Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Ψαριανοί, Σμυρναίοι & Σουλιώτες πρόσφυγες κατά τον 19ο αιώνα (επεξεργασία πηγής)

Αίγινα 
 
ΘΕΜΑ Γ1
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από το κείμενο που σας δίνεται, να παρουσιάσετε:
α. Τη σχέση των Ψαριανών προσφύγων με την Αίγινα, όπως και την απόφαση για την αποκατάστασή τους στην Εύβοια το 1836. (μονάδες 8)
β. Τα αιτήματα των Σμυρναίων προσφύγων, όπως τα διατύπωσαν κατά την Γ΄ Εθνοσυνέλευση. (μονάδες 7)
γ. Την απόπειρα εγκατάστασης των Σουλιωτών στο Ζαπάντι και τις αποφάσεις που λήφθηκαν γι’ αυτούς κατά την Οθωνική περίοδο. (μονάδες 10)
Μονάδες 25
 
Κείμενο
Παρά το ότι ήταν από τους τελευταίους που κατέφυγαν στις απελευθερωμένες περιοχές, οι Σουλιώτες διεκδικούν πρώτοι συγκεκριμένα εδάφη για τη μόνιμη εγκατάσταση και αποκατάστασή τους. Έτσι, ζήτησαν από την κυβέρνηση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη την εγκατάστασή τους στο Ζαπάντι, κωμόπολη κοντά στο Αγρίνιο, γνωστή σήμερα ως Μεγάλη Χώρα. Το γεγονός αυτό όμως εξερέθισε τους ντόπιους σε τέτοιο βαθμό ώστε να απειλείται εμφύλιος πόλεμος. Η κυβέρνηση, ενώ είχε κατ’ αρχάς αποδεχθεί το αίτημα, μπροστά στον κίνδυνο της σύρραξης, προσπάθησε να κερδίσει χρόνο αναβάλλοντας την οριστική απόφαση ωσόσου μεταβή ο έπαρχος Μεσολογγίου στο Ζαπάντι για να ενεργήσει αυτοψία.
[…]
Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε και τη νοοτροπία των Σουλιωτών και την υπεροψία με την οποία αντιμετώπιζαν τους γύρω τους. Οι ίδιοι πίστευαν ότι υπερείχαν όλων κι έτσι είχαν το δικαίωμα να προβάλλουν κάθε είδους αξίωση απλά και μόνο επειδή κατάγονταν από μια ηρωική περιοχή. Αυτή η συμπεριφορά είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται συχνά επεισόδια, τα οποία πολλές φορές είχαν δραματική κατάληξη. Για το κλίμα αντιπάθειας και αποστροφής λοιπόν που δημιουργήθηκε γύρω τους, ήταν κι οι ίδιοι ως ένα βαθμό υπεύθυνοι.
[…]
Από τους άλλους πρόσφυγες, οι Ψαριανοί έχουν αποκρυσταλλωμένη άποψη σχετικά με την αποκατάστασή τους, έχοντας μάλιστα βρει και συγκεκριμένο τόπο στην Εύβοια και τον Πειραιά, ενώ άλλο μέρος τους παραμένει στην Αίγινα όπου αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα.
Οι Σμυρναίοι, όπως και άλλοι Μικρασιάτες, κρίνοντας ότι είναι αδύνατη η απελευθέρωση της πατρικής τους γης, στράφηκαν προς την απόκτηση τόπου για να οικοδομήσουν συνοικισμό στην ελεύθερη Ελλάδα. Γι’ αυτό ήδη από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση είχαν ζητήσει και είχε εγκριθεί άδεια να χτίσουν πόλη κοντά στον Ισθμό.
 
Κωνσταντίνος Α. Κωσταβασίλης, Εγκαταστάσεις Ηπειρωτών και Θεσσαλών προσφύγων στο ελεύθερο κράτος 1832-1862, Ιωάννινα, 2002
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Στην Αίγινα, περισσότερο απ’ οπουδήποτε αλλού, οι Ψαριανοί βρήκαν το χώρο της μόνιμης εγκατάστασης που επιδίωκαν. Ανέπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα, όπως επιβεβαιώνεται κι από τον Κωνσταντίνο Κωσταβασίλη, στα κοινά θέματα του νησιού, αλλά και στις υποθέσεις του έθνους γενικότερα. Ίδρυσαν σχολείο, διέδωσαν τα έθιμά τους και μέχρι τα μέσα του αιώνα διατήρησαν το κοινοτικό τους σύστημα.
Στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση οι Ψαριανοί ζήτησαν με καθυστέρηση να καθοριστεί τόπος προσφυγικού συνοικισμού τους. Έχοντας εξασφαλίσει στην πράξη χώρο εγκατάστασης στην Αίγινα δεν πιέζονταν, όπως άλλοι.
Κατά την οθωνική περίοδο, δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα οι Χίοι, οι Ψαριανοί, οι Μακεδόνες και οι Κρήτες πρόσφυγες για την αποκατάστασή τους. Στο αίτημα των Ψαριανών ανταποκρίθηκε η κυβέρνηση το 1836. Και πρωτύτερα είχαν γίνει κρατικές παρεμβάσεις για την ίδρυση συνοικισμού των Ψαριανών στην Ερέτρια, αλλά δεν απέδωσαν, περισσότερο λόγω διαφωνιών για τη θέση και τη διανομή των οικοπέδων. Όπως αναφέρει ο Κωνσταντίνος Κωσταβασίλης οι Ψαριανοί επιδίωκαν συνειδητά να αποκατασταθούν στην Εύβοια, έχοντας επιλέξει οι ίδιοι συγκεκριμένη τοποθεσία εκεί για τη δημιουργία συνοικισμού. Τους δόθηκε, λοιπόν, για οικοδόμηση όλη η παραθαλάσσια περιοχή της Ερέτριας και παρεχόταν στο δήμο Ψαριανών το δικαίωμα να διαχειριστεί ελεύθερα την εθνική γη του συνοικισμού. Παράλληλα μάλιστα, σύμφωνα με το παράθεμα, οι Ψαριανοί είχαν εντοπίσει και στον Πειραιά συγκεκριμένη περιοχή που τους ήταν αρεστή.
 
β. Στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση (1826-1827) διάφορες ομάδες προσφύγων που είχαν καταφύγει στην ελεύθερη Ελλάδα επιχείρησαν να θέσουν το αίτημα της αποκατάστασής τους και ειδικά της μόνιμης εγκατάστασής τους. Γι’ αυτό επιδίωξαν την εκπροσώπησή τους στη Συνέλευση. Από τους Μικρασιάτες, μόνο οι Σμυρναίοι ενεργοποιήθηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση. Όπως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Κωσταβασίλης οι Σμυρναίοι έχοντας συνειδητοποιήσει πως δεν ήταν πια εφικτή η απελευθέρωση του τόπου τους επιδίωκαν τη διασφάλιση τόπου μόνιμης εγκατάστασης στο ελεύθερο τμήμα της Ελλάδας. Ζητούσαν, έτσι, από τη Συνέλευση: α) να εκπροσωπούνται σ’ αυτήν και β) να προσδιοριστεί τόπος για τη δημιουργία συνοικισμού των διασκορπισμένων ελεύθερων Σμυρναίων. Μόνο το αίτημα του τόπου έγινε καταρχήν δεκτό. Αποφασίστηκε, όπως επιβεβαιώνεται κι από το παράθεμα, να δοθεί χώρος στην περιοχή του Ισθμού για να δημιουργηθεί πόλη με την επωνυμία «Νέα Σμύρνη». Η Συνέλευση παρέπεμψε το θέμα στη Βουλή, η οποία όμως δεν το προώθησε.
 
γ. Μεγάλα κύματα προσφύγων από την Ήπειρο κατευθύνθηκαν στη Δυτική Στερεά, για να αποφύγουν τα τουρκικά αντίποινα, μετά την καταστολή του κινήματος, το καλοκαίρι του 1821. Πλήθη συνέρρευσαν στο Μεσολόγγι. Τελευταίοι κατέφθασαν στο Μεσολόγγι οι Σουλιώτες στις αρχές του 1823, μέσω των Ιόνιων νησιών, μετά τη λύση της πολιορκίας του Σουλίου. Οι Σουλιώτες πρόσφυγες έφτασαν σε μια περίοδο κατά την οποία το Μεσολόγγι, μετά την εκδίωξη των Τούρκων από τη Δυτική Στερεά, είχε πλέον επιβαρυνθεί υπερβολικά. Οι εγχώριοι δυσφορούσαν έντονα γι’ αυτήν τη συνεχή εισροή προσφυγικών πληθυσμών. Για να ανακουφιστεί η πόλη, το Βουλευτικό παραχώρησε στους Σουλιώτες το Ζαπάντι, βορειοδυτικά του Αγρινίου, μια κωμόπολη, όπως αναφέρεται στο παράθεμα, η οποία είναι σήμερα γνωστή ως Μεγάλη Χώρα. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Κωσταβασίλη, την εγκατάστασή τους στο Ζαπάντι την είχαν ζητήσει οι ίδιοι οι Σουλιώτες από την κυβέρνηση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Οργανωμένες όμως αντιδράσεις των ντόπιων ματαίωσαν τη σχεδιαζόμενη παραχώρηση γης για εγκατάσταση προσφύγων. Όπως διευκρινίζει ο Κωνσταντίνος Κωσταβασίλης, οι αντιδράσεις των ντόπιων ήταν τέτοιας έντασης, ώστε υπήρξε κίνδυνος να προκληθεί εμφύλια σύρραξη. Υπό τον φόβο αυτό, επομένως, η κυβέρνηση επιδίωξε να μεταθέσει χρονικά τη λήψη οριστικής απόφασης, αναβάλλοντας προσωρινά τη μετεγκατάσταση των Σουλιωτών μέχρι να ελέγξει την κατάσταση στο Ζαπάντι ο έπαρχος του Μεσολογγίου. Προκειμένου, πάντως, να αιτιολογήσει ο Κωνσταντίνος Κωσταβασίλης την οργισμένη αντίδραση των ντόπιων επισημαίνει πως μέρος της ευθύνης βαρύνει τους ίδιους τους Σουλιώτες, οι οποίοι λόγω της υπεροπτικής τους συμπεριφοράς προκαλούσαν αισθήματα αντιπάθειας και αποστροφής. Οι Σουλιώτες προερχόμενοι από μια περιοχή γνωστή για τον ηρωισμό της θεωρούσαν πως υπερέχουν και πως είχαν αυτοδικαίως τη δυνατότητα να προβάλλουν όποια αξίωση ήθελαν. Η στάση τους αυτή, εντούτοις, προκαλούσε αντιδράσεις, οι οποίες συχνά είχαν άσχημη κατάληξη  Παρά την αποτυχία, πάντως, της όλης προσπάθειας η απόφαση αυτή αποτελεί την πρώτη ιδέα για αποκατάσταση προσφύγων στα χρόνια του Αγώνα και έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα αξιοποίησης των «εθνικών γαιών», που επρόκειτο να απασχολήσει αργότερα το νεοελληνικό κράτος.
Από τους Ηπειρώτες πρόσφυγες, πάντως, πρώτοι οι Σουλιώτες πέτυχαν να εκπροσωπηθούν στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση, όπου έθεσαν ως βασικό θέμα την παραχώρηση τόπου για μόνιμη εγκατάσταση. Αν και ήταν από τους τελευταίους που έφτασαν στις απελευθερωμένες περιοχές, όπως τονίζει ο Κωνσταντίνος Κωσταβασίλης, έσπευσαν να διεκδικήσουν πρώτοι περιοχές της επιλογής τους προκειμένου να εγκατασταθούν μόνιμα.
Για τους Σουλιώτες, όμως, οι αναβολές δεν είχαν ούτε κατά την οθωνική περίοδο τέλος. Αποφασίστηκε το 1837 η ίδρυση συνοικισμού τους στο Αντίρριο, η οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκε. Σοβαρότερη φαίνεται ότι ήταν η προσπάθεια ίδρυσης ενός συνοικισμού Ηπειρωτών στην Κυλλήνη το 1840. Άλλοι Ηπειρώτες και Σουλιώτες εγκαταστάθηκαν στη Ναύπακτο.