Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4η: Η πολεμική τέχνη παρουσιάζεται ως μέρος της πολιτικής. Πώς εξηγείται αυτό, κατά τη γνώμη σας;

Adolphe Yvon

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4^η

Η πολεμική τέχνη παρουσιάζεται ως μέρος της πολιτικής. Πώς εξηγείται αυτό, κατά τη γνώμη σας;

[Δημιουργείται και αναπτύσσεται σε πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες. Πρβλ. Πλάτωνος Πολιτεία 373 d- 374 d. Η έκφραση δεν συνεπάγεται ότι ο Πρωταγόρας είναι υπέρ του πολέμου. Αντίθετα ο Δ. Γουδής (σ. 83) υποστηρίζει ότι ο πόλεμος, παρά τα μεγάλα κακά τα οποία προξενεί, δίκαια θεωρείται από τον Πρωταγόρα στοιχείο της πολιτικής, γιατί αναπτύσσει τις ευγενέστερες ορμές του ανθρώπου, την άμυνα υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας, υπέρ βωμών και εστιών, αφυπνίζει τα έθνη από την ηθική νάρκη μακροχρόνιας ειρήνης, μεταδίδει τον υψηλότερο πολιτισμό των πολιτισμένων λαών σε βαρβάρους κτλ.]

Πλάτωνος Πολιτεία 373d-374d

 [373d] Οὐκοῦν καὶ ἰατρῶν ἐν χρείαις ἐσόμεθα πολὺ μᾶλλον οὕτω διαιτώμενοι ἢ ὡς τὸ πρότερον; Πολύ γε. Καὶ ἡ χώρα γέ που, ἡ τότε ἱκανὴ τρέφειν τοὺς τότε, σμικρὰ δὴ ἐξ ἱκανῆς ἔσται. ἢ πῶς λέγομεν; Οὕτως, ἔφη. Οὐκοῦν τῆς τῶν πλησίον χώρας ἡμῖν ἀποτμητέον, εἰ μέλλομεν ἱκανὴν ἕξειν νέμειν τε καὶ ἀροῦν, καὶ ἐκείνοις αὖ τῆς ἡμετέρας, ἐὰν καὶ ἐκεῖνοι ἀφῶσιν αὑτοὺς ἐπὶ χρημάτων κτῆσιν ἄπειρον, ὑπερβάντες τὸν τῶν ἀναγκαίων ὅρον; [373e] Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη, ὦ Σώκρατες. Πολεμήσομεν δὴ τὸ μετὰ τοῦτο, ὦ Γλαύκων; ἢ πῶς ἔσται; Οὕτως, ἔφη. Καὶ μηδέν γέ πω λέγωμεν, ἦν δ’ ἐγώ, μήτ’ εἴ τι κακὸν μήτ’ εἰ ἀγαθὸν ὁ πόλεμος ἐργάζεται, ἀλλὰ τοσοῦτον μόνον, ὅτι πολέμου αὖ γένεσιν ηὑρήκαμεν, ἐξ ὧν μάλιστα ταῖς πόλεσιν καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ κακὰ γίγνεται, ὅταν γίγνηται. Πάνυ μὲν οὖν. ῎Ετι δή, ὦ φίλε, μείζονος τῆς πόλεως δεῖ οὔ τι σμικρῷ, [374a] ἀλλ’ ὅλῳ στρατοπέδῳ, ὃ ἐξελθὸν ὑπὲρ τῆς οὐσίας ἁπάσης καὶ ὑπὲρ ὧν νυνδὴ ἐλέγομεν διαμαχεῖται τοῖς ἐπιοῦσιν. Τί δέ; ἦ δ’ ὅς· αὐτοὶ οὐχ ἱκανοί; Οὔκ, εἰ σύ γε, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἡμεῖς ἅπαντες ὡμολογήσαμεν καλῶς, ἡνίκα ἐπλάττομεν τὴν πόλιν· ὡμολογοῦμεν δέ που, εἰ μέμνησαι, ἀδύνατον ἕνα πολλὰς καλῶς ἐργάζεσθαι τέχνας. ᾿Αληθῆ λέγεις, ἔφη. [374b] Τί οὖν; ἦν δ’ ἐγώ· ἡ περὶ τὸν πόλεμον ἀγωνία οὐ τεχνικὴ δοκεῖ εἶναι; Καὶ μάλα, ἔφη. ῏Η οὖν τι σκυτικῆς δεῖ μᾶλλον κήδεσθαι ἢ πολεμικῆς; Οὐδαμῶς. ᾿Αλλ’ ἄρα τὸν μὲν σκυτοτόμον διεκωλύομεν μήτε γεωργὸν ἐπιχειρεῖν εἶναι ἅμα μήτε ὑφάντην μήτε οἰκοδόμον ἀλλὰ σκυτοτόμον, ἵνα δὴ ἡμῖν τὸ τῆς σκυτικῆς ἔργον καλῶς γίγνοιτο, καὶ τῶν ἄλλων ἑνὶ ἑκάστῳ ὡσαύτως ἓν ἀπεδίδομεν, πρὸς ὃ ἐπεφύκει ἕκαστος καὶ ἐφ’ ᾧ ἔμελλε τῶν ἄλλων [374c] σχολὴν ἄγων διὰ βίου αὐτὸ ἐργαζόμενος οὐ παριεὶς τοὺς καιροὺς καλῶς ἀπεργάσεσθαι· τὰ δὲ δὴ περὶ τὸν πόλεμον πότερον οὐ περὶ πλείστου ἐστὶν εὖ ἀπεργασθέντα; ἢ οὕτω ῥᾴδιον, ὥστε καὶ γεωργῶν τις ἅμα πολεμικὸς ἔσται καὶ σκυτοτομῶν καὶ ἄλλην τέχνην ἡντινοῦν ἐργαζόμενος, πεττευτικὸς δὲ ἢ κυβευτικὸς ἱκανῶς οὐδ’ ἂν εἷς γένοιτο μὴ αὐτὸ τοῦτο ἐκ παιδὸς ἐπιτηδεύων, ἀλλὰ παρέργῳ χρώμενος; [374d] καὶ ἀσπίδα μὲν λαβὼν ἤ τι ἄλλο τῶν πολεμικῶν ὅπλων τε καὶ ὀργάνων αὐθημερὸν ὁπλιτικῆς ἤ τινος ἄλλης μάχης τῶν κατὰ πόλεμον ἱκανὸς ἔσται ἀγωνιστής, τῶν δὲ ἄλλων ὀργάνων οὐδὲν οὐδένα δημιουργὸν οὐδὲ ἀθλητὴν ληφθὲν ποιήσει, οὐδ’ ἔσται χρήσιμον τῷ μήτε τὴν ἐπιστήμην ἑκάστου λαβόντι μήτε τὴν μελέτην ἱκανὴν παρασχομένῳ; Πολλοῦ γὰρ ἄν, ἦ δ’ ὅς, τὰ ὄργανα ἦν ἄξια. Οὐκοῦν, ἦν δ’ ἐγώ, ὅσῳ μέγιστον τὸ τῶν φυλάκων ἔργον, [374e] τοσούτῳ σχολῆς τε τῶν ἄλλων πλείστης ἂν εἴη καὶ αὖ τέχνης τε καὶ ἐπιμελείας μεγίστης δεόμενον.

Μετάφραση:

«- Επομένως, ζώντας έτσι δε θα έχουμε πολύ μεγαλύτερη ανάγκη για γιατρούς απ’ ό,τι είχαμε προηγουμένως;

- Πολύ μεγαλύτερη, βέβαια.

- Και η χώρα που τότε ήταν ικανή να διατρέφει τους αρχικούς της κατοίκους, δε θα είναι τώρα πολύ μικρή και όχι επαρκής;

- Πράγματι, είπε.

- Οπότε, ένα μέρος της γειτονικής μας χώρας δε θα είναι επιθυμητό από εμάς, για να χρησιμεύσει ως βοσκότοπος και για καλλιέργεια, κι εκείνοι δε θα θέλουν ένα κομμάτι της δικής μας, εάν, όπως κι εμείς, έχουν ξεπεράσει τα όρια της αναγκαιότητας κι έχουν αφεθεί στην επιθυμία συσσώρευσης ανεξάντλητης περιουσίας;

- Είναι αναγκαίο, είπε, Σωκράτη.

- Θα πολεμήσουμε τότε γι’ αυτό, Γλαύκων, ή όχι;

- Βέβαια, είπε.

- Και χωρίς να διευκρινίσουμε ακόμη αν ο πόλεμος είναι κάτι κακό ή καλό, δεν έχουμε ωστόσο διαπιστώσει τουλάχιστον ότι ο πόλεμος προκύπτει από τις ίδιες αιτίες από τις οποίες προκύπτουν τα δεινά στις πολιτείες τόσο στις ιδιωτικές υποθέσεις όσο και στις δημόσιες;

- Αναμφίβολα.

- Επιπλέον, φίλε μου, η πόλη μας θα πρέπει να επεκταθεί, όχι μ’ ένα μικρό αριθμό, αλλά μ’ έναν ολόκληρο στρατό, ο οποίος θα πρέπει να βγει για να πολεμήσει τους εισβολείς, για την περιουσία που ήδη έχουμε αλλά και για τα πράγματα που μόλις τώρα λέγαμε.

- Γιατί, είπε αυτός, δεν είναι αυτοί ικανοί μόνοι τους;

- Όχι, είπα εγώ, αν εσύ και όλοι εμείς είχαμε δίκιο στη συμφωνία που κάναμε για τη δημιουργία της πόλης. Συμφωνήσαμε, αν θυμάσαι, ότι δεν είναι δυνατόν ένας άντρας να εξασκεί πολλές τέχνες με επιτυχία.

- Αλήθεια, λες, είπε.

- Επομένως, είπα εγώ, δε φαίνεται να είναι η προσπάθεια στον πόλεμο ένα είδος τέχνης;

- Βεβαίως, είπε.

- Απαιτεί, λοιπόν, μεγαλύτερη φροντίδα η τέχνη του υποδηματοποιού από την πολεμική τέχνη;

- Όχι, βέβαια.

- Αλλά τον υποδηματοποιό τον εμποδίζουμε από το να προσπαθήσει να είναι συγχρόνως και γεωργός ή υφαντής ή οικοδόμος, πρέπει να είναι μόνο υποδηματοποιός, ώστε να μάθει για εμάς άριστα την τέχνη της υποδηματοποιίας. Και με τον ίδιο τρόπο σε κάθε έναν από τους άλλους αναθέτουμε ένα έργο, αυτό που ταιριάζει στη φύση του, με το οποίο πρέπει να ασχολείται σε όλη του τη ζωή, απέχοντας από οποιοδήποτε άλλο, και μη αφήνοντας πολύτιμο χρόνο να πηγαίνει χαμένος, έτσι ώστε να γίνει εξαίρετος στο έργο του. Σε ό,τι αφορά την τέχνη του πολέμου, τώρα, δεν είναι απολύτως σημαντικό να γίνονται όλα με τον καλύτερο τρόπο; Η μήπως είναι τόσο εύκολο, ώστε ένας γεωργός ή ένας υποδηματοποιός ή όποιος κάνει μια οποιαδήποτε άλλη τέχνη, να μπορεί συγχρόνως να είναι ικανός στην πολεμική τέχνη, τη στιγμή που ακόμη και στο παιχνίδι των πεσσών ή των κύβων δεν μπορεί κάποιος να είναι καλός, αν δεν ασχολείται με αυτό από τα παιδικά του χρόνια, αλλά το έχει ως ασχολία στον ελεύθερο χρόνο του; Μήπως αν κάποιος πάρει μια ασπίδα ή κάποιο άλλο από τα πολεμικά όπλα και όργανα, θα μπορέσει να γίνει, μόνο χάρη σε αυτά, σε μια μέρα ικανός πολεμιστής σε μάχες βαριά οπλισμένων ή σε οποιαδήποτε άλλη μάχη, αφού κανένα άλλο όργανο, αν το πιάσει κανείς, δεν μπορεί να τον κάνει είτε αθλητή είτε τεχνίτη ή να του χρησιμεύσει σε κάτι, εάν δεν έχει λάβει σχετική μόρφωση κι αν δεν έχει ασχοληθεί επαρκώς με την αντίστοιχη τέχνη;

- Σε τέτοια περίπτωση, είπε αυτός, τα όργανα θα είχαν μεγάλη αξία.

- Επομένως, είπα εγώ, όσο σημαντικότερο είναι το έργο των φυλάκων, τόσο περισσότερο χρόνο θα απαιτεί, σε σχέση με τις άλλες ασχολίες, όπως επίσης και περισσότερη τέχνη και επιμέλεια.»

[Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μάντης]

Η σκέψη του Πρωταγόρα ότι η πολεμική τέχνη είναι μέρος της πολιτικής, συμφωνεί με την προσέγγιση του Σωκράτη, στην Πολιτεία, όπου ο φιλόσοφος εξηγεί πως μια πόλη είτε για αμυντικούς λόγους είτε για να επεκταθεί, οφείλει να έχει στρατό. Για το λόγο αυτό, αναφέρει ο Σωκράτης, θα πρέπει να φροντίζει για την άρτια εκπαίδευση των στρατιωτών της, δίνοντάς τους τον απαιτούμενο χρόνο για να μάθουν και να εξασκηθούν στην πολεμική τέχνη.

Κάθε πολιτεία, προκειμένου να αποκτήσει ικανούς τεχνίτες σε όλες τις ειδικότητες, έχει δομηθεί με την ακόλουθη αρχή, κάθε πολίτης θα αναλαμβάνει αποκλειστικά μια τέχνη, στην οποία θα αφοσιώνεται πλήρως. Αντί να επιχειρεί κάθε άνθρωπος να μάθει λίγα πράγματα για κάθε τέχνη, με αποτέλεσμα να μην είναι καλός σε καμία τέχνη, στα πλαίσια της πολιτείας γίνεται ένας επιμερισμός ιδιοτήτων, ώστε η πόλη να ωφελείται από τις εξειδικευμένες γνώσεις κάθε πολίτη της.

Με την ίδια λογική, στα πλαίσια μιας πολιτείας, υπάρχει η δυνατότητα να επιλεγούν ορισμένοι πολίτες, οι οποίοι θα απαλλαγούν από άλλες υποχρεώσεις και θα μάθουν άριστα την πολεμική τέχνη, ώστε να μπορούν να υπερασπιστούν ή να διεκδικήσουν τα συμφέροντα της πόλης τους.

Αυτός ο επιμερισμός που οδηγεί στην εξάσκηση της πολεμικής τέχνης, δε θα μπορούσε να συμβεί τότε που οι άνθρωποι ζούσαν απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλον, οπότε η απόκτηση της πολιτικής τέχνης, η δυνατότητα δηλαδή συγκρότησης πόλεων, ανοίγει το δρόμο για την απόκτηση και της πολεμικής τέχνης. Ο Πρωταγόρας, επομένως, ορθά θεωρεί πως η πολεμική τέχνη είναι μέρος της πολιτικής.

Η διαπίστωση του Πρωταγόρα, άλλωστε, δεν σημαίνει ότι ο σοφιστής αναγνωρίζει  τον πόλεμο ως ένα αμιγώς θετικό στοιχείο, επισημαίνει απλώς ότι μόλις οι άνθρωποι οργανώσουν πόλεις, είναι σε θέση πια να ασχοληθούν και να μάθουν την πολεμική τέχνη, για να αμύνονται απέναντι στις επιθέσεις των άγριων ζώων.

Στην πορεία, βέβαια, η πολεμική τέχνη βοηθά τους ανθρώπους να αμύνονται και απέναντι σε επιθέσεις εχθρικών λαών, καθιστώντας την πολύτιμη για την επιβίωση -αλλά συχνά και για την επέκταση- κάθε πόλης. 

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Τι συμβολίζουν η Βία και το Κράτος, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στο μύθο του Πρωταγόρα;