Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Το δράμα της λήψης αποφάσεων» [Κριτήριο]

 Todd Klassy

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Το δράμα της λήψης αποφάσεων» [Κριτήριο]

Κείμενο I: Το δράμα της λήψης αποφάσεων
 
     Κάθε χρόνο εκατομμύρια νέοι πρέπει να αποφασίσουν τι θα σπουδάσουν στο πανεπιστήμιο. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική και πολύ δύσκολη απόφαση. Δέχεσαι πιέσεις από τους γονείς, τους φίλους και τους καθηγητές σου, οι οποίοι έχουν διαφορετικές απόψεις και συμφέροντα. Έχεις επίσης να αντιμετωπίσεις τους φόβους και τις φαντασιώσεις σου. Η κρίση σου συσκοτίζεται και χειραγωγείται από χολιγουντιανές ταινίες, μυθιστορήματα της σειράς και εκλεπτυσμένες διαφημιστικές καμπάνιες. Είναι πολύ δύσκολο να κάνεις μια σωστή επιλογή γιατί δεν ξέρεις τι χρειάζεται για να πετύχεις σε κάθε επάγγελμα και δεν είναι σίγουρο πως έχεις μια ρεαλιστική εικόνα για τις δυνάμεις και τις αδυναμίες σου. Τι χρειάζεται για να πετύχεις ως δικηγόρος; Πώς λειτουργώ υπό πίεση; Είμαι καλός στην ομαδική δουλειά;
     Μια φοιτήτρια μπορεί να πάει στη νομική επειδή έχει ανακριβή εικόνα για τις ικανότητές της και μια ακόμα πιο στρεβλή άποψη για την πραγματική δουλειά του δικηγόρου (δεν εκφωνείς δραματικούς λόγους και φωνάζεις όλη μέρα «Ένσταση, κύριε πρόεδρε!»). Στο μεταξύ, η φίλη της αποφασίζει να εκπληρώσει το παιδικό της όνειρο και να κάνει σπουδές επαγγελματικού χορού, παρότι δεν έχει την απαραίτητη σωματοδομή και πειθαρχία. Χρόνια αργότερα μετανιώνουν κι οι δυο πικρά για τις επιλογές τους. Στο μέλλον θα μπορούμε να βασιζόμαστε στην Google για τέτοιου είδους επιλογές. Η Google θα μπορεί να μου πει ότι θα έχανα το χρόνο μου στη νομική ή στη σχολή μπαλέτου – αλλά ότι θα γινόμουν ένας θαυμάσιος (και πολύ ευτυχισμένος) ψυχολόγος ή υδραυλικός.
     Όταν η τεχνητή νοημοσύνη θα αρχίσει να παίρνει καλύτερες αποφάσεις για τη σταδιοδρομία και ίσως και για τις σχέσεις μας, η αντίληψή μας για την ανθρωπότητα και για τη ζωή αναγκαστικά θα αλλάξει. Οι άνθρωποι σκέφτονται τη ζωή σαν ένα δράμα που αφορά τη λήψη αποφάσεων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς βλέπουν το άτομο σαν έναν αυτόνομο φορέα που κάνει διαρκώς επιλογές σχετικά με τον κόσμο. Τα έργα τέχνης -είτε πρόκειται για θεατρικά του Σαίξπηρ, μυθιστορήματα της Τζέιν Όστεν ή φτηνιάρικες κωμωδίες του Χόλιγουντ- συνήθως περιστρέφονται γύρω από κάποια κρίσιμη απόφαση που πρέπει να πάρει ο ήρωας. Να ζει κανείς ή να μη ζει; Να παντρευτώ τον κ. Κόλινς ή τον κ. Ντάρσι;
     Τι θα απογίνει αυτή η άποψη για τη ζωή καθώς θα βασιζόμαστε για τις επιλογές μας όλο και περισσότερο στην τεχνητή νοημοσύνη; Για την ώρα εμπιστευόμαστε το Netflix για να μας προτείνει ταινίες και τους Χάρτες Google για να διαλέξουν αν θα στρίψουμε δεξιά ή αριστερά. Όταν όμως θα αρχίσουμε να βασιζόμαστε στην τεχνητή νοημοσύνη για να αποφασίσουμε τι θα σπουδάσουμε, πού θα εργαστούμε και ποιον να παντρευτούμε, η ανθρώπινη ζωή θα πάψει να είναι ένα δράμα αποφάσεων. Οι δημοκρατικές εκλογές και οι ελεύθερες αγορές δεν θα έχουν πια πολύ νόημα. Το ίδιο και οι θρησκείες και τα έργα τέχνης. Φανταστείτε την Άννα Καρένινα να βγάζει το κινητό της και να ρωτάει τον αλγόριθμο του Facebook αν πρέπει να μείνει παντρεμένη με τον Καρένιν ή να κλεφτεί με τον γοητευτικό κόμη Βρόνσκι.
     Καθώς η αυθεντία θα περνάει από τους ανθρώπους στους αλγόριθμους μπορεί να πάψουμε να βλέπουμε τον κόσμο σαν πεδίο αυτόνομων ατόμων που αγωνίζονται να κάνουν τις σωστές επιλογές.
 
Yuval Noah Harari, 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
 
Κείμενο II: Η ποίηση και η ζωή
 
Δεν τελειώνει η ποίηση, όπως
κι ο ουρανός δεν τελειώνει, οι ανταύγειες της ζωής
διατηρούνε το σχήμα της μέσα στην ποίηση. Όσο
θα πηγαίνει και θα ‘ρχεται η θάλασσα, όσο
θα γεννιούνται λουλούδια και χρώματα, όσο
θα δίνουν οι άνθρωποι ο ένας στον άλλο το χέρι τους,
θα υπάρχει και η ποίηση. Η ποίηση γεννιέται
μαζί με τα πράγματα, μαζί με τον έρωτα,
μαζί με τον πόνο. Παραδείγματος χάρη,
πολλών μου σελίδων η ποίηση γεννήθηκε μαζί με τα μάτια σου.
 
Νικηφόρος Βρεττάκος «Οδοιπορία», Τόμος Β΄
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου I.
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αξιολογήσετε:
α. την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κειμένου I (μονάδες 5)
β. τη σχέση του τίτλου αυτού με το θέμα του κειμένου και τη θέση που φαίνεται να παίρνει για αυτό ο αρθρογράφος. (μονάδες 10)
Μονάδες 15
 
Β2.
Να εξηγήσετε σε τι αποσκοπεί η εναλλαγή εγκλίσεων στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου του Κειμένου I.
Μονάδες 15
 
Β3.
Πώς τεκμηριώνει ο συγγραφέας (Κείμενο I) στην 4η παράγραφο τη διαπίστωσή του πως η ζωή: «θα πάψει να είναι ένα δράμα αποφάσεων». Θεωρείτε την τεκμηρίωσή του πειστική;
Μονάδες 10
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του ποιήματος (Κείμενο II); Να τεκμηριώσετε την άποψή σας αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Δ
Πρόκειται να συμμετάσχετε με ομιλία 300-350 λέξεων σε συζήτηση που γίνεται στο σχολείο σας σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Έχοντας διαβάσει το κείμενο και με την ιδιότητά σας ως μαθητή/μαθήτριας της Γ΄ Λυκείου, αποφασίζετε στην ομιλία σας να εξηγήσετε γιατί η επιλογή αντικειμένου σπουδών αποτελεί μια «πολύ δύσκολη απόφαση».
Μονάδες 30
 
Ενδεικτικές απαντήσεις
 
ΘΕΜΑ Α
Ο συγγραφέας αναφέρεται στη θεώρηση της ζωής από τους ανθρώπους ως ενός «δράματος» σχετικά με τη λήψη αποφάσεων. Η επιλογή αντικειμένου σπουδών, για παράδειγμα, από τους νέους συνιστά μια τέτοια κρίσιμη και δύσκολη απόφαση. Υπό την πίεση οικείων και φίλων, αγνοώντας τις πραγματικές απαιτήσεις κάθε επαγγέλματος, αλλά και τις δικές τους δυνατότητες, οι νέοι καλούνται να κάνουν τη «σωστή» επιλογή. Η αντίληψη αυτή, ωστόσο, ενδέχεται να αλλάξει δραστικά, όταν ανάλογες επιλογές θα λαμβάνονται με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1.α. Η αξιοποίηση της ονοματοποίησης στο πλαίσιο του αρηματικού αυτού τίτλου, ενισχύει τη νοηματική του πυκνότητα και κατ’ επέκταση την αποτελεσματική δήλωση του κεντρικού του μηνύματος. Η μεταφορική χρήση, άλλωστε, της λέξης «δράμα», η οποία λειτουργεί ως σχόλιο σε ό,τι αφορά τη «λήψη αποφάσεων» προσδίδει μια χιουμοριστική χροιά στον τίτλο και κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Συνάμα, ο διαπιστωτικός χαρακτήρας του τίτλου έχει περαιτέρω αντίκτυπο στον αναγνώστη, εφόσον αναφέρεται σε μία κατάσταση οικεία στους περισσότερους ανθρώπους. Επιτυγχάνει, υπ’ αυτή την έννοια, να επηρεάσει και συναισθηματικά τον αποδέκτη, καθώς προσεγγίζει ένα συχνό του βίωμα.
 
Β1.β. Στον τίτλο του κειμένου επισημαίνεται η δυσκολία που συνοδεύει τη λήψη αποφάσεων για τους ανθρώπους και υποδηλώνεται το πόσο αυτή η κατάσταση τους ταλαιπωρεί. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο ο συντάκτης προσεγγίζει κυρίως με την παρουσίαση σχετικών παραδειγμάτων. Εκτενέστερα παρουσιάζονται οι διάφορες  παράμετροι που καθιστούν για τους νέους εξαιρετικά δύσκολη την επιλογή αντικειμένου σπουδών, ενώ ακολουθούν και συντομότερες αναφορές για άλλες κρίσιμες αποφάσεις, όπως είναι η επιλογή συζύγου ή η επιλογή χώρου εργασίας. Ο συγγραφέας τονίζει, μάλιστα, όχι μόνο τη δυσκολία λήψης αυτών των αποφάσεων, αλλά και την πιθανότητα αυτές να είναι λανθασμένες.
Σε ό,τι αφορά το θέμα αυτό η άποψη του συγγραφέα είναι πως στο μέλλον οι άνθρωποι θα πάψουν να βλέπουν τη ζωή «σαν ένα δράμα» που σχετίζεται με τη λήψη αποφάσεων, διότι θα μπορούν να λαμβάνουν βοήθεια από τους αλγόριθμους και την τεχνητή νοημοσύνη. Δημοφιλείς εφαρμογές, όπως είναι η Google και το Facebook, θα μπορούν να αξιοποιούν το πλήθος των δεδομένων που διαθέτουν για κάθε χρήστη παρέχοντάς του εξατομικευμένη καθοδήγηση.
 
Β2. Στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου ο συγγραφέας καταφεύγει σε εναλλαγές μεταξύ υποτακτικής και οριστικής έγκλισης, προκειμένου να υποδείξει ποια στοιχεία του παραδείγματος που καταγράφει κινούνται στην κατεύθυνση του ενδεχόμενου ή του επιθυμητού και ποια συνιστούν μια πραγματική και βέβαιη κατάσταση. Ειδικότερα, όταν αναφέρεται στις πιθανές επιλογές σπουδών των δύο φοιτητριών αξιοποιεί την υποτακτική για να δηλώσει το ενδεχόμενο (μπορεί να πάει στη νομική) και το επιθυμητό (αποφασίζει να εκπληρώσει το παιδικό της όνειρο). Όταν, όμως, επεξηγεί γιατί οι επιλογές αυτές είναι λανθασμένες χρησιμοποιεί την οριστική προκειμένου να τονίσει πως οι αιτίες αυτές αποτελούν μια δεδομένη πραγματικότητα για πολλούς νέους ανθρώπους. Υπ’ αυτή την έννοια, η άγνοια των ικανοτήτων είναι κάτι το πραγματικό (επειδή έχει ανακριβή εικόνα για τις ικανότητές της / παρότι δεν έχει την απαραίτητη σωματοδομή και πειθαρχία), όπως και η ελλιπής πληροφόρηση για τις απαιτήσεις των επαγγελμάτων (-επειδή έχει- μια ακόμη πιο στρεβλή άποψη για την πραγματική δουλειά του δικηγόρου). Αντιστοίχως η προοπτική να μετανιώσουν για τις λανθασμένες τους επιλογές συνιστά μια βέβαιη κατάσταση (χρόνια αργότερα μετανιώνουν κι οι δυο πικρά).
Ακολούθως, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την υποτακτική έγκλιση για να δηλώσει κάτι που είναι δυνατό να συμβεί με την αξιοποίηση της τεχνολογίας (θα μπορούμε να βασιζόμαστε στην Google / θα μπορεί να μου πει), καθώς και την οριστική για να υποδηλώσει την εγκυρότητα των σχετικών συμβουλών (ότι θα έχανα το χρόνο μου / ότι θα γινόμουν ένας θαυμάσιος ψυχολόγος ή υδραυλικός).
 
Β3. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως οι άνθρωποι θα πάψουν να βλέπουν τη ζωή σαν ένα δράμα αποφάσεων, όταν θα αρχίσουν να βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη για να λαμβάνουν κρίσιμες αποφάσεις. Στο πλαίσιο του συλλογισμού αυτού το τελικό, θετικό αποτέλεσμα για τους ανθρώπους, ότι, δηλαδή, δεν θα αγωνιούν πια σχετικά με τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, θα προκύψει όταν στη διαδικασία αυτή αξιοποιηθούν οι ισχυρές δυνατότητες των αλγορίθμων να επεξεργάζονται πλήθος δεδομένων προκειμένου να οδηγούνται σε αξιόπιστα συμπεράσματα. Το επιχείρημα αυτό λαμβάνει περαιτέρω τεκμηρίωση με τη χρήση οικείων παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή. Όπως, δηλαδή, οι άνθρωποι εμπιστεύονται τους Χάρτες της Google για να τους κατευθύνουν στον επιθυμητό προορισμό ή όπως εμπιστεύονται το Netflix για να τους προτείνει ταινίες, με βάση τις συνήθεις επιλογές τους, κατά τρόπο παρόμοιο, οι αλγόριθμοι επεξεργαζόμενοι τις πληροφορίες που διαθέτουν για κάθε άτομο θα μπορούν να του παρέχουν καθοδήγηση και για πιο σύνθετες και κρίσιμες αποφάσεις.
Η τεκμηρίωση της διαπίστωσης του συγγραφέα είναι πειστική, εφόσον η προϋπόθεση που θέτει, η αξιοποίηση, δηλαδή, της τεχνητής νοημοσύνης, έχει ήδη υπαρκτό συμβουλευτικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Η ενίσχυση, επομένως, της ήδη υπάρχουσας εμπιστοσύνης των ανθρώπων στην αξιοπιστία των πορισμάτων της τεχνητής νοημοσύνης μοιάζει εύλογη και πολύ πιθανή. Υπ’ αυτή την έννοια και με δεδομένο πως το πέρασμα σε αυτή τη διαδικασία θα γίνει σταδιακά, η διαπίστωση του συγγραφέα εμφανίζεται επαρκώς τεκμηριωμένη.

[Η τεκμηρίωση του συγγραφέα μπορεί να θεωρηθεί ανεπαρκής, αν ληφθεί υπόψη πως προχωρά σε μια εικασία για ένα μελλοντικό γεγονός, βασιζόμενος σε παραδείγματα χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία σχετίζονται με αποφάσεις σαφώς υποδεέστερης σημασίας. Η επιλογή ταινιών ή η οδήγηση με τη βοήθεια του GPS δεν μπορούν να συγκριθούν με την επιλογή αντικειμένου σπουδών ή την επιλογή συντρόφου, που λαμβάνονται με τον συνυπολογισμό πολλών επιμέρους παραγόντων.]
 
ΘΕΜΑ Γ
Κύριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος είναι η διαρκής και στενή σχέση ανάμεσα στην ποιητική τέχνη και τον ανθρώπινο βίο, όπως αυτό δηλώνεται ήδη από τον τίτλο (Η ποίηση και η ζωή). Με τη χρήση μιας αναλογίας (Δεν τελειώνει η ποίηση, όπως κι ο ουρανός), καθώς και χρονικών προτάσεων δοσμένων με ασύνδετο σχήμα (όσο θα πηγαίνει…, όσο θα γεννιούνται…, όσο θα δίνουν…) το ποιητικό υποκείμενο επιχειρεί να αναδείξει τόσο το αέναο της ποίησης, όσο και τα ποικίλα ερεθίσματα που τροφοδοτούν τη δημιουργία της. Η ποίηση, άλλωστε, όπως αυτό φανερώνεται με τη χρήση μιας μεταφοράς (οι ανταύγειες της ζωής διατηρούνε το σχήμα της) κι ενός ακόμη ασύνδετου σχήματος (μαζί με τα πράγματα, μαζί με τον έρωτα, μαζί με τον πόνο) έχει τη δυνατότητα να αποτυπώνει, να διαφυλάττει και να διαιωνίζει κάθε συναίσθημα και κάθε έκφανση του φυσικού ή ψυχικού κάλλους, γι’ αυτό και διατηρεί σταθερή τη θέση της πλάι στους ανθρώπους. Το ποιητικό υποκείμενο, μάλιστα, καταφεύγει σ’ ένα παράδειγμα από τη δική του ζωή, προκειμένου να καταστήσει εμφανέστερη την επαφή της ποιητικής τέχνης με τον ανθρώπινο βίο (πολλών μου σελίδων η ποίηση γεννήθηκε μαζί με τα μάτια σου).
Προσωπικά θεωρώ πως η συνεχής παρουσία της ποίησης στη ζωή των ανθρώπων είναι εύλογη, εφόσον μέσω της ιδιαίτερης αυτής τέχνης οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να μοιράζονται μεταξύ τους τις εμπειρίες, τα συναισθήματα, τους φόβους αλλά και τις ελπίδες τους. 
 
ΘΕΜΑ Δ
Αξιότιμοι κύριοι καθηγητές, αγαπητοί συμμαθητές
 
     Στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση που διενεργείται στο σχολείο μας σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό, θα ήθελα να συνεισφέρω, ως μαθητής της Γ΄ Λυκείου, κατευθύνοντας την προσοχή σας σε μια κρίσιμη πτυχή του θέματος αυτού. Στις παραμέτρους που καθιστούν για εμάς τους νέους εξαιρετικά δύσκολη την επιλογή αντικειμένου σπουδών.
     Ένα πρώτο κρίσιμο στοιχείο είναι το γεγονός πως δεν έχουμε πάντοτε μια ξεκάθαρη εικόνα των δυνατοτήτων, όπως και των αδυναμιών μας, εφόσον κινούμαστε συνήθως σ’ ένα οικείο πλαίσιο μαθητικών δραστηριοτήτων. Μη έχοντας έρθει αντιμέτωποι με την ευκαιρία ή την πρόκληση να αξιοποιήσουμε τις ικανότητές μας σ’ ένα επαγγελματικό περιβάλλον ή σ’ ένα πλαίσιο που θα χρειαστεί να λειτουργήσουμε τελείως αυτόνομα, ώστε να διαπιστώσουμε το πώς ανταποκρινόμαστε, περισσότερο εικάζουμε το ποιες είναι οι δυνατότητές μας παρά τις γνωρίζουμε.
     Κατά τρόπο αντίστοιχο, βέβαια, δεν έχουμε σαφή εικόνα μήτε των ειδικότερων απαιτήσεων που έχουν οι επιμέρους πανεπιστημιακές σχολές, μήτε, πολύ περισσότερο, τα διάφορα επαγγέλματα. Χωρίς τη διάθεση να φανώ υπερβολικός, στο μεγαλύτερο βαθμό διαμορφώνουμε μια μερική εικόνα για τις σχολές και τα επαγγέλματα που μας ενδιαφέρουν από πληροφορίες που συλλέγουμε τυχαία και αποσπασματικά. Η αναλυτική, ειλικρινής και έγκυρη ενημέρωση που θα θέλαμε να λαμβάνουμε για τα κρίσιμα αυτά ζητήματα απουσιάζει τόσο από τον χώρο του σχολείου όσο και από την τοπική μας κοινωνία.
      Μόνοι οδηγοί μας σε ό,τι θα έπρεπε να συνιστά μια προσεκτική αξιολόγηση και συνεκτίμηση δεδομένων είναι οι γονείς, οι καθηγητές και οι φίλοι μας. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πως, αν και δοσμένες με αγαθές προθέσεις, οι συμβουλές των γονιών μας, όπως και των ανθρώπων του περιβάλλοντός μας, εμπεριέχουν -συγκαλυμμένες κάποτε- δικές τους προσδοκίες ή είναι βασισμένες σε κριτήρια που δεν ανταποκρίνονται κατ’ ανάγκη σε ό,τι επιζητούμε εμείς. Μια τόσο σημαντική επιλογή, όμως, όπως είναι η επιλογή αντικειμένου σπουδών δεν μπορεί να γίνει με γνώμονα το τι μοιάζει επαγγελματικά αξιοποιήσιμο στους γονείς μας, ούτε με βάση το τι θέλουν να σπουδάσουν οι φίλοι μας.
     Προκειμένου να προχωρήσουμε στην κρίσιμη αυτή απόφαση με αίσθηση επαρκούς βεβαιότητας, χρειαζόμαστε αφενός ευκαιρίες να γνωρίσουμε καλύτερα το εύρος των δυνατοτήτων και των αδυναμιών μας, κι αφετέρου ουσιαστική πληροφόρηση για τις διαθέσιμες επιλογές. Ζητούμενα στα οποία θα μπορούσε να δώσει, ως ένα βαθμό, απάντηση το ίδιο το σχολείο, τόσο με την υιοθέτηση περισσότερων δραστηριοτήτων αυτενέργειας, όσο και με τη συστηματικότερη παρουσίαση των ποικίλων επαγγελματικών επιλογών.
 
Σας ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας!