Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Ζωή – πατίνι» με τη νέα μόδα στην Ευρώπη

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Ζωή – πατίνι» με τη νέα μόδα στην Ευρώπη
 
Ενδεικτικά Κριτήρια Αξιολόγησης για τη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου
 
Κριτήριο αξιολόγησης 3
 
Κείμενο 1
«Ζωή – πατίνι» με τη νέα μόδα στην Ευρώπη
 
Είναι βέβαιο ότι η είδηση που ακολουθεί θα λυπήσει τους λάτρεις των ηλεκτρικών πατινιών, που έχουν πλέον καταλάβει τους δρόμους της Ευρώπης, και όχι μόνον. Οι δημοτικές αρχές του Μιλάνου αποφάσισαν να βάλουν οριστικό τέλος σε αυτήν τη νέα μάστιγα, δίνοντας στις εταιρείες που τα εκμεταλλεύονται προθεσμία τριών ημερών για να τα απομακρύνουν. Ειδικότερα, οι αρμόδιοι αντιδήμαρχοι για την ασφάλεια, εξέδωσαν διαταγή για να αποσυρθούν τα ηλεκτρικά πατίνια από τους δρόμους του Μιλάνου έως ότου ο δήμος καταρτίσει και δημοσιεύσει σχετικό διαγωνισμό για την ανάθεση της ενοικίασής τους, και τοποθετηθούν οι σχετικές σημάνσεις με τις οδηγίες χρήσης και τις απαγορεύσεις που προβλέπονται από τη νομοθεσία. Σήμερα στο Μιλάνο λειτουργούν επτά εταιρείες ενοικίασης ηλεκτρικών πατινιών, ενώ δεν είναι λίγοι οι ντόπιοι που, αποφασίζοντας να εξοικονομήσουν χρήματα μακροπρόθεσμα, αγόρασαν το δικό τους. Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς, η χρήση τους επιτρέπεται μόνο σε πεζοδρόμους και η μέγιστη ταχύτητά τους δεν πρέπει να υπερβαίνει τα έξι χιλιόμετρα την ώρα. Ωστόσο, οι αναβάτες τους δεν φαίνεται να το βάζουν κάτω και εφορμούν και στους δρόμους. Ήδη έχουν καταγραφεί πολλά μικροατυχήματα, αλλά και μία παράσυρση πεζού, ο οποίος κατέληξε στο νοσοκομείο με πολλαπλά κατάγματα.
Όμως, τα ηλεκτρικά πατίνια συνιστούν πανευρωπαϊκή μάστιγα, που έχει εξοργίσει πολλούς κατοίκους, εποχούμενους και πεζούς των ευρωπαϊκών μητροπόλεων.
Οι λάτρεις του μέσου, βέβαια, θεωρούν ότι πρόκειται για ένα πραγματικό άλμα στο μέλλον των μεταφορών κι έναν καταπληκτικό τρόπο για να μετακινηθείς με ταχύτητα, από το Λούβρο στον Πύργο του Άιφελ, χωρίς να παραγάγεις ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι επικριτές του, ωστόσο, διαφωνούν, επισημαίνοντας τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των τραυματισμών αλλά και των θανάτων από συγκρούσεις με ηλεκτρικά πατίνια καταγγέλλοντας ταυτόχρονα την τρομερή ενόχληση που προκαλούν σε πεζούς, ποδηλάτες και αυτοκινητιστές, οι οποίοι διεκδικούν και αυτοί μία θέση σε δρόμους και πεζοδρόμια.
 
Κείμενο που δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική έκδοση της εφ. Η Καθημερινή στις 17/08/2019 [διασκευή]
 
Κείμενο 2
Το κείμενο που ακολουθεί είναι συνέντευξη του Ρόμπερτ Πεν, φανατικού ποδηλάτη και δημοσιογράφου, στη Lifo (09/05/2012) για το βιβλίο του «Όλα για το ποδήλατο».
 
Τι σας ώθησε να γράψετε αυτό το βιβλίο; Τι θέλατε να εκφράσετε μέσα από αυτό;
 
Η ιστορία του ποδηλάτου και ο ρόλος που έχει παίξει στον σύγχρονο κόσμο δεν έχει τύχει ανάλογης συγγραφικής αποδοχής. Είναι περίεργο. Γρηγορότερα κι εντυπωσιακότερα μέσα μεταφοράς, όπως τα αεροπλάνα, τα αυτοκίνητα και οι μηχανές, πήραν τη θέση που κατείχε το ποδήλατο στην ανθρώπινη φαντασία, παρόλο που αυτό εφευρέθηκε πρώτο. Σήμερα είναι το πιο δημοφιλές μέσο μεταφοράς στον πλανήτη.
 
Αυτή η αίσθηση ελευθερίας που νιώθει κανείς όταν κατηφορίζει με το ποδήλατό του έναν λόφο μπορεί να συγκριθεί με κάποιο άλλο συναίσθημα;
 
Νομίζω πως αποτελεί μια μοναδική ανθρώπινη εμπειρία. Εάν έχεις κάποια στιγμή βιώσει μια τέτοια εμπειρία δέους κι ελευθερίας πάνω σε ένα ποδήλατο, εάν έχεις ταξιδέψει ποτέ από τη θλίψη στον ρυθμό δύο κινούμενων τροχών ή έχεις νιώσει την αναζωπύρωση της ελπίδας, κάνοντας πετάλι προς την κορυφή ενός λόφου με τη  δροσιά του ιδρώτα στο μέτωπό σου, τότε έχουμε μοιραστεί κάτι βασικό και θεμελιώδες. Ξέρουμε ότι «όλα είναι για το ποδήλατο».
 
1890: Το ποδήλατο έχει γίνει το πιο χρηστικό μέσο μεταφοράς στην πόλη. 2012: Το  ποδήλατο είναι το πιο χρηστικό μέσο μεταφοράς στην πόλη. Πώς το εξηγείτε αυτό;
 
Αυτήν τη στιγμή τα ποδήλατα είναι της μόδας, ενδεικτικό του πώς ζητήματα υγείας, μετακίνησης, περιβάλλοντος και οι τιμές των καυσίμων θέτουν το ποδήλατο και πάλι στο επίκεντρο της συνείδησης του κοινού. Το πρώτο ποδηλατικό περιοδικό, το «Velocipede Illustre», έγραφε το 1869: «Το μεταλλικό άλογο συμπληρώνει ένα κενό της μοντέρνας ζωής, είναι μία απάντηση όχι μόνο στις ανάγκες της αλλά και στις προσδοκίες της. Είναι σχεδόν σίγουρο πως ήρθε για να μείνει». Το ίδιο πράγμα μπορεί να ειπωθεί και σήμερα. Ο Άγγλος συγγραφέας της βικτωριανής εποχής Χ. Τζ. Γουέλς είπε κάποτε: «Όταν βλέπω έναν ενήλικο πάνω σ’ ένα ποδήλατο, παύω ν’ απελπίζομαι για το μέλλον της ανθρώπινης φυλής». Σήμερα θα ήταν γεμάτος ελπίδα.
[διασκευή]
 
Κείμενο 3
 
Το ποδήλατο
Το παιδικό ποδήλατό μου, ο άλλοτε απαστράπτων Πήγασος
που απογειωνόταν μόλις τον καβάλαγα, έχει για πάντα
τώρα υπογειωθεί. Κι ας λέω ψέματα, αδιάκοπα,
στον εαυτό μου και σ’ εκείνο, πως, κάποια μέρα
θα του αλλάξω λάστιχα, απ’ τη σκουριά του θα το γδύσω,
θα το λαδώσω και θα το γυαλίσω κι όλο τον κόσμο
μαζί του θα γυρίσω· το παιδικό ποδήλατό μου έχει για πάντα
υπογειωθεί· το ξέρω και το ξέρει.
 
Αργύρης Χιόνης, από τη συλλογή Στο υπόγειο, εκδ. Νεφέλη 2004
 
ΘΕΜΑ Α
Σε 70-80 λέξεις να παρουσιάσετε τις δύο αντίθετες απόψεις, σύμφωνα με το Κείμενο 1, σχετικά με τη χρήση του ηλεκτρικού πατινιού στις ευρωπαϊκές πόλεις.
Μονάδες 15
 
Η διάδοση των ηλεκτρικών πατινιών έχει βρει οπαδούς, αλλά και επικριτές στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Οι λάτρεις του μέσου αυτού πιστεύουν πως συνιστά ενδεικτική για το μέλλον των μετακινήσεων πρόοδο, καθώς επιτρέπει ταχείες μετακινήσεις στο εσωτερικό των πόλεων, χωρίς την πρόκληση ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι επικριτές του, ωστόσο, δίνουν βαρύτητα στον αυξημένο αριθμό τραυματισμών, καθώς και θανάτων εξαιτίας των ηλεκτρικών πατινιών, όπως και στην ενόχληση που προκαλούν σε πεζούς, ποδηλάτες και οδηγούς αυτοκινήτων, αφού κυκλοφορούν πια όχι μόνο σε πεζόδρομους, αλλά και στους δρόμους.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αξιολογήσετε:
α. την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κειμένου 1 (μονάδες 5)
β. τη σχέση του τίτλου αυτού με το θέμα του κειμένου και τη θέση που φαίνεται να παίρνει για αυτό ο αρθρογράφος (μονάδες 10).
Μονάδες 15
 
α. Ο τίτλος κρίνεται ιδιαίτερα αποτελεσματικός σε επικοινωνιακό επίπεδο, καθώς με τον ευφυή τρόπο που αξιοποιείται η λαϊκή έκφραση «[του έκανε τη] ζωή πατίνι», ώστε να κινείται μεταξύ μεταφοράς και κυριολεξίας, προσελκύεται δραστικά το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Συνάμα η αναφορά στη νέα μόδα της Ευρώπης προσδίδει με τον διευρυμένο τοπικά χώρο κάλυψης του θέματος επιπρόσθετο ενδιαφέρον, εφόσον γίνεται αντιληπτό πως πρόκειται για κάτι που απασχολεί πολλούς ανθρώπους.
 
β. Στον τίτλο χάρη στην παύλα που τίθεται ανάμεσα στις λέξεις «Ζωή» και «πατίνι» υποδηλώνεται πως δεν πρόκειται για τη συνήθη χρήση της γνωστής λαϊκής έκφρασης και πως η λέξη πατίνι φέρει ιδιαίτερο νοηματικό βάρος. Ο αναγνώστης, επομένως, που έχει κάποια επαφή με τις τρέχουσες τάσεις κατανοεί χάρη στην αιτιολόγηση που ακολουθεί «με τη νέα μόδα στην Ευρώπη» πως θέμα του κειμένου αποτελούν τα νέα, ηλεκτρονικά πατίνια. Ο τίτλος, επομένως, είναι δηλωτικός του θέματος, έστω κι αν το προσεγγίζει με ένα ευφυολόγημα και δεν το δηλώνει ρητά, καθώς παρέχει επαρκή στοιχεία προκειμένου να το αντιληφθεί ο αναγνώστης.
Παραλλήλως, ακριβώς λόγω της αξιοποίησης της λαϊκής φράσης «ζωή πατίνι» γίνεται αντιληπτό πως ο αρθρογράφος εκφράζει από την αρχή ήδη τη θέση πως η επαναφορά των πατινιών στη μόδα -και δη των ηλεκτρονικών πατινιών- ταλαιπωρεί τους πολίτες των ευρωπαϊκών κρατών, πιθανώς λόγω των προβλημάτων που δημιουργούν σε πεζούς και οδηγούς.  
 
Β2. Ο Ρόμπερτ Πεν, απαντώντας στη δεύτερη ερώτηση (Κείμενο 2), χρησιμοποιεί το α΄ ενικό, το β΄ ενικό και το α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Σε ποιους λόγους οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαφοροποίηση του προσώπου των ρημάτων στη συγκεκριμένη απάντηση;
Μονάδες 15
 
Με τη χρήση του α΄ ενικού προσώπου («Νομίζω»), ο Ρόμπερτ Πεν καθιστά εμφανή την υποκειμενική διάσταση της απάντησής του. Εκφράζει, δηλαδή, μια προσωπική γνώμη, έχοντας κατά νου πως κάποιος άλλος ενδέχεται να διαφωνεί μαζί του ή να μη συμμερίζεται πλήρως την άποψή του. Ακολούθως με τη χρήση β΄ ενικού προσώπου («Εάν έχεις… βιώσει»), απευθύνεται εν μέρει στον συνομιλητή του, μιας και πρόκειται για μια συνέντευξη, και εν μέρει σε κάθε πιθανό αναγνώστη της απάντησής του, σε μια προσπάθεια να προσδώσει ύφος οικειότητας στα λεγόμενά του. Η απάντησή του, άλλωστε, δεν έχει την αξίωση μιας επιστημονικής ή αντικειμενικής αναφοράς, αλλά συνιστά την καταγραφή μιας κοινής ανθρώπινης εμπειρίας. Υπ’ αυτή την έννοια, μάλιστα, αξιοποιεί στη συνέχεια το α΄ πληθυντικό πρόσωπο, μιας και γνωρίζει πως τα θετικά βιώματα της ποδηλασίας αποτελούν συνεκτικό δεσμό μεταξύ πολλών ανθρώπων.
 
Β3. Να συγκρίνετε τα Κείμενα 1 και 2 ως προς τον βαθμό της βεβαιότητας με την οποία εκφράζει τις απόψεις του ο ομιλητής καθενός από αυτά. Στη σύγκριση αυτή να λάβετε υπόψη το εκάστοτε επικοινωνιακό πλαίσιο.
Μονάδες 10
 
Στο Κείμενο 1 ο βαθμός βεβαιότητας είναι υψηλός, καθώς πρόκειται για ειδησεογραφικό άρθρο και κατ’ επέκταση εμπεριέχει την καταγραφή γεγονότων και όχι αποκλειστικά απόψεων. Υπ’ αυτή την έννοια, ο αρθρογράφος αξιοποιεί παρελθοντικούς χρόνους, για να καταγράψει γεγονότα -μη αμφισβητήσιμα και συντελεσμένα-, όπως είναι η σχετική διαταγή για την απόσυρση των ηλεκτρικών πατινιών από το Μιλάνο («εξέδωσαν διαταγή για να αποσυρθούν τα ηλεκτρικά πατίνια…»). Αξιοποιεί την οριστική έγκλιση για τη δήλωση βέβαιων γεγονότων ή απόψεων («η χρήση τους επιτρέπεται μόνο σε πεζόδρομους», «έχει εξοργίσει πολλούς κατοίκους»), καθώς και την υποτακτική έγκλιση για να δηλώσει κάτι που αποτελεί υποχρέωση («η μέγιστη ταχύτητά τους δεν πρέπει να υπερβαίνει τα έξι χιλιόμετρα την ώρα», «για να αποσυρθούν τα ηλεκτρικά πατίνια»). Αξιοποιεί, επίσης, τη φράση «Είναι βέβαιο…», για να τονίσει την πεποίθησή του πως η είδηση σχετικά με τις σχετικές απαγορεύσεις θα προκαλέσει απογοήτευση στους λάτρεις των ηλεκτρικών πατινιών.
Στο Κείμενο 2 ο βαθμός βεβαιότητας είναι πιο περιορισμένος, εφόσον πρόκειται για μια συνέντευξη για την προώθηση ενός βιβλίου, στο πλαίσιο της οποίας ο ομιλητής εκφράζει προσωπικές απόψεις, αλλά και κάποιες ευρύτερες θέσεις, οι οποίες όμως απευθύνονται κυρίως σε όσους αγαπούν την ποδηλασία. Με τη χρήση ρημάτων σε α΄ ενικό πρόσωπο (π.χ. Νομίζω) ο ομιλητής φανερώνει την προσωπική διάσταση των εκφραζόμενων απόψεων. Αντιστοίχως, η αξιοποίηση φράσεων, όπως «είναι σχεδόν σίγουρο», καθώς και υποθετικών προτάσεων «εάν έχεις κάποια στιγμή βιώσει», περιορίζει τον βαθμό βεβαιότητας, ακριβώς λόγω του γεγονότος πως ο ομιλητής γνωρίζει πως δεν έχουν όλη την ίδια αγάπη για την ποδηλασία. Υπάρχουν, ωστόσο, σημεία στα οποία η βεβαιότητα του ομιλητή είναι εντονότερη, κυρίως όταν αναφέρεται σε αλήθειες που μπορούν να αποδειχθούν, καθώς και σε γενικά αποδεκτές θέσεις, οπότε και αξιοποιεί την οριστική έγκλιση («Σήμερα είναι το πιο δημοφιλές μέσο μεταφοράς στον πλανήτη», «ζητήματα υγείας, μετακίνησης, περιβάλλοντος… θέτουν το ποδήλατο και πάλι στο επίκεντρο της συνείδησης του κοινού»).
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η σχέση που έχει αναπτύξει το ποιητικό υποκείμενο με το Ποδήλατο, όπως την προσλαμβάνετε στο Κείμενο 3; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Η σχέση του ποιητικού υποκειμένου με το ποδήλατό του, μοιάζει με τη σχέση του μ’ έναν παιδικό φίλο, με τον οποίο αν κι έχουν περάσει πολλές ευχάριστες στιγμές, δεν μπορούν πια να τις αναβιώσουν. Η αντίθεση, άλλωστε, ανάμεσα στο παρελθόν («άλλοτε») και το παρόν («τώρα») υποδηλώνει μια οριστική αλλαγή στη μεταξύ τους επαφή («για πάντα»). Μια αλλαγή που δηλώνεται εμφατικά τόσο με τη διαφορετική χρήση των χρόνων, όσο και με τη διαφορετική χρήση προθέσεων στο κύριο ρήμα δράσης. Ειδικότερα, όπως δηλώνει το ποιητικό υποκείμενο με τη χρήση Παρατατικού χρόνου, για να τονιστεί η επαναληπτική διάσταση του γεγονότος, άλλοτε το παιδικό του ποδήλατο «απογειωνόταν». Τώρα, όμως, όπως διαφαίνεται από τη χρήση συντελεσμένου χρόνου (υπερσυντέλικου), έχει για πάντα «υπογειωθεί». Το παιδικό ποδήλατο που άλλοτε πετούσε, μοιάζοντας μ’ έναν λαμπερό (απαστράπτων) μυθικό Πήγασο, τώρα βρίσκεται γειωμένο στο έδαφος κι έχει γεμίσει σκουριά. Το ποιητικό υποκείμενο αναγνωρίζει την αξία των παιδικών αυτών εμπειριών και τις νοσταλγεί, γι’ αυτό άλλωστε δίνει και συνεχείς παρηγορητικές υποσχέσεις στον εαυτό του και στο ποδήλατό του, οι οποίες παρουσιάζονται με ασύνδετο σχήμα («θα του αλλάξω λάστιχα, απ’ τη σκουριά του θα το γδύσω, θα το λαδώσω»). Γνωρίζει, όμως, και το ανέφικτο των υποσχέσεων αυτών, καθώς τα χρόνια της ανέμελης νεότητας δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω κι αυτό, όπως δηλώνεται στο κλείσιμο του ποιήματος, («το ξέρω και το ξέρει»), το γνωρίζει και το προσωποποιημένο του ποδήλατο.
 
ΘΕΜΑ Δ
Πρόκειται να συμμετάσχετε με ομιλία 300-350 λέξεων σε συζήτηση που γίνεται στο πνευματικό κέντρο του Δήμου σας για την τεχνολογία και τις εφαρμογές της σε μια εποχή έκπτωσης της ποιότητας ζωής. Έχοντας διαβάσει τα Κείμενα 1 και 2 και με την ιδιότητά σας ως μαθητή/μαθήτριας της Γ΄ Λυκείου, αποφασίζετε στην ομιλία σας να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με την αναγκαιότητα και τις προϋποθέσεις χρήσης εναλλακτικών μέσων μεταφοράς στην καθημερινή ζωή.
Μονάδες 30
 
Αξιότιμοι και αγαπητοί συνδημότες,
 
     Με αφορμή τη σημερινή εκδήλωση του Δήμου μας σχετικά με τη διαρκώς εξελισσόμενη τεχνολογία και τις εφαρμογές της σε μια περίοδο κατά την οποία παρατηρούμε έκπτωση της ποιότητας ζωής, θα ήθελα να αναφερθώ σ’ ένα κρίσιμης σημασίας θέμα, το οποίο, αν το διαχειριστούμε ορθά, θα μας ωφελήσει πολλαπλώς. Πρόκειται για τη δυνατότητα αξιοποίησης εναλλακτικών μέσων μεταφοράς ως απάντηση στη συνεχιζόμενη πίεση του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και την ολοένα αυξανόμενη κίνηση στους δρόμους της πόλης μας.
     Όπως έχετε αντιληφθεί, το γεγονός πως πλέον η αγορά αυτοκινήτων έχει καταστεί εφικτή για την πλειονότητα των πολιτών, έχει επιφέρει ποικίλες αρνητικές επιπτώσεις στα μεγάλα αστικά κέντρα και, φυσικά, στον Δήμο μας. Η κυκλοφοριακή συμφόρηση κατά τις ώρες αιχμής δεν συνιστά μόνο ένα πρόβλημα σπατάλης χρόνου, αλλά συνάμα αιτία έντονου στρες και περιττή πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Ένα σημαντικό πρόβλημα που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί δραστικά μέσω της υιοθέτησης εναλλακτικών μέσων μεταφοράς, προκειμένου όχι μόνο να αποφορτιστεί η κίνηση στους δρόμους, αλλά και να βελτιωθεί η ψυχική και σωματική υγεία των πολιτών χάρη στη σωματική άσκηση που προσφέρουν ορισμένα από αυτά, όπως είναι το προσφιλές ποδήλατο.
     Με τη δημιουργία ζωνών αποκλειστικής κυκλοφορίας ποδηλάτων, όπου αυτές δεν υπάρχουν, καθώς και με τη διασφάλιση πως οι ζώνες αυτές δεν παρεμποδίζονται από πεζούς ή από παρκαρισμένα οχήματα και μηχανάκια, θα δοθεί μια πρόσθετη διαβεβαίωση στους συνδημότες μας για την ασφάλεια της σχετικής επιλογής. Η χρησιμοποίηση, άλλωστε, ενός ποδηλάτου για τις κοντινές αποστάσεις, αν και μοιάζει ελκυστική για πολλούς ανθρώπους, δεν παύει να συνοδεύεται από τον φόβο για τη σωματική τους ακεραιότητα. Η σκέψη πως ενδέχεται να παρασυρθούν από κάποιο όχημα, λειτουργεί ανασταλτικά για την υιοθέτηση της σχετικής επιλογής. Αν, όμως, υπάρξουν αυστηρώς οριοθετημένες ζώνες κυκλοφορίας ποδηλάτων ή και άλλων εναλλακτικών μέσων, όπως είναι τα ηλεκτρονικά πατίνια, οι πολίτες θα αισθανθούν ασφαλείς και θα πάψουν να χρησιμοποιούν συνεχώς το αυτοκίνητό τους.
     Οι δρόμοι της πόλης μας μπορούν, αν το επιδιώξουμε, να μετατραπούν από πολύβουοι χώροι συγκέντρωσης οχημάτων, σε χώρους μετακίνησης ποδηλάτων, πατινιών και πεζών, αλλάζοντας κατά πολύ την ποιότητα ζωής για όλους μας. Οι πολίτες του δήμου μας μπορούν, αν το θελήσουμε, να απαλλαγούν από το άγχος και τον εκνευρισμό της κίνησης, και να γνωρίσουν τα σωματικά οφέλη και την ψυχική ευεξία ενός εναλλακτικού τρόπου καθημερινής μετακίνησης.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας