Πλάτων Πολιτικός 290c-e (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)

Πλάτων Πολιτικός 290c-e (Μετάφραση & Συντακτική ανάλυση)
 
Ο Πλάτων στον διάλογο αυτό (μεταξύ 367-360 π.Χ.) διερευνά τη φύση του πολιτικού άνδρα. Οι δύο βασικοί συνομιλητές, ο Ξένος και ο Σωκράτης ο νεότερος, συμφωνούν ότι ο πολιτικός έχει την ανάγκη όσων ασκούν τις βοηθητικές τέχνες.
 
Ξένος: εἰσὶ δὲ οἵ τε περὶ μαντικὴν ἔχοντές τινος ἐπιστήμης διακόνου μόριον· ἑρμηνευταὶ γάρ που νομίζονται παρὰ θεῶν ἀνθρώποις.
 
Σωκράτης Νέος: Ναί.
 
Ξένος: Καὶ μὴν καὶ τὸ τῶν ἱερέων αὖ γένος, ὡς τὸ νόμιμόν φησι, παρὰ μὲν ἡμῶν δωρεὰς θεοῖς διὰ θυσιῶν ἐπιστῆμόν ἐστι κατὰ νοῦν ἐκείνοις δωρεῖσθαι, παρὰ δὲ ἐκείνων ἡμῖν εὐχαῖς κτῆσιν ἀγαθῶν αἰτήσασθαι· ταῦτα δὲ διακόνου τέχνης ἐστί που μόρια ἀμφότερα.
 
Σωκράτης: Φαίνεται γοῦν.
 
Ξένος: Ἤδη τοίνυν μοι δοκοῦμεν οἷόν γέ τινος ἴχνους ἐφ’ ὃ πορευόμεθα προσάπτεσθαι. Τὸ γὰρ δὴ τῶν ἱερέων σχῆμα καὶ τὸ τῶν μάντεων εὖ μάλα φρονήματος πληροῦται καὶ δόξαν σεμνὴν λαμβάνει διὰ τὸ μέγεθος τῶν ἐγχειρημάτων, ὥστε περὶ μὲν Αἴγυπτον οὐδ’ ἔξεστι βασιλέα χωρὶς ἱερατικῆς ἄρχειν, ἀλλ’ ἐὰν ἄρα καὶ τύχῃ πρότερον ἐξ ἄλλου γένους βιασάμενος, ὕστερον ἀναγκαῖον εἰς τοῦτο εἰστελεῖσθαι αὐτὸν τὸ γένος· ἔτι δὲ καὶ τῶν Ἑλλήνων πολλαχοῦ ταῖς μεγίσταις ἀρχαῖς τὰ μέγιστα τῶν περὶ τὰ τοιαῦτα θύματα εὕροι τις ἂν προσταττόμενα θύειν. Καὶ δὴ καὶ παρ’ ὑμῖν οὐχ ἥκιστα δῆλον ὃ λέγω· τῷ γὰρ λαχόντι βασιλεῖ φασιν τῇδε τὰ σεμνότατα καὶ μάλιστα πάτρια τῶν ἀρχαίων θυσιῶν ἀποδεδόσθαι.
 
Μετάφραση
- Υπάρχουν οι ασχολούμενοι με τη μαντική τέχνη, οι οποίοι έχουν κάποιο μερίδιο μιας βοηθητικής επιστήμης∙ γιατί θεωρούνται ίσως πως είναι ερμηνευτές των θεών στους ανθρώπους.
- Ναι.
- Και, αντιστοίχως, το γένος των ιερέων, σύμφωνα με τον νόμο, γνωρίζει πώς να προσφέρει στους θεούς μέσω θυσιών τα δώρα που τους αρέσουν από εμάς και με ευχές να ζητήσει για εμάς την απόκτηση αγαθών∙ αυτά λοιπόν είναι και τα δύο μέρη βοηθητικής τέχνης.
- Έτσι φαίνεται.
- Τώρα πια μου φαίνεται ότι έχουμε εντοπίσει κάποιο χνάρι προς τη ζητούμενη κατεύθυνση. Γιατί το αξίωμα των ιερέων και το αντίστοιχο των μάντεων είναι γεμάτα μεγαλοφροσύνη και απολαμβάνουν τόσο σεβαστή φήμη λόγω του μεγέθους των προσπαθειών τους, ώστε στην Αίγυπτο κανένας βασιλιάς δεν μπορεί να εξουσιάσει χωρίς να είναι ιερέας, αλλά εάν συμβεί να είναι από άλλη τάξη και έχει με τη βία ανέλθει, κατόπιν είναι υποχρεωμένος να εισχωρήσει στο ιερατικό γένος∙ ακόμη και μεταξύ των Ελλήνων σε πολλές περιοχές θα βρει κανείς ότι η τέλεση των σημαντικότερων θυσιών έχει ανατεθεί στους ανώτερους άρχοντες. Μάλιστα και σε εσάς είναι όχι λιγότερο φανερό αυτό που λέω∙ γιατί λέγεται πως σε εκείνον που έχει επιλεχθεί να είναι βασιλιάς ανατίθενται οι πιο σεβαστές και οι πιο πατροπαράδοτες από τις αρχαίες θυσίες.  
 
Λεξιλόγιο
διάκονος: 1. υπηρέτης, υπάλληλος, 2. λειτουργός, ιερέας.
ἄρα: συμπερασματικό μόριο.
βιασάμενος: με τη βία.
εἰστελεῖσθαι: να μυηθεί, να εισχωρήσει.
 
Συντακτική ανάλυση
 
εἰσὶ δὲ οἵ τε περὶ μαντικὴν ἔχοντές τινος ἐπιστήμης διακόνου μόριον·
Κύρια πρόταση
εἰσὶ: Ρήμα. οἵ ἔχοντές: Επιθετική μετοχή. μόριον: Αντικείμενο μετοχής. ἐπιστήμης: Γενική διαιρετική. τινος: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἐπιστήμης. διακόνου: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἐπιστήμης. περὶ μαντικὴν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς.
 
ἑρμηνευταὶ γάρ που νομίζονται παρὰ θεῶν ἀνθρώποις.
Κύρια πρόταση
νομίζονται: Ρήμα. οὗτοι: Υποκείμενο (εννοείται). ἑρμηνευταὶ: Κατηγορούμενο. θεῶν: Γενική αντικειμενικη. παρὰ ἀνθρώποις: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κρίση (κατά την κρίση).
 
Ναί.
Κύρια ελλειπτική πρόταση
 
Καὶ μὴν καὶ τὸ τῶν ἱερέων αὖ γένος παρὰ μὲν ἡμῶν δωρεὰς θεοῖς διὰ θυσιῶν ἐπιστῆμόν ἐστι κατὰ νοῦν ἐκείνοις δωρεῖσθαι, παρὰ δὲ ἐκείνων ἡμῖν εὐχαῖς κτῆσιν ἀγαθῶν αἰτήσασθαι·
Κύρια πρόταση
ἐπιστῆμόν ἐστι: Ρήμα. τό γένος: Υποκείμενο. δωρεῖσθαι & αἰτήσασθαι: Αντικείμενα ρήματος, τελικά απαρέμφατα (ταυτοπροσωπία). δωρεὰς: Άμεσο (σύστοιχο) αντικείμενο στο δωρεῖσθαι. θεοῖς: Έμμεσο αντικείμενο στο δωρεῖσθαι. παρὰ ἡμῶν: Εμπρόθετος προσδιορισμός προέλευσης (εκ μέρους). διὰ θυσιῶν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του μέσου. κατὰ νοῦν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τρόπου. ἐκείνοις: Δοτική προσωπική χαριστική. παρὰ ἐκείνων: Εμπρόθετος προσδιορισμός προέλευσης. κτῆσιν: Αντικείμενο απαρεμφάτου αἰτήσασθαι. ἀγαθῶν: Γενική αντικειμενική. εὐχαῖς: Δοτική του μέσου. ἡμῖν: Δοτική προσωπική χαριστική.
τῶν ἱερέων: Γενική κτητική στο γένος. αὖ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
ὡς τὸ νόμιμόν φησι
Δευτερεύουσα αναφορική παραβολική που δηλώνει τρόπο
φησι: Ρήμα. τὸ νόμιμόν: Υποκείμενο.
 
ταῦτα δὲ διακόνου τέχνης ἐστί που μόρια ἀμφότερα.
Κύρια πρόταση
ἐστί: Ρήμα. ταῦτα: Υποκείμενο (αττική σύνταξη). μόρια: Κατηγορούμενο. τέχνης: Γενική διαιρετική. διακόνου: Επιθετικός προσδιορισμός στο τέχνης. ἀμφότερα: Επιθετικός προσδιορισμός του υποκειμένου.
 
Φαίνεται γοῦν.
Κύρια πρόταση (ελλειπτική)
Φαίνεται: Ρήμα.
 
Ἤδη τοίνυν μοι δοκοῦμεν οἷόν γέ τινος ἴχνους προσάπτεσθαι.
Κύρια πρόταση
δοκοῦμεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Υποκείμενο (εννοείται). προσάπτεσθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία). ἴχνους: Αντικείμενο απαρεμφάτου. τινος: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἴχνους. μοι: Δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου. Ἤδη: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
ἐφ’ ὃ πορευόμεθα
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση
πορευόμεθα: Ρήμα. ἡμεῖς: Υποκείμενο (εννοείται). ἐφ’ ὃ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο (μεταφορική χρήση).
 
Τὸ γὰρ δὴ τῶν ἱερέων σχῆμα καὶ τὸ τῶν μάντεων εὖ μάλα φρονήματος πληροῦται
Κύρια πρόταση
πληροῦται: Ρήμα. τό σχῆμα: Υποκείμενο. τῶν ἱερέων καὶ τῶν μάντεων: Γενικές κτητικές. φρονήματος: Αντικείμενο. εὖ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. μάλα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.
 
καὶ δόξαν σεμνὴν λαμβάνει διὰ τὸ μέγεθος τῶν ἐγχειρημάτων,
Κύρια πρόταση
λαμβάνει: Ρήμα. τό σχῆμα: Υποκείμενο (εννοείται). δόξαν: Αντικείμενο. σεμνὴν: Επιθετικός προσδιορισμός στο δόξαν. διὰ τὸ μέγεθος: Εμπρόθετος προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου. τῶν ἐγχειρημάτων: Γενική κτητική.
 
ὥστε περὶ μὲν Αἴγυπτον οὐδ’ ἔξεστι βασιλέα χωρὶς ἱερατικῆς ἄρχειν,
Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση
ἔξεστι: Ρήμα. ἄρχειν: Υποκείμενο απρόσωπου ρήματος, τελικό απαρέμφατο. βασιλέα: Υποκείμενο απαρεμφάτου. χωρὶς ἱερατικῆς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στέρησης. περὶ Αἴγυπτον: Εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου.
 
ἐὰν ἄρα καὶ τύχῃ πρότερον ἐξ ἄλλου γένους βιασάμενος,
Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση
τύχῃ: Ρήμα. οὗτος: Υποκείμενο (εννοείται). βιασάμενος: Τροπική μετοχή, συνημμένη. ἐξ γένους: Εμπρόθετος της προέλευσης. ἄλλου: Επιθετικός προσδιορισμός στο γένους. πρότερον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.
 
ἀλλ’ ὕστερον ἀναγκαῖον εἰς τοῦτο εἰστελεῖσθαι αὐτὸν τὸ γένος·
Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση, η οποία ως απόδοση της υποθετικής δημιουργεί υποθετικό λόγο που δηλώνει το προσδοκώμενο.
ἀναγκαῖον ἔσται: Ρήμα (απρόσωπη έκφραση). εἰστελεῖσθαι: Υποκείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο. αὐτὸν: Υποκείμενο απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). εἰς τὸ γένος: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο (το μεταξύ). τοῦτο: Επιθετικός προσδιορισμός στο γένος. ὕστερον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.  
 
ἔτι δὲ καὶ τῶν Ἑλλήνων πολλαχοῦ ταῖς μεγίσταις ἀρχαῖς τὰ μέγιστα τῶν περὶ τὰ τοιαῦτα θύματα εὕροι τις ἂν προσταττόμενα θύειν.
Κύρια πρόταση
εὕροι ἂν: Ρήμα. τις: Υποκείμενο. θύματα: Αντικείμενο ρήματος. προσταττόμενα: Κατηγορηματική μετοχή. θύματα: Υποκείμενο μετοχής. θύειν: Άμεσο αντικείμενο μετοχής, τελικό απαρέμφατο. ταῖς ἀρχαῖς: Έμμεσο αντικείμενο μετοχής. τὰς ἀρχάς: Υποκείμενο απαρεμφάτου (εννοείται). τῶν Ἑλλήνων: Γενική διαιρετική. πολλαχοῦ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου. μεγίσταις: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀρχαῖς. τῶν περὶ τὰ τοιαῦτα: Γενική διαιρετική. μέγιστα: Επιθετικός προσδιορισμός στο θύματα. ἔτι: Επιρρηματικός προσδιορισμός της προσθήκης.
 
Καὶ δὴ καὶ παρ’ ὑμῖν οὐχ ἥκιστα δῆλον
Κύρια πρόταση
δῆλον ἐστὶ: Ρήμα (απρόσωπη έκφραση). οὐχ ἥκιστα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού (σχήμα λιτότητας). παρ’ ὑμῖν: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κρίση.
 
ὃ λέγω
Δευτερεύουσα αναφορική ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση δῆλον ἐστὶ
λέγω: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. ὃ: Αντικείμενο ρήματος.
 
τῷ γὰρ λαχόντι βασιλεῖ φασιν τῇδε τὰ σεμνότατα καὶ μάλιστα πάτρια τῶν ἀρχαίων θυσιῶν ἀποδεδόσθαι.
Κύρια πρόταση
φασιν: Ρήμα. τινὲς: Υποκείμενο (εννοείται). ἀποδεδόσθαι: Αντικείμενο ρήματος, ειδικό απαρέμφατο. τὰ σεμνότατα καὶ πάτρια: Υποκείμενα απαρεμφάτου. τῶν θυσιῶν: Γενική διαιρετική. ἀρχαίων: Επιθετικός προσδιορισμός στο θυσιῶν. τῷ βασιλεῖ: Αντικείμενο απαρεμφάτου. λαχόντι: Αναφορική μετοχή στο βασιλεῖ. τῇδε: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου. μάλιστα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.  
 
Ενδεικτικές Δραστηριότητες
 
1. Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά και τον ρόλο των μάντεων και των ιερέων σύμφωνα με το κείμενο (εἰσὶ δὲ οἵ τε περὶ […] τῶν ἐγχειρημάτων).
 
Με βάση το δοθέν χωρίο μπορούμε να διαπιστώσουμε την ιδιαίτερα σημαντική θέση που κατέχουν οι μάντεις και οι ιερείς στην κοινωνία. Οι μάντεις, από τη μία, έχουν τη δυνατότητα να ερμηνεύουν στους πολίτες τη θέληση των θεών, επιτρέποντάς τους να προσαρμόζουν κατάλληλα τη συμπεριφορά και τη δράση τους. Οι ιερείς, από την άλλη, γνωρίζουν πώς να επιλέγουν τις κατάλληλες κάθε φορά θυσίες, ώστε να ικανοποιούνται οι θεοί και να είναι έτσι περισσότερο δεκτικοί στα αιτήματα των πολιτών για την απόκτηση αγαθών. Εύλογα, επομένως, τόσο οι μάντεις όσο και οι ιερείς γίνονται αποδέκτες μεγάλου σεβασμού, εφόσον η διαμεσολαβητική τους λειτουργία στις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και θεών είναι κρίσιμη.
 
2. ὕστερον ἀναγκαῖον εἰς τοῦτο εἰστελεῖσθαι: Να θέσετε το ρήμα που εννοείται στην έγκλιση που απαιτεί το είδος του υποθετικού λόγου (ἐὰν ἄρα...).
 
Με τη διαμόρφωση της απρόσωπης έκφρασης ἀναγκαῖον ἔσται σχηματίζεται υποθετικός λόγος που δηλώνει το προσδοκώμενο, καθώς στην υπόθεση υπάρχει ἐάν + υποτακτική, ενώ στην απόδοση οριστική μέλλοντα.
 
3. Η γενική ως ονοματικός προσδιορισμός κάνει πιο συγκεκριμένο το νόημα ενός ονόματος. Να βρείτε το είδος της στις περιπτώσεις που ακολουθούν: ἐπιστήμης, ἱερέων, ἀγαθῶν, ἐγχειρημάτων, θυσιῶν. Σκεφτείτε τι θα άλλαζε στο νόημα, αν έλειπαν οι συγκεκριμένοι προσδιορισμοί.
 
ἐπιστήμης: Γενική διαιρετική στη λέξη μόριον.
ἱερέων: Γενική κτητική στο γένος.
ἀγαθῶν: Γενική αντικειμενική στο κτῆσιν.
ἐγχειρημάτων: Γενική κτητική στο μέγεθος.
θυσιῶν: Γενική διαιρετική στα σεμνότατα καὶ πάτρια.
 
Οι γενικές ως ετερόπτωτοι προσδιορισμοί επιτρέπουν την κατανόηση της νοηματικής σχέσης που υπάρχει με την προσδιοριζόμενη λέξη. Γίνεται, δηλαδή, αντιληπτό αν με τη γενική δηλώνεται το μέρος από ένα σύνολο ή αν πρόκειται για μια ιδιότητα που ανήκει στην προσδιοριζόμενη λέξη κ.ά. Με αυτό τον τρόπο καθίσταται σαφέστερο το νόημα του κειμένου. Ως εκ τούτου, αν οι συγκεκριμένοι προσδιορισμοί απουσίαζαν το νόημα του κειμένου θα ήταν ασαφές.
 
4. Να αναγνωρίσετε τη λειτουργία των αναφορικών προτάσεων:
α) ὡς τὸ νόμιμόν φησι.
Δευτερεύουσα αναφορική παραβολική που δηλώνει τρόπο, η οποία προσδιορίζει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.
 
β) ὃ λέγω,
Δευτερεύουσα αναφορική ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση δῆλον ἐστὶ.
 
γ) ἐφ’ ὃ πορευόμεθα.
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, η οποία προσδιορίζει τη λέξη ἴχνους.