Ιστορία Προσανατολισμού: Πανελλαδικές Εξετάσεις 2022 (Θέματα & Απαντήσεις)

Lab No. 4 - The Quotography Department
 
Ιστορία Προσανατολισμού: Πανελλαδικές Εξετάσεις 2022 (Θέματα & Απαντήσεις)
 

ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΘΕΜΑ Α1
Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων ιστορικών όρων:
α. Φροντιστήριο της Τραπεζούντας
 
Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, που είχε ιδρύσει το 1682 ο μεγάλος Τραπεζούντιος δάσκαλος του Γένους Σεβαστός Κυμινήτης και λειτούργησε παρά τις αντιξοότητες μέχρι το 1922, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ηθική ανάπλαση των Ελληνοποντίων και στην ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης.
 
β. Κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων
 
Το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο έως το 1909 ήταν η εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων, πολιτικού μορφώματος υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το 1906. Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το 1908.
 
γ. Εθνικόν Κομιτάτον
 
Στο πλαίσιο της εθνοσυνέλευσης του 1862-1864 συγκροτήθηκαν, πέρα από τις παρατάξεις των πεδινών και των ορεινών, πολιτικοί σχηματισμοί με μικρότερη απήχηση, όπως το Εθνικόν Κομιτάτον, υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, που υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Α2
Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο τετράδιό σας το γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πληροφορία και δίπλα του τη λέξη Σωστό, αν η πληροφορία είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πληροφορία είναι λανθασμένη:
α. Το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού εμπορίου της Ελλάδας, τον πρώτο αιώνα της ανεξαρτησίας της, αφορούσε γεωργικά προϊόντα.
β. Στο χώρο της έγγειας ιδιοκτησίας το οθωμανικό δίκαιο δεν διέφερε από το βυζαντινορωμαϊκό που υιοθέτησε το ελληνικό κράτος.
γ. Το έργο της διάνοιξης της διώρυγας της Κορίνθου ξεκίνησε το 1881 από μια υπερβολικά αισιόδοξη αμερικανική εταιρεία.
δ. Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων ήταν σημαντικό, δεν κλόνισε όμως την εθνική οικονομία, όπως συνέβαινε με τις στρατιωτικές κινητοποιήσεις του 19ου αιώνα.
ε. Η Τράπεζα της Ελλάδος πολύ γρήγορα, μετά τη λειτουργία της, πέτυχε σταθερές ισοτιμίες της δραχμής με τα ξένα νομίσματα.
Μονάδες 10
 
α. Σωστό
β. Λάθος
γ. Λάθος
δ. Σωστό
ε. Σωστό
 
ΘΕΜΑ Β1
Ποιοι ήταν οι στόχοι του εκσυγχρονιστικού προγράμματος του τρικουπικού κόμματος και ποιες προσπάθειες έγιναν για την υλοποίησή του;
Μονάδες 12
 
Ο Τρικούπης θεωρούσε το κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης και επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος. Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου, το οποίο προέβλεπε: α) συγκρότηση κράτους δικαίου, β) εξορθολογισμό της διοίκησης, κυρίως με τον καθορισμό των προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία, γ) ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως ενίσχυση της γεωργίας, βελτίωση της άμυνας και της υποδομής, κατά κύριο λόγο του συγκοινωνιακού δικτύου της χώρας.
Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος έγιναν οι εξής προσπάθειες:
1. οργανωτικές μεταβολές και βελτίωση των οικονομικών του κράτους, με την αύξηση των φόρων και τη σύναψη δανείων και
2. παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις.
 
ΘΕΜΑ Β2
Για ποιους λόγους η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) κατά την αποκατάσταση των προσφύγων έδωσε προτεραιότητα:
α. στην ανάπτυξη της γεωργίας; (μονάδες 6)
β. στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και στη Δυτική Θράκη;
(μονάδες 7)
Μονάδες 13
 
α. Η ΕΑΠ διέκρινε την αποκατάσταση των προσφύγων σε αγροτική (παροχή στέγης και κλήρου στην ύπαιθρο) και αστική (παροχή στέγης στις πόλεις). Μολονότι οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούσαν στην πατρίδα τους «αστικά» επαγγέλματα (σχετικά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία-βιομηχανία κ.τ.λ.), δόθηκε το βάρος στη γεωργία, γιατί:
1. υπήρχαν τα μουσουλμανικά κτήματα (κυρίως στη Μακεδονία, αλλά και στην Κρήτη, τη Λέσβο, τη Λήμνο και αλλού),
2. αγροτική αποκατάσταση ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες,
3. η ελληνική οικονομία βασιζόταν ανέκαθεν στη γεωργική παραγωγή,
4. υπήρχε η πολιτική σκοπιμότητα της αποφυγής κοινωνικών αναταραχών με τη δημιουργία γεωργών μικροϊδιοκτητών αντί εργατικού προλεταριάτου.
 
β. Εξάλλου, δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη καθώς:
1. ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά κτήματα και τα κτήματα των Βουλγάρων μεταναστών (σύμφωνα με τη συνθήκη του Νεϊγύ). Αυτό θα καθιστούσε τους πρόσφυγες αυτάρκεις σε σύντομο χρονικό διάστημα και θα συντελούσε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής,
2. θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και τις απώλειες που προκάλεσαν οι συνεχείς πόλεμοι (1912-1922). Επιπλέον, έτσι εποικίζονταν παραμεθόριες περιοχές.
 

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΘΕΜΑ Γ1
Πώς αντιμετωπίστηκαν οι πρώτες στοιχειώδεις και πιεστικές ανάγκες των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα; Να απαντήσετε συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται.
Μονάδες 25
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
     Το φθινόπωρο του 1922 όλοι οι δημόσιοι χώροι της Αθήνας και του Πειραιά είχαν «καταληφθεί» από πρόσφυγες. Κεντρικές πλατείες και δρόμοι, δημόσιες υπηρεσίες, θέατρα, ξενοδοχεία, δημόσια λουτρά, αποθήκες και υπόστεγα «στέγαζαν» χιλιάδες ανθρώπους.
     Τον Σεπτέμβριο του 1922, το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας εξέδωσε απόφαση σύμφωνα με την οποία επιτρεπόταν η τοποθέτηση κλινών στους διαδρόμους των ξενοδοχείων. […]
     Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1922, σύμφωνα με ανακοίνωση του γραφείου του δημάρχου Αθηνών, περίπου 70.000 πρόσφυγες διέμεναν σε 130 πρόχειρους καταυλισμούς διάσπαρτους σε ολόκληρη την πόλη. Η δημοτική αρχή επιδόθηκε σε έναν αγώνα με το χρόνο για να καθαρίσει και να διαμορφώσει κατάλληλα χώρους στους οποίους θα μπορούσαν να διαμείνουν προσωρινά οι πρόσφυγες. […]
     Χαρακτηριστική της κατάστασης που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες μετά την αποβίβασή τους στο λιμάνι του Πειραιά είναι η εικόνα που καταγράφεται από την Τασία Χρυσάφη-Ακερμανίδου, ένα από τα παιδιά που γεννήθηκαν πάνω στα πλοία κατά τη διάρκεια μεταφοράς των προσφύγων στην Ελλάδα. […]
     Μετά από περιπλάνηση αρκετών ημερών, η οικογένεια Ακερμανίδη βρήκε στέγη με τη βοήθεια μιας γυναίκας που έμενε στη συνοικία της Γαργαρέττας κάτω από την Ακρόπολη. Ο μοναδικός χώρος που μπορούσε να τους προσφέρει ήταν ένα κοτέτσι στην αυλή του σπιτιού της. Αφού πρώτα έσφαξε τη μοναδική κότα που είχε και ασβέστωσε καλά το χώρο, το κοτέτσι αποτέλεσε το πρώτο «σπίτι» της οικογένειας Ακερμανίδη για έναν τουλάχιστον μήνα μετά την άφιξή της στην Αθήνα.
 
Μενέλαος Χαραλαμπίδης, «Πρόσφυγες και γηγενείς στη μεταπολεμική Αθήνα. Πτυχές μιας δύσκολης συνύπαρξης», στο: Αρτ. Ψαρομήλιγκος και Βασιλική Λάζου (επιμ.), Ιστορία της Μικράς Ασίας, Αθήνα 2011, σσ. 9-11 (διασκευή).
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
     «Βλέπετε εκεί;», μας λέει ο βαρκάρης. «Είναι η εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Εκεί έχουν μαζευτεί πολλοί πρόσφυγες. Πηγαίνετε κι εσείς».
     Πράγματι, προχωράμε και φτάνουμε στην εκκλησία. Η εκκλησία ήταν γεμάτη από κόσμο. […] Κάποια στιγμή, μετά από ώρες, που μου φάνηκαν αιώνες, ξημέρωσε, και με τις πρώτες χλομές ακτίνες του ήλιου κινήσαμε να βρούμε το σπίτι του συγγενή μας, του Γιάννη του Σιδέρη. Ξέραμε πως έμενε στην οδό Ευκλείας 6. Τυχεροί μέσα στα τόσα που μας συνέβαιναν, βρήκαμε το δρόμο πολύ κοντά στην εκκλησία όπου είχαμε διανυκτερεύσει. Χτυπάω την πόρτα του σπιτιού που μας δείξανε. Μου άνοιξαν κάποιοι άνθρωποι, ενοικιαστές κι αυτοί στο ίδιο κτίριο. Τότε στην Ελλάδα η φτώχεια ήταν μεγάλη. Πέντε έξι οικογένειες νοίκιαζαν ένα σπίτι και είχαν κοινή κουζίνα. Μας καλοδέχτηκαν οι άνθρωποι κι έστειλαν να ειδοποιήσουν το θείο μου το Γιάννη. Όλοι μάς φρόντισαν και μας έβαλαν να φάμε κι εμείς τους ρωτούσαμε αν είχαν δει τους δικούς μας.
 
Φιλιώ Χαϊδεμένου, Τρεις αιώνες, μια ζωή, Αθήνα 2005, σ. 146.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
     Η μεγάλη έξοδος των χριστιανών από τη Μικρά Ασία είχε ξεκινήσει. […] Οι γυναίκες και τα παιδιά χωρίστηκαν από τους άντρες τους, στριμώχτηκαν στα πλοία και διαπεραιώθηκαν στον Πειραιά ή στη Θεσσαλονίκη. Έφτασαν, καθώς σημειώνουν όλοι οι παρατηρητές, χωρίς καμία βούληση. Πέρασαν μήνες στα αυτοσχέδια προσφυγικά στρατόπεδα, όπου ζούσαν κάτω από σκηνές, στον περίβολο του ναού του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα, και σε άλλα στρατόπεδα, ενώ φιλάνθρωποι εθελοντές τους εφοδίαζαν με σούπα, ψωμί και κουβέρτες, ώσπου να βρουν τη θέληση να σταθούν ξανά στα πόδια τους.
 
Michael Llewellyn Smith, Το όραμα της Ιωνίας: Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922 (μτφρ. Λίνα Κάσδαγλη), Αθήνα 2002, σσ. 550-551.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
Στην αρχή το κράτος αντιμετώπισε με τα μέσα που διέθετε τις πρώτες στοιχειώδεις και πιεστικές ανάγκες των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής: διατροφή, προσωρινή στέγαση, ιατρική περίθαλψη. Κινητοποιήθηκαν επίσης ιδιώτες, ατομικά ή οργανωμένα. Αποφασιστική, ιδιαίτερα για την ιατρική περίθαλψη και την παροχή φαρμάκων, υπήρξε η δραστηριοποίηση στην Ελλάδα ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων. Διενεργήθηκαν έρανοι, οργανώθηκαν πρόχειρα συσσίτια και έγινε προσπάθεια για καθημερινή διανομή ψωμιού, παροχή ρουχισμού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης. Όπως επισημαίνει ο Michael Llewellyn Smith (Κείμενο Γ), η διανομή φαγητού και σκεπασμάτων στα «προσφυγικά στρατόπεδα» γινόταν από εθελοντές, οι οποίοι στήριζαν τους πρόσφυγες με φιλάνθρωπη διάθεση.
Με την άφιξη των προσφύγων, το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε το Υπουργείο Περιθάλψεως, που ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό. Στη συνέχεια το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922) ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για τη στέγαση των προσφύγων. Πλήθος ξεπρόβαλαν οι αυτοσχέδιες κατασκευές που χρησίμευαν ως προσωρινά καταλύματα (καλύβες, παράγκες, σκηνές) γύρω από τις πόλεις, σε πλατείες ή στα κενά οικόπεδα των πόλεων. Σύμφωνα με την καταγραφή του Michael Llewellyn Smith (Κείμενο Γ), τους πρώτους μήνες μετά την άφιξή τους στην Αθήνα, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, οι πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν σε αυτοσχέδια προσφυγικά «στρατόπεδα», στα οποία ζούσαν σε σκηνές. Ένα εκ των οποίων είχε διαμορφωθεί στον περίβολο του ναού του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Δεν έμεινε, άλλωστε, χώρος στεγασμένος που να μη χρησιμοποιήθηκε: σχολεία, εκκλησίες και τζαμιά, στρατώνες, θέατρα, δημόσια κτίρια, αποθήκες, υπόγεια. Επιτάχθηκαν τα άδεια σπίτια σε όλη την Επικράτεια. Καταλήφθηκαν ακόμη και κατοικούμενοι χώροι, οι ένοικοι των οποίων μοιράστηκαν την κατοικία τους με τους πρόσφυγες. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται από τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη (Κείμενο Α), ο οποίος τονίζει πως το φθινόπωρο του 1922 κάθε δημόσιος χώρος τόσο της Αθήνας όσο και του Πειραιά ήταν κατειλημμένος από τους πρόσφυγες. Το πρόβλημα, μάλιστα, ήταν τόσο έντονο, ώστε τον Σεπτέμβριο του 1922 το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας προχώρησε στην έκδοση απόφασης σύμφωνα με την οποία τα ξενοδοχεία μπορούσαν πλέον να τοποθετήσουν κρεβάτια ακόμη και στους διαδρόμους τους. Ενώ, στις αρχές Δεκεμβρίου 1922, όπως ανακοινώθηκε από το γραφείο του Δημάρχου της Αθήνας, σχεδόν 70.000 πρόσφυγες είχαν τοποθετηθεί σε 130 καταυλισμούς πρόχειρα διαμορφωμένους σε διάφορα σημεία της πόλης. Οι υπηρεσίες του δήμου, πάντως, προσπαθούσαν, όσο πιο γρήγορα γινόταν, να προετοιμάσουν πρόσθετους χώρους στους οποίους θα μπορούσαν να βρουν προσωρινή στέγαση οι πρόσφυγες. Ενδεικτική της δύσκολης κατάστασης που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες κατά την άφιξή τους είναι η περίπτωση της οικογένειας της Τασίας Χρυσάφη-Ακερμανίδου, η οποία, σύμφωνα με τη δική της αφήγηση, διέμεινε τον πρώτο μήνα σε ένα κοτέτσι σε μια συνοικία κοντά στην Ακρόπολη. Τις δυσχέρειες στέγασης των προσφύγων φανερώνει και η μαρτυρία της Φιλιώς Χαϊδεμένου (Κείμενο Β), σύμφωνα με την οποία, η δική της οικογένεια διέμεινε την πρώτη βραδιά σε μια γεμάτη εκκλησία και ακολούθως κατέφυγαν σε ένα συγγενικό τους σπίτι, όπου διέμεναν ήδη κι άλλοι ενοικιαστές. Όπως συνέβαινε, άλλωστε, τότε στην Ελλάδα λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης, αρκετές οικογένειες νοίκιαζαν ένα μόλις σπίτι και διαβιούσαν μαζί μοιραζόμενες ορισμένους κοινόχρηστους χώρους.
 
ΘΕΜΑ Δ1
Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες από τα κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε:
α. τα πολιτικά γεγονότα στην Κρήτη από τις 18 Μαρτίου 1901 μέχρι και την προκήρυξη εκλογών στο τέλος του 1904
(μονάδες 15)
και
β. τη στάση της αντιπολίτευσης στην εξαγγελία των εκλογών και τους σκοπούς της σύμφωνα και με την προκήρυξή της.
(μονάδες 10)
Μονάδες 25
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
     Ο Βενιζέλος απολύθηκε από τον [Ύπατο Αρμοστή] Γεώργιο και μέσα από απανωτά δημοσιεύματα στην εφημερίδα Κήρυξ των Χανίων εξήγησε τη στάση του και απάντησε στα αθηναϊκά δημοσιεύματα που τον κατηγορούσαν. […] Στο προσωπικό του σημειωματάριο ο Βενιζέλος αναφέρεται στους λόγους της απόλυσής του από τον πρίγκιπα, θεωρώντας την ως μία πράξη επίρριψης ευθυνών στο πρόσωπό του από τον Αρμοστή, λόγω της αναποτελεσματικότητας του τελευταίου και σε μία προσπάθεια να δικαιολογήσει τη στασιμότητα και το αδιέξοδο στο οποίο είχε φτάσει το Κρητικό Ζήτημα. Χαρακτηριστικά ανέφερε: «[...] Ο πρίγκηψ εξεμάνη ακολούθως εναντίον μου, διότι περιέπιπτεν από αποτυχίας εις αποτυχίαν […] και έπρεπε να ευρεθή ο αποδιοπομπαίος τράγος […]».
 
Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκης, «Η επανάσταση του Θερίσου ως εσωτερικό ζήτημα: η προσωπική διάσταση πρίγκιπα Γεωργίου-Ελευθερίου Βενιζέλου», στο: Γιώργης Μανουσάκης και Βάλια Βαρουχάκη (επιμ.), Θέρισσον 1905. 100 χρόνια. Συνέδριο υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων, Χανιά, 3-5 Μαρτίου 2005, Πρακτικά, Χανιά 2009, σ. 27.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
     Η αδυναμία της [Αρμοστείας] να προωθήσει το ενωτικό αίτημα προς τη λύση του, διεύρυνε με την πάροδο του χρόνου τις αντιδράσεις και ενίσχυσε την αντιπολιτευτική κίνηση. Ο Βενιζέλος, πολιτικά απομονωμένος μετά την απόλυση και εγκατάλειψη του προγράμματος του, τον Απρίλιο του 1901, εξέφρασε πρώτος την αντιπολιτευτική αντίδραση και πέτυχε να συσπειρώσει κάτω από το πρόγραμμά του το σύνολο των αντιπολιτευτικών δυνάμεων. Η άρνηση του πρίγκιπα Γεωργίου να αποδεχθεί οποιοδήποτε διάλογο με την αντιπολιτευτική μερίδα και η συστηματική υπονόμευση κάθε συμβιβαστικής πρωτοβουλίας έθεσε σε δοκιμασία την εσωτερική ενότητα του κρητικού λαού.
 
Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, «Η Κρητική Πολιτεία από το 1899», στο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΔ΄, Αθήνα 1977, σ. 208 (διασκευή).
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
«Οι υπογεγραμμένοι, αποτελούντες την ηνωμένην εν Κρήτη αντιπολίτευσιν, συνελθόντες εν Χανίοις τη 26η Φεβρουαρίου 1905, αποσκοπούντες εις την εκπλήρωσιν του Εθνικού Προγράμματος, αποφασίζομεν: α) Πρώτον και κύριον μέλημα ημών έστω η επίτευξις του από αιώνων επιδιωκομένου σκοπού της ενώσεως της Κρήτης μετά της ελευθέρας Ελλάδος. β) Αδυνάτου αποβαίνοντος του σκοπού τούτου, θέλομεν επιδιώξει την πολιτικήν προσέγγισιν της πατρίδος προς την ελευθέραν Ελλάδα, μεταβαλλομένης από διεθνούς απόψεως της σημερινής καταστάσεως. γ) Μη εκπληρουμένου μηδέ του σκοπού τούτου θέλομεν επιδιώξει την αναθεώρησιν του ημετέρου συντάγματος κατά το πρότυπον του ελληνικού, όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισμού. Του προγράμματος τούτου την πραγμάτωσιν θέλομεν επιδιώξει και δι’ ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων. Εν ταις ενεργείαις ημών δεν θέλομεν επιδιώξει προσωπικήν μεταβολήν, αλλ’ επελθούσης τοιαύτης θέλομεν αποκρούσει παντί σθένει και διά των όπλων έτι πάντα μη Έλληνα κυβερνήτην».
 
«Η προκήρυξη της αντιπολίτευσης», 26 Φεβρουαρίου 1905.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α) Η κρίση κορυφώθηκε στις 18 Μαρτίου 1901, όταν ο Γεώργιος απέλυσε τον Βενιζέλο από το αξίωμα του υπουργού. Για να υποστηρίξει τις απόψεις του στο εθνικό ζήτημα της Κρήτης, ο Βενιζέλος δημοσίευσε στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Χανίων, που ο ίδιος εξέδιδε, πέντε πολύκροτα άρθρα, με το χαρακτηριστικό τίτλο «Γεννηθήτω φως». Όπως διευκρινίζει ο Εμμανουήλ Γ. Χαλκιαδάκης (Κείμενο Α), μέσω των άρθρων του στην εφημερίδα «Κήρυξ» ο Βενιζέλος επιχείρησε αφενός να εξηγήσει τη δική του στάση και αφετέρου να αντικρούσει τις κατηγορίες που δημοσιεύονταν εις βάρος του σε εφημερίδες της Αθήνας. Στο προσωπικό του σημειωματάριο, πάντως, ο Βενιζέλος αποδίδει την απόλυσή του από τον Γεώργιο στο γεγονός ότι ο Αρμοστής ήθελε να αποποιηθεί τις ευθύνες του για το πόσο αναποτελεσματικός υπήρξε στη διαχείριση του Κρητικού Ζητήματος. Αναζητούσε, δηλαδή, ο Γεώργιος κάποιον για να επιρρίψει τις ευθύνες των συνεχών αποτυχιών του και της αδιέξοδης κατάστασης στην οποία είχε οδηγήσει το ζήτημα της Ένωσης. Ο Γεώργιος ακολούθησε πολιτική αδιαλλαξίας και προχώρησε σε μέτρα περισσότερο αυταρχικά, με την απαγόρευση της ελευθεροτυπίας και με διώξεις και φυλακίσεις διακεκριμένων μελών της κρητικής αντιπολίτευσης.
Κάτω από τις συνθήκες αυτές, τα πολιτικά πράγματα στην Κρήτη οδηγήθηκαν σε πλήρες αδιέξοδο και όλες οι προσπάθειες συνδιαλλαγής των αντίπαλων πολιτικών μερίδων ναυάγησαν. Γύρω από τον Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από την αυταρχική πολιτική του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις». Τις εξελίξεις αυτές επιβεβαιώνει ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος (Κείμενο Β), ο οποίος επισημαίνει πως παρά το γεγονός ότι ο Βενιζέλος βρέθηκε αρχικά μετά την απόλυσή του πολιτικά απομονωμένος, κατόρθωσε ακολούθως να πάρει με το μέρος του και να εκφράσει με τις θέσεις του το σύνολο της αντιπολιτευτικής κίνησης. Σε αυτό συνέβαλε αφενός η συνεχιζόμενη αδυναμία του Αρμοστή να προχωρήσει το ζήτημα της Ένωσης και αφετέρου η πλήρης απροθυμία του να συνομιλήσει με την αντιπολίτευση. Έτσι, με το να δρα υπονομευτικά απέναντι σε κάθε προσπάθεια συμβιβασμού ο Γεώργιος υπονόμευε την ίδια την ενότητα των πολιτών της Κρήτης. Έμπιστοι συνεργάτες του Βενιζέλου ήταν ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνος. Οι τρεις αυτοί αποτέλεσαν μια τριανδρία, που δεν δίστασε να προχωρήσει σε δυναμική αναμέτρηση με τον Πρίγκιπα.
 
β) Στο τέλος του 1904 έληξε η περίοδος της Γενικής Συνέλευσης και προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη 64 βουλευτών. Σύμφωνα με το σύνταγμα, 10 ακόμη θα διορίζονταν απευθείας από τον Πρίγκιπα. Η αντιπολίτευση αποφάσισε να μη συμμετέχει στις εκλογές αυτές, κατήγγειλε τα ανελεύθερα μέτρα του Πρίγκιπα και κάλεσε το λαό σε αποχή.
Η κατάσταση εκτραχύνθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1905, όταν η τριανδρία της αντιπολίτευσης και 15 άλλοι επιφανείς πολιτευτές συνέταξαν και υπέγραψαν προκήρυξη, με την οποία ζητούσαν μεταβολή του συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας. Σύμφωνα με την προκήρυξη αυτή που συντάχθηκε στα Χανιά (Κείμενο Γ), η αντιπολίτευση διακήρυττε πως αποσκοπούσε στην εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος. Ειδικότερα, ως πρώτο και βασικότερο στόχο της έθετε την επίτευξη της Ένωσης της Κρήτης με την ελεύθερη Ελλάδα. Αν, ωστόσο, η Ένωση δεν ήταν εφικτή, θα επιδίωκε την πολιτική έστω προσέγγιση με την Ελλάδα, όπως και την αλλαγή της υπάρχουσας πολιτικής κατάστασης από την άποψη των διεθνών εξαρτήσεων. Αν δεν μπορούσε να επιτύχει μήτε τον στόχο αυτό, τότε θα επιδίωκε την αλλαγή του συντάγματος της Κρήτης με βάση το ελληνικό, ώστε να αποδεσμευτεί το νησί από τον δεσποτισμό του Αρμοστή. Η αντιπολίτευση σημείωνε, επίσης, την πρόθεσή της να επιδιώξει τους στόχους της με δυναμικό τρόπο, μέσω ένοπλων λαϊκών συγκεντρώσεων. Διευκρίνιζε, μάλιστα, πως δεν αποτελεί επιδίωξή της η αλλαγή του ηγετικού προσώπου, αν όμως τα πράγματα οδηγούνταν εκεί, ήταν διατεθειμένη να αποκρούσει με κάθε τρόπο ακόμη και με τη χρήση των όπλων την επιλογή ηγέτη που δεν ήταν Έλληνας. Η προκήρυξη αυτή είναι το πρώτο επίσημο επαναστατικό κείμενο, το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου.