Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Το κουτσομπολιό κάνει καλό, το λένε και οι ειδικοί

Kt Allen 

 
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου: Το κουτσομπολιό κάνει καλό, το λένε και οι ειδικοί
 
Κείμενο 1: Το κουτσομπολιό κάνει καλό, το λένε και οι ειδικοί
Παρότι θεωρείται κακή συνήθεια από αρχαιοτάτων χρόνων, οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι το κουτσομπολιό είναι τόσο παλιό όσο και η γλώσσα, είναι θεμέλιος λίθος της κοινωνίας.
 
     «Το κουτσομπολιό βοηθά να διατηρείται η συνοχή της κοινότητας, διασφαλίζοντας πως όλοι είναι ενήμεροι σχετικά με το τι κάνει ποιος και με ποιον», σημειώνει ο Ρόμπιν Ντάνμπαρ, ομότιμος καθηγητής Εξελικτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, από τους πρωτοπόρους της έρευνας σχετικά με το κουτσομπολιό, το οποίο, υποστηρίζει, βρίσκεται στον πυρήνα των ανθρώπινων κοινωνικών σχέσεων, στον πυρήνα της ίδιας της κοινωνίας. «Χωρίς το κουτσομπολιό δεν θα υπήρχε κοινωνία», έγραψε σε άρθρο του στην Επιθεώρηση Γενικής Ψυχολογίας. Ο καθηγητής της Οξφόρδης έχει δηλώσει στο παρελθόν προκλητικά ότι το κουτσομπολιό είναι για τους ανθρώπους ό,τι το grooming που χρησιμοποιούν τα ζώα για να διατηρούν κοινωνικές σχέσεις. Όπως οι χιμπαντζήδες περνούν ώρες καθαρίζοντας ο ένας τη γούνα του άλλου από ζωύφια, έτσι και οι άνθρωποι περνούν ώρες συζητώντας τις ατυχίες των γειτόνων τους – και οι δύο αυτοί τρόποι συνύπαρξης και μοιράσματος χρόνου μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία και τη διατήρηση των κοινωνικών δεσμών.
     Υπάρχουν, μάλιστα, ευρύτερα κοινωνικά οφέλη που απορρέουν από αυτές τις «κοινωνικές συζητήσεις». Το κουτσομπολιό επιτελεί μια ανέλπιστη λειτουργία ως ένας μηχανισμός κοινωνικού ελέγχου και τελικά αυτορρύθμισης των πολιτών, σημειώνει ο καθηγητής του Κολεγίου Νοξ. «Είναι ένας τρόπος να φέρονται οι άνθρωποι καλά και να είναι καλοί πολίτες, γιατί ξέρουν ότι, αν δεν το κάνουν, οι άλλοι θα συζητήσουν γι’ αυτούς. Το κουτσομπολιό μπορεί επίσης να είναι ένας τρόπος για τις ομάδες να ανακαλύψουν τους απατεώνες ανάμεσά τους και να τους αντιμετωπίσουν», εξηγεί.
     «Μια λιγότερο εμφανής λειτουργία του κουτσομπολιού είναι να παρέχει πληροφορίες για τις κοινωνικές νόρμες και οδηγίες συμπεριφοράς», σημειώνουν σε άρθρο τους οι καθηγητές Μπαουμάιστερ, Ζανγκ και Βος, τονίζοντας ότι «μπορεί να ειπωθεί πως το κουτσομπολιό δεν μένει μόνο στο να ενημερώσει τον ακροατή για τους κοινωνικούς κανόνες, αλλά τους επιβεβαιώνει.» Αυτή είναι τελικά και η βασική διαδικασία της κοινωνικοποίησης, όλοι μας μαθαίνουμε να ζούμε μαζί ως πολίτες εφαρμόζοντας τους ισχύοντες κανόνες, τους οποίους πληροφορούμαστε και εμπεδώνουμε και μέσω του κουτσομπολιού, το οποίο έτσι εξελίσσεται σε σημαντική συνιστώσα της διαμόρφωσης και της ύπαρξης μιας κουλτούρας. «Το κουτσομπολιό ήταν ο άτυπος τρόπος της κοινωνίας να εσωτερικεύει τις ολοένα και πιο πολύπλοκες σχέσεις των ανθρώπων, να προβάλλει πρότυπα και να υπαγορεύει τρόπους συμπεριφοράς», σημειώνει ο καθηγητής Παπάνης.
     Παιδευτικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει το κουτσομπολιό και στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, υποστηρίζουν οι Μπαουμάιστερ, Ζανγκ και Βος. Οι γονείς συχνά καταφεύγουν στην εξιστόρηση συμβάντων που δανείζονται από τη ζωή άλλων οικογενειών, για να διδάξουν στα παιδιά τους τους κινδύνους της κακής διατροφής ή της διάσχισης ενός δρόμου χωρίς προσοχή κ.ά. Το κουτσομπολιό λοιπόν και πάλι λειτουργεί ως μια μορφή κοινωνικής πληροφόρησης που χρησιμοποιεί την αφήγηση για να επικοινωνήσει τους κανόνες ως προέκταση της μάθησης μέσω παρατήρησης.
     Με αφορμή ή και εξαιτίας του κουτσομπολιού λοιπόν, δημιουργούμε και διατηρούμε φιλίες, κοινωνικούς δεσμούς και συναναστροφές, ερχόμαστε πιο κοντά με συνανθρώπους και συναδέλφους, ικανοποιώντας την ανάγκη μας για συντροφικότητα, αποδοχή, φιλία. Και δεν είναι μόνο αυτό, προσθέτει ο Ευστράτιος Παπάνης. «Σήμερα έχει αποδειχθεί η σχέση του κουτσομπολιού με τη χαλάρωση, την εκτόνωση του άγχους, την αποφόρτιση στους χώρους της εργασίας».
 
Mαρία Αθανασίου, Η Καθημερινή, 29.03.2022
 
Κείμενο 2: Το τρίτο στεφάνι
 
     Η διαίσθησή μου δε με γελούσε ποτέ. Ήξερα ότι μιλούσαν για μένα και τον Αργύρη κι η καρδιά μου πήγαινε να σπάσει. Ήξερα πως ο θείος Μαρκούσης δε χώνευε τους Λαχαναίους, μα είχα εμπιστοσύνη στην ορθή κρίση του μπαμπά. Περίμενα βεβαίως τις συνηθισμένες αντιρρήσεις, αλλ’ ουδ’ επί στιγμήν ότι θα μ’ έπαιρνε στο σαλόνι και θα μού ‘λεγε, μ’ εντελώς ασυνήθιστο ύφος αυστηρότητος, ότι στο εξής μου απαγόρευε να δω τον Αργύρη. Άρχισα να κλαίω και ν’ απειλώ πως θ’ αυτοκτονήσω. Εννοούσα να μου εξηγήσει ποιος ήταν ο λόγος. «Δεν είμαι πια μωρό», του λέω, «εννοώ να μου εξηγήσεις το λόγο.» «Δε μπορώ», μου λέει, «είναι πράγματα που δεν τα καταλαβαίνουν οι γυναίκες.» Έγινα έξω φρενών. «Ώστε αυτές είναι οι προοδευτικές ιδέες σου;» του λέω. Σηκώθηκε και βγήκε απ’ το σαλόνι. «Θα τα ξαναπούμε άλλη φορά», μου λέει.
     Μα δε χρειάστηκε να μου πει τίποτα. Τα ‘μαθα απ’ τη μαμά. Μου τά ‘πε με μια σκληρότητα που αν της έχω συγχωρήσει είναι μόνον επειδή ξέρω πόσο ακριβά το πλήρωσε στον αγαπημένο της γιο. Ό,τι κοροϊδεύει κανείς σ’ αυτό τον κόσμο, το λούζεται. «Πάψε να μας ζαλίζεις» μου λέει, «έτσι κι έτσι έχουν τα πράγματα.» Την κοιτούσα αποσβολωμένη, σαν κεραυνόπληκτη. Όλα τά ‘χε βάλει ο νους μου εκτός απ’ αυτό. Έκλαψα, χτυπήθηκα, μα ύστερ’ άρχισα να σκέφτομαι: κι αν είν’ αλήθεια; Κι αποφάσισα να δω τον Αργύρη και να του μιλήσω. (Συνήθως συναντιόμασταν μπροστά στην Ακαδημία.) Αλλά όταν ήρθε εκείνη η στιγμή ήμουνα τόσο ταραγμένη, που ήταν αδύνατον να μιλήσω ήρεμα. Του είπα, χωρίς περιστροφές, ότι ο θείος Μαρκούσης είχε βάλει έναν άνθρωπο της εμπιστοσύνης του να τον παρακολουθήσει κι έμαθαν ότι είχε σχέσεις μ’ έναν…
     Δεν τελείωσα τη φράση μου. Τον είδα να κοκκινίζει και κατάλαβα ότι ήξερε τι εννοούσα. Τον κοιτούσα άφωνη, παρακαλώντας από μέσα μου να μου πει πως είναι ψέματα.
 
Κώστας Ταχτσής, Το τρίτο στεφάνι, Εκδόσεις Εξάντας  
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (50-60 λέξεις) το περιεχόμενο της τρίτης παραγράφου.
Μονάδες 15
 
Σύμφωνα με τις απόψεις των ειδικών το κουτσομπολιό συνιστά τρόπο διάδοσης και εδραίωσης των αποδεκτών κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς. Διαδραματίζει, έτσι, σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης, εφόσον μέσω αυτού οι σχετικοί κανόνες διαδίδονται, αλλά και επιβεβαιώνονται. Το κουτσομπολιό, άλλωστε, είχε διαχρονικά τη δυνατότητα να μεταδίδει κανόνες συμπεριφοράς, να αναδεικνύει πρότυπα, να βοηθά στην κατανόηση της πολυπλοκότητας των σχέσεων, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της κουλτούρας μιας κοινωνίας.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Με ποιους τρόπους τεκμηριώνεται στην πρώτη παράγραφο η άποψη του καθηγητή Ντάνμπαρ ότι: «Χωρίς το κουτσομπολιό δεν θα υπήρχε κοινωνία»;
Μονάδες 10
 
Η άποψη του καθηγητή Ντάνμπαρ τεκμηριώνεται αρχικώς με τη χρήση ενός επιχειρήματος, στο πλαίσιο του οποίου αιτιολογείται η σημασία του κουτσομπολιού για τη διατήρηση της συνοχής μιας κοινότητας, μιας και μέσω αυτού όλοι οι πολίτες της κοινότητας ενημερώνονται για το τι κάνουν οι υπόλοιποι γύρω τους. Ακολούθως, καταγράφεται η διαπίστωση του ίδιου καθηγητή πως το κουτσομπολιό βρίσκεται στον πυρήνα των ανθρώπινων σχέσεων και της κοινωνίας. Σημαντικό ρόλο, συνάμα, στην τεκμηρίωση της άποψης του καθηγητή έχει και η αναλογία που κάνει ο ίδιος ανάμεσα στο grooming των ζώων και τις συζητήσεις μεταξύ των ανθρώπων σχετικά με το πώς βοηθούν στη δημιουργία και τη διατήρηση των κοινωνικών δεσμών. Όπως, δηλαδή, οι χιμπαντζήδες καθαρίζουν ο ένας τη γούνα του άλλου από ζωύφια και συσφίγγουν έτσι τις μεταξύ τους σχέσεις, κατά τρόπο ανάλογο ενισχύονται και οι σχέσεις των ανθρώπων, όταν περνούν ώρες κουτσομπολεύοντας τους γείτονές τους.
 
Β2.α. Να εξηγήσετε πώς συνδέεται ο τίτλος με το περιεχόμενο του κειμένου. (μονάδες 7)
 
Ο τίτλος του κειμένου έχει άμεση σύνδεση με το περιεχόμενό του, εφόσον προϊδεάζει τον αναγνώστη για δύο βασικές πτυχές του. Αρχικά με την εισαγωγική διαπίστωση («Το κουτσομπολιό κάνει καλό») καλύπτεται σημαντικό μέρος του περιεχομένου, καθώς στο πλαίσιο του κειμένου αναδεικνύεται η σημασία του κουτσομπολιού, μεταξύ άλλων, στη διατήρηση της συνοχής της κοινωνίας, στον έλεγχο της συμπεριφοράς των πολιτών, καθώς και στην εμπέδωση των κανόνων λειτουργίας της κοινωνίας. Ακολούθως, το σχόλιο που εμπεριέχεται στον τίτλο («το λένε και οι ειδικοί») επιβεβαιώνεται πλήρως στο κείμενο, εφόσον η πλειονότητα των απόψεων σχετικά με τη θετική συνεισφορά του κουτσομπολιού προέρχεται από τοποθετήσεις καθηγητών και μελετητών του σχετικού κοινωνικού φαινομένου.
 
β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην καταληκτική παράγραφο, όπως και του ασύνδετου σχήματος στην ίδια παράγραφο. (μονάδες 8)
Μονάδες 15
 
Με τη χρήση των εισαγωγικών δηλώνεται πως τα όσα περιέχονται σε αυτά αποτελούν λόγια του καθηγητή Ευστράτιου Παπάνη, τα οποία παρατίθενται αυτολεξεί, χωρίς καμία παρέμβαση της γράφουσας.
Στο πλαίσιο της καταληκτικής παραγράφου η γράφουσα αξιοποιεί το ασύνδετο σχήμα προκειμένου να αποδώσει με νοηματική πυκνότητα ό,τι συνιστά έναν γενικό απολογισμό της συνεισφοράς του κουτσομπολιού («δημιουργούμε και διατηρούμε φιλίες, κοινωνικούς δεσμούς…, ερχόμαστε πιο κοντά…, ικανοποιώντας την ανάγκη για συντροφικότητα, αποδοχή, φιλία). Κατ’ αυτό τον τρόπο η ανακεφαλαίωση βασικών θετικών στοιχείων που συνδέονται με το κουτσομπολιού γίνεται επιγραμματικά και μεταδίδει με συντομία τις αναγκαίες πληροφορίες στον αναγνώστη.
 
Β3. Στο πλαίσιο της τρίτης παραγράφου γίνεται χρήση τόσο του γ΄ ενικού ρηματικού προσώπου όσο και του α΄ πληθυντικού. Να αιτιολογήσετε την υφολογική και νοηματική λειτουργία τους.
Μονάδες 15
 
Με την αξιοποίηση του γ΄ ενικού ρηματικού προσώπου («παρέχει», «εσωτερικεύει», «υπαγορεύει») γίνεται με τρόπο αντικειμενικό η παρουσίαση συγκεκριμένων λειτουργιών που επιτελούνται από το κουτσομπολιό. Πρόκειται, μάλιστα, για πληροφορίες που αποδίδουν τις θέσεις επιστημόνων και αυτό ενισχύει την αίσθηση εγκυρότητας του κειμένου. Το γ΄ ρηματικό πρόσωπο καθιστά το ύφος του κειμένου ουδέτερο, επιστημονικό και επίσημο.
Με τη χρήση του α΄ πληθυντικού ρηματικού προσώπου («μαθαίνουμε», «πληροφορούμαστε και εμπεδώνουμε») οι παρεχόμενες πληροφορίες φαίνεται πως αφορούν το σύνολο των ανθρώπων -ακόμη και τη γράφουσα-, γεγονός που τους προσδίδει χαρακτήρα βιωματικό. Με τη χρήση του α΄ ρηματικού προσώπου το ύφος του κειμένου καθίσταται περισσότερο οικείο και απλό, εφόσον δημιουργείται η αίσθηση πως τα όσα καταγράφονται δεν αποτελούν τόσο προϊόν κάποιας επιστημονικής μελέτης όσο πορίσματα που αντλούνται από καθημερινές εμπειρίες της ζωής.
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιος είναι ο αντίκτυπος της παρέμβασης του «θείου Μαρκούση» στην ψυχολογική κατάσταση της ηρωίδας; Συμφωνείτε με την απόφασή του να αναμιχθεί στη σχέση της ηρωίδας; Να τεκμηριώσετε την ερμηνευτική σας πρόταση αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
 
Η ηρωίδα του κειμένου έρχεται αντιμέτωπη με μια πραγματικότητα που της προκαλεί σημαντική ψυχική οδύνη, όταν ενημερώνεται πως ο Αργύρης, για τον οποίο έτρεφε ερωτικά συναισθήματα, ήταν ανειλικρινής απέναντί της, αφού ο ίδιος διατηρούσε σχέση με έναν άνδρα. Αν και ο θείος της προφανώς είχε τις αμφιβολίες του για τις προθέσεις του Αργύρη, γι’ αυτό κι έβαλε κάποιον να τον παρακολουθήσει, η ηρωίδα αγνοούσε πλήρως την αλήθεια, όπως αυτό προκύπτει από τη μεταφορά «αποσβολωμένη» και την παρομοίωση «σαν κεραυνόπληκτη» που φανερώνουν την αρχική της αντίδραση. Η ηρωίδα δεν είχε ποτέ την παραμικρή υπόνοια («Όλα τά ‘χε βάλει ο νους μου εκτός απ’ αυτό»), γι’ αυτό και πληγώνεται βαθιά από τη σχετική αποκάλυψη, όπως φαίνεται και από το ασύνδετο σχήμα «Έκλαψα, χτυπήθηκα». Διατηρεί, ωστόσο, την ελπίδα πως η πληροφορία του θείου της δεν είναι αληθινή και αποφασίζει να συναντήσει τον Αργύρη, προσδοκώντας μάταια μια διάψευση.
Η παρέμβαση του θείου της ηρωίδας, αν και είχε ως αποτέλεσμα να της προκαλέσει μεγάλο ψυχικό πόνο, δεν είναι κακοπροαίρετη και αποσκοπούσε στο να την προφυλάξει από κάποιον που την ξεγελούσε. Όπως είναι προφανές, χωρίς την παρέμβαση του θείου της, εκείνη θα συνέχιζε να νομίζει πως βρίσκεται σε μια αληθινή σχέση και θα κατέληγε πιθανώς να πληγωθεί ακόμη περισσότερο στην πορεία. Υπ’ αυτό το πρίσμα θεωρώ πως ο θείος της έπραξε σωστά, προσφέροντάς της μια πιο έγκαιρη συνειδητοποίηση της αλήθειας για τον Αργύρη.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε ένα άρθρο σας να παρουσιάσετε τα πιθανά οφέλη που προκύπτουν από το συνεχές ενδιαφέρον που εκδηλώνουν οι άνθρωποι για το τι κάνουν οι συμπολίτες τους. Μεταξύ άλλων μπορείτε να λάβετε υπόψη σας το πώς αυτό επηρεάζει τη συνοχή της κοινότητας, καθώς και το πώς επιδρά ως μηχανισμός κοινωνικού ελέγχου. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Όταν η περιέργεια βγαίνει σε καλό…
 
     Η περιέργεια των ανθρώπων για το τι κάνουν οι άλλοι δεν αποτελεί διόλου μια νέα τάση. Ανέκαθεν οι άνθρωποι -είτε από ειλικρινές ενδιαφέρον είτε με κουτσομπολίστικη διάθεση- ήθελαν να γνωρίζουν όσο περισσότερα μπορούσαν για τις ασχολίες των γύρω τους. Πρόκειται για μια συνήθεια που εκ πρώτης όψεως μοιάζει αρνητική, εφόσον αγνοεί την έννοια της ιδιωτικότητας. Στην πραγματικότητα, όμως, όσο κι αν αυτό φαντάζει παράδοξο, έχει αρκετά οφέλη.
     Χάρη στο διαρκές ενδιαφέρον των ανθρώπων για τις συνήθειες και τις δραστηριότητες των άλλων διαμορφώνεται συχνά ένα αυστηρό πλαίσιο ελέγχου, ιδίως στις μικρότερες κοινωνίες, το οποίο συγκρατεί και αποτρέπει τους ανθρώπους από άνομες ή ανήθικες πράξεις. Η επίγνωση πως κάθε πράξη και κάθε κίνηση βρίσκονται υπό τον συνεχή έλεγχο των άλλων λειτουργεί ως ένας ιδιάζον τρόπος αυτοπροστασίας των τοπικών κοινωνιών, εφόσον δρα ανασταλτικά για μη αποδεκτές συμπεριφορές ή δραστηριότητες. Είναι σαφές, άλλωστε, πως σε ελάχιστο χρόνο η οποιαδήποτε ανάρμοστη πράξη θα έχει διαδοθεί από στόμα σε στόμα, εκθέτοντας τον «δράστη» σε έναν ανελέητο κοινωνικό σχολιασμό.
     Η συνήθεια, άλλωστε, των ανθρώπων όχι μόνο να ασχολούνται με το τι κάνουν οι άλλοι, αλλά και το να μεταφέρουν σε φίλους και γνωστούς τα όσα τυχόν έμαθαν αποτελεί μια πρακτική ιδιαιτέρως επωφελή για τις κοινωνικές τους σχέσεις. Αν και φαινομενικώς παράδοξο, το να βρίσκονται οι άνθρωποι μεταξύ τους και να «κουτσομπολεύουν» τους άλλους, σχολιάζοντας τα λάθη, τις ατυχίες και ό,τι άλλο «ενδιαφέρον» τους συμβαίνει, λειτουργεί ενισχυτικά για τις μεταξύ τους σχέσεις και διαδραματίζει, έτσι, καταλυτικό ρόλο στην εδραίωση της κοινωνικής συνοχής.   
     Το «κουτσομπολιό», μάλιστα, όπως και ο αρνητικός ή ο θετικός σχολιασμός της συμπεριφοράς των άλλων επιτελεί μια ακόμη σημαντική λειτουργία, εφόσον συγκροτεί, επιβεβαιώνει και διαδίδει ένα πλέγμα αποδεκτών και μη αποδεκτών συμπεριφορών. Κατ’ αυτό τον τρόπο, κάθε μέλος της κοινότητας και πρωτίστως τα νεότερα σε ηλικία μέλη, κατανοούν και μαθαίνουν τους «κανόνες» συμπεριφοράς που θεωρεί ορθούς η εκάστοτε κοινωνία. Αποκτά, έτσι, έναν ιδιαίτερο παιδαγωγικό ρόλο το «κουτσομπολιό» που επιτρέπει στους πολίτες να αντιλαμβάνονται, χωρίς να χρειαστεί μια πιο άμεση παρέμβαση, τα όρια που θέτει η κάθε κοινωνία.
     Αξίζει, επίσης, να τονιστεί πως σε ορισμένες περιπτώσεις η αδιακρισία και η κουτσομπολίστικη διάθεση των άλλων μπορούν να αποβούν σωτήριες, όταν φέρνουν στο φως επικίνδυνες ενδοοικογενειακές καταστάσεις και οδηγούν στην παρέμβαση των αρχών. Δεν είναι λίγες οι φορές που στο πλαίσιο μιας οικογένειας σημειώνονται περιστατικά σωματικής ή και ψυχολογικής κακοποίησης, χωρίς τα θύματα να έχουν τη δυνατότητα ή το θάρρος να ζητήσουν βοήθεια. Κι είναι σ’ αυτές ακριβώς τις περιπτώσεις που το ενδιαφέρον ή ακόμη και η αδιακρισία των άλλων μπορεί κυριολεκτικά να σώσει ζωές.
     Αν και είναι προφανές πως το «ενδιαφέρον» των άλλων και η συνήθεια του κουτσομπολιού δύσκολα θα αποκτήσουν αμιγώς θετικό πρόσημο, αυτό δεν θα πρέπει να μας εμποδίζει από το να αναγνωρίζουμε τα άμεσα ή έμμεσα οφέλη τους. Το ενδιαφέρον για τους άλλους, άλλωστε, όταν είναι ειλικρινές και καλοπροαίρετο, έχει σίγουρα θετικό χαρακτήρα.