Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Ο Χρύσανθος στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι και οι διαπραγματεύσεις με τους Αρμένιους

Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Ο Χρύσανθος στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι και οι διαπραγματεύσεις με τους Αρμένιους 

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε στη διπλωματική δραστηριότητα που ανέπτυξε το 1919 ο μητροπολίτης Χρύσανθος, όσον αφορά το Ποντιακό Ζήτημα, στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι (μονάδες 15) και στις διαπραγματεύσεις του με τους Αρμένιους μέχρι την υπογραφή της συνθήκης φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ τον Μάρτιο του 1921 (μονάδες 10).
Μονάδες 25
 
Κείμενο Α
Τήν οὐσιαστική εὐθύνη γιά τήν προβολή τῶν ποντιακῶν θέσεων στή Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης ἀνέλαβε ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Ἀπό τό 1919 ὥς τό 1922 ὁ θρησκευτικός αὐτός ἡγέτης ὑπῆρξε ὁ δυναμικός ἐκφραστής τοῦ κινήματος γιά τήν ἵδρυση ποντιακοῦ κράτους. Σέ τελευταία ἀνάλυση ὁ Χρύσανθος, καθώς καί ὅλες οἱ ποντιακές ὀργανώσεις, ἐπιθυμοῦσε τήν ἕνωση τοῦ Πόντου μέ τό ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος. [...]
Ἔτσι, μαζί μέ τόν Τοποτηρητή τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου, Μητροπολίτη Προύσης Δωρόθεο, καί τόν Πατριαρχικό σύμβουλο γιατρό Ἀλέξανδρο Παππᾶ, ὁ Χρύσανθος πῆγε στό Παρίσι γιά νά ἀντιπροσωπεύσει ἐκεῖ στήν Διάσκεψη τά δίκαια τοῦ ἀλύτρωτου ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ. Χωρίς χρονοτριβή ὁ Χρύσανθος, μέ τήν βοήθεια τοῦ Παππᾶ, προετοίμασε ἕνα ἐκτενές ὑπόμνημα [...] (με το οποίο) ζητοῦσε τήν ἀπαλλαγή τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἀπὸ τό τουρκικό καί τήν ἵδρυση ἑνός «Αὐτονόμου Ἑλληνικοῦ Κράτους». [...] Ὁ Γάλλος διπλωμάτης (Ζύλ Καμπόν) ὑπέδειξε στόν Μητροπολίτη νά προετοιμάσει τό ἔδαφος παρουσιάζοντας τίς ἀξιώσεις του στούς Βρετανούς καί Ἀμερικανούς ἀντιπροσώπους. Τήν ὑπόδειξη αὐτή ὁ Χρύσανθος ἀκολούθησε χωρίς καθυστέρηση. Ὑπό τό πνεῦμα ἐκείνου τοῦ ὑπομνήματος μίλησε ὁ Μητροπολίτης στό Γάλλο πρωθυπουργό Πουανκαρέ καθώς καί στά μέλη τῆς ἀγγλικῆς ἀποστολῆς. Στόν Κλεμανσώ εἰδικά ἔδωσε καί πρόσθετο σημείωμα περί τοῦ ποντιακοῦ ζητήματος...
 
A.’Αλεξανδρῆς Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, 1918-1922: Ἑλληνική ἐξωτερική πολιτική καί τουρκική ἀντίδραση, στό: Μελετήματα γύρω ἀπό τόν Βενιζέλο καί τήν ἐποχή του, μέ τήν ἐποπτεία Θ. Βερέμη καί Ο. Δημητρακόπουλου (Δοκίμιο-Ἱστορία, 1), Ἀθήνα: Φιλιππότης, 1980, σσ. 436-437.
 
Κείμενο Β
Ὁ Χρύσανθος ἀκολουθώντας τίς ὁδηγίες τοῦ Βενιζέλου, συνομίλησε ἀνεπίσημα μέ τούς Ἀρμενίους ἀντιπροσώπους στή Διάσκεψη τῆς Εἰρήνης τόν Μάϊο τοῦ 1919 στό Παρίσι. Ἔτσι, παρόλο πού παρέμεινε ἕνας ἀφοσιωμένος θιασώτης τοῦ ποντιακοῦ κινήματος ἀνεξαρτησίας, μετά τίς συναντήσεις του μέ τόν Βενιζέλο δέχθηκε νά διερευνήσει τίς πιθανότητες ἀρμενο-ποντιακῆς συνεργασίας. Μιά τέτοια πρόταση ἔγινε περισσότερο ἑλκυστική μετά τήν ἀποτυχία τοῦ Μητροπολίτη νά ἐξασφαλίσει συγκεκριμένη βοήθεια γιά τήν ἵδρυση χωριστοῦ κράτους Πόντου κατά τή διάρκεια τῶν διπλωματικῶν του ἐνεργειῶν στήν Εὐρώπη τό καλοκαίρι τοῦ 1919. [...] Συνεχίζοντας τή διπλωματική του προσπάθεια, ὁ Χρύσανθος ἔφθασε στήν ἀρμενική πρωτεύουσα Ἐριβάν. Ἔκεῖ ἔλαβε μέρος σέ παρατεταμένες συνδιασκέψεις μέ τήν ἀρμενική κυβέρνηση ἀπό τίς 10 ὥς τίς 16 Ἰανουαρίου 1920. [...] Τελικά, αὐτές οἱ παρατεταμένες διαπραγματεύσεις τερματίσθηκαν ὅταν οἱ ἕλληνες Πόντιοι καί ἡ ἀρμενική κυβέρνηση τοῦ Ἐριβάν συμφώνησαν νά δημιουργηθεῖ μιά «ποντιο-ἀρμενική συνομοσπονδία», ἔμεινε ὅμως να καθορισθεῖ ἐπακριβῶς ὁ βαθμός ὁμοσπονδοποίησής της. Ἡ συμφωνία ὑπογράφτηκε ἀπό τόν Ἀρμένιο Πρωθυπουργό Α. Χατισιάν καί τόν Μητροπολίτη Χρύσανθο...
 
A.’Αλεξανδρῆς Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, 1918-1922: Ἑλληνική ἐξωτερική πολιτική καί τουρκική ἀντίδραση, στό: Μελετήματα γύρω ἀπό τόν Βενιζέλο καί τήν ἐποχή του, μέ τήν ἐποπτεία Θ. Βερέμη καί Ο. Δημητρακόπουλου (Δοκίμιο-Ἱστορία, 1), Ἀθήνα: Φιλιππότης, 1980, σσ. 446-448.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
Η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν αρχικά σύμφωνη με τον αγώνα και τις εθνικές διεκδικήσεις των Ποντίων. Στο συνέδριο Ειρήνης όμως στο Παρίσι, που άρχισε το Δεκέμβριο του 1918, ο Ελ. Βενιζέλος πιέστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις και δεν συμπεριέλαβε τον Πόντο στο φάκελο των ελληνικών διεκδικήσεων, και, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων του Πόντου, συμφώνησε να παραχωρηθεί η περιοχή στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία.
Η πρόταση του Ελ. Βενιζέλου προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στους Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι στα διάφορα συνέδρια που πραγματοποίησαν στο Μπακού, στο Κρασνοντάρ, στο Βατούμ και στη Μασσαλία, διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης. Πολλά ποντιακά σωματεία έστειλαν τότε τηλεγραφήματα στο Παρίσι για να μεταπείσουν τον πρωθυπουργό, τον οποίο επισκέφθηκε μάλιστα τον Απρίλιο του 1919 ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Όπως, μάλιστα, επισημαίνεται στο Κείμενο Α, ο Χρύσανθος μετέβη στο Παρίσι μαζί με τον Τοποτηρητή του Πατριαρχικού Θρόνου, Μητροπολίτη Προύσης Δωρόθεο και τον Πατριαρχικό σύμβουλο, τον γιατρό Αλέξανδρο Παππά. Μετά τη διεξοδική ενημέρωση που έλαβε ο Έλληνας πρωθυπουργός από τον Χρύσανθο, για το Ποντιακό Ζήτημα, αποφάσισε να ενισχύσει τις προσπάθειες των Ποντίων και έδωσε την έγκριση του στο μητροπολίτη να συνεχίσει την προσπάθεια ενημέρωσης όλων των πολιτικών που έλαβαν μέρος στη Συνδιάσκεψη. Σύμφωνα με το Κείμενο Α, ο Χρύσανθος επιδίωκε την ίδρυση ποντιακού κράτους, αν και στην πραγματικότητα δική του θέληση, όπως και όλων των ποντιακών οργανώσεων, ήταν η ένωση της περιοχής του Πόντου με το ελληνικό κράτος. Ύστερα, ωστόσο, από τη συνάντηση με τον Βενιζέλο το ζητούμενο ήταν η ίδρυση ενός «Αυτόνομου Ελληνικού Κράτους» στον Πόντο, για την επίτευξη του οποίου ο Χρύσανθος με τη συνδρομή του Αλέξανδρου Παππά συνέταξαν ένα αναλυτικό υπόμνημα προκειμένου να γίνουν σαφή τα αιτήματα του αλύτρωτου ποντιακού ελληνισμού και να διεκδικηθεί πιο αποτελεσματικά η απαλλαγή των εκεί Ελλήνων από τον τουρκικό έλεγχο.
Οι περισσότεροι από τους πολιτικούς που μετείχαν στη Συνδιάσκεψη, με εξαίρεση τους Άγγλους αντιπροσώπους, είδαν με πολλή κατανόηση τα αιτήματα των Ελληνοποντίων. Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος, όπως αναφέρεται στο Κείμενο Α, είχε λάβει τη συμβουλή ενός Γάλλου διπλωμάτη, του Ζύλ Καμπόν να ενημερώσει τους αντιπροσώπους τόσο της Βρετανίας όσο και της Αμερικής για τις αξιώσεις των Ελλήνων του Πόντου. Φρόντισε, έτσι, να έχει προσωπική επικοινωνία με τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, Πουανκαρέ, καθώς και με τους εκπροσώπους της Αγγλίας. Στον Γάλλο Πρωθυπουργό Κλεμανσώ, μάλιστα, παρέδωσε κι ένα επιπλέον σημείωμα με στοιχεία για το ποντιακό ζήτημα.   Στην πρόταση του μητροπολίτη να γίνει ο Πόντος ανεξάρτητο κράτος υπό ελληνική εντολή, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Ουίλσον απάντησε: «Είναι θαυμάσια όσα μου λέτε. Ο Πόντος πρέπει να γίνει ανεξάρτητος. Μίαν ψήφον έχω εις την Συνδιάσκεψιν, αλλά θα την διαθέσω υπέρ του λαού σας».
Σύμφωνα με το Κείμενο Β, ο Μητροπολίτης Χρύσανθος, αν και διατηρούσε σταθερά την επιθυμία για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας του Πόντου, αντιλήφθηκε ύστερα από τις συνομιλίες του με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, Ελευθέριο Βενιζέλο, πως οφείλει να διερευνήσει το ενδεχόμενο και άλλων επιλογών, όπως θα μπορούσε να είναι η συνεργασία με τους Αρμένιους, για τη δημιουργία ενός κοινού κράτους. Υπό το πνεύμα αυτό και κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, στο πλαίσιο της εκεί Συνδιάσκεψης ειρήνης, είχε διερευνητικές συνομιλίες με τους Αρμένιους αντιπροσώπους τον Μάϊο του 1919. Το γεγονός, άλλωστε, πως παρά τις προσπάθειες του δεν κατόρθωσε να διασφαλίσει κάποια συγκεκριμένη μορφή βοήθειας για τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους από τους ηγέτες που βρίσκονταν στη Συνδιάσκεψη στο Παρίσι, κατέστησε την επιλογή της συνεργασίας με τους Αρμένιους πιο ελκυστική.
Έτσι, παράλληλα με τον παν-ποντιακό αγώνα των Ελλήνων της Ρωσίας, ο Χρύσανθος επισκέφθηκε το Εριβάν και διαπραγματεύτηκε με τους Αρμένιους, καθώς επίσης και με τους μουσουλμάνους του Πόντου, μια μορφή συνομοσπονδίας. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από το Κείμενο Β, στο οποίο επιπροσθέτως αναφέρεται πως οι διαπραγματεύσεις με την αρμενική κυβέρνηση διήρκεσαν από τις 10 έως και τις 16 Ιανουαρίου του 1920. Αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων αυτών ήταν η συμφωνία να δημιουργηθεί μια «ποντιο-αρμενική συνομοσπονδία», χωρίς να έχει καθοριστεί πλήρως μέχρι ποιου σημείου θα προχωρούσε η σχετική ομοσπονδοποίηση. Τη συμφωνία αυτή, μάλιστα, υπέγραψαν ο Μητροπολίτης Χρύσανθος και ο Πρωθυπουργός της Αρμενίας, Α. Χατισιάν.  Ωστόσο, η αμοιβαία καχυποψία έγινε αιτία να χαθεί πολύτιμος χρόνος, ο οποίος αποδείχθηκε μοιραίος, εξαιτίας των γρήγορων πολιτικών εξελίξεων. Το πολιτικό γεγονός που λειτούργησε ως ταφόπετρα του ποντιακού ζητήματος ήταν η συνθήκη φιλίας και συνεργασίας που υπογράφηκε το Μάρτιο του 1921 ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ.
Η συνθήκη αυτή έδωσε στον αδύναμο ως τότε Κεμάλ την οικονομική, στρατιωτική και ηθική δυνατότητα να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του κατά των Ποντίων και, ακόμη, να εμφανιστεί στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου με υπερβολικές απαιτήσεις, που λόγω της ιστορικής συγκυρίας δεν απορρίφθηκαν από τις νικήτριες Δυνάμεις, παρά το γεγονός ότι ήταν σύμμαχοι με τους Έλληνες.