει να μην πέσουν στα χέρια των δημοκρατικών, στην αυτοκτονία.
 
4. Να επισηµάνετε τα ρήµατα ή τις φράσεις που δηλώνουν το θάνατο και να σχολιάσετε την εικόνα που αισθητοποιούν. Πώς χαρακτηρίζετε το ύφος του κειµένου; Να αιτιολογήσετε το χαρακτηρισµό σας.
 
ἀπέκτεινον, ἀπεχρῶντο, κατέγνωσαν πάντων θάνατον, διέφθειρον ἀλλήλους, ἀπήγχοντο, ἀνηλοῦντο, ἀπέθανον, πᾶσα ἰδέα κατέστη θανάτου: οκτώ ρήµατα, σύνθετα,
αναφέρονται ανά τέσσερα στους δράστες και τα θύµατα, σε κύριες προτάσεις, στον παρατατικό (διάρκεια) ή αόριστο, επεξηγούνται από προσδιορισµούς που δηλώνουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν οι φόνοι αυτοί - χρόνο, τρόπο, αιτία κτλ.
Προσδίδουν στο λόγο ενάργεια, παραστατική δύναµη και λεκτική ποικιλία. Αισθητοποιούν την εικόνα της φρίκης µε την άγρια πολυµορφία του θανάτου. Ο ιστορικός κάνει αισθητή αυτή την ποικιλία µορφών του θανάτου ως εισαγωγή στην «παθολογία» του πολέµου, όπου αντικρίζει γενικά το φαινόµενο των συνεπειών του πολέµου
 
5. Ποιες ευθύνες φαίνεται να αποδίδει ο ιστορικός στον Ευρυµέδοντα για τις σφαγές;
 
[Ο ιστορικός φαίνεται εδώ πως μέμφεται τον Ευρυμέδοντα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την αλληλοσφαγή στην Κέρκυρα. Ο Ευρυμέδοντας με τα 60 πλοία του θα μπορούσε να πετύχει ό,τι πέτυχε ο Νικόστρατος με 12 πλοία, αλλά αυτός από αδιαφορία ή ανικανότητα δεν αναμείχθηκε.]
 
Το γεγονός ότι ο Ευρυμέδοντας είχε στη διάθεσή του μεγάλη στρατιωτική δύναμη, αλλά δεν έκανε καμία προσπάθεια να σταματήσει ή έστω να περιορίσει τις ακρότητες των δημοκρατικών, σημαίνει για τον ιστορικό πως ο Αθηναίος αυτός στρατηγός έχει την ευθύνη για τον αλληλοσκοτωμό στην Κέρκυρα. Είναι, άλλωστε, σαφές πως οι δημοκρατικοί δε θα είχαν τη δυνατότητα να προχωρήσουν σε αυτή τη φονική δραστηριότητα, αν δεν είχαν έρθει στο νησί τους τα πλοία των Αθηναίων. Άρα η παρουσία και μόνο του Ευρυμέδοντα αρκούσε για να τους προσφέρει την αίσθηση ασφάλειας και υπεροχής που ήθελαν προκειμένου να ξεκινήσουν το εκδικητικό τους έργο.
Ο Ευρυμέδοντας γνώριζε πως με την παρουσία του ενίσχυε τους δημοκρατικούς κι έβλεπε πως εκμεταλλεύονταν το φόβητρο που εκείνος ασκούσε στους ολιγαρχικούς, δεν έκανε ωστόσο καμία απολύτως κίνηση για να θέσει υπό έλεγχο την κατάσταση, κι αυτή ακριβώς η αδράνειά του συνιστά τον λόγο για τον οποίο φέρει ακέραια την ευθύνη της μεγάλης αυτής αιματοχυσίας.