Σοφοκλέους, Αντιγόνη [Στίχοι: 162-279: Ερμηνευτικές ερωτήσεις]

Σοφοκλέους, Αντιγόνη [Στίχοι: 162-279: Ερμηνευτικές ερωτήσεις]
 
ΚΡΕΩΝ
             
Πολίτες, την πόλη πάλι στήσανε στα πόδια της,
αφού τη σείσαν οι θεοί με μέγα σάλο.
Εγώ με κήρυκες κι απ’ όλους χώρια
έστειλα και σας κάλεσα· ήξερα κατ’ αρχήν
τη σταθερή σας αφοσίωση στο θρόνο του Λαίου·           165
όταν με τον Οιδίποδα η πόλη ορθοπόδησε
κι όταν εκείνος χάθηκε, με νομιμοφροσύνης
κύρος περιφρουρήσατε και τα παιδιά του.
Όταν εκείνα χάθηκαν την ίδια μέρα                                 170
δίνοντας παίρνοντας πληγές που μοίρασαν
με βέβηλο το χέρι μεταξύ τους,
εγώ την εξουσία δικαιωματικά κατέλαβα,
λόγω συγγενικών δεσμών με τους χαμένους.
Αδύνατο να μάθεις ανθρώπου κανενός
φρόνημα, γνώμη και ψυχή, προτού
ν’ ακονιστεί στην εξουσία και στο νόμο.
Για μένα, όποιος καθοδηγεί μια πόλη
και δε φτάνει στις καλύτερες δυνατές αποφάσεις
αλλά φοβάται καταπίνοντας τη γλώσσα του,                  180
είναι φαύλος ηγέτης και τώρα και παντού.
Κι όποιος απ’ την πατρίδα του το φίλο
προτιμά, τον έχω για μηδενικό.
Εγώ —μάρτυρας ο θεός ο παντεπόπτης—
ούτε θα σιωπούσα βλέποντας τη συμφορά
την πόλη να σιμώνει αντί τη σωτηρία
ούτε φίλο μου θα ‘κανα της χώρας τον εχθρό,
γιατί το ξέρω πως είναι μοναδικό σωσίβιο
και μόνο πάνω στης πόλης το σκαρί,
ορθό σαν πλέει, δημιουργούμε τις φιλίες μας.    190
Εγώ με τέτοιους νόμους του κράτους την ισχύ θ’ αυξήσω.
Και τώρα, σύμφωνα μ' αυτά στην πόλη   
διακήρυξα για τα παιδιά του Οιδίποδα:
τον Ετεοκλή, που χάθηκε σαν ήρωας στη μάχη
υπερασπίζοντας την πόλη του, τάφος να τον δεχτεί
με προσφορές τιμής, καθώς αρμόζει στους ήρωες νεκρούς.
Τον αδερφό του πάλι, τον Πολυνείκη εννοώ,
που χώρα πατρική και ντόπιους θεούς
εξόριστος γυρνώντας θέλησε πέρα για πέρα
να πυρπολήσει, δικό του αίμα                                           200
θέλησε να πιει, δικούς του στη σκλαβιά να σύρει,
αυτόν, λέω, στην πόλη τούτη βγήκε προσταγή
κανείς να μη νεκροστολίσει, να μη θρηνήσει κανείς,
να τον αφήσουν άθαφτο, κορμί ρημάδι,
τα σκυλιά να τον ξεσκίσουν και τα όρνια.
Αυτή ‘ναι η θέλησή μου· ποτέ δε θα τιμήσω
εγώ περσότερο τους άδικους από τους δίκαιους.
Νεκρό και ζωντανό το ίδιο θα τιμήσω
αυτόν που με της πόλης τα νερά πηγαίνει.          210
ΧΟ.     Ό,τι σ’ αρέσει, Κρέοντα, να κάνεις,
            γι’ αυτόν που δυστροπεί, γι’ αυτόν που πειθαρχεί στην πόλη.
Είναι δικαίωμά σου να κάνεις χρήση νόμου, όπου θες,
για πεθαμένους· ακόμη και για μας τους ζωντανούς.   
ΚΡ.      Εγγυητές τώρα να γίνετε των λόγων μου.           
ΧΟ.     Βάλε να φορτωθεί το βάρος νεότερος κανείς.    
ΚΡ.      Οι σκοπιές του νεκρού είναι στη θέση τους.       
ΧΟ.     Έξω απ’ αυτό, τι άλλο θες ακόμη;
ΚΡ.      Να μη σας βρούνε βολικούς οι παραβάτες.        
ΧΟ.     Πού να βρεθεί τρελός που θέλει να πεθάνει.       220
ΚΡ.      Έτσι θα πληρωθεί στ’ αλήθεια· όμως πολλές φορές
τον άνθρωπο τον έφαγαν ελπίδες κέρδους.
 
1. Από ποιο σηµείο βγαίνει ο Κρέων στη σκηνή; Να περιγράψετε την εξωτερική του εµφάνιση.
 
Στη σκηνή εμφανίζεται ο Κρέων από τη μεσαία πύλη των ανακτόρων. Φοράει βασιλική στολή και φέρει τα σύμβολα της εξουσίας, το σκήπτρο και το στέμμα. Συνοδεύεται από δύο δορυφόρους ή κήρυκες. Προχωράει με μεγαλοπρέπεια και απευθύνει στον χορό τις προγραμματικές του διακηρύξεις, στην ουσία όμως την απαγόρευση της ταφής του Πολυνείκη.
 
2. Ποια εντύπωση προκαλεί, κατά τη γνώµη σας, η όλη παρουσία του Κρέοντα στο χορό και στους θεατές;
 
Η επίγνωση πως ο Κρέοντας επιστρέφει ουσιαστικά από το πεδίο της μάχης, όπου οι Θηβαίοι με μεγάλη δυσκολία κατόρθωσαν να κυριαρχήσουν επί των Αργείων, το επιβλητικό ύφος του νέου βασιλιά, καθώς και το περιεχόμενο των λόγων του εντυπωσιάζουν τόσο τον Χορό όσο και τους θεατές. Η αποφασιστικότητα με την οποία ο Κρέοντας διακηρύττει την πρόθεσή του να θέσει το καλό της Θήβας πάνω από καθετί άλλο -ακόμη κι από τους ίδιους του τους συγγενείς-, αλλά και η αυστηρή διαταγή του σχετικά με το νεκρό σώμα του ανιψιού του, Πολυνείκη, είναι βέβαιο πως προκαλούν δέος στους θεατές, εφόσον αναγνωρίζουν άμεσα τον αυταρχισμό που κρύβεται πίσω από τον αγαθών προθέσεων προγραμματικό του λόγο.
 
3. Να χωρίσετε το λόγο του Κρέοντα (162-210) σε ενότητες και να αποδώσετε επιγραµµατικά το περιεχόµενο της καθεµιάς.
 
Ο Κρέοντας ξεκινά την ομιλία του με αναφορά στην παρέμβαση των θεών για τη σωτηρία της πόλης, προκειμένου να τονίσει τη βαθιά πίστη του στους θεούς, ακολούθως εξηγεί γιατί κάλεσε τους γέροντες της Θήβας, φροντίζοντας να επισημάνει τη σταθερή αφοσίωσή τους στον εκάστοτε βασιλιά της πόλης, ώστε να ζητήσει έμμεσα αντίστοιχη αφοσίωση και στον ίδιο. Κύριο, μάλιστα, μέλημα στην πρώτη ενότητα της ομιλίας του Κρέοντα (στίχοι 162-174) είναι να τονιστεί πως ο ίδιος κατέλαβε νόμιμα και δικαιωματικά την εξουσία ως άμεσος συγγενής των νεκρών διαδόχων του θρόνου.
Στην επόμενη ενότητα (στίχοι 175-191) ο Κρέοντας φροντίζει να διευκρινίσει πως γνωρίζει την ιδιαίτερη ευθύνη που αναλαμβάνει ως νέος βασιλιάς και πως είναι χρέος του να φανεί αντάξιος της ευθύνης αυτής. Παρουσιάζει, έτσι, το νομικό πλαίσιο και τις αρχές που θα ακολουθήσει, ώστε να υπηρετήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την πόλη του. Δεν πρόκειται να φοβηθεί κανέναν και δεν πρόκειται να διστάσει να λάβει τις καλύτερες για τη Θήβα αποφάσεις, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο να θέσουν όλοι το συμφέρον της πόλης πάνω από καθετί άλλο. Προϊδεάζει με αυτό τον τρόπο το γεγονός πως καμία προσωπική ή συγγενική σχέση δεν θα τον αποτρέψει από το να οδηγηθεί στις σωστές για την πόλη αποφάσεις.
Στην τελευταία ενότητα (στίχοι 192-210) ο Κρέοντας ανακοινώνει και αιτιολογεί την απόφασή του σχετικά με τη μοίρα των δύο νεκρών διαδόχων του θηβαϊκού θρόνου. Ο Ετεοκλής θα ενταφιαστεί με τιμές ήρωα, καθώς πέθανε υπερασπιζόμενος την πόλη, ενώ ο Πολυνείκης θα απομείνει άταφος να τον κατασπαράξουν τα σκυλιά, ώστε να σταλθεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς όποιον στρέφεται κατά της Θήβας. Ο Κρέοντας, άλλωστε, κλείνει την ομιλία του τονίζοντας πως ποτέ δεν πρόκειται να τιμήσει τους άδικους και πως πάντοτε θα τιμά εκείνους που σέβονται την πόλη.
 
4. Ποιες επισηµάνσεις κάνει ο Κρέων στην αρχή του λόγου του και πού αποβλέπει;
 
Ο Κρέοντας επισημαίνει στον χορό το γεγονός πως γνωρίζει και εκτιμά τη νομιμοφροσύνη που επέδειξε στους διαδοχικούς άρχοντες της πόλης από τα χρόνια του Λάιου, ακολούθως του Οιδίποδα και κατόπιν στους γιους του Οιδίποδα. Φροντίζει, συνάμα, να τονίσει πως ο ίδιος αναλαμβάνει με νόμιμο τρόπο την εξουσία, αφού λόγω της στενής συγγένειάς του με τον εκλιπόντα Ετεοκλή είναι ο φυσικός διάδοχός του. Με τις επισημάνεις αυτές ο Κρέοντας επιδιώκει να κερδίσει την υποστήριξη του χορού επαινώντας την αφοσίωσή του στο θρόνο και να υποδείξει έμµεσα ότι αναµένει κι αυτός την ίδια αφοσίωση από το χορό, µιας και αποτελεί τον νόμιμο διάδοχο του θηβαϊκού θρόνου.
 
5. Ποιες αρετές του ηγέτη τονίζει ιδιαίτερα στις προγραµµατικές του δηλώσεις ο Κρέοντας;
 
Ο Κρέοντας αναφέρεται σε τρία βασικά στοιχεία του ηγέτη: στην ψυχή, η οποία αφορά γενικά την ηθική του υπόσταση, το φρόνημα, το οποίο αφορά την ικανότητά του να χειριστεί με γενναιότητα τα προβλήματα του κράτους, και τη γνώμη, η οποία αφορά τα διοικητικά του χαρίσματα και κυρίως την πολιτική του κρίση. Στα τρία αυτά βασικά στοιχεία, που απαιτούνται για την άσκηση της εξουσίας, ο Κρέων προσθέτει και τη νομοθετική ικανότητα.
 
6. Ποια αξία θεωρεί σπουδαιότερη απ’ όλες για τους πολίτες ο Κρέων και πώς τη δικαιολογεί;
 
Ο Κρέοντας θεωρεί ως σπουδαιότερη αξία την αφοσίωση στην πατρίδα, καθώς, όπως ο ίδιος δηλώνει, εκείνον που βάζει τον φίλο του πάνω από την πατρίδα τον έχει για «μηδενικό». Η αφοσίωση στην πατρίδα είναι ο μόνος τρόπος προκειμένου να διασφαλιστεί η διαιώνισή της και η ομαλή λειτουργία της. Οι πολίτες, άλλωστε, μπορούν να δημιουργούν τις φιλίες τους και να συνεχίζουν απρόσκοπτα τη ζωή τους μόνο όταν η πόλη τους είναι προφυλαγμένη και στέκει σε σταθερά θεμέλια. Αν η πόλη δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση και είναι αντιμέτωπη με κινδύνους, τότε και οι πολίτες δεν μπορούν να έχουν σταθερότητα και ευημερία στη ζωή τους. Όπως χαρακτηριστικά αποδίδει τον συλλογισμό αυτό ο Κρέοντας μέσω μιας παρομοίωσης, μόνο πάνω στο σκαρί της πόλης, όταν αυτό πλέει όρθιο, μπορούν οι πολίτες να έχουν τις φιλίες τους και τις προσωπικές τους ασχολίες. 
 
7. Ποιες είναι οι αποφάσεις του Κρέοντα για τα δυο νεκρά αδέλφια και µε ποια επιχειρήµατα τις στηρίζει;
 
Ο Κρέοντας αποφάσισε πως ο Ετεοκλής θα ενταφιαστεί με τιμές που αναλογούν σε ήρωα, διότι πέθανε υπερασπιζόμενος με γενναιότητα την πόλη του. Για τον Πολυνείκη, ωστόσο, που στράφηκε ως εχθρός απέναντι στην πόλη του και είχε τις χείριστες προθέσεις -όπως, τουλάχιστον τις προδικάζει ο Κρέοντας-, να πυρπολήσει, δηλαδή, την πόλη του, να υποδουλώσει τους πολίτες της και να «πιει» αίμα δικών του ανθρώπων, η απόφαση του Κρέοντα είναι εξαιρετικά απάνθρωπη. Δεν επιτρέπει να υπάρξει κανένας θρήνος για εκείνον∙ δεν επιτρέπει να τον «νεκροστολίσουν» και δεν επιτρέπει να τον θάψουν. Απαιτείται από τους πολίτες να αφήσουν το σώμα του νεκρού άταφο, ώστε να το ξεσκίσουν τα σκυλιά και τα όρνια. Μια σκληρή απόφαση, η οποία αιτιολογείται από τον Κρέοντα ως αναγκαία, διότι πρέπει να φανεί πως στη Θήβα τιμώνται οι δίκαιοι άνθρωποι, αλλά ατιμάζονται οι άδικοι. 
 
8. Ποια είναι η πρώτη εντύπωση που δηµιουργείται στο θεατή ακούγοντας το λόγο του Κρέοντα;
 
Ο θεατής, αν και σίγουρα θα εκτιμήσει τη φιλοπατρία του Κρέοντα και την πρόθεσή του να υπηρετήσει με κάθε τρόπο την πόλη του, σίγουρα θα αισθανθεί αμήχανα απέναντι στο σκληρό διάταγμα εις βάρος του Πολυνείκη. Η θέληση του Κρέοντα να αφεθεί άταφο το νεκρό σώμα του Πολυνείκη, για να το ξεσκίσουν τα σκυλιά, υποδηλώνει διάθεση εκδικητικότητας και μίσους, η οποία, αν και εν μέρει δικαιολογημένη, δεν παύει να προκαλεί ιδιαιτέρως αρνητική εντύπωση. Σε αρκετά σημεία του λόγου του, άλλωστε, ο Κρέοντας ακούγεται απόλυτος («όποιος απ’ την πατρίδα του το φίλο προτιμά, τον έχω για μηδενικό»), με αποτέλεσμα να δημιουργεί έντονα την εντύπωση της αυταρχικότητας και της αδιαλλαξίας.
Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί πως ο Κρέοντας ανέλαβε την εξουσία λίγη ώρα πριν, αφού μόλις και μετά βίας η Θήβα διασώθηκε από τη δυναμική επίθεση του στρατού των Αργείων. Είναι, άρα, ως ένα βαθμό αναμενόμενο να θέλει ως νέος βασιλιάς να επιδείξει αποφασιστικότητα και αλύγιστο πνεύμα απέναντι σε όποιον έχει εχθρικές βλέψεις απέναντι στη Θήβα. Επιθυμεί, συνάμα, να δείξει πως θα φανεί αντάξιος των προσδοκιών που έχουν οι πολίτες, εμφανιζόμενος ως εξαιρετικά μαχητικός και ανεπηρέαστος από προσωπικές σχέσεις, όπως είναι οι φιλίες ή οι συγγένειες. Στέλνει, έτσι, με το διάταγμά του ένα πολύ σκληρό, αλλά αναγκαίο μήνυμα αυστηρότητας προς κάθε κατεύθυνση, ώστε να μην υπάρξουν νέες σκέψεις για επίθεση κατά της Θήβας.
 
9. Συµφωνεί ο χορός και επιδοκιµάζει τις αποφάσεις του Κρέοντα ή όχι; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Ο χορός δεν επιδοκιμάζει τις αποφάσεις του Κρέοντα ούτε συμφωνεί με αυτές, αλλά επειδή δεν θέλει να προκαλέσει την οργή του βασιλιά τού αναγνωρίζει το δικαίωμα να λαμβάνει όποια απόφαση εκείνος επιθυμεί, αφού εξουσιάζει πλέον τη Θήβα. Η απροθυμία του χορού να εκφράσει τη συμφωνία του σε όσα έχει μόλις διατάξει ο Κρέοντας γίνεται έντονα εμφανής από την άρνηση να γίνει εγγυητής των λόγων του. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κορυφαίος του χορού «Βάλε να φορτωθεί το βάρος νεότερος κανείς». Αντιστοίχως, όταν ο Κρέων ζητά από τον χορό να μη φανεί υποχωρητικός απέναντι σε οποιονδήποτε θα θελήσει να παραβεί τις διαταγές του, ο χορός δίνει μια γενικόλογη απάντηση («Πού να βρεθεί τρελός που θέλει να πεθάνει»), χωρίς και πάλι να διαβεβαιώνει με σαφή τρόπο τον Κρέοντα πως θα στηρίξει τις διαταγές του. Γίνεται, επομένως, αντιληπτό πως το διάταγμα του βασιλιά εις βάρος του Πολυνείκη δεν έχει την έγκριση των μελών του χορού, έστω κι αν η δειλία τους αποτρέπει από το να αποδοκιμάσουν την ανόσια διαταγή του.
 
            ΦΥΛΑΚΑΣ
             
Βασιλιά, δε θα σου πω πως έφτασα πετώντας
ούτε πως η πιλάλα μ’ έχει λαχανιάσει·
το γυρόφερνα, κοντοστάθηκα πολλές φορές,
είπα να τα μαζεύω και να κάνω πίσω.
Η ψυχούλα μου το ‘λεγε και το ξανάλεγε:
δόλιε, πού πας, θα σε καθίσουν στο σκαμνί·
σταμάτησες, κακόμοιρε; Κι αν ο Κρέοντας τα μάθει
από κανέναν άλλονε, θα σε παιδέψει.                              230
Το κλωθογύριζα κι ερχόμουνα κι αργά και σιγανά,
έτσι που δρόμος λιγοστός παραμεγάλωσε.
Με τα πολλά, πάντως, κατάφερα να ‘ρθώ σε σένα.
Δεν ξέρω τίποτα, μα θα μιλήσω.
Έρχομαι και κρατώ στη χούφτα την ελπίδα
πως το γραμμένο θα με βρει και τίποτε άλλο.    
ΚΡ.      Τι συμβαίνει κι έχεις αναστατωθεί;          
ΦΥ.      Πρώτα να πω τα δικά μου· ούτε το ‘καμα
ούτε κι είδα ποιος ήταν που το ‘καμε,
ούτε και δίκιο θα ‘ναι εγώ να το πληρώσω.                     240
ΚΡ.      Μια στο καρφί χτυπάς και μια στο πέταλο·
κάτι σημαντικό μας φέρνεις σίγουρα.     
ΦΥ.      Οκνό καματερό κακό μαντάτο.    
ΚΡ.      Πριν πάρεις πόδι, θα μιλήσεις τέλος πάντων;    
ΦΥ.      Θα σου μιλήσω, να! Κάποιος προσώρας τον νεκρό
τον έθαψε και λάκισε, αφού με σκόνη
τον πασπάλισε ξερή και μ’ αγιασμό τον ράντισε.          
ΚΡ.      Τι λες; Ποιος άντρας τόλμησε μια τέτοια πράξη;          
ΦΥ.      Δεν ξέρω. Δεν είχε ο τόπος λάκκο από τσαπί
ουδέ σωρό από φτυάρι· χώμα χέρσο,                               250
σκληρό σαν πέτρα και πουθενά ροδιές
από αμάξι· ο δράστης άφαντος.   
Μόλις μας το ‘δειξε της μέρας ο σκοπός
ο πρώτος, μας φάνηκε παράξενο μυστήριο.
Ο πεθαμένος άφαντος, όχι θαμμένος,
σκόνη τον σκέπαζε λεπτή, για να ξορκίσει το κακό.
Χνάρι θεριού, σκυλιού, κανένα
που να ‘ρθε και τον σπάραξε δε φαίνονταν.
Βαρύ βρισίδι ξέσπασε· ο ένας στον άλλο
το ‘ριχνε και θα ‘πεφτε και ξύλο στα στερνά·
κανείς δε βρίσκονταν να μπει στη μέση.              260
Ο ένας τον άλλο έπαιρνε για φταίχτη,
όμως κανένας τσακωτός· γλίστραγε πως δεν ήξερε.
Ήμαστε πρόθυμοι και σίδερο να πιάσουμε καυτό,
να μπούμε στη φωτιά μπουσουλητά, να ορκιστούμε
πως δεν το κάναμε, ούτε που ξέραμε να το ‘βαλε
κανείς στο νου του ούτε κι αν το ‘κανε ποτές.
Τέλος, όσο κι αν ψάχναμε, δε βρίσκαμε λογαριασμό.
Ξέρω ‘γω ποιος, κάτι λέει και μας έσπρωξε στη γη
να σκύψουμε κεφάλι φοβισμένοι· αντίρρηση                 270
δεν είχαμε και πως να βρούμε το σωστό δεν ξέραμε.
Έλεγε λοιπόν να καταγγείλουμε σε σένα
την περίπτωση, κι ότι δεν έπρεπε κρυφή να μείνει.
Ο λόγος τούτος κέρδισε, και μένα τον κακότυχο
ο κλήρος καταδίκασε να φέρω το καλό μαντάτο·
ήρθα με το στανιό, με το στανιό με δέχονται, το ξέρω.
Ποιος καλοδέχεται κακό μαντατοφόρο; 
ΧΟ.     Βασιλιά, ώρα πολλή γυρίζει στο μυαλό μου
μήπως είναι θεόσταλτο το πράγμα τούτο ‘δω.   
 
10. α) Από ποιο σηµείο του θεάτρου εισέρχεται ο φύλακας στη σκηνή;
β) Ποια αίσθηση προκαλεί στους θεατές η παρουσία του στη σκηνή;
γ) Να σκιαγραφήσετε το χαρακτήρα του, όπως προκύπτει από το κείµενο.
 
Ο φύλακας εισέρχεται από την αριστερή είσοδο της σκηνής, προκειμένου να δηλωθεί πως έρχεται από την περιοχή των αγρών, όπου και φυλάσσεται το σώμα του νεκρού. Η απρόσμενη είσοδός του εξάπτει, προφανώς, το ενδιαφέρον των θεατών, οι οποίοι, όπως και ο Κρέοντας, ανυπομονούν να μάθουν τον λόγο της εκεί παρουσίας του και τα νέα που εκείνος μεταφέρει.
Ο φύλακας διακρίνεται για την απλότητα του χαρακτήρα του, καθώς δεν αποτελεί κάποιο ηρωϊκό και γενναίο πρόσωπο, αλλά έναν απλό άνθρωπο, ο οποίος τρέμει τον βασιλιά και επιδιώκει με κάθε τρόπο να γλιτώσει τη ζωή του. Είναι ιδιαίτερα φλύαρος, αφού καταφεύγει σε ένα σωρό λεπτομέρειες για τη δική του συναισθηματική κατάσταση που διόλου δεν ενδιαφέρουν τον βασιλιά της πόλης. Ο τρόπος, μάλιστα, με τον οποίο αποδίδει τον διάλογο με τον εαυτό του και το όλο κλίμα αγωνίας για την τύχη του προσδίδει μια κωμική διάσταση στα λόγια του, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τη σοβαρότητα και την αυστηρότητα των λόγων του Κρέοντα. Ο φύλακας έχει πλήρη επίγνωση πως κινδυνεύει να κατηγορηθεί για την ταφή του Πολυνείκη, αφού ήταν δική του υποχρέωση να φυλάει το σώμα του νεκρού, γι’ αυτό και φροντίζει αφενός να παρουσιάσει την ταφή ως κάτι το μυστηριώδες, αφού δεν υπήρξε κανένα ίχνος του δράστη, κι αφετέρου να μεταφέρει με πολλές λεπτομέρειες την προθυμία του ίδιου και των συναδέλφων του να δώσουν κάθε πιθανό όρκο πως δεν έκαναν εκείνοι την ταφή. Ο φύλακας εμφανίζεται, έτσι, αν και απλοϊκός άνθρωπος, έξυπνος αρκετά, ώστε να κατανοεί τον άμεσο για τον ίδιο κίνδυνο, γι’ αυτό και πρόθυμο να φανεί ενοχλητικός στον βασιλιά, αρκεί να έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει με κάθε παραστατικότητα τα στοιχεία εκείνα που τονίζουν την αθωότητά του.
 
11. Ο Κρέων φαίνεται να αγανακτεί µε το φύλακα (στ. 244). Να εξηγήσετε γιατί.
 
Η εμφανής απροθυμία του φύλακα να ανακοινώσει τη δυσάρεστη είδηση που φέρνει, οι συνεχείς αναφορές του σε ανούσια για τον Κρέοντα ζητήματα, όπως οι ποικίλοι δισταγμοί του φύλακα και οι προσωπικές του σκέψεις, καθώς και το γενικότερα φλύαρο ύφος του, προκαλούν εύλογη αγανάκτηση στον Κρέοντα. Ο νέος βασιλιάς έχει ήδη την ανησυχία πως κάποιοι θα θελήσουν να παραβούν την εντολή του, οπότε ο αιφνίδιος ερχομός του φύλακα υποδηλώνει πως κάτι άσχημο έχει συμβεί, γεγονός που αναστατώνει τον Κρέοντα. Κατ’ αυτό τον τρόπο όσο περισσότερο καθυστερεί ο φύλακας να αποκαλύψει το τι έχει συμβεί τόσο περισσότερο εκνευρίζεται ο Κρέοντας που αγωνιά να μάθει αν επιβεβαιώθηκε ο φόβος του σχετικά με την παράβαση της διαταγής που εξέδωσε.
 
12. Γιατί ο φύλακας διστάζει να ανακοινώσει την είδηση που έφερε για τον Κρέοντα;
 
Ο φύλακας βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, διότι καθήκον δικό του και των συναδέλφων του ήταν να φρουρεί το σώμα του Πολυνείκη, ώστε να μην το θάψει κανείς. Το γεγονός, επομένως, ότι ο Πολυνείκης βρέθηκε καλυμμένος με χώμα σε μια συμβολική έστω ταφή καθιστά τον φύλακα υπόλογο απέναντι στον Κρέοντα. Ο φύλακας ενδέχεται να τιμωρηθεί είτε γιατί τέλεσε επιμελώς τα καθήκοντά του είτε γιατί μπορεί να θεωρηθεί ως δράστης της ταφής από τον Κρέοντα. Ο φόβος, άρα, για τις κυρώσεις που θα υποστεί από τον βασιλιά είναι αυτός που ωθεί τον φύλακα στο να καθυστερεί την ανακοίνωση της δυσάρεστης για τον Κρέοντα είδησης. Ο φύλακας, μάλιστα, προσπαθεί προτού φανερώσει το γεγονός της ταφής να δηλώσει με κάθε τρόπο την αθωότητά του, προκειμένου να αποφύγει τις κυρώσεις, τις οποίες αναμένει ιδιαίτερα σκληρές.
 
13. Ποιες λεπτοµέρειες σχετικά µε την ταφή του Πολυνείκη θεωρεί ο φύλακας αναγκαίο να αναφέρει στον Κρέοντα; Να τις σηµειώσετε επιγραµµατικά και να εξηγήσετε τι κυρίως θέλει να επιτύχει µε τη µακροσκελή του αφήγηση.
 
Ο φύλακας τονίζει ιδιαίτερα το γεγονός πως δεν υπήρχε κανένα ίχνος από τον δράστη, ούτε σημάδια από τις ρόδες κάποιας άμαξας, ούτε ίχνη από τη χρήση φτυαριού. Ο νεκρός είχε καλυφθεί με λίγο χώμα, αφού το έδαφος εκεί ήταν πολύ σκληρό για να μπορεί κάποιος να το σκάψει. Η αναφορά, βέβαια, στην απουσία ιχνών του δράστη αποσκοπεί στο να προσδώσει μυστηριακό χαρακτήρα στην ταφή, ώστε να φανεί πως οι φύλακες δύσκολα θα μπορούσαν να αντιληφθούν έναν τέτοιο δράστη που έφτασε ως εκεί και δεν άφησε κανένα ίχνος. Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, το γεγονός πως ο χορός παρασύρεται από την αναφορά αυτή και αποδίδει την ταφή του Πολυνείκη σε θεϊκή παρέμβαση.
Ο φύλακας, πέρα από την έμφαση που αποδίδει στην απουσία ιχνών είτε ανθρώπου είτε ζώου, αφιερώνει μεγάλο μέρος του λόγου του στο να παρουσιάσει τον αντίκτυπο που είχε η ταφή στον ίδιο και στους συναδέλφους του. Όλοι ήταν πρόθυμοι να πιάσουν καυτό σίδερο ή να μπουν στη φωτιά μπουσουλώντας για να αποδείξουν την αθωότητά τους. Το τμήμα αυτό της αφήγησης έχει κρίσιμη σημασία για τον φύλακα, εφόσον ό,τι προέχει για εκείνον είναι να αναγνωρίσει ο Κρέοντας πως οι φύλακες δεν είχαν καμία σχέση με την ταφή και πως δεν την έκαναν εκείνοι.
 
14. Ποια σηµασία έχει για το κύρος του Κρέοντα ως αρχηγού της πόλης η είδηση της ταφής του Πολυνείκη και πώς τη δέχεται ο ίδιος;
 
Ο Κρέοντας εκπλήσσεται και πολύ περισσότερο εξοργίζεται μόλις μαθαίνει για την ταφή του Πολυνείκη, καθώς η πράξη αυτή συνιστά άμεση παράβαση της πρώτης αυστηρότατης διαταγής που εξέδωσε ως βασιλιάς της Θήβας. Το κύρος του βασιλιά κλονίζεται δραστική, εφόσον γίνεται αντιληπτό πως κάποιος ή κάποιοι αμφισβητούν την εξουσία του και απαξιώνουν τις διαταγές του. Προκύπτει, έτσι, ένα ουσιαστικό πρόβλημα για τον Κρέοντα, αφού ό,τι ο ίδιος θεωρεί αναγκαίο να τηρηθεί για χάρη της πόλης και όλα όσα διακήρυξε στις αρχικές του δηλώσεις ως βασιλιάς τίθενται αμέσως υπό αμφισβήτηση και ζημιώνουν, άρα, το μήνυμα σταθερότητας και αποφασιστικής περιφρούρησης της πόλης που ο ίδιος προσπάθησε να μεταδώσει στους πολίτες.
Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί πως ο Κρέοντας είχε εξαρχής την ανησυχία πως ίσως κάποιοι θελήσουν να παραβούν την εντολή του, για να αμφισβητήσουν την εξουσία του, γι’ αυτό και στο τέλος της ομιλίας του στρέφεται προς τον χορό και ζητά αφενός να μπει εγγυητής των λόγων του και αφετέρου να μη φανεί υποχωρητικός απέναντι στους πιθανούς παραβάτες. Ως νέος βασιλιάς ο Κρέων, άρα, έχει από την πρώτη στιγμή τον φόβο εμφάνισης ατόμων που θα θελήσουν να τον ανατρέψουν ή έστω να τον αμφισβητήσουν.
 
15. Να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα του Κρέοντα µε βάση τα στοιχεία του κειµένου.
 
Η αρχική ομιλία του Κρέοντα με την έμφαση που αποδίδεται στη θρησκευτική πίστη και στην αφοσίωση στην πατρίδα επιτρέπει στους θεατές να διαμορφώσουν μια θετική εικόνα για εκείνον. Εμφανίζεται, άλλωστε, αποφασισμένος να υπηρετήσει τη Θήβα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χωρίς να θέτει κανέναν πάνω από αυτή είτε πρόκειται για φιλικό είτε για συγγενικό του πρόσωπο. Δημιουργεί, κατ’ αυτό τον τρόπο, την εικόνα ενός ηγέτη πρόθυμου να λάβει κάθε θετικό μέτρο για την πόλη του μένοντας ανεπηρέαστος από οποιοδήποτε προσωπικό συμφέρον.
Τα θετικά αυτά στοιχεία, ωστόσο, επισκιάζονται ως ένα βαθμό από την αυστηρότατη -αλλά και ασεβή- διαταγή του για το σώμα του νεκρού Πολυνείκη. Η έμφαση την οποία αποδίδει ο νέος βασιλιάς στο να απομείνει άταφος ο Πολυνείκης, αν και βασίζεται στην προσπάθειά του να στείλει ένα σαφές μήνυμα προς κάθε πιθανό αντίπαλο της πόλης, δεν παύει να προκαλεί αναστάτωση στους θεατές, εφόσον πρόκειται για μια διαταγή που συνιστά παράβαση του θεϊκού δικαίου. Έτσι, από τις πρώτες κιόλας δηλώσεις του Κρέοντα, παρ’ όλο που γίνεται εμφανής η αφοσίωσή του στην πατρίδα, γίνεται εξίσου αντιληπτή η υπερβολή που τον διακρίνει. Παρασυρμένος από τον έσχατο κίνδυνο που μόλις αντιμετώπισε η Θήβα ξεπερνά με τη διαταγή του τα όρια της ανθρώπινης εξουσίας, ζητώντας από τους πολίτες να αψηφήσουν ένα μακραίωνο θρησκευτικό έθιμο.
 
16. Ποια γνώµη εκφράζει ο χορός για την πράξη της ταφής που ανακοίνωσε πριν από λίγο ο φύλακας;
 
Ο χορός έχοντας ακούσει τη μαρτυρία του φύλακα για το πώς η ταφή του Πολυνείκη έγινε χωρίς να γίνει αντιληπτός ο δράστης και χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος εκφράζει τη γνώμη πως ίσως η πράξη αυτή είναι θεόσταλτη∙ πως ίσως, δηλαδή, η πράξη αυτή έγινε με φροντίδα των θεών. Η διαπίστωση αυτή, έστω κι αν φαινομενικά προκύπτει από την απουσία ιχνών και από το γεγονός που κανείς δεν είδε τον δράστη, εκφράζει επί της ουσίας τη βαθύτερη αίσθηση του χορού πως ο νεκρός όφειλε να ενταφιαστεί, αφού αυτό είναι ένα δικαίωμα οφειλόμενο προς κάθε νεκρό, σύμφωνα με τις επιταγές των θεών του κάτω κόσμου. Σε αντίθεση, έτσι, με την άποψη του Κρέοντα πως πρέπει ο Πολυνείκης να παραμείνει άταφος, για να τιμωρηθεί, ο χορός μοιάζει να θεωρεί ασεβές ένα τέτοιο ενδεχόμενο.