Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4η: Στο χωρίο αυτό ο Πρωταγόρας φαίνεται να δέχεται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο. Πώς εξηγείται η άποψή του αυτή, αν τη συσχετίσουμε με τις γενικότερες περί θεών αντιλήψεις του;

Conni Togel 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4^η

᾿Επειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισε, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν: Στο χωρίο αυτό ο Πρωταγόρας φαίνεται να δέχεται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έμφυτο. Πώς εξηγείται η άποψή του αυτή, αν τη συσχετίσουμε με τις γενικότερες περί θεών αντιλήψεις του;

[Από την αρχή επίσης, οι άνθρωποι έχουν μέσα τους την έμφυτη ορμή για λατρεία (...) Ο ίδιος ο Πρωταγόρας κατά πάσα πιθανότητα αναγνώριζε ότι η λατρεία προσιδιάζει στον άνθρωπο και ίσως είναι κάτι το απαραίτητο, χωρίς όμως και να παίρνει θέση σχετικά με την ύπαρξη του αντικειμένου της. Το ένστικτο της πίστης και της λατρείας είναι θεμελιώδες στην ανθρώπινη φύση, και η απόδοσή του σε θεϊκή συγγένεια δεν είναι κάτι το περίεργο σε μια αφήγηση που ομολογουμένως δίνεται σε μορφή λαϊκής μυθολογίας για να γίνει πιο ευχάριστη.  W. K. C. Guthrie]

(Για την απάντησή σας θα χρειαστεί να διαβάσετε πάλι την εισαγωγή του βιβλίου σας, σ. 25).

[Ο Πρωταγόρας είχε γράψει ένα βιβλίο Περί θεῶν (χαμένο σήμερα), ένα σωζόμενο απόσπασμα από το οποίο μας διαφωτίζει αρκετά για τις απόψεις του όχι μόνο πάνω στο θέμα των θεών αλλά και πάνω στο θέμα της γνώσης: «Για τους θεούς, δεν μπορώ να ξέρω ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν ούτε ποια είναι η μορφή τους. Γιατί πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση: το γεγονός ότι πολλά πράγματα είναι άδηλα και δεν φαίνονται και η συντομία της ανθρώπινης ζωής].

Προφανώς, ο Πρωταγόρας δεν ήταν άθεος, αλλά θεωρούσε πως ούτε οι αισθήσεις επιτρέπουν στον άνθρωπο να γνωρίσει τα άδηλα (αυτά που δεν προσεγγίζουν δηλαδή οι αισθήσεις) ούτε ο νους (αφού η συντομία της ανθρώπινης ζωής δεν προσφέρει στον άνθρωπο τον αναγκαίο χρόνο για να εμβαθύνει σε τέτοια θέματα). Έτσι, ο Πρωταγόρας κατέληγε σε έναν σχετικισμό: η γνώση του ανθρώπου για τα πράγματα είναι σχετική, εξαρτάται δηλαδή από τα μέσα του και τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες της ζωής του. Από αυτό προκύπτει και η περίφημη πρότασή του, από το επίσης χαμένο σήμερα βιβλίο του Ἀλήθεια ἤ καταβάλλοντες λόγοι (Η Αλήθεια ή οι λόγοι που νικούν τα άλλα επιχειρήματα): «Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος, γι’ αυτά που υπάρχουν ότι υπάρχουν, και γι’ αυτά που δεν υπάρχουν ότι δεν υπάρχουν».]

Στα πλαίσια του μύθου το θρησκευτικό συναίσθημα εξηγείται ως απόρροια της πολύτιμης προσφοράς του Προμηθέα. Μιας και οι άνθρωποι έλαβαν, με τη βοήθειά του, τη φωτιά και τις τεχνικές γνώσεις, που μέχρι τότε ανήκαν αποκλειστικά στους θεούς, εύλογα προέκυψε για τους ανθρώπους μια διάθεση ευγνωμοσύνης και σεβασμού απέναντι τους.

Η προσφορά του Προμηθέα λειτουργεί έτσι ως συνεκτικός δεσμός ανάμεσα στους ανθρώπους και στους θεούς, ξεκινώντας μια επικοινωνία μεταξύ τους καθώς και μια σχέση λατρείας και υποταγής.

Αν, βέβαια, αφαιρέσουμε το μυθικό περίβλημα της διήγησης, τότε αντικρίζουμε τον άνθρωπο που χρησιμοποιώντας τις νοητικές του ικανότητες, κατορθώνει μόνος του να αξιοποιήσει τη δύναμη της φωτιάς προς όφελός του και παράλληλα να εξελίξει τις τεχνικές του δεξιότητες. Γεγονός που μοιάζει να μην αφήνει περιθώρια για την ένταξη των θεών στη ζωή του.

Εντούτοις, αν αναλογιστούμε την απορία του ανθρώπου μπροστά στην υπέρμετρη δύναμη της φύσης και στο γενικότερο μεγαλείο του φυσικού περιβάλλοντος, μπορούμε να αισθανθούμε την ανάγκη του να βρει μια απάντηση  για το ποιος βρίσκεται πίσω απ’ όλα αυτά, ποιος δηλαδή είναι ο δημιουργός του κόσμου.

Οι άνθρωποι, επομένως, με την προσφυγή στους θεούς, με την πεποίθηση δηλαδή πως για οτιδήποτε αντικρίζουν γύρω τους υπάρχει κάποιος ιθύνων νους, βρίσκουν μια πρώτη απάντηση στις ανησυχίες τους. Το θρησκευτικό συναίσθημα, επομένως, αποτελεί μια έμφυτη διάθεση του ανθρώπου ή καλύτερα μια ενστικτώδη ανάγκη του, καθώς μόνο μέσω αυτού αισθάνονται πως ζουν σ’ έναν κόσμο που βασίζεται στη λογική και πως δεν υπάρχουν απλώς σ’ ένα χάος συμπτώσεων και τυχαίων επιλογών.

Ο Πρωταγόρας, άλλωστε, αν και αγνωστικιστής δεν ήταν άθεος, δεν απέρριπτε ολοκληρωτικά την ιδέα της ύπαρξης των θεών. Θεωρούσε, βέβαια, ότι δεν μπορεί να αποδειχτεί η ύπαρξη ενός όντος που δεν είναι ορατό στους ανθρώπους, αλλά και πάλι δεν μπορούσε με πλήρη βεβαιότητα να αποκλείσει την πιθανότητα της ύπαρξης μιας ανώτερης δύναμης.

Ο σοφιστής αποδέχεται πως το ζήτημα των θεών είναι πέρα από τις περιορισμένες ανθρώπινες δυνατότητες, τόσο γιατί ο χρόνος ζωής ενός ανθρώπου δεν είναι ικανός, ώστε να ερευνήσει διεξοδικά το θέμα και να καταλήξει σ’ ένα ουσιαστικό συμπέρασμα, όσο και γιατί οι θεοί δεν είναι απτά όντα.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Τι νομίζετε ότι συμβολίζει η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;