Νικηφόρος Βρεττάκος «Ανταπόκριση από τους τοπικούς πολέμους»

 
Νικηφόρος Βρεττάκος «Ανταπόκριση από τους τοπικούς πολέμους»
 
Κοιτώντας τον κόσμο μας, διεσταλμένα                                      
απ’ τον τρόμο τα μάτια των παιδιών
μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο.
Οι λέξεις που έμαθαν έγιναν
όλες τους μόνο μια λέξη, ένα «Γιατί!»                                         
Τα μάτια τους είναι μιαν ανταπόκριση
που χωρίς διακοπή μεταδίνεται
σε όλους τούς κοιμώμενους λήπτες
τ’ ουρανού και της γης. Απαντήστε τους!
Σας ρωτάνε «Γιατί!» Απαντήστε τους!                                        
Ανάψτε ένα φως. Απαντήστε τους!
 
Νικηφόρος Βρεττάκος, Ο διακεκριμένος πλανήτης, Εκδόσεις Τρία Φύλλα
 
Το πάντοτε οδυνηρό θέμα του πολέμου τίθεται στο επίκεντρο της ποιητικής αυτής σύνθεσης του Νικηφόρου Βρεττάκου, με απώτερο σκοπό να απολογηθούν οι ενήλικες του κόσμου για τη βίαιη αυτή έκφανση του παραλογισμού τους. Ο ποιητής θέτει την εύλογη απορία «Γιατί!» από τη σκοπιά των αγνότερων και πιο αθώων μελών της κοινωνίας, των παιδιών. Γιατί επανερχόμαστε κατ’ επανάληψη στην επαχθή επιλογή του πολέμου; Γιατί δεν βρίσκουμε τρόπους να αποτρέψουμε αυτή την ακρότητα; Γιατί καταστρέφουμε τόσο ανάλγητα τη γαλήνη, την αθωότητα και τη γεμάτη αγάπη ψυχή των παιδιών μας;
 
«Κοιτώντας τον κόσμο μας, διεσταλμένα                                   
απ’ τον τρόμο τα μάτια των παιδιών
μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο.»
 
Τα παιδιά κοιτάζουν τον κόσμο «μας», σχολιάζει ο ποιητής, υποδηλώνοντας με τη χρήση της κτητικής αντωνυμίας το στοιχείο της συνυπευθυνότητας των ενηλίκων για την άθλια κατάσταση της διαμορφωθείσας πραγματικότητας. Κάποιοι ενήλικες ευθύνονται γιατί ξεκινούν τους πολέμους, άλλοι γιατί συμμετέχουν σε αυτούς και, φυσικά, η πλειονότητα των ενηλίκων, διότι επιλέγει την αδράνεια και τη σιωπηλή αποδοχή του πολέμου. Κανένας ενήλικας δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη του πολέμου, έστω κι αν πολλοί εξ αυτών δεν έχουν ποτέ συμμετάσχει ενεργά σε κάποιον πόλεμο.
Τα διεσταλμένα από τον τρόμο μάτια των παιδιών φανερώνουν την αγωνία, τη βαθιά απορία και τον πόνο που βιώνουν απέναντι σε μια κατάσταση που σπέρνει τον θάνατο και διαλύει κάθε στοιχείο αγαθότητας που -θα έπρεπε να- συνθέτει τον κόσμο των παιδιών. Τα μάτια των παιδιών μεγαλώνουν ολοένα και περισσότερο, όσο παρατηρούν την καταστροφική πορεία των πολέμων να αυξάνεται και να υπονομεύει όλο και περισσότερο τη δική τους αθώα ύπαρξη.
 
Οι λέξεις που έμαθαν έγιναν
όλες τους μόνο μια λέξη, ένα «Γιατί!»
 
Τα παιδιά ερχόμενα αντιμέτωπα με τη φρίκη του πολέμου δεν έχουν τη δυνατότητα να εκλογικεύσουν την ακραία αυτή βία, ούτε μπορούν να περιγράψουν το πόσο τους πληγώνουν όσα συμβαίνουν εξαιτίας του πολέμου. Το μόνο που μπορούν να ρωτήσουν∙ το μόνο που θέλουν να καταλάβουν όσο τίποτε άλλο είναι «γιατί» οι ενήλικες αφήνουν να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Γιατί οι ενήλικες επιτρέπουν και αποδέχονται τέτοιου είδους κτηνώδεις καταστάσεις;
 
«Τα μάτια τους είναι μιαν ανταπόκριση
που χωρίς διακοπή μεταδίνεται
σε όλους τούς κοιμώμενους λήπτες
τ’ ουρανού και της γης.»
 
Με μια μεταφορική εικόνα ο ποιητής χαρακτηρίζει τα μάτια των παιδιών μέσα συνεχούς ανταπόκρισης ή αναμετάδοσης προς κάθε πιθανό αποδέκτη. Η απορία και ο τρόμος στα μάτια των παιδιών μεταδίδει αδιάκοπα σε κάθε «κοιμώμενο» λήπτη είτε αυτός βρίσκεται στη γη, όπως οι ενήλικες που θέλουν να πιστεύουν ότι δεν έχουν καμία δυνατότητα να σταματήσουν τους πολέμους, είτε στον ουρανό, όπως θα μπορούσε να είναι ο Θεός ή ακόμη και οι σύγχρονοι δορυφόροι που καταγράφουν ό,τι συμβαίνει, αλλά δεν προσφέρουν καμία πραγματική βοήθεια στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση, όποιος αδρανής, αδιάφορος ή ακόμη και βαθιά ανήσυχος ενήλικας θέλει να αντιληφθεί τον αντίκτυπο ενός πολέμου, το μόνο που έχει να κάνει είναι να κοιτάξει τα μάτια των παιδιών και θα δει ανάγλυφο τον τρόμο που προκαλεί η απάνθρωπη αυτή κατάσταση.
 
«Απαντήστε τους!
Σας ρωτάνε «Γιατί!» Απαντήστε τους!                                        
Ανάψτε ένα φως. Απαντήστε τους!»
 
Στο κλείσιμο του ποιήματος προκύπτει μια σαφής κλιμάκωση σε ό,τι αφορά την ευθύνη των ενηλίκων απέναντι στο κρίσιμο ζήτημα των πολέμων. Με την επανάληψη της προστακτικής «Απαντήστε τους!» ο ποιητής δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για το εύρος των ευθυνών που βαρύνουν κάθε ενήλικα. Αν οι ενήλικες θεωρούν ότι γνωρίζουν, ότι καταλαβαίνουν ή ότι έχουν σαφείς λόγους για τη στάση ανοχής απέναντι στους πολέμους, τότε οφείλουν να δώσουν μια ξεκάθαρη απάντηση στο «Γιατί!» που τους απευθύνουν τα παιδιά.
Ο ποιητής καλεί τους ενήλικες να δώσουν μια απάντηση που θα διαφωτίσει τα παιδιά, ώστε να κατανοήσουν κι εκείνα γιατί ο κόσμος αφήνεται ξανά και ξανά στη δίνη των πολέμων. Θεωρούν οι ενήλικες την επεκτατική διάθεση ορισμένων κρατών αποδεκτή; Θεωρούν τις «προαιώνιες» αντιπαλότητες ανεπίλυτες; Θεωρούν τα οικονομικά συμφέροντα τις πολεμικής βιομηχανίας ανίκητα; Θεωρούν πως η φωνή τους είναι ανίσχυρη; Θεωρούν πως τα δισεκατομμύρια των ενηλίκων του κόσμου που παραμένουν σιωπηλά και αδρανή κάνουν τη σωστή επιλογή; Θεωρούν πως τα αντιπολεμικά μηνύματα είναι ανούσια; Τι είναι αυτό που καθιστά εν τέλει τους πολέμους τόσο «αναπόδραστους» στην αντίληψή τους, ώστε μένουν απλοί θεατές τους; Γιατί οι ενήλικες τηρούν μια τόσο μοιρολατρική στάση απέναντι σε κάτι που ξεκάθαρα προκαλεί μόνο καταστροφή και πόνο; Γιατί!