Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Πώς θα βρούμε την ευτυχία (χωρίς να την ψάχνουμε);

Sergey Taran
 
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Πώς θα βρούμε την ευτυχία (χωρίς να την ψάχνουμε);
 
Κείμενο 1: Πώς θα βρούμε την ευτυχία (χωρίς να την ψάχνουμε);
 
Η καθηγήτρια ψυχολογίας του Yale, Laurie Santos, διοργάνωσε το πιο δημοφιλές μάθημα στην ιστορία του πανεπιστημίου. Το θέμα του; Η επιστήμη της ευτυχίας. Της ζητήσαμε να μας δώσει τα φώτα της.
 
Για ποιον λόγο θεωρείτε ότι το σεμινάριο είναι τόσο δημοφιλές;
Η ευτυχία είναι ένα θέμα που απασχολεί την ανθρωπότητα από πάντα. Ακόμα από την αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι αναρωτιούνταν για το πώς θα καταφέρουν να νιώσουν ευδαιμονία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο έγγραφο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας υπάρχει η εξής φράση: «Στα δικαιώματα [κάθε πολίτη] περιλαμβάνονται η ζωή, η ελευθερία και η αναζήτηση της ευτυχίας». Αποτελεί κυριολεκτικά μέρος του ιδρυτικού εγγράφου της χώρας! Όμως, η ανησυχία για την ψυχική μας υγεία αυξήθηκε κατά την πανδημία. Δόθηκαν αρκετές οδηγίες για το πώς θα προφυλάξουμε τη σωματική μας υγεία φορώντας μάσκες ή κρατώντας αποστάσεις, αλλά οι απαντήσεις για την ψυχική μας υγεία ήταν λειψές. Είναι σύνηθες να μην υπάρχει καθοδήγηση από τους φορείς της δημόσιας υγείας και αυτός, νομίζω, είναι και ο λόγος που το σεμινάριο είναι τόσο δημοφιλές. Οι περισσότεροι το παρακολουθούν όχι μόνο για να βρουν απαντήσεις, αλλά και για να βρουν επιστημονικά τεκμηριωμένες στρατηγικές που θα τους οδηγήσουν στην ευτυχία.
 
Πώς θα ορίζατε την ευτυχία;
Οι κοινωνικοί επιστήμονες ορίζουν την ευτυχία «ως την κατάσταση του να είσαι ικανοποιημένος στη ζωή σου και να είσαι ικανοποιημένος με τη ζωή σου». Το πρώτο σκέλος αφορά το ποσοστό των θετικών συναισθημάτων που έχει κάποιος, όπως για παράδειγμα χαρά, απόλαυση, δέος. Δεν χρειάζεται να υπάρχει πλήρης απουσία αρνητικών συναισθημάτων. Στην πραγματικότητα υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αρνητικά συναισθήματα συμβάλλουν σε μια πιο γεμάτη ζωή, αλλά σίγουρα η αναλογία των θετικών συναισθημάτων σε σχέση με τα αρνητικά πρέπει να είναι καλή. Το δεύτερο σκέλος αφορά το αν βρίσκετε νόημα και σκοπό ή αν αισθάνεστε ηθικά «καλός» άνθρωπος. Αν ικανοποιούνται και τα δύο σκέλη, τότε θα μπορούσαμε να σας κατατάξουμε στην κατηγορία των ευτυχισμένων.
 
Πιστεύετε ότι έχουμε εμμονή με τη δυστυχία;
Πολλές φορές το μυαλό μάς «λέει» ψέματα. Δεν έχουμε απαραίτητα την καλύτερη αίσθηση όταν πρόκειται για τα πράγματα που θεωρούμε ότι θα μας κάνουν ευτυχισμένους. Αναζητούμε χρήματα, φήμη ή την αγορά καινούργιων πραγμάτων. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτά τα πράγματα δεν θα μας κάνουν ευτυχισμένους ή τουλάχιστον δεν θα μας κάνουν ευτυχισμένους για πολύ καιρό. Πολλοί από εμάς καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι, αλλά το κάνουμε λάθος. Κυνηγάμε τα λάθος πράγματα. Το πρόβλημα είναι ότι είμαστε περισσότερο «χαμένοι» από ό,τι ήμασταν παλαιότερα. Υπήρχαν δομές γύρω μας, όπως πολιτιστικοί και θρησκευτικοί θεσμοί, που μας έδιναν μια κατευθυντήρια γραμμή, κάτι που τώρα φθίνει σε μεγάλο βαθμό. Η επιστήμη της ευτυχίας μπορεί πραγματικά να μας βοηθήσει να καταρρίψουμε κάποιους μύθους για το πώς μπορούμε να γίνουμε ευτυχισμένοι.
 
Λέγεται ότι το να αναζητούμε συνεχώς την ευτυχία μπορεί τελικά να μας εμποδίζει από το να αισθανθούμε πραγματικά ευτυχισμένοι. Τι γνώμη έχετε;
Όταν είσαι αφοσιωμένος στο κυνήγι της ευτυχίας, ενδέχεται να χάσεις μερικά από τα πράγματα που μπορεί να σε κάνουν ευτυχισμένο. Για παράδειγμα, το να είσαι παρών και να απολαμβάνεις τη στιγμή είναι κάποιοι από τους τρόπους για να βελτιώσετε την αίσθηση της ευημερίας σας, αλλά, αν εστιάζεστε στο «πώς μπορώ να γίνω ευτυχισμένος;», είναι δύσκολο να βρίσκεστε στο εδώ και τώρα. Πάρτε για παράδειγμα την ανθρώπινη επαφή – ένας άλλος μεγάλος παράγοντας που βελτιώνει σε μεγάλο βαθμό την αίσθηση της ευτυχίας. Σύμφωνα με έρευνες, η κοινωνική σύνδεση μπορεί πραγματικά να μας κάνει να νιώσουμε πιο ευτυχισμένοι απλώς και μόνο με το να βρισκόμαστε κοντά με άλλους ανθρώπους και να περνάμε χρόνο μαζί τους. Αυτή τη στιγμή γίνεται πολύς ντόρος για την αυτοφροντίδα, δηλαδή το να αφιερώνεις χρόνο στο να κάνεις πράγματα για τον εαυτό σου, αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι δεν βοηθάει αρκετά. Αυτό που οδηγεί στην ευτυχία είναι η εστίαση στους άλλους. Οι άνθρωποι που κάνουν δωρεές είναι πιο ευτυχισμένοι από εκείνους που δεν κάνουν. Το να κάνετε αυθόρμητα κάτι καλό για κάποιον άλλο, όχι από υποχρέωση ή επειδή αισθάνεστε ότι πρέπει, αλλά επειδή το επιλέγετε, είναι ένας πραγματικός τρόπος για να ενισχύσετε την ευτυχία σας. Πολλές φορές βιώνουμε τον δρόμο προς την ευτυχία ως ένα μοναχικό μονοπάτι, αδιαφορώντας για τις κοινωνικές σχέσεις και τα οφέλη που μπορούν να μας δώσουν. Έτσι, το να έχετε εμμονή με την επιδίωξη της ευτυχίας σημαίνει ότι δεν μπορείτε να επικεντρωθείτε στα πράγματα που θα σας κάνουν πραγματικά ευτυχισμένο στο παρόν. Είναι πολύ ειρωνικό, αν το σκεφτείτε.
 
Σίμος Καβαλιεράτος, Η Καθημερινή, 21.03.2022
 
Κείμενο 2: Νικηφόρος Βρεττάκος «Απόλογος σ’ ένα βουνό»
 
Άλλο προνόμιο δεν αξιώνω, εκτός
απ’ την ύπαρξη. Έχω αποκτήσει
τον πλούτο να είμαι μια πέτρα, ψυχρή
προς τη ματαιότητα, ευαίσθητη προς το φως.
Δε μου καίει το χιόνι πια την πανάρχαιη
γυμνότητα. Αρθρώνω το λόγο μου όπως εσύ
το χείμαρρο. Δε με διακόπτει
η θύελλα. Πάνω της, κι όταν δεν βλέπω,
ακούω: Πότε τον ήλιο και πότε
το ανάλαφρο αμάξι της Αφροδίτης
που πλέει αχτιδίζοντας. Συγκέντρωσα
μέσα μου τ’ αναγκαία. Εξασφάλισα ό,τι
μου χρειάζεται για συνεννόηση
με την αιωνιότητα. Ευτύχησα.
 
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε με συντομία (60-70 λέξεις) την απάντηση της ψυχολόγου στο τελευταίο ερώτημα που της τίθεται.
Μονάδες 15
 
Η ψυχολόγος επισημαίνει πως το συνεχές κυνήγι της ευτυχίας αποτρέπει το άτομο από το να απολαμβάνει το παρόν και να εκτιμά το χρόνο που περνά με τους άλλους ανθρώπους. Διαφωνεί, συνάμα, με την αντίληψη πως η ευτυχία προκύπτει μέσα από την ενασχόληση με τον εαυτό μας. Η ίδια θεωρεί πως η ανιδιοτελής προσφορά στους άλλους, οι κοινωνικές σχέσεις και γενικότερα το ενδιαφέρον για τους άλλους διασφαλίζουν την εύρεση της ευτυχίας.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να εξηγήσετε τι, κατά τη γνώμη σας, εννοεί η ψυχολόγος με την ακόλουθη διαπίστωση: «Αυτό που οδηγεί στην ευτυχία είναι η εστίαση στους άλλους.» (70-80 λέξεις)
Μονάδες 10
 
Η κατάκτηση, κατά τρόπο ουσιαστικό, της ευτυχίας δεν μπορεί να προκύψει τόσο μέσα από την ενασχόληση του ατόμου με τον εαυτό του όσο μέσα από το ενεργό ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο. Με την αλτρουιστική προσφορά στους άλλους, με την ανυπόκριτη συντροφικότητα και με την ειλικρινή στήριξη των άλλων ανθρώπων το άτομο κατορθώνει να βιώσει διαρκέστερα και εντονότερα συναισθήματα ευδαιμονίας, εφόσον οι πράξεις του, αλλά και η ίδια η ύπαρξή του αποκτούν βαθύτερο νόημα.    
 
Β2.α. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στο πλαίσιο του τίτλου λαμβάνοντας υπόψη τις νοηματικές συνδέσεις που δημιουργούν με το περιεχόμενο του κειμένου. (μονάδες 6)
 
Στο πλαίσιο του τίτλου αξιοποιούνται δύο σημεία στίξης μέσω των οποίων δημιουργούνται διασυνδέσεις με το περιεχόμενο του κειμένου. Το ερωτηματικό που φανερώνει τον ερωτηματικό χαρακτήρα της πρότασης λειτουργεί παραλλήλως δηλωτικά για το γεγονός πως στο κείμενο θα διερευνηθεί η απάντηση του ερωτήματος αυτού. Παραλλήλως, ωστόσο, η διευκρίνιση που περιέχεται στην παρένθεση (χωρίς να την ψάχνουμε) προϊδεάζει τον αναγνώστη πως στο κείμενο δεν θα δοθούν «οδηγίες» για το πώς μπορεί κάποιος να ευτυχήσει. Ο αναγνώστης, επομένως, κατανοεί ήδη μέσω του τίτλου πως το περιεχόμενο δεν περιλαμβάνει στρατηγικές για την επίτευξη της ευτυχίας, αλλά κάποιου είδους συμβουλές σχετικά με το ποια στάση μπορούν να τηρούν τα άτομα, ώστε να φτάσουν στην κατάσταση της ευτυχίας χωρίς να το επιδιώκουν συνειδητά. 
 
β. Να εξηγήσετε σε τι αποσκοπεί η ιστορική αναδρομή στο πλαίσιο της πρώτης απάντησης (μονάδες 5) και σε τι η αναφορά σε καταστάσεις της σύγχρονης εποχής στην ίδια απάντηση (μονάδες 4).
Μονάδες 15
 
Με την ιστορική αναδρομή η καθηγήτρια ψυχολογίας επιδιώκει να αναδείξει την ιδιαίτερη βαρύτητα του υπό συζήτηση θέματος και να τονίσει πως η αναζήτηση της ευτυχίας δεν αποτελεί κάποια νέα -και πιθανώς πρόσκαιρη- «τάση». Αποτελεί ένα ζήτημα που απασχολεί διαχρονικά τους ανθρώπους -ήδη από την αρχαιότητα- και, πολύ περισσότερο, μία επιδίωξη που συνιστά βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, όπως αυτό προκύπτει από τη συμπερίληψή της στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Υπ’ αυτή την έννοια προλαβαίνει τις όποιες πιθανές σκέψεις πως πρόκειται για ένα ήσσονος σημασία θέμα της σύγχρονης «καλομαθημένης» κοινωνίας.
Από την άλλη, η καθηγήτρια ψυχολογίας προκειμένου να εξηγήσει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το σχετικό σεμινάριο που διοργάνωσε στο Πανεπιστήμιο δεν αρκείται στην επισήμανση της βαρύτητας που έχει το θέμα του. Προχωρά σε μια υπενθύμιση των εντελώς σύγχρονων δεδομένων που προκλήθηκαν εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19) προκειμένου να γίνει αντιληπτό πως ο κλονισμός της ψυχικής υγείας των ανθρώπων, λόγω των παρατεταμένων περιοριστικών μέτρων για τη διασφάλιση της σωματικής τους υγείας, ήταν αναμενόμενο να ενισχύσει το ενδιαφέρον σχετικά με το θέμα της ευτυχίας. Η έλλειψη επίσης και τεκμηριωμένης καθοδήγησης για την προφύλαξη της ψυχικής υγείας των ατόμων δημιούργησε έντονη ανάγκη για «επιστημονικά τεκμηριωμένες στρατηγικές» σχετικά με την επίτευξη της ευτυχίας.
 
Β3. Στο πλαίσιο της τρίτης απάντησής της η ψυχολόγος επιχειρεί να τονίσει πως οι άνθρωποι δεν έχουν πάντοτε ορθή αντίληψη σχετικά με το τι μπορεί να τους κάνει ευτυχισμένους. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις οποίες επιτυγχάνει τον στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6), και να εξηγήσετε τη λειτουργία της καθεμιάς από αυτές στο κείμενο (μονάδες 9). Μονάδες 15
 
Η ψυχολόγος προκειμένου να τονίσει τη λανθασμένη αντίληψη των ανθρώπων σχετικά με το πώς διασφαλίζεται η ευτυχία αξιοποιεί ορισμένες γλωσσικές επιλογές. Ειδικότερα, με τη χρήση ουσιαστικών και ρημάτων που δηλώνουν υποκειμενική αντίληψη («αίσθηση», «θεωρούμε») καθιστά αντιληπτό το γεγονός πως οι άνθρωποι αναζητούν την ευτυχία χωρίς να έχουν πραγματική γνώση για το πώς θα επιτύχουν τη διασφάλισή της. Με τη χρήση, μάλιστα, επαναλήψεων («λάθος / λάθος», «δεν θα μας κάνουν ευτυχισμένους / δεν θα μας κάνουν ευτυχισμένους») παρουσιάζει εμφατικά την τάση των ανθρώπων είτε να κάνουν επιλογές οι οποίες δεν οδηγούν στην ευτυχία είτε να την αναζητούν με λανθασμένο τρόπο. Με τη χρήση, συνάμα, μεταφορικού λόγου («χαμένοι») επιδιώκει να φανερώσει την απομάκρυνση των ανθρώπων από θεσμούς και δομές του παρελθόντος που πρόσφεραν στους παλαιότερους καθοδήγηση και τους έφερναν πλησιέστερα στην ευτυχία.
 
ΘΕΜΑ Γ
Να εξηγήσετε πώς κατόρθωσε ο ήρωας του ποιήματος να ευτυχήσει. Στην απάντησή σας να αξιοποιήσετε τρεις διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
 
Ο ήρωας του ποιήματος κατορθώνει να ευτυχήσει αποδίδοντας σημασία μόνο σε ό,τι έχει πραγματική ουσία, καθώς και σε ό,τι διαφυλάττει μέσα του τα θετικά αισθήματα της αισιοδοξίας και της ελπίδας. Όπως εμφατικά δηλώνει στους εισαγωγικούς στίχους το μόνο που αποζητά είναι το προνόμιο της ύπαρξης. Τα λόγια του, μάλιστα, τα απευθύνει με τη μορφή ενός απολογισμού σε ένα βουνό˙ ποιότητες του οποίου αξιοποιεί προκειμένου να τονίσει τη δική του διαδρομή μέχρι την ψυχική ωρίμανση. Παρουσιάζει, για παράδειγμα, κατά τρόπο μεταφορικό τον εαυτό του ως «πέτρα» που έχει την πολύτιμη ιδιότητα να απωθεί το αίσθημα ματαιότητας, αλλά να ανταποκρίνεται θετικά στο αισιόδοξο κάλεσμα του φωτός. Έχει, συνάμα, κατορθώσει να αρθρώνει τον λόγο του και να εκφράζει τις σκέψεις του με την ελευθερία και τη δυναμική που έχει ο χείμαρρος του βουνού, όπως δηλώνεται με σχήμα παρομοίωσης («όπως εσύ το χείμαρρο»). Μιλά ακόμη κι όταν οι εξωτερικές συνθήκες είναι εξαιρετικά δυσμενείς, διότι μπορεί να αντιληφθεί πέρα από αυτές τη σταθερή ύπαρξη των θετικών στοιχείων της ζωής, όπως είναι ο ήλιος ή το φως των πλανητών. Ο ήρωας, όπως αυτό δηλώνεται εμφατικά με τη συνεχή χρήση ρημάτων σε αόριστο χρόνο, κατέκτησε την αυτάρκεια, συμφιλιώθηκε με το χρόνο κι απέκτησε έτσι την ευτυχία («Συγκέντρωσα», «Εξασφάλισα», «Ευτύχησα»).
Θεωρώ πως η ορθή εκτίμηση από τον ήρωα των στοιχείων εκείνων που έχουν πραγματική σημασία, όπως κι η θέλησή του να ανταποκρίνεται κυρίως στα αισιόδοξα ερεθίσματα της ζωής, συνιστούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την κατάκτηση της ευτυχίας. Αν και σαφώς, βέβαια, η κατάσταση αυτή έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά για κάθε άτομο.
 
ΘΕΜΑ Δ
Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο αναφοράς να συντάξετε ένα δικό σας άρθρο με θέμα την επίτευξη της ευτυχίας στο οποίο θα αναφέρεστε: α) στο πώς μπορεί κάποιος να γίνει ευτυχισμένος, και β) στα πιθανά οφέλη που έχει η επίτευξη της ευτυχίας του ατόμου τόσο για το ίδιο όσο και για το κοινωνικό σύνολο. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Η επιτυχής επιδίωξη της ευτυχίας
 
     Αν αναρωτιέστε πώς θα μπορέσετε να γίνετε ευτυχισμένοι, ίσως δεν έχετε κατανοήσει ή αποδεχτεί ακόμη την απλότητα των μέσων που απαιτούνται για την επίτευξη του πολυπόθητου αυτού στόχου. Αν, μάλιστα, αναλογιστούμε πόσο συχνά και πόσο μαζικά το ερώτημα αυτό απασχολεί τις κοινωνίες διαχρονικά, τότε γίνεται αντιληπτό πως είναι γενικότερα δύσκολο στους ανθρώπους να αναγνωρίσουν πως η ευτυχία προκύπτει με τον πλέον φυσικό τρόπο και με τα απλούστερα δυνατά μέσα.
     Ο αλτρουϊσμός, η ανιδιοτέλεια, η ηθική ποιότητα του ατόμου και οι ειλικρινείς διαπροσωπικές σχέσεις είναι όλα όσα χρειάζονται προκειμένου να βιώσει κάποιος την ευτυχία. Όσο κι αν στον κόσμο της διαφήμισης η ευτυχία ταυτίζεται με την πολυτέλεια και τα ακριβοπληρωμένα υλικά αγαθά, στην πραγματικότητα η προθυμία του ανθρώπου να προσφέρει στους άλλους το ενδιαφέρον και τον χρόνο του μπορεί να του διασφαλίσει πολύ πιο ουσιαστικά συναισθήματα ευδαιμονίας. Η επίγνωση πως μπορούμε να βοηθήσουμε έναν συνάνθρωπό μας και πως η παρουσία μας αποτελεί πολύτιμο στήριγμα για κάποιον άλλον έχει σαφώς μεγαλύτερη αξία από οποιοδήποτε υλικό αγαθό, καθώς μέσω αυτής αποκτά νόημα και σκοπό η ζωή μας.
     Μέσω, άλλωστε, των ειλικρινών διαπροσωπικών σχέσεων και της ανιδιοτελούς φιλίας οι άνθρωποι μπορούν να αντλήσουν διαρκέστερα συναισθήματα ευδαιμονίας, χωρίς την ψυχολογική φθορά που απαιτεί το κυνήγι του υλικού πλουτισμού. Η εσφαλμένη εντύπωση πως ο άνθρωπος οφείλει να είναι οικονομικά επιτυχημένος για να μπορέσει να ευτυχήσει, τον παρεμποδίζει από το να αντιληφθεί τον συναισθηματικό πλούτο και την αγάπη που μπορεί να αντλήσει από τις σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους του. Ο χρόνος, μάλιστα, που δαπανούν οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την επιδιωκόμενη οικονομική επιτυχία είναι συχνά χρόνος που κερδήθηκε εις βάρος των διαπροσωπικών τους επαφών, με αποτέλεσμα να εντείνεται η ψυχολογική τους δυσφορία και το αίσθημα του ανικανοποίητου.
     Η συνειδητοποίηση, ωστόσο, πως η πραγματική ευτυχία δεν βασίζεται στα χρήματα, αλλά στις σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω μας, απαλλάσσει το άτομο από το περιττό άγχος της ατέρμονης επιδίωξης του υλικού πλουτισμού και του προσφέρει την αναγκαία αίσθηση εσωτερικής ισορροπίας. Μόλις, δηλαδή, το άτομο κατανοήσει πως έχει γύρω του όλα όσα χρειάζεται για να βιώσει την ευτυχία, αποκτά τη δυνατότητα να διαχειρίζεται ορθότερα το χρόνο του και παύει να στερεί από τον εαυτό του πολύτιμες στιγμές με τους οικείους και τους φίλους του για χάρη πρόσθετων επαγγελματικών υποχρεώσεων. Αποκτά, συνάμα, μεγαλύτερη εκτίμηση για τους συνανθρώπους του και επιδιώκει μια πιο ουσιαστική και ειλικρινή επαφή μαζί τους. Ανατρέπεται, έτσι, η επιζήμια αντίληψη των ακραία ανταγωνιστικών κοινωνιών πως τα χρήματα ή τα υλικά αγαθά έχουν μεγαλύτερη σημασία από τους ανθρώπους κι αυτό επιφέρει σαφή βελτίωση στην ποιότητα της κοινωνικής συνύπαρξης.
     Αν, επομένως, επιθυμείτε πραγματικά να ευτυχίσετε μην αποδίδετε στην ευτυχία το χρώμα του χρήματος. Φανταστείτε την προτιμότερα με τον ήχο και την εύθυμη διάθεση μιας πολύβουης παρέας, μιας παρέας ανθρώπων που αγαπάτε και σας αγαπούν.