Ιστορία Β΄ Λυκείου: Το σύστημα της Φεουδαρχίας (πηγή)

Wojciech Kruczynski

 
Ιστορία Β΄ Λυκείου: Το σύστημα της Φεουδαρχίας (πηγή)
 
Κείμενο Α
Η τελετουργία του όρκου υποταγής θεμελιώδης ιεροτελεστία με την οποία ένα άτομο γίνεται «ο άνθρωπος» ενός άλλου, σημαδεύει απόλυτα τη σαρκική όψη αυτής της φεουδαρχικής πίστης. Ο υποτελής γονατίζει μπροστά στον άρχοντά του, τοποθετεί τα χέρια του μέσα στα δικά του, αυτή η immixtio manuum αντιπροσωπεύει τη σύνδεση του ενός με τον άλλο, του ορκίζεται επίσημα πίστη και αναγνωρίζει τον εαυτό του δικό του άνθρωπο, αφού συμφωνήσουν ακόμη με ένα φίλημα στο στόμα, που εκδηλώνει δημόσια τη χωρίς υπεκφυγές φιλία τους. […]
Κατά τα τέλη του 9ου αιώνα σχηματίζονται αρκετά εκτεταμένα πριγκιπάτα, που από συνταγματική άποψη είναι πραγματικά κράτη, όπου οι «πρίγκιπες» ασκούν όλη την εξουσία που ανήκε προηγουμένως στο στέμμα· οι πρίγκιπες ακόμη συνδέονται με το στέμμα με όρκο υποτελείας, ο οποίος δεν επιφέρει και πολύ συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Αντίθετα με την Αυτοκρατορία και τα βασίλεια το πριγκιπάτο είναι ομοιογενές: ανταποκρίνεται στα μεγέθη της εποχής και οι ηγέτες του μπορούν να το σταθμίσουν και να το γνωρίσουν με τρόπο συγκεκριμένο. Στο επίπεδο λοιπόν αυτό παρατηρείται μια πρόοδος.
Συνεχίζει να διοικείται σύμφωνα με τους κανόνες των Καρολιδών και με τα ίδια όργανα (κόμητες, υποκόμητες). Σε ορισμένες περιπτώσεις ο πρίγκιπας δέχεται ή παίρνει τον τίτλο του δούκα, που τον θέτει πάνω από τους κόμητες και του δίνει ιδιαίτερη εξουσία και συχνά δουκικά φέουδα (που τα σφετερίζονται ή απλώς προέρχονται από τους μαρκησίους που διοικούσαν τις παραμεθόριες επαρχίες). Σε πολλές κομητείες διατηρεί και τη δικαιοδοσία του κόμη. Χάρη σ’ αυτές τις εξουσίες επιβάλλεται στους ευγενείς της περιφέρειας της οποίας ηγείται.
Η Ευρώπη από το Μεσαίωνα μέχρι το 1300, Marcel Pacant, Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ
 
Κείμενο Β
Στην εποχή αυτή, καθώς βασιλεύει ο νόμος του πιο ισχυρού και η Δύση απειλείται συνεχώς από εχθρούς εσωτερικούς και εξωτερικούς, ο αγρότης για να προφυλάξει τον εαυτό του από τη βιαιοπραγία έπρεπε να ζητήσει την προστασία του πιο κοντινού αφέντη· στις επικίνδυνες στιγμές θα μπορούσε έτσι να τοποθετήσει τη γυναίκα, τα παιδιά του και την περιουσία του στο ασφαλές κάστρο. Για αντάλλαγμα της ασφάλειας αυτής όφειλε να απαρνηθεί την κατοχή της γης του και να παραχωρεί κάθε χρόνο ένα μέρος της παραγωγής για τη συντήρηση των στρατιωτών, του φρουρίου και του ναυστάθμου του προστάτη. Απαλλασσόταν εξ άλλου από τον φόρο που έπαιρνε ο βασιλιάς. Ο φεουδάρχης πάλι είχε το δικαίωμα να απονέμει δικαιοσύνη στους κατωτέρους του, επιβάλλοντας σωματικές ή χρηματικές ποινές.
Η δυτική Ευρώπη στους μέσους χρόνους, Ζ. Τσιρπανλής, Εκδόσεις ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας τα δοθέντα κείμενα να απαντήσετε στα εξής:
α. Ποιοι βρίσκονταν στις υψηλότερες θέσεις της κοινωνικής πυραμίδας στο φραγκικό κράτος και ποια στοιχεία γνωρίζετε για την τελετή της περιβολής; (μονάδες 18)
β. Ποια ήταν η θέση των αγροτών και των πάροικων στο σύστημα της φεουδαρχίας; (μονάδες 7)
Μονάδες 25
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας ήταν ο βασιλιάς. Οι άμεσοι υποτελείς του (κομήτες, βαρόνοι, μαρκήσιοι κ.ά), που ήταν συγχρόνως και φεουδάρχες, αποτελούσαν την αριστοκρατία. Όπως, πάντως, επισημαίνεται στο Κείμενο Α, από το τέλος του 9^ου αιώνα προκύπτει μια αλλαγή στο φραγκικό κράτος με τη δημιουργία μεγάλης έκτασης πριγκιπάτων, στα οποία την εξουσία την ασκούσαν οι πρίγκιπες, υποκαθιστώντας ουσιαστικά τον βασιλιά, με τον οποίο συνδέονταν με όρκο υποτέλειας. Η δημιουργία των πριγκιπάτων βελτίωνε τις συνθήκες διοίκησης, εφόσον ο πρίγκιπας έχοντας υπό τον έλεγχό του μικρότερη έκταση μπορούσε να τη γνωρίσει καλύτερα και να τη διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά. Ο πρίγκιπας κάποτε λαμβάνει τον τίτλο του δούκα, μέσω του οποίου τοποθετούνταν ιεραρχικά σε υψηλότερη θέση από τους κόμητες. Άλλοτε ο πρίγκιπας λάμβανε την εξουσία του κόμη, ελέγχοντας πια εκείνος την κομητεία. Παραλλήλως, στον πρίγκιπα περιέρχονταν τα φέουδα που προηγουμένων ανήκαν στους μαρκησίους, οι οποίοι διοικούσαν τις παραμεθόριες περιοχές του κράτους. Με τις εξουσίες αυτές και με την ισχύ των δουκικών φέουδων, ο πρίγκιπας είχε τη δυνατότητα να επιβληθεί στους ευγενείς της περιφέρειας που βρισκόταν υπό την εξουσία του.
Από αυτούς τους αριστοκράτες εξαρτιόνταν οι κατώτεροι υποτελείς, οι οποίοι έπαιρναν επίσης γαίες ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους. Κάτοχοι φέουδων μπορούσαν να είναι και οι εκκλησιαστικοί άρχοντες. Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο και από τη λέξη αυτή ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκλήθηκε φεουδαρχική και οι άρχοντές της φεουδάρχες. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Σύμφωνα με το Κείμενο Α, στο πλαίσιο της τελετής αυτής ο κατώτερος άρχοντας, ο υποτελής, γονάτιζε μπροστά στον ανώτερο άρχοντα, τοποθετούσε τα χέρια του στα δικά του και έδινε όρκο για την πίστη που θα επιδείκνυε σε αυτόν. Η τελετή ολοκληρωνόταν με ένα φιλί στο στόμα, μια κίνηση ιδιαίτερου συμβολισμού, εφόσον φανέρωνε δημόσια την αφοσίωση στον ανώτερο άρχοντα. Το σύνολο, άλλωστε, της τελετής εμπεριείχε τη σωματική διάσταση, προκειμένου να τονιστεί η σύνδεση μεταξύ των αρχόντων και, κυρίως, το γεγονός ότι ο υποτελής έθετε τον εαυτό του υπό τη δικαιοδοσία του ανώτερου άρχοντα. Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.
 
β. Το υπόλοιπο τμήμα της κοινωνικής πυραμίδας συγκροτούσαν οι ελεύθεροι γεωργοί, που ήταν μικροϊδιοκτήτες, οι πάροικοι που αποτελούσαν την πλειονότητα των αγροτών και απολάμβαναν μια περιορισμένη ελευθερία, η οποία κατά τόπους παρουσίαζε διαβαθμίσεις (ήταν δεμένοι με τη γη, κατέβαλλαν τέλη στο φεουδάρχη της περιοχής και δεν μπορούσαν χωρίς την άδειά του να νυμφευθούν). Όπως επισημαίνεται στο Κείμενο Β, οι αγρότες πιεζόμενοι από εξωτερικούς, αλλά και εσωτερικούς εχθρούς αναζητούσαν προστασία από τον πλησιέστερο σε αυτούς «αφέντη», ώστε να μπορούν σε επικίνδυνες περιόδους να μεταφέρουν την οικογένειά τους και την κινητή περιουσία τους στο φρούριό του. Η προστασία αυτή, ωστόσο, παρεχόταν με σημαντικό οικονομικό αντάλλαγμα, εφόσον οι αγρότες παραχωρούσαν τη γη που κατείχαν στον αφέντη/φεουδάρχη και, συνάμα, τού απέδιδαν μέρος της ετήσιας παραγωγής, προκειμένου να καταστεί εφικτή η συντήρηση των στρατιωτών, του φρουρίου και του λιμανιού που ήλεγχε ο φεουδάρχης. Λόγω των παραχωρήσεων αυτών, πάντως, οι αγρότες δεν πλήρωναν φόρο στο βασιλιά. Βρίσκονταν ούτως ή άλλως υπό τη δικαιοδοσία του φεουδάρχη, ο οποίος είχε ακόμη και το δικαίωμα απονομής δικαιοσύνης τόσο με χρηματικές όσο και με σωματικές ποινές.