Έκθεση Β΄ Λυκείου: Εξειδίκευση

Leon Zernitsky

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Εξειδίκευση  

Ως εξειδίκευση ορίζουμε την απόκτηση επαγγελματικής ή/και επιστημονικής ειδίκευσης σε συγκεκριμένο αντικείμενο.

[Το εξειδικεύομαι δηλώνει μεγαλύτερο βαθμό ειδίκευσης∙ ωστόσο, στην κοινή χρήση, αποτελεί εμφατική χρήση του ειδικεύομαι, από το οποίο δεν διαφέρει σημασιολογικά. Το ίδιο και το εξειδίκευση έναντι του ειδίκευση∙ ωστόσο σε μια προσεκτική χρήση της γλώσσας, τα εξειδικεύομαι, εξειδίκευση μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δηλώσουν μεγαλύτερο βαθμό ειδίκευσης, π.χ. ειδικεύτηκε στη γλωσσολογία και εξειδικεύθηκε στη χρήση πολυμέσων για τη διδασκαλία της γλώσσας.]

Λόγοι που οδηγούν στην εξειδίκευση και η προσφορά της

Η εξειδίκευση αποτελεί πλέον ένα ολοένα και σημαντικότερο ζητούμενο, καθώς τόσο η επαγγελματική αποκατάσταση όσο και η αποτελεσματικότερη εργασιακή και επιστημονική δράση απαιτούν μεγάλο βαθμό ειδικών γνώσεων και δεξιοτήτων. Ειδικότερα:

- Η συνεχής εξέλιξη των επιστημών καθιστά αναγκαία την απόλυτη εξειδίκευση των επιστημόνων. Σε αντίθεση με το παρελθόν που οι γνώσεις των ανθρώπων ήταν αρκετά περιορισμένες σε κάθε επιμέρους αντικείμενο και ήταν εφικτή, ως ένα βαθμό, η ενασχόληση με πολλά επιστημονικά πεδία, πλέον οι γνώσεις και ο όγκος των πληροφοριών έχουν διευρυνθεί σε τέτοιο σημείο, ώστε κάθε επιστήμονας μπορεί να ασχοληθεί ουσιαστικά μ’ ένα συγκεκριμένο πεδίο του επιστημονικού του κλάδου, προκειμένου να το γνωρίσει σε βάθος και με πληρότητα.

Σε ό,τι αφορά, για παράδειγμα, την ιατρική επιστήμη, είναι πρακτικά αδύνατο για έναν άνθρωπο να γνωρίσει επαρκώς κάθε τομέα της, γι’ αυτό και κάθε γιατρός λαμβάνει συγκεκριμένη ειδίκευση. Αν, μάλιστα, λάβουμε υπόψη μας το επίπεδο γνώσεων που απαιτεί η αναζήτηση θεραπειών για τις διάφορες ασθένειες, κατανοούμε πόσο σημαντική είναι η πλήρης εξειδίκευση σε έναν και μόνο τομέα.

Η εξειδίκευση των επιστημόνων που έχει επιβληθεί από το χαώδες εύρος γνώσεων, οδηγεί σ’ έναν νέο τρόπο εργασίας στους τομείς της έρευνας, εφόσον πλέον η πρόοδος των ερευνών βασίζεται στη συνεργασία ατόμων που έχουν διαφορετική ο καθένας ειδίκευση. Εφόσον, λοιπόν, είναι ανέφικτο ένας ερευνητής να εμβαθύνει σε όλα τα επιμέρους ζητήματα της επιστήμης του, προέκυψε η ανάγκη συνύπαρξης και συνεχούς συνεργασίας μεταξύ των επιμέρους ειδικοτήτων, προκειμένου να διασφαλιστεί η δυνατότητα διασύνδεσης των ευρημάτων.

- Η εξειδίκευση αποτελεί πλέον βασικό κριτήριο πρόσληψης. Η επαγγελματική αποκατάσταση έχει συνδεθεί πια άρρηκτα με το βαθμό εξειδίκευσης του κάθε ατόμου, εφόσον στις περισσότερες θέσεις εργασίας απαιτούνται πολύ συγκεκριμένες γνώσεις. Τόσο η εξέλιξη της τεχνολογίας όσο και η αύξηση του ανταγωνισμού, δεν αφήνουν περιθώρια για την απασχόληση υπαλλήλων που έχουν ελλιπή προσόντα ή μερική γνώση του εκάστοτε αντικειμένου.

Σύμφωνα, για παράδειγμα, με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ενώσεων Επαγγελματιών Πληροφορικής, υπάρχουν αυτή τη στιγμή περισσότερες  από 500.000 κενές θέσεις εργασίας στους τομείς των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών λόγω απουσίας των σχετικών προσόντων.

Είναι προφανές πως η απόκτηση ενός πτυχίου δεν καλύπτει επαρκώς τις ανάγκες εξειδίκευσης που απαιτεί η σύγχρονη αγορά εργασίας. Στο πλαίσιο των προπτυχιακών πανεπιστημιακών σπουδών, άλλωστε, δίνεται κυρίως έμφαση στην παροχή γενικών γνώσεων σε σχέση με τον υπό μελέτη επιστημονικό κλάδο∙ γνώσεων, δηλαδή, που δεν διασφαλίζουν σε καμία περίπτωση το επίπεδο κατάρτισης και ειδίκευσης που χρειάζεται για την αντιμετώπιση των εργασιακών υποχρεώσεων σε μια σύγχρονη εταιρεία.

Σύμφωνα, πάλι, με έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ενώσεων Επαγγελματικών Πληροφορικής  μόνο το 23% των συμμετεχόντων στην έρευνα, είχε τα αντίστοιχα προσόντα για τη θέση που κατείχε. Η έρευνα αφορούσε τις ικανότητες και την εξειδίκευση των εργαζομένων/στελεχών στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα της Ευρώπης. Πραγματοποιήθηκε δε, σε δείγμα άνω των 2.800 επαγγελματιών πληροφορικής. Από την έρευνα προέκυψε ότι η πιο δημοφιλής ειδίκευση στους επαγγελματίες ήταν το Project Management, αλλά όπως κατέδειξε η έρευνα, μόλις το 7% των αποκριθέντων σ’ αυτή την ειδίκευση είχαν τα κατάλληλα εφόδια και τις ικανότητες προκειμένου να ανταποκριθούν σε τέτοιου είδους ρόλους.

Η εντυπωσιακή εξέλιξη στους διάφορους τομείς της τεχνολογίας και ιδίως σε αυτόν της πληροφορικής, έχουν καταστήσει απολύτως αναγκαία την εξειδίκευση των υποψήφιων υπαλλήλων, εφόσον δεν θα έχουν διαφορετικά τις δυνατότητες να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του επαγγέλματός τους.

- Η εξειδίκευση οδηγεί σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Η εξειδίκευση επιτρέπει την καλύτερη δυνατή απόδοση είτε πρόκειται για την ερευνητική εργασία ενός επιστήμονα είτε για την εργασιακή απόδοση ενός υπαλλήλου, καθώς προσφέρει το αναγκαίο επίπεδο κατάρτισης και γνώσεων, ώστε να μην προκύπτουν εμπόδια και καθυστερήσεις από την αδυναμία του ατόμου να διαχειριστεί όσα σχετίζονται με το αντικείμενό του.

Η αποτελεσματικότητα αυτή εκτιμάται ιδιαίτερα στο εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον της σύγχρονης εποχής, όπου ο χρόνος διεκπεραίωσης μιας εργασίας ή μιας έρευνας συνδέεται άμεσα με σημαντικά οικονομικά οφέλη. Ένα βασικό ζητούμενο, άλλωστε, στο χώρο των επιχειρήσεων είναι να καλυφθεί κάθε νέα αγοραστική ανάγκη -ή να δημιουργηθεί ένα καινοτόμο προϊόν που να προσφέρει νέες δυνατότητες στους ανθρώπους- γρηγορότερα απ’ ό,τι θα το επιτύχουν οι ανταγωνιστές.

Πιθανές αρνητικές συνέπειες της εξειδίκευσης

Παρά το γεγονός ότι το άτομο μέσω της εξειδίκευσης αποκτά τη δυνατότητα να αποδίδει πολύ καλύτερα στο αντικείμενό του και ενισχύει έτσι την αυτοπεποίθησή του, εφόσον αισθάνεται πως μπορεί να προσφέρει κάτι το ουσιαστικό, εντούτοις υπάρχουν και οι αρνητικές πτυχές αυτής της μονομερούς προσήλωσης σ’ ένα αντικείμενο. Ειδικότερα:

- Η εξειδίκευση ενδέχεται να οδηγήσει το άτομο στην πνευματική μονομέρεια. Η ανάγκη για εξειδίκευση ενέχει τον κίνδυνο να αφοσιωθεί το άτομο κατά τρόπο απόλυτο στο αντικείμενό του, παραμερίζοντας όλες εκείνες τις πνευματικές ενασχολήσεις που προσφέρουν ευρύτερη και βαθύτερη καλλιέργεια, όπως είναι η τέχνη ή η μελέτη άλλων επιστημών. Ενώ, συνάμα, ενδέχεται το άτομο να απομακρυνθεί από άλλες πτυχές του ανθρώπινου βίου, που σχετίζονται με την κοινωνική και πολιτική δράση των πολιτών, και το καθιστούν ολοκληρωμένο πολίτη με ανησυχίες πέρα από τα αποκλειστικά του ενδιαφέροντα.

Είναι σαφές πως όσο σημαντικό κι αν κρίνεται το να αποδίδει ο κάθε άνθρωπος το μέγιστο δυνατό στο χώρο της εργασίας ή των ερευνών του, δεν μπορεί να θεωρηθεί σημαντικότερο από το να διαμορφώνει μια ολόπλευρα καλλιεργημένη προσωπικότητα με ενδιαφέροντα, δράσεις και πρωτοβουλίες που να κινούνται πέρα από το εργασιακό του αντικείμενο. Η διασφάλιση, άλλωστε, της ατομικής ευτυχίας δεν μπορεί να προκύψει μέσα από την έμμονη ενασχόληση με ένα αντικείμενο, χωρίς την ύπαρξη και άλλων δραστηριοτήτων που να πλουτίζουν τις εμπειρίες και τα πνευματικά ερεθίσματα του ατόμου.

- Αποστερεί την εργασία από την αναγκαία αίσθηση δημιουργικότητας. Στο πλαίσιο της πλήρους εξειδίκευσης το άτομο καταλήγει να ασχολείται διαρκώς με το ένα και μόνο εργασιακό αντικείμενο, στο οποίο και έχει ειδικευτεί, με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνεται το τελικό προϊόν ως δικό του δημιούργημα ή ως δική του ευθύνη. Επιπροσθέτως, το άτομο βιώνει σταδιακά μια ολοένα και πιο έντονη πλήξη, εφόσον καλείται να επαναλαμβάνει καθημερινά μια παρόμοια διαδικασία ή να ασχολείται συνεχώς με το ίδιο ακριβώς αντικείμενο, γεγονός που του φανερώνει πόσο περιορισμένη και πόσο συγκεκριμένη είναι η δική του συνεισφορά.

Δεν υπάρχει, επομένως, ούτε η αναγκαία επαφή του ατόμου με το τελικό προϊόν εργασίας, ώστε να λαμβάνει την ικανοποίηση πως δημιουργεί ο ίδιος κάτι ολοκληρωμένο, ούτε η αίσθηση της ποικιλίας και των νέων εργασιακών προκλήσεων, που θα διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον του, εφόσον από ένα σημείο και μετά μπαίνει σε μια διαδικασία ψυχοφθόρας ρουτίνας.

- Η εξειδίκευση τείνει να απομακρύνει τους ανθρώπους από τα ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα. Ο εξειδικευμένος επιστήμονας ή υπάλληλος αρκείται πολλές φορές στο να απολαμβάνει την επιτυχία ή την άνεση που του προσφέρει η άριστη γνώση του αντικειμένου του, αδιαφορώντας επί της ουσίας για οτιδήποτε βρίσκεται πέρα από τις δικές του γνώσεις. Μια τέτοια στάση, όμως, σηματοδοτεί το ξεκίνημα μιας εποχής κατά την οποία οι άνθρωποι θα θέτουν μέσα σ’ εκείνα που καλούνται να χειριστούν οι ειδικοί και τα ζητήματα πολιτικής. Μια ιδιαίτερα δυσάρεστη εξέλιξη που θα επιτρέπει στους πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες να δρουν χωρίς ουσιαστικό έλεγχο και να διαμορφώνουν την κοινωνική πραγματικότητα κατά βούληση και κατά τρόπο που να εξυπηρετεί τα προσωπικά τους συμφέροντα.

Ας μη λησμονούμε, άλλωστε, μια πολύ βασική σκέψη της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας, πως κάθε πολίτης, όποιο κι αν είναι το επάγγελμά του, μπορεί και πρέπει να ασχολείται με τα πολιτικά ζητήματα.

Τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εξειδίκευσης

- Αποτελεί πάντοτε βασικό ζητούμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της πολιτείας η διασφάλιση των αναγκαίων προϋποθέσεων, ώστε οι νέοι να αποκτούν έγκαιρα εκείνα τα εχέγγυα που θα τους προφυλάξουν από την πνευματική μονομέρεια και την αδιαφορία για την κοινωνική τους παρουσία και δράση. Προκειμένου, επομένως, να διαφυλαχτεί η διάθεση ευρυμάθειας και ουσιαστικής καλλιέργειας των νέων, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην ανθρωπιστική παιδεία, αλλά και να ληφθεί μέριμνα για μια ισόρροπη παροχή ειδίκευσης και γενικής παιδείας.

Αν το σχολείο επιτύχει να εμπνεύσει από νωρίς διάθεση φιλομάθειας στους νέους, όπως και την ανάγκη της προσωπικής έκφρασης και συμμετοχής στα κοινωνικά ζητήματα, τότε είναι πιθανό πως στο μέλλον θα έχουν τις αναγκαίες αντιστάσεις ώστε να μην αφεθούν στη μονόπλευρη και αποκλειστική ενασχόληση με ένα και μόνο γνωστικό αντικείμενο.

- Σημαντική, μάλιστα, κρίνεται η συνεισφορά του σχολείου και στην ορθή καθοδήγηση των νέων σχετικά με τη σημασία και την κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Οι νέοι θα πρέπει να γνωρίσουν από νωρίς τα πολύτιμα οφέλη που μπορούν να προκύψουν σε σχέση τόσο με την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους όσο και με την επίτευξη μιας ουσιαστικής κοινωνικής παρουσίας, αν αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους για να διευρύνουν τις γνώσεις τους, να αποκομίζουν πνευματικά ερεθίσματα μέσα από την επαφή τους με την τέχνη και τον πολιτισμό, αλλά και να δράττουν ευκαιρίες για να συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Χάρη στην τεχνολογία και το πλήθος γνώσεων και πληροφοριών που μπορούν να αποκτηθούν διαδικτυακά, το κάθε άτομο μπορεί να συνεχίσει να διευρύνει την πνευματική του καλλιέργεια ασχολούμενο με τομείς της γνώσης και της επιστήμης που δεν σχετίζονται με το αντικείμενο των σπουδών του. Πρόκειται για την επονομαζόμενη διαδικασία της δια βίου μάθησης, που αποτελεί καίρια απάντηση στους κινδύνους της πνευματικής μονομέρειας.

Ας μη λησμονούμε, άλλωστε, πως η τελική ευθύνη για την εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου βαρύνει κυρίως το ίδιο. Θα πρέπει, επομένως, αυτοβούλως το κάθε άτομο να διεκδικεί για τον εαυτό του την πνευματική εκείνη εγρήγορση που θα το προφυλάξει από την έμμονη προσήλωση στο ένα αντικείμενο και θα του προσφέρει την αναγκαία ευρύτητα ενδιαφερόντων, ώστε να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα και έναν ενεργό πολίτη.

- Καίρια μπορεί να φανεί η δράση των πνευματικών ανθρώπων του τόπου, καθώς είναι σε θέση με το παράδειγμά τους και το ενδιαφέρον τους για τα ζητήματα της κοινωνίας και της πολιτικής να δείξουν πως παρά την εμβάθυνση σε διαφορετικούς ο καθένας τομείς διατηρούν αμείωτη τη διάθεσή τους να λειτουργούν ως ενεργοί πολίτες.