Κωνσταντίνος Μάντης, Η «σχολή» των
Annales και νέα αντικείμενα ιστορικής μελέτης
Η «σχολή» των Annales με κύριο μέσο έκφρασης το περιοδικό «Annales d’histoire économique et sociale», που άρχισε να εκδίδεται το 1929 από δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, τους Lucien Febvre και Marc Bloch, ανανέωσε δραστικά την προσέγγιση της ιστορίας. Η επίγνωση πως η αφηγηματική ιστορία με επίκεντρο τα πολιτικά γεγονότα ήταν πια παρωχημένη και πως απαιτούνταν μια συνολικότερη θέαση της ιστορίας με τη συνδρομή της διεπιστημονικής συνεργασίας διεύρυνε τα εξεταζόμενα αντικείμενα και οδήγησε στην υιοθέτηση νέων μεθόδων μελέτης του «ιστορικού» υλικού. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η ιστορία των νοοτροπιών, η ιστορία του πολιτισμού, η εξέταση του γεωγραφικού παράγοντα, η κοινωνική διαστρωμάτωση, η οικονομική δραστηριότητα, οι ποικίλες τελετουργίες, η στάση απέναντι στην παιδική ηλικία και πολλές ακόμη πτυχές της ανθρώπινης δράσης αποτέλεσαν νέα αντικείμενα ενδιαφέροντος για τους ιστορικούς. Αντικείμενα που προσεγγίζονταν πλέον με νέες μεθόδους, όπως ήταν η ανάλυση ποσοτικών και στατιστικών δεδομένων, η σύγκριση του ίδιου φαινομένου σε διαφορετικές περιοχές ή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, η αναδρομική μέθοδος με αρκτικό σημείο εξέτασης το παρόν και σταδιακή μετάθεση προς το παρελθόν, η αξιοποίηση πηγών που παλαιότερα έμεναν αναξιοποίητες, καθώς και με διαφοροποιημένη αντίληψη της έννοιας του χρόνου (Campbell, 1999: 2-18).
Οικονομική και κοινωνική ιστορία
Όπως φανερώνει ο αρχικός τίτλος του περιοδικού των Annales πρόθεση των ιδρυτών του ήταν μια γόνιμη συνεργασία με τις υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες προκειμένου να φωτιστεί πιο αποτελεσματικά η ανθρώπινη δράση τόσο του παρόντος όσο και του παρελθόντος. Η χρονική συγκυρία, άλλωστε, της σημαντικής οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε κατά το πρώτο έτος κυκλοφορίας του περιοδικού έστρεψε το ενδιαφέρον των πολιτών στον οικονομικό τομέα, επιτρέποντας στους συνεργάτες του περιοδικού να αναδείξουν τρέχοντα θέματα της εποχής, όπως ήταν η κρίση του τραπεζικού συστήματος, η επισιτιστική κρίση και αγροτικά προβλήματα (Βόγλη, 2015: 180-183). Στο 9ο τεύχος του περιοδικού, για παράδειγμα, που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1931, μεταξύ των άρθρων του εντοπίζει κανείς εκείνο του Jacques Houdaille για τα χρηματιστήρια και τις τράπεζες της Αμερικής (Questions américaines: bourses et banques), όπως κι εκείνο του κοινωνιολόγου Paul Descamps για την εξέλιξη των κοινωνικών ομάδων στην Αυστραλία (L'évolution des types sociaux en Australie), αλλά κι εκείνο του Lucien Febvre στην ενότητα «Ιδιωτικά αρχεία και ιστορία», που αναφέρεται στα λογιστικά βιβλία και τα εμπορικά αρχεία που τηρούνταν στο Βέλγιο (Livres de comptes et papiers commerciaux conservés en Belgique). Άρθρα ενδεικτικά τόσο του διεπιστημονικού χαρακτήρα του περιοδικού όσο και της επιδίωξης των συντακτών του για τον εντοπισμό νέων πηγών προς όφελος της ιστορικής μελέτης.
Annales και νέα αντικείμενα μελέτης
Νέες μέθοδοι
Υπό την επίδραση των Annales έγινε αντιληπτή η δυναμική νέων μεθόδων αναζήτησης και αξιοποίησης πηγών. Η σειραϊκή προσέγγιση της ιστορίας, για παράδειγμα, που αποσκοπεί στη μελέτη ομοιογενών στοιχείων και την εξέλιξη αυτών στο πέρασμα του χρόνου βασίστηκε στην ύπαρξη μετρήσιμων -συχνά ανά έτος- δεδομένων, όπως είναι αυτά που σχετίζονται με τη δημογραφία ή την αγροτική παραγωγή. Προσέγγιση, μάλιστα, η οποία αν και ξεκίνησε από την οικονομική ιστορία βρήκε σταδιακά εφαρμογή και σε άλλες πτυχές της ιστορικής μελέτης (Βόγλη, 2015: 188-189, Dosse, 1993: 199-202).
Συμπεράσματα
Η «σχολή» των Annales θέτοντας ως στόχο της την ανανέωση της ιστοριογραφίας μέσω της διεπιστημονικής προσέγγισης κατόρθωσε να δώσει εξαίρετα παραδείγματα νέων προσανατολισμών και αναζητήσεων, επηρεάζοντας σημαντικά τον τρόπο θέασης της ιστορίας παγκοσμίως. Η ιστορία απομακρύνθηκε από την απλή αφηγηματική παράθεση γεγονότων και κινήθηκε προς μια πιο επιστημονική κατεύθυνση με την αξιοποίηση νέων πηγών και μεθόδων μελέτης τους.
Βιβλιογραφία
Βόγλη, Ελ., 2015. Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά του;. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε από Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις, http://hdl.handle.net/11419/3821
Campbell, P., 1999. The New History: the Annales School of History and Modern Historiography. Ανακτήθηκε από academia.edu
https://www.academia.edu/5008858/_The_Annales_School_and_Modern_Historiography_in_W_Lamont_ed_Historical_controversies_and_Historians_UCL_Press_London_1999_8_000_wds
Descamps P., L'évolution des types sociaux en Australie. In: Annales d'histoire économique et sociale. 3ᵉ année, N. 9, 1931. pp. 47-67.
Dosse, F., 1993. Η Ιστορία σε Ψίχουλα. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Febvre L., Livres de comptes et papiers commerciaux conservés en Belgique. In: Annales d'histoire économique et sociale. 3ᵉ année, N. 9, 1931. pp. 68-69.
Houdaille J., Questions américaines: bourses et banques. In: Annales d'histoire économique et sociale. 3ᵉ année, N. 9, 1931. pp. 88-94.
Η «σχολή» των Annales με κύριο μέσο έκφρασης το περιοδικό «Annales d’histoire économique et sociale», που άρχισε να εκδίδεται το 1929 από δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, τους Lucien Febvre και Marc Bloch, ανανέωσε δραστικά την προσέγγιση της ιστορίας. Η επίγνωση πως η αφηγηματική ιστορία με επίκεντρο τα πολιτικά γεγονότα ήταν πια παρωχημένη και πως απαιτούνταν μια συνολικότερη θέαση της ιστορίας με τη συνδρομή της διεπιστημονικής συνεργασίας διεύρυνε τα εξεταζόμενα αντικείμενα και οδήγησε στην υιοθέτηση νέων μεθόδων μελέτης του «ιστορικού» υλικού. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η ιστορία των νοοτροπιών, η ιστορία του πολιτισμού, η εξέταση του γεωγραφικού παράγοντα, η κοινωνική διαστρωμάτωση, η οικονομική δραστηριότητα, οι ποικίλες τελετουργίες, η στάση απέναντι στην παιδική ηλικία και πολλές ακόμη πτυχές της ανθρώπινης δράσης αποτέλεσαν νέα αντικείμενα ενδιαφέροντος για τους ιστορικούς. Αντικείμενα που προσεγγίζονταν πλέον με νέες μεθόδους, όπως ήταν η ανάλυση ποσοτικών και στατιστικών δεδομένων, η σύγκριση του ίδιου φαινομένου σε διαφορετικές περιοχές ή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, η αναδρομική μέθοδος με αρκτικό σημείο εξέτασης το παρόν και σταδιακή μετάθεση προς το παρελθόν, η αξιοποίηση πηγών που παλαιότερα έμεναν αναξιοποίητες, καθώς και με διαφοροποιημένη αντίληψη της έννοιας του χρόνου (Campbell, 1999: 2-18).
Οικονομική και κοινωνική ιστορία
Όπως φανερώνει ο αρχικός τίτλος του περιοδικού των Annales πρόθεση των ιδρυτών του ήταν μια γόνιμη συνεργασία με τις υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες προκειμένου να φωτιστεί πιο αποτελεσματικά η ανθρώπινη δράση τόσο του παρόντος όσο και του παρελθόντος. Η χρονική συγκυρία, άλλωστε, της σημαντικής οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε κατά το πρώτο έτος κυκλοφορίας του περιοδικού έστρεψε το ενδιαφέρον των πολιτών στον οικονομικό τομέα, επιτρέποντας στους συνεργάτες του περιοδικού να αναδείξουν τρέχοντα θέματα της εποχής, όπως ήταν η κρίση του τραπεζικού συστήματος, η επισιτιστική κρίση και αγροτικά προβλήματα (Βόγλη, 2015: 180-183). Στο 9ο τεύχος του περιοδικού, για παράδειγμα, που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1931, μεταξύ των άρθρων του εντοπίζει κανείς εκείνο του Jacques Houdaille για τα χρηματιστήρια και τις τράπεζες της Αμερικής (Questions américaines: bourses et banques), όπως κι εκείνο του κοινωνιολόγου Paul Descamps για την εξέλιξη των κοινωνικών ομάδων στην Αυστραλία (L'évolution des types sociaux en Australie), αλλά κι εκείνο του Lucien Febvre στην ενότητα «Ιδιωτικά αρχεία και ιστορία», που αναφέρεται στα λογιστικά βιβλία και τα εμπορικά αρχεία που τηρούνταν στο Βέλγιο (Livres de comptes et papiers commerciaux conservés en Belgique). Άρθρα ενδεικτικά τόσο του διεπιστημονικού χαρακτήρα του περιοδικού όσο και της επιδίωξης των συντακτών του για τον εντοπισμό νέων πηγών προς όφελος της ιστορικής μελέτης.
Annales και νέα αντικείμενα μελέτης
Νέες μέθοδοι
Υπό την επίδραση των Annales έγινε αντιληπτή η δυναμική νέων μεθόδων αναζήτησης και αξιοποίησης πηγών. Η σειραϊκή προσέγγιση της ιστορίας, για παράδειγμα, που αποσκοπεί στη μελέτη ομοιογενών στοιχείων και την εξέλιξη αυτών στο πέρασμα του χρόνου βασίστηκε στην ύπαρξη μετρήσιμων -συχνά ανά έτος- δεδομένων, όπως είναι αυτά που σχετίζονται με τη δημογραφία ή την αγροτική παραγωγή. Προσέγγιση, μάλιστα, η οποία αν και ξεκίνησε από την οικονομική ιστορία βρήκε σταδιακά εφαρμογή και σε άλλες πτυχές της ιστορικής μελέτης (Βόγλη, 2015: 188-189, Dosse, 1993: 199-202).
Συμπεράσματα
Η «σχολή» των Annales θέτοντας ως στόχο της την ανανέωση της ιστοριογραφίας μέσω της διεπιστημονικής προσέγγισης κατόρθωσε να δώσει εξαίρετα παραδείγματα νέων προσανατολισμών και αναζητήσεων, επηρεάζοντας σημαντικά τον τρόπο θέασης της ιστορίας παγκοσμίως. Η ιστορία απομακρύνθηκε από την απλή αφηγηματική παράθεση γεγονότων και κινήθηκε προς μια πιο επιστημονική κατεύθυνση με την αξιοποίηση νέων πηγών και μεθόδων μελέτης τους.
Βιβλιογραφία
Βόγλη, Ελ., 2015. Τι πρέπει να γνωρίζει ο ιστορικός για την επιστήμη και το επάγγελμά του;. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε από Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις, http://hdl.handle.net/11419/3821
Campbell, P., 1999. The New History: the Annales School of History and Modern Historiography. Ανακτήθηκε από academia.edu
https://www.academia.edu/5008858/_The_Annales_School_and_Modern_Historiography_in_W_Lamont_ed_Historical_controversies_and_Historians_UCL_Press_London_1999_8_000_wds
Descamps P., L'évolution des types sociaux en Australie. In: Annales d'histoire économique et sociale. 3ᵉ année, N. 9, 1931. pp. 47-67.
Dosse, F., 1993. Η Ιστορία σε Ψίχουλα. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Febvre L., Livres de comptes et papiers commerciaux conservés en Belgique. In: Annales d'histoire économique et sociale. 3ᵉ année, N. 9, 1931. pp. 68-69.
Houdaille J., Questions américaines: bourses et banques. In: Annales d'histoire économique et sociale. 3ᵉ année, N. 9, 1931. pp. 88-94.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου