Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 3. §50-56» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]

Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 3. §50-56» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις]
 
§§ 50 – 51
 
1. καὶ ἡ βουλή δήλη ἐγένετο εὐµενῶς ἐπιθορυβήσασα...: Ποιες ήταν οι αντιδράσεις του Κριτία στη στάση της βουλής και τι θέλησε να προλάβει;
 
Ο Κριτίας ακούγοντας τις επιδοκιμασίες των βουλευτών, όταν ολοκλήρωσε την απολογία του ο Θηραμένης, αντιλήφθηκε αμέσως πως οι βουλευτές είχαν πεισθεί από τα λόγια του και πως, αν ψήφιζαν, θα τον αθώωναν. Προκειμένου, λοιπόν, να αποφύγει το ενδεχόμενο αθώωσης του Θηραμένη, που θα καθιστούσε δυσχερέστερη την προσπάθειά του να απαλλαγεί από αυτόν, συνεννοήθηκε με τους άλλους Τριάκοντα και διέταξε τους νεαρούς με τα μαχαίρια -που ο ίδιος είχε φέρει στη βουλή- να μπουν στο βουλευτήριο και να σταθούν κοντά στο κιγκλίδωμα, ώστε να τους βλέπουν οι βουλευτές. Επρόκειτο, επί της ουσίας, για έναν ωμό εκβιασμό μέσω του οποίου θέλησε να δεσμεύσει τη στάση των βουλευτών και να τους εξαναγκάσει να αποδεχτούν τη θανατική ποινή που σκόπευε να του επιβάλει.
 
2. προσελθὼν καὶ διαλεχθείς τι τοῖς τριάκοντα ἐξῆλθε...: Τι, κατά τη γνώµη σας, συζήτησε ο Κριτίας µε τους άλλους της οµάδας των Τριάκοντα; Να τεκµηριώσετε την άποψή σας µε βάση το κείµενο.
 
Οι θετικές επιδοκιμασίες των βουλευτών, μόλις ο Θηραμένης ολοκλήρωσε την απολογία του, αποτέλεσαν για τον Κριτία σαφή ένδειξη πως ο αντίπαλός του επρόκειτο να γλιτώσει την καταδίκη, αν η απόφαση αφηνόταν στα μέλη της Βουλής. Το γεγονός, άλλωστε, ότι ο Κριτίας είχε φροντίσει να υπάρχουν οπλισμένοι νεαροί στον χώρο του Βουλευτηρίου, φανερώνει πως ήταν προετοιμασμένος για το ενδεχόμενο αυτό. Έτσι, η συνομιλία του με τα άλλα μέλη της ομάδας των Τριάκοντα αφορούσε προφανώς την ανάγκη να αποτραπεί η διαδικασία της ψηφοφορίας και να καταστεί σαφές σε όλους πως δεν επρόκειτο να γίνει αποδεκτή μια απαλλακτική απόφαση για τον Θηραμένη. Το περιεχόμενο της συζήτησης, πάντως, αποκαλύπτεται πολύ σύντομα από τις ανακοινώσεις του Κριτία, ο οποίος σπεύδει να δηλώσει πως η καταδίκη του Θηραμένη σε θάνατο γίνεται (συνδοκοῦν ἅπασιν ἡμῖν) με τη σύμφωνη γνώμη όλων των Τριάκοντα.
 
3. Ήταν νόμιμη, κατά τη γνώμη σας, ενέργεια η διαγραφή του Θηραµένη από τον κατάλογο των "τρισχιλίων";
 
Ο Κριτίας υποστηρίζει αδιάντροπα ότι οι δικαστές έχουν παρασυρθεί από την απολογία του Θηραμένη («ἐξαπατωμένους») και ότι ο ίδιος, ως ηγέτης, δεν μπορεί να επιτρέψει κάτι τέτοιο. Άλλωστε και «οἵδε οἱ ἐφεστηκότες», οι νεαροί με τα εγχειρίδια, λένε ότι δε θα επιτρέψουν να παρασυρθούν ούτε οι δικαστές ούτε και ο Κριτίας (ἡμῖν). Οι τύραννοι δεν τηρούν ούτε τους νόμους που ψήφισαν οι ίδιοι. Καταλύεται κάθε έννοια νομιμότητας και ο νόμος γίνεται παιχνίδι ή «εγχειρίδιον» στα χέρια του ισχυρού της στιγμής.
Η διαγραφή του Θηραμένη συνιστά σαφώς μια παράνομη πράξη, η οποία εξυπηρετεί μόνο την επίφαση νομιμότητας που επιζητά ο Κριτίας, για να τον καταδικάσει αυτοβούλως σε θάνατο, εφόσον δεν εντάσσεται πλέον στους τρισχιλίους για την καταδίκη των οποίων έχει τη σχετική αρμοδιότητα μόνο η βουλή.
 
4. Ποιοι πολίτες περιλαµβάνονταν στον κατάλογο των "τρισχιλίων" και ποιο ρόλο είχαν στην πολιτική και κοινωνική ζωή της πόλης; Πού απέβλεπαν οι Τριάκοντα µε το µέτρο αυτό;
 
Καθώς πλήθαιναν οι αυθαιρεσίες του καθεστώτος και οι άδικες εκτελέσεις πολιτών, πολλοί άρχισαν να ανησυχούν και να προσπαθούν να αντιδράσουν. O Θηραμένης υποστήριξε και πάλι ότι θα έπρεπε να μοιραστούν την εξουσία με αρκετούς άλλους. O Κριτίας και άλλοι από τους Τριάκοντα διάλεξαν τρεις χιλιάδες Αθηναίους, για να μετέχουν στην άσκηση της εξουσίας. O Θηραμένης έκρινε παράλογο το μέτρο και τις μεθοδεύσεις, οι αντίπαλοί του όμως αφόπλισαν όλους τους άλλους Αθηναίους, εκτός από τους «Τρισχιλίους». Κυριάρχησε πλέον η τρομοκρατία. Σκότωσαν πολλούς ή από προσωπικό μίσος ή για τα χρήματά τους. Αποφάσισαν να συλλάβει ο καθένας τους από ένα μέτοικο, να τον σκοτώσουν και να δημεύσουν την περιουσία του.
Οι τρισχίλιοι, επομένως, ήταν ολιγαρχικών πεποιθήσεων πολίτες, οι οποίοι όχι μόνο στήριζαν το καθεστώς των Τριάκοντα, αλλά από ένα σημείο και μετά μοιράζονταν μαζί τους την ευθύνη για το πλήθος των εγκλημάτων που διαπράττονταν στην Αθήνα. Οι Τριάκοντα ήθελαν να έχουν έναν σχετικά ευρύ πυρήνα υποστηρικτών με τους οποίους θα μοιράζονταν τα κέρδη από τις δολοφονίες μετοίκων ή Αθηναίων πολιτών, ώστε εκείνοι να αισθάνονται πως το μέλλον τους είναι στενά με το μέλλον του καθεστώτος και να είναι, άρα, πρόθυμοι να κάνουν οτιδήποτε χρειαστεί για να διατηρηθεί η εξουσία των Τριάκοντα.
 
5. Ποιες µεθόδους και ποια τεχνάσµατα χρησιµοποίησε ο Κριτίας, ώστε και τον αντίπαλό του, τον Θηραµένη, να εξοντώσει και ο ίδιος να φαίνεται ότι ενήργησε νοµότυπα;
 
Ο Κριτίας θεωρώντας αναγκαία την καταδίκη του Θηραμένη δεν απέμεινε αδρανής να αναμένει την απόφαση του βουλευτικού σώματος. Φρόντισε να καλέσει τους πιο αδίστακτους νεαρούς («παρακρατικούς») να είναι κοντά στο βουλευτήριο με μαχαίρια κάτω από τη μασχάλη, ώστε να τους εμφανίσει στη βουλή σε περίπτωση -όπως και έγινε- που έκρινε πως οι βουλευτές ετοιμάζονταν να αθωώσουν τον Θηραμένη. Η παρουσία των νεαρών αποτελούσε, στο πλαίσιο της παρωδίας που σκηνοθέτησε ο Κριτίας, την «ειλικρινή» έκφραση αγανάκτησης της κοινής αθηναϊκής γνώμης. Στην πραγματικότητα, βέβαια, οι νεαροί βρίσκονταν εκεί, προκειμένου να μην υπάρξει καμία αντίδραση από τη μεριά των βουλευτών. Το θέαμα και μόνο των οπλισμένων με μαχαίρια νεαρών αρκούσε για να αντιληφθούν οι βουλευτές πως δεν είχαν τη δυνατότητα να αντιδράσουν στα όσα σχεδίαζε ο Κριτίας.
Ο Κριτίας, βέβαια, επιχείρησε να δώσει μια επίφαση νομιμότητας στις ενέργειές του, έστω κι αν εμφανώς εμπόδισε τη βουλή να βγάλει την απόφασή της. Αναφέροντας πως είχε χρέος να προφυλάξει τους βουλευτές από μια λανθασμένη απόφαση, και γνωρίζοντας πως για όποιον ήταν στο κατάλογο των τρισχιλίων μόνο εκείνοι είχαν το δικαίωμα να τον καταδικάσουν, ανακοίνωσε τη διαγραφή του Θηραμένη από τον σχετικό κατάλογο, ώστε η καταδίκη του να εξαρτάται αποκλειστικά από τους Τριάκοντα. Ο Κριτίας, έτσι, αφαίρεσε από τη βουλή το δικαίωμα να αποφασίσει για το μέλλον του Θηραμένη -με το δικαιολογητικό πως το έκανε για να τους προφυλάξει από την πλάνη στην οποία είχαν περιέλθει- καταδίκασε σε θάνατο τον Θηραμένη, αποτρέποντας την όποια πιθανή αντίδραση, αφενός έχοντας παρατάξει τους οπλισμένους νεαρούς μπροστά στους βουλευτές, κι αφετέρου διότι με τη διαγραφή του Θηραμένη από τον κατάλογο των τρισχιλίων δεν ήταν πια στην αρμοδιότητα των βουλευτών να αποφασίσουν για την τύχη του.
 
6. Παρακολουθώντας στο κείµενο το λόγο και τις ενέργειες του Κριτία να σκιαγραφήσετε το ήθος και το ύφος του άνδρα και να κρίνετε την πολιτική του στάση.
 
Ο Κριτίας είναι ένας ακραία αυταρχικός πολιτικός, χωρίς κανένα ίχνος ανθρωπιάς, εφόσον δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κάθε διαθέσιμο μέσο προκειμένου να πετύχει τη θανάτωση του Θηραμένη. Λειτουργεί με ψυχρό υπολογισμό, εφόσον, αν κι έχει παραπέμψει την υπόθεση του Θηραμένη στη Βουλή, γνωρίζει πως είναι πιθανή η αθώωσή του, γι’ αυτό και φροντίζει να έχει στη διάθεσή του ένοπλους άνδρες για να εκφοβίσει τους βουλευτές και να επιβάλει τη θέλησή του. Ξέρει πως η κατηγορία κατά του Θηραμένη είναι επί της ουσίας ανυπόστατη, αφού ο μόνος λόγος για τον οποίο δικάζεται είναι γιατί τόλμησε να αντιταχθεί στις βίαιες διαθέσεις του. Θεωρεί, επομένως, αναγκαίο το να ακολουθήσει τακτική τρομοκράτησης για να πετύχει αυτό που θέλει.
Με προφανή υποκρισία δηλώνει στους βουλευτές πως ως σωστός ηγέτης οφείλει να τους προφυλάξει από το ενδεχόμενο να εξαπατηθούν κι αφού τους υπενθυμίζει πως οι ένοπλοι άνδρες που παρίστανται στο χώρο του ακροατηρίου δεν θα δεχτούν την αθώωση του Θηραμένη, προχωρά σε μια ξεκάθαρη αδικία, δηλωτική τόσο του αυταρχισμού του, όσο και του μίσους που τρέφει για τον Θηραμένη, διαγράφοντάς τον από τον κατάλογο των Τριών Χιλιάδων, έστω κι αν αυτό αντιβαίνει τους νόμους που είχαν θεσπίσει οι ίδιοι οι Τριάκοντα. Αποδεικνύει, έτσι, πως αδιαφορεί πλήρως για οποιαδήποτε έννοια δικαίου, είτε ανθρώπινου, είτε θεϊκού, αφού όχι μόνο καταδικάζει παράνομα τον Θηραμένη σε θάνατο, αλλά δεν σέβεται μήτε καν το γεγονός πως εκείνος έχει προσπέσει ικέτης στον βωμό.
Με παραπλανητική διάθεση τονίζει πως η απόφαση για τη διαγραφή του Θηραμένη γίνεται με την συγκατάθεση όλων των Τριάκοντα, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί δική του πρωτοβουλία. Επιχειρεί, κατ’ αυτό τον τρόπο, να δεσμεύσει και τους άλλους Τυράννους στο να αποδεχτούν και να στηρίξουν τη δική του θέληση. Πρόκειται, άρα, για έναν εξαιρετικά εγωκεντρικό και αδίστακτο άνθρωπο, ο οποίος είναι αποφασισμένος να κάνει οτιδήποτε θέλει εκείνος, αδιαφορώντας πλήρως για τις απόψεις των άλλων.
 
§§ 52 – 53
 
1. Τι θέλει να αποδείξει ο Θηραµένης στο σύντομο λόγο του προς τους βουλευτές και ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί;
 
Ο Θηραμένης στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί τον εαυτό του ζητά από τους βουλευτές να γίνει σεβαστός ο νόμος κι ως εκ τούτου να μην επιτρέπεται στον Κριτία να διαγράφει από τον κατάλογο των Τριών Χιλιάδων, όποιον επιθυμεί. Ως πρώτο επιχείρημα, επομένως, ο Θηραμένης αξιοποιεί το αίτημα να κριθεί σύμφωνα με τον νόμο που ψήφισαν οι Τριάκοντα, κι όχι με βάση τις αυθαίρετες επιθυμίες του Κριτία. Ακολούθως, ο Θηραμένης, έχοντας επίγνωση πως το γεγονός της ικεσίας στον βωμό της Βουλής δεν θα σταθεί εμπόδιο στα δολοφονικά σχέδια του Κριτία, επισημαίνει πως οι Βουλευτές οφείλουν να διαπιστώσουν και να αντιληφθούν ότι οι Τριάκοντα όχι μόνο δεν σέβονται τους συνανθρώπους του, αλλά πολύ περισσότερο δεν σέβονται μήτε τους ίδιους τους θεούς. Υπ’ αυτή την έννοια η επιλογή του να προσπέσει ικέτης στον βωμό επιτρέπει να διαφανεί ο δεσποτισμός κι η ασέβεια των Τριάκοντα.
Στη συνέχεια ο Θηραμένης χρησιμοποιεί το ισχυρότερο επιχείρημά του επισημαίνοντας στους Βουλευτές πως αν δεν βοηθήσουν εκείνον, επί της ουσίας δεν βοηθούν τον ίδιο τους τον εαυτό, εφόσον επιτρέπουν στον Κριτία να συμπεριφέρεται με πλήρη ασυδοσία. Τους τονίζει, μάλιστα, πως το δικό του όνομα δεν είναι πιο εύκολο να διαγραφεί από τον κατάλογο απ’ ό,τι το όνομα οποιουδήποτε άλλου. Αν, επομένως, επιτρέψουν τώρα στον Κριτία να διαγράψει το όνομα του Θηραμένη είναι σαν να του δίνουν το ελεύθερο να διαγράφει στη συνέχεια όποιο άλλο όνομα επιθυμεί.
 
2. Οι Τριάκοντα χαρακτηρίζονται από τον Θηραµένη ἀδικώτατοι και ἀσεβέστατοι. Πώς δικαιολογεί αυτούς τους χαρακτηρισµούς; Είναι, κατά τη γνώµη σας, ορθοί;
 
Ο Θηραμένης χαρακτηρίζει τους Τριάκοντα πολύ άδικους, διότι καταπατούν με προφανή τρόπο όχι μόνο τους παλαιότερους νόμους της Αθήνας, αλλά ακόμη και τους νόμους που είχαν συντάξει οι ίδιοι. Σαφές παράδειγμα, πέρα από τις διώξεις και τις δολοφονίες που είχαν υποστεί οι δημοκρατικοί, υπήρξε η αιφνίδια διαγραφή του Θηραμένη από τον κατάλογο των τρισχιλίων. Ο Θηραμένης, άρα, επισημαίνει κάτι που αποτελεί εμφανή πραγματικότητα, αφού οι Τριάκοντα αδιαφορούσαν πλήρως για τους νόμους, όπως αντιστοίχως αδιαφορούσαν και για το θρησκευτικό δίκαιο. Παρά το γεγονός ότι ο σεβασμός για τους «ικέτες», που είχαν καταφύγει σε κάποιο βωμό ή ιερό έπρεπε να θεωρείται δεδομένος και η παραβίαση του ασύλου θεωρούνταν μεγάλη ασέβεια που μόλυνε ολόκληρη την κοινότητα, ο Θηραμένης ήταν βέβαιος πως οι Τριάκοντα δεν θα έδειχναν σεβασμό στον ίδιο ως ικέτη. Η ασέβεια, επομένως, των Τριάκοντα απέναντι στους θεούς θα γινόταν σύντομα εμφανής, καθώς, όπως ακριβώς το ανέμενε ο Θηραμένης, οι Τριάκοντα τον απομάκρυναν βιαίως από τον βωμό, προκειμένου να τον θανατώσουν. Ως εκ τούτου, οι χαρακτηρισμοί που αποδίδει ο Θηραμένης στους Τριάκοντα είναι ορθοί, εφόσον εκείνοι αδικούν επανειλημμένως τους πολίτες της Αθήνας και δείχνουν απόλυτη έλλειψη σεβασμού τόσο απέναντι στην ανθρώπινη ζωή όσο και απέναντι σε όσα θεωρούνταν ιερά και άξια σεβασμού σε θρησκευτικό επίπεδο.
 
3. Να εξηγήσετε αν επιβεβαιώνονται από το λόγο του Θηραµένη οι χαρακτηρισµοί που του αποδίδονται στην περιληπτική παρουσίαση των παραγράφων 17-49 του βιβλίου σας.
 
O Κριτίας στην αγόρευσή του κατηγόρησε τον Θηραμένη ως αναξιόπιστο πολιτικό («κόθορνο», σαν το υπόδημα των ηθοποιών του θεάτρου που ταίριαζε και στα δύο πόδια), συμφεροντολόγο, ύπουλο και προδότη. O Θηραμένης στην απολογία του υποστήριξε ότι πάντα πολιτεύθηκε με μετριοπάθεια και σύνεση, ότι οι ακρότητες του καθεστώτος των Τριάκοντα και οι αδικίες προκαλούν δίκαιες αντιδράσεις και ότι ποτέ, σε δημοκρατικό ή σε τυραννικό καθεστώς, δεν επεδίωξε να στερήσει τίμιους πολίτες από τα πολιτικά τους δικαιώματα.
Οι κατηγορίες του Κριτία εις βάρος του Θηραμένη δεν επιβεβαιώνονται πλήρως, εφόσον ο Θηραμένης στον λόγο του αποκαλύπτει με απόλυτη ειλικρίνεια τις ακρότητες των τριάκοντα επισημαίνοντας το άδικο και το ασεβές της διοίκησής τους. Ο Θηραμένης ζητά να τηρηθεί ο νόμος, όπως ακριβώς τον ψήφισαν οι τριάκοντα, ώστε ο Κριτίας να μην μπορεί να διαγράφει από τον κατάλογο των τρισχιλίων κατά βούληση όποιον θέλει να εξουδετερώσει. Παραλλήλως, βέβαια, ο Θηραμένης έχει πλήρη επίγνωση πως για εκείνον δεν υπάρχει πια καμία ελπίδα, εφόσον είναι προφανές πως ο Κριτίας έχει αποφασίσει να τον θανατώσει. Προσπαθεί, ωστόσο, να προειδοποιήσει τους βουλευτές πως, αν επιτρέψουν στον Κριτία να προχωρήσει με τη δική του θανάτωση, θα είναι σαν να του αναγνωρίζουν το δικαίωμα να σκοτώνει αδιακρίτως όποιον κάθε φορά θεωρεί εμπόδιο στα σχέδιά του. Ο Θηραμένης, άλλωστε, βρέθηκε στη θέση του θύματος ακριβώς γιατί προσπάθησε να αποτρέψει τον Κριτία από τη συνέχιση και την κλιμάκωση των αδικιών εις βάρος των πολιτών της Αθήνας.
Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί πως παρά τη γενναία προσπάθεια του Θηραμένη να σταθεί εμπόδιο στα φονικά σχέδια του Κριτία, που του κόστισε τελικά τη ζωή του, δεν έπαυε να είναι κι ο ίδιος μέλος των τριάκοντα. Είχε, άρα, κι ο Θηραμένης μερίδιο της ευθύνης για τις πρώτες άδικες πράξεις και δολοφονίες που διέπραξε το καθεστώς τους, οπότε δεν μπορεί να θεωρηθεί ηθικά άμεμπτος. Εμπεριέχεται, έτσι, ένας μέρος αλήθειας στους χαρακτηρισμούς που του αποδίδει ο Κριτίας, διότι ο Θηραμένης, κατά το πρώτο διάστημα τουλάχιστον, μεριμνούσε για το δικό του συμφέρον, χωρίς να ενδιαφέρεται για τις βιαιότητες του καθεστώτος.
 
4. ὦ ἄνδρες καλοὶ κἀγαθοί: Είναι ειλικρινής ο χαρακτηρισµός καλοὶ κἀγαθοί; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Η προσφώνηση που χρησιμοποιεί ο Θηραμένης για τα μέλη της βουλής είναι ειρωνικός υπό την έννοια πως οι βουλευτές, αν και βλέπουν την αυταρχική και παράνομη παρέμβαση του Κριτία, δεν πρόκειται να αντιδράσουν απέναντι στην ακύρωση της δικής τους εξουσίας. Στερούνται την ψυχική εκείνη γενναιότητα που τους επέτρεπε να αντιταχθούν στον Κριτία, εφόσον αντικρίζουν με φόβο τους οπλισμένους νεαρούς. Δεν έχουν καν την απαιτούμενη οξυδέρκεια, ώστε να κατανοήσουν το προφανές ζήτημα που προκύπτει για τη δική τους ασφάλεια και ζωή. Αν ο Κριτίας δεν εμποδιστεί από το να θανατώσει εντελώς αυθαίρετα τον Θηραμένη, θα θεωρεί πλέον πως μπορεί να θανατώνει οποιονδήποτε επιθυμεί, έστω κι αν πρόκειται για άτομα ενταγμένα στη λίστα των τρισχιλίων, όπως ήταν κι οι βουλευτές. Δεν έχουν, άρα, το θάρρος να προφυλάξουν τον ίδιο τους τον εαυτό με το να θέσουν όρια στη δράση του Κριτία και να τον αναγκάσουν να σεβαστοί τους νόμους που ο ίδιος ψήφισε.
 
§§ 54 – 56
 
1. Πώς χαρακτηρίζεται ο Σάτυρος από τον Ξενοφώντα; Να δικαιολογήσετε το χαρακτηρισµό µε βάση το κείµενο.
 
Ο Ξενοφώντας χαρακτηρίζει τον Σάτυρο «θρασύτατο», άτομο δηλαδή χωρίς αναστολές, και «αναιδέστατο», άνθρωπο δηλαδή που συμπεριφέρεται χωρίς αίσθημα ντροπής ή σεβασμού. Πρόκειται για χαρακτηριστικά, τα οποία προσιδιάζουν σε κάποιον που είναι υπεύθυνος για τις θανατικές εκτελέσεις, εφόσον δεν θα μπορούσε αλλιώς να επιτελέσει έναν τόσο απάνθρωπο καθήκον. Η συμπεριφορά του, άλλωστε, όπως παρουσιάζεται από τον ιστορικό αιτιολογεί επαρκώς τους χαρακτηρισμούς αυτούς. Το γεγονός κατ’ αρχάς ότι σπεύδει να τραβήξει τον Θηραμένη από τον βωμό που έχει πέσει ως ικέτης φανερώνει την απόλυτη έλλειψη σεβασμού απέναντι σ’ έναν ιερό θεσμό, προσβάλλοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τους θεούς και θέτοντας σε κίνδυνο «μόλυνσης» το σύνολο της πόλης, χωρίς να νοιάζεται καθόλου για τις συνέπειες της πράξης του. Το κακό ήθος του, άλλωστε, γίνεται αντιληπτό από το γεγονός ότι ο Ξενοφώντας τον συγκρίνει με τους νεαρούς που είχαν τα μαχαίρια, δείχνοντας έτσι πως ακόμη και η εμφάνισή του παραπέμπει σε κάποιον αδίστακτο και βίαιο. Η απαίτησή του, τέλος, από τον Θηραμένη να μη φωνάζει, έστω κι αν τον σέρνουν για να τον θανατώσουν, δείχνει πως δεν έχει καμία αίσθηση συμπόνιας ή κατανόησης.   
 
2. Παραδίδοµεν ὑµῖν... Θηραµένην τουτονὶ κατακεκριµένον κατὰ τὸν νόµον: Με βάση αυτά τα λόγια του Κριτία να χαρακτηρίσετε το ήθος του.
 
Ο Κριτίας λειτουργεί με τη λογική του αδίστακτου δημαγωγού που αδιαφορεί πλήρως για το πόσο καταφανώς διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, εφόσον θεωρεί πως οι πολίτες δίνουν περισσότερη σημασία στο τι δηλώνει κάποιος παρά στην ουσία των όσων κάνει. Έτσι, παρά το γεγονός ότι έχει ξεκάθαρα παραβιάσει τον νόμο που ο ίδιος ψήφισε, αφού διέκοψε τη διάσκεψη της βουλής λίγο προτού οι βουλευτές ψηφίσουν για την αθωότητα του Θηραμένη, και ανακοίνωσε πως τον διαγράφει από τον κατάλογο των τρισχιλίων, ώστε να μπορεί εκείνος να αποφασίσει για την τύχη του, δηλώνει ευθαρσώς πως η καταδίκη του Θηραμένη υπήρξε σύννομη. Υποτιμά τη δυνατότητα των πολιτών να κατανοήσουν και να κρίνουν τα όσα διαδραματίζονται, κι έχει την εντύπωση πως θα πιστέψουν τα όσα τους λέει εκείνος, ακόμη κι αν επιχειρεί με τα λόγια του να βαφτίσει την προφανή παρανομία, νόμιμη πράξη. Πρόκειται, άρα, για άτομο που δεν ούτε αναστολές έχει, ούτε σεβασμό απέναντι στους πολίτες και στην έννοια του δικαίου.
 
3. εἷλκε µὲν ἀπὸ τοῦ βωµοῦ ὁ Σάτυρος, εἷλκον δὲ οἱ ὑπηρέται: Πώς χαρακτηρίζετε την πράξη αυτή; Ποια συναισθήµατα προκαλεί;
 
Η προσπάθεια βίαιης απομάκρυνσης του Θηραμένη από τον βωμό είναι μια ιερόσυλη πράξη που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη συνήθη ευσέβεια των αρχαίων Ελλήνων. Υποδηλώνει αδιαφορία για το θρησκευτικό συναίσθημα, συνιστά προσβολή απέναντι στους θεούς και φανερώνει την αναίδεια και την ηθική παρακμή των τριάκοντα. Το γεγονός, άλλωστε, ότι ο Σάτυρος και οι βοηθοί του τραβούν με βία από τον βωμό έναν άνθρωπο που παλεύει για τη ζωή του και αρνείται να πέσει θύμα μιας καταφανούς παρανομίας δημιουργεί συμπάθεια για την απόγνωση του Θηραμένη και για τη θέλησή του να αντισταθεί μέχρι τέλους. Σε οποιαδήποτε εποχή, μάλιστα, κι αν αντικρίσει κανείς ένα αντίστοιχο θέαμα αισθάνεται φρίκη για τη βαρβαρότητα των ανθρώπων και για το τυφλό μίσος που υποκινεί τις πράξεις τους.
 
4. Ἡ δὲ βουλὴ ἡσυχίαν εἶχεν ...: Να περιγράψετε την εικόνα που παρουσίαζε το βουλευτήριο µετά από την πραξικοπηματική επέµβαση του Κριτία. Τι εξέφραζαν οι βουλευτές µε τη σιωπή τους;
 
Η επέμβαση του Κριτία δημιούργησε μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση για τους βουλευτές, εφόσον μετά την παράταξη των νεαρών με τα μαχαίρια κοντά στο κιγκλίδωμα του βουλευτηρίου κατανοούσαν πως δεν είχαν κανένα περιθώριο αντίδρασης, αν ήθελαν να παραμείνουν ζωντανοί. Οι βουλευτές είχαν, βέβαια, την πρόθεση να αθωώσουν τον Θηραμένη με την ψήφο τους, αλλά δεν είχαν τη διάθεση να υπερασπιστούν την αθωότητά του με τη ζωή τους. Ως εκ τούτου οι σιωπηλοί βουλευτές που παρακολουθούν χωρίς να αντιδρούν τον αυταρχικό μονόλογο του Κριτία υποδηλώνουν με τη σιωπή τους πως δεν πρόκειται να φέρουν καμία αντίρρηση στον αδίστακτο αρχηγό των τριάκοντα. Απομένουν βουβοί θεατές της βίαιης μεταφοράς του Θηραμένη στο σημείο όπου θα θανατωνόταν, χωρίς να έχουν το ψυχικό σθένος ή ικανό αίσθημα αυτοθυσίας, ώστε να επιχειρήσουν να τερματίσουν τις αυθαιρεσίες του Κριτία.
 
5. οἱ δ’ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς µάλα µεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα οἷα ἔπασχε: Ποια συναισθήµατα νοµίζετε ότι προκαλούσε στους παρευρισκοµένους η εικόνα αυτή;
 
Οι πολίτες, όπως και τα μέλη της βουλής, που έβλεπαν τη βίαιη αυτή μεταφορά του Θηραμένη και άκουγαν τις έντονες διαμαρτυρίες του για την άδικη και ανόσια καταδίκη του, θα αισθάνονταν σίγουρα φόβο απέναντι στην έκταση που λάμβανε η αυταρχικότητα και η ασυδοσία του καθεστώτος. Η επίγνωση πως ένας από τους Τριάκοντα και, μάλιστα, ο πιο μετριοπαθής από αυτούς, καταδικάστηκε σε θάνατο με τόση ευκολία, θα προκαλούσε τρόμο στους πολίτες, εφόσον θα συνειδητοποιούσαν πως βρίσκονταν στο έλεος αδίστακτων ανθρώπων και πως θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε να τους στερήσει τη ζωή με την απλή πρόφαση πως ήταν αντίθετοι με το καθεστώς. Η εικόνα, άλλωστε, ενός από τους Τριάκοντα να αντιμετωπίζεται με τόση αγριότητα αποτελούσε την πλέον ξεκάθαρη προειδοποίηση πως κανείς δεν ήταν πια ασφαλής, εφόσον ο Κριτίας και οι συνεργάτες του είχαν ξεπεράσει κάθε όριο κι είχαν αρχίσει να σκοτώνουν ακόμη και μέλη της δικής τους παράταξης.
 
6. ῍Αν δὲ σιωπῶ, οὐκ ἄρ’, ἔφη, οἰµώξοµαι: Πώς χαρακτηρίζει ο συγγραφέας το Θηραµένη µε αφορµή αυτή την απάντησή του προς το Σάτυρο; Συµφωνείτε ή όχι µε αυτό το χαρακτηρισµό; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
 
Ο Ξενοφώντας, αν και αναγνωρίζει πως η φράση αυτή δεν αποτελεί κάτι το ιδιαίτερα αξιόλογο, επισημαίνει πως φανερώνει την ψυχική εκείνη δύναμη που επέτρεψε στον Θηραμένη να διατηρήσει την αυτοκυριαρχία και το χιούμορ του, ακόμη κι όταν ήταν αντιμέτωπος με τον θάνατο. Προκαλεί, δηλαδή, τον θαυμασμό του Ξενοφώντα το γεγονός πως ο Θηραμένης είχε το κουράγιο να ειρωνεύεται με αντίστοιχα ευφυολογήματα τον δήμιο του, έστω κι αν γνώριζε πως σε λίγο θα τον δολοφονούσε. Προσωπικά θεωρώ πως ο ιστορικός είχε δίκιο να επαινεί τον Θηραμένη για την αυτοκυριαρχία που επέδειξε μπροστά στην επικείμενη θανάτωσή του, διότι απαιτεί πολύ κουράγιο και σημαντικό ψυχικό σθένος να διατηρεί κάποιος το χιούμορ του υπό τέτοιες συνθήκες. Γίνεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, αντιληπτό πως ο Θηραμένης αφενός έχει αποδεχτεί τη μοίρα του κι αφετέρου πως έχει επαρκές απόθεμα θάρρους, ώστε να είναι σε θέση να αποστασιοποιηθεί από τα όσα βιώνει και να αντικρίσει τη χιουμοριστική πλευρά των όσων διαδραματίζονταν. Ο δήμιος του ενοχλείται από τις φωνές του και τον απειλεί, σαν να είχε τη δυνατότητα να του προκαλέσει περισσότερη οδύνη απ’ όση ήδη βίωνε. Ενώ από την άλλη, ο άνθρωπος που τον καταδίκασε σε θάνατο αισθανόταν εντελώς αδικαιολόγητα πως θα απέμενε ασφαλής ο ίδιος, έστω κι αν τυραννούσε τους πολίτες μιας ολόκληρης πόλης. Η ειρωνεία ήταν πρόδηλη και ο Θηραμένης ήταν σε θέση να τη διακρίνει και να διακωμωδήσει την κατάσταση.
 
7. Πώς αντιλαµβάνεσθε τη φράση: Κριτίᾳ τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ; Τι υπονοεί ο Θηραµένης;
 
Η φράση αυτή («Στην υγεία του όμορφου Κριτία») ενέχει έντονα ειρωνικό χαρακτήρα, εφόσον αν τη λάμβανε κάποιος υπόψη στο πλαίσιο του κότταβου θα φαινόταν σαν να επιχειρούσε ο Θηραμένης να διαπιστώσει κατά πόσο ενδιαφέρεται για εκείνον ο Κριτίας -ο άνθρωπος, δηλαδή, που τον καταδίκασε σε θάνατο. Προφανώς, βέβαια, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, οπότε γίνεται αντιληπτό πως ο Θηραμένης εύχεται επί της ουσίας να βρεθεί στη θέση του και ο Κριτίας∙ με τα σημερινά, δηλαδή, δεδομένα η φράση του Θηραμένη και η τελευταία κίνησή του προτού πεθάνει, έχει το νόημα: «και στα δικά σου» (για τον Κριτία). Ο Θηραμένης εκφράζει, άρα, με παιγνιώδη και χιουμοριστικό τρόπο την ευχή του να πληρώσει ο Κριτίας με το ίδιο νόμισμα την καταδίκη που του επέβαλε.
 
8. Εντυπωσιακή χαρακτηρίζει ο Albin Lesky τη σκηνή της καταδίκης και της θανάτωσης του Θηραµένη, όπως την ιστορεί ο Ξενοφών στα Ελληνικά. Να προβάλετε τα βασικά χαρακτηριστικά της σκηνής και να δικαιολογήσετε µε τρόπο τεκµηριωµένο το χαρακτηρισµό του Lesky.
 
Ένα από τα χαρακτηριστικά που καθιστά τις συγκεκριμένες σκηνές εντυπωσιακές είναι η έμφαση που δίνει ο Ξενοφώντας στη θεατρική διάσταση της αφήγησής του. Παρουσιάζει τα κύρια πρόσωπα να μιλούν, ώστε να διαφανεί μέσα από τα λόγια τους εναργώς η προσωπικότητα και το ήθος τους, ενώ την ίδια στιγμή φροντίζει να ενημερώνει τους αναγνώστες για τις κινήσεις και τις δράσεις των εμπλεκόμενων προσώπων. Υπάρχει, δηλαδή, μέριμνα προκειμένου οι αναγνώστες να μπορούν να φανταστούν τον σκηνικό χώρο (βουλευτήριο), τα δρώντα πρόσωπα (Κριτίας, Θηραμένης, Σάτυρος, βοηθοί του Σάτυρου, βουλευτές), αλλά και τη συναισθηματική κατάσταση των προσώπων τόσο μέσω των όσων λένε όσο και μέσω των πράξεών τους. Η επιλογή, για παράδειγμα, του Θηραμένη να πεταχτεί στην εστία του βουλευτηρίου και να γαντζωθεί σε αυτή, όταν ο Σάτυρος προσπαθεί να τον αποσπάσει από αυτή.
Κατορθώνει ο Ξενοφώντας να αποδώσει με πυκνότητα, γοργό ρυθμό και έξοχη παραστατικότητα τα όσα συνέβησαν εκείνες τις στιγμές, προσφέροντας μια ζωντανή αφήγηση που αφήνει έντονες εντυπώσεις στον αναγνώστη. Μπορούμε να αισθανθούμε την απόγνωση του Θηραμένη, όταν με απορία ρωτά τους βουλευτές γιατί μένουν αδρανείς, όταν ξέρουν πως πολύ εύκολα ενδέχεται να είναι τα επόμενα θύματα του Κριτία. Όπως, αντίστοιχα, μπορούμε να κατανοήσουμε τη χιουμοριστική του διάθεση, όταν απαντά στον Σάτυρο, που τον απειλεί: «κι αν δεν σωπάσω, άραγε, δεν θα θρηνήσω;». Μας επιτρέπει ο ιστορικός να κατανοήσουμε τις αντιδράσεις των προσώπων, όπως τη σιωπή των βουλευτών λόγω της παρουσίας των οπλισμένων νεαρών, τα συναισθήματά τους, όπως την αλαζονεία του Κριτία όταν διαστρεβλώνει με άνεση την πραγματικότητα έχοντας τη βεβαιότητα πως κανείς δεν θα αντιδράσει, καθώς και τις σκέψεις που κινούν τις πράξεις τους, όπως το παιχνίδι του κότταβου από τον Θηραμένη, με αποτέλεσμα να δημιουργία μια ολοζώντανη αναπαράσταση των τελευταίων στιγμών του Θηραμένη.