Ιστορία Β΄ Λυκείου: Τράπεζα Θεμάτων (Θέματα: 17490, 17491, 17492, 17493)

John Harris Valda

Ιστορία Β΄ Λυκείου: Τράπεζα Θεμάτων (Θέματα: 17490, 17491, 17492, 17493)

Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου 565 -1815

 ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις ( δύο λέξεις περισσεύουν): θέματα, διοικητής, στρατηγός, χωρία, στρατιωτόπια, Μ. Ασία, Βαλκανική.

Περί τα μέσα του 7ου αιώνα στο Βυζαντινό κράτος για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θεμάτων, δηλαδή διοικητικών περιφερειών. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία των περιφερειών αυτών ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Η μεταρρύθμιση αυτή εφαρμόστηκε αρχικά στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Οι ελεύθεροι αγρότες συγκροτούσαν τώρα τη δυναμικότερη τάξη της, οργανωμένοι σε εύρωστες και ομοιογενείς κοινότητες χωρίων.

(μονάδες 5)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Οριστική αναστήλωση των εικόνων

2. Θυροκόλληση των 95 θέσεων του Λούθηρου

3. Πρώτη Σταυροφορία

4. Σύνοδος του Τρέντο

5. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

(μονάδες 5)

1^ο Οριστική αναστήλωση των εικόνων [Μάρτιος του 843]

2^ο Πρώτη Σταυροφορία [1096-1099]

3^ο Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς [29 Μαΐου 1453]

4^ο Θυροκόλληση των 95 θέσεων του Λούθηρου [Οκτώβριος του 1517]

5^ο Σύνοδος του Τρέντο [1545]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας, τυπογραφία. (μονάδες 8+7=15)

Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας: Το 1425 έγινε αυτοκράτορας ο Ιωάννης Η' Παλαιολόγος (1425-1448), ο οποίος έκανε μια τελευταία προσπάθεια να εξασφαλίσει βοήθεια από τη Δύση. Στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας δέχθηκε την πλήρη υποταγή της Ορθόδοξης στην Καθολική Εκκλησία (1438-1439). Ο βυζαντινός λαός όμως δεν αποδέχθηκε τις συμφωνίες αυτές. Το εχθρικό λαϊκό αίσθημα κατά των Λατίνων συμπυκνώνεται στην περίφημη φράση του μεγάλου δούκα Λουκά Νοταρά, όταν πληροφορήθηκε την Ένωση: Είναι προτιμότερο να δω να κυριαρχεί στην αγορά της Πόλης το φακιόλι (τουρμπόνι) των Τούρκων παρά η καλύπτρα των Λατίνων!

τυπογραφία: Στη διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού υπήρξε καταλυτική και η συμβολή της τυπογραφίας. Ως τα μέσα του 15ου αιώνα τα βιβλία ήταν χειρόγραφα και γι αυτό πολύ ακριβά και σπάνια. Έτσι, όταν Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος από τη Μαγεντία της Γερμανίας χρησιμοποίησε, γύρω στο 1450, κινητά μεταλλικά στοιχεία για την εκτύπωση των βιβλίων, η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, την εφεύρεση της τυπογραφίας. Τα τυπογραφεία εξέδωσαν κατά το 15ο αιώνα 30-35 χιλιάδες βιβλία και το 16ο 150-200 χιλιάδες, ευνοώντας έτσι την πρόσβαση στη γνώση.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Από πού διαφαίνεται ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου κατά των Περσών; (μονάδες 13)

Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των εκστρατειών του Ηρακλείου ήταν προφανής: στρέφονταν κατά των πυρολατρών Περσών που κατείχαν τους Αγίους Τόπους και απειλούσαν τη Ρωμανία, δηλαδή τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ενώ ο Ηράκλειος είχε εκστρατεύσει στην Ανατολή, οι Πέρσες σε αντιπερισπασμό πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη, σε συνεργασία με τους Αβάρους και τους Σλάβους, αλλά οι επιθέσεις τους αποκρούστηκαν. Με το γεγονός αυτό συνδέεται η σύνθεση του Ακάθιστου Ύμνου, προς τιμή της Θεοτόκου, στην οποία και αποδόθηκε η σωτηρία της Πόλης (626).

2.β. Να εξηγήσετε τις πολιτικές ιδέες του Τζον Λοκ. (μονάδες 12)

Στο χώρο των πολιτικών ιδεών οι διαφωτιστές είχαν ως πρότυπο τους το αγγλικό σύστημα διακυβέρνησης και ήταν θεωρητικά επηρεασμένοι από τον Τζόν Λοκ (1632-1704), έναν από τους σπουδαιότερους προδρόμους του Διαφωτισμού. Ο Λοκ διατύπωσε την αρχή του κοινωνικού συμβολαίου, ότι δηλαδή οι κυβερνήσεις συγκροτούνται βάσει συμφωνίας με το λαό. Η παραβίαση της συμφωνίας αυτής εκ μέρους των κυβερνώντων παρέχει αυτόματα στο λαό το δικαίωμα της αντίστασης και της επανάστασης.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α

1. Παραχώρηση των Επτανήσων στη Γαλλία

2. Αναχαίτιση της προέλασης των Αράβων από τους Φράγκους

3. Σέρβος ηγεμόνας Λάζαρος

4. Καθοριστική νίκη των Βυζαντινών έναντι των Βουλγάρων

5. Ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Σελτζούκους Τούρκους

Β

α. Μάχη του Κοσσυφοπεδίου

β. Μάχη της Άγκυρας

γ. Μάχη του Ματζικέρτ

δ. Κάρολος Μαρτέλος

ε. Μάχη του Κλειδίου

στ. Συνθήκη του Καμποφόρμιο

ζ. Αυτοκράτειρα Ειρήνη

(μονάδες 5)

1 = στ (Παραχώρηση των Επτανήσων στη Γαλλία = Συνθήκη του Καμποφόρμιο)

2 = δ (Αναχαίτιση της προέλασης των Αράβων από τους Φράγκους = Κάρολος Μαρτέλος)

3 = α (Σέρβος ηγεμόνας Λάζαρος = Μάχη του Κοσσυφοπεδίου)

4 = ε (Καθοριστική νίκη των Βυζαντινών έναντι των Βουλγάρων = Μάχη του Κλειδίου)

5 = γ (Ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Σελτζούκους Τούρκους = Μάχη του Ματζικέρτ)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Πρώτο Σχίσμα Εκκλησιών

2. Διανομή της Ρωμανίας

3. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

4. Μάχη του Κλειδίου

5. Εκχριστιανισμός των Ρώσων

(μονάδες 5)

1^ο Πρώτο Σχίσμα Εκκλησιών [867]

2^ο Εκχριστιανισμός των Ρώσων [εκκίνηση 957 – ολοκλήρωση τέλη 10^ου αιώνα]

3^ο Μάχη του Κλειδίου [1014]

4^ο Διανομή της Ρωμανίας [Μάρτιος 1204]

5^ο Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς [29 Μαΐου 1453]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Τρίτη Ρώμη, χαλίφης. (μονάδες 8+7=15)

Τρίτη Ρώμη: Κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου φιλοδόξησε, μετά την Άλωση, να γίνει η Ρωσία. Η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη, ιδίως από τότε που ο τσάρος Ιβάν Γ', ο θεμελιωτής της ενότητας των ρωσικών χωρών, νυμφεύθηκε την ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό.

χαλίφης: Μετά το θάνατο του Μωάμεθ (632) ανέλαβε τη διακυβέρνηση της κοινότητας ο Χαλίφης, δηλαδή ο τοποτηρητής του Προφήτη. Ήταν συγχρόνως το θρησκευτικό πρότυπο που ακολουθούσαν οι πιστοί, αλλά και αρχηγός του κράτους, που συγκέντρωνε στο πρόσωπο του όλη την κοσμική εξουσία. Ως τοποτηρητής του Μωάμεθ, ο Χαλίφης ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των εντολών του Κορανίου.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Να εξηγήσετε πώς κατόρθωσε ο Μιχαήλ Παλαιολόγος να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη (1261). (μονάδες 12)

Ο Ιωάννης Βατάτζης κατέστησε το κράτος του μία διεθνώς υπολογίσιμη δύναμη. Όταν πέθανε, οι κτήσεις στη Μ. Ασία ήταν απόλυτα ασφαλείς, ενώ μεγάλο τμήμα των Βαλκανίων ήταν υπό την εξουσία του. Η Ήπειρος και η εξαθλιωμένη Βουλγαρία δεν αποτελούσαν πια σοβαρό κίνδυνο, ενώ η Λατινική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση. Χρειαζόταν ακόμη μία τελευταία προσπάθεια, για να ανακτηθεί η Κωνσταντινούπολη.

Αυτό το έργο πραγματοποιήθηκε από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Το 1261 ο Μιχαήλ συνήψε με τους Γενουάτες συνθήκη, με την οποία οι τελευταίοι ανέλαβαν να προσφέρουν στον Μιχαήλ πολεμική βοήθεια κατά της Βενετίας με αντάλλαγμα τελωνειακές και φορολογικές απαλλαγές, λιμάνια και εμπορικές περιοχές της Αυτοκρατορίας. Με τα προνόμια αυτά θεμελιώθηκε η δύναμη της Γένουας στην Ανατολή, ενώ στις 25 Ιουλίου του ίδιου έτους, η Κωνσταντινούπολη έπεσε σαν ώριμος καρπός στα χέρια του στρατηγού της Νίκαιας Αλέξιου Στρατηγόπουλου.

Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος στέφθηκε τότε (Σεπτέμβριος 1261) για δεύτερη φορά αυτοκράτορας ως Μιχαήλ Η'. Η στέψη αυτή έγινε στο ναό της Αγίας Σοφίας και συμβόλιζε την αναγέννηση της Αυτοκρατορίας στις ακτές του Βοσπόρου.

2.β. Ποιες ήταν οι κοινωνικές μεταβολές που προκάλεσαν οι Ανακαλύψεις; (μονάδες 13)

Οι οικονομικές μεταβολές της περιόδου αυτής δρομολόγησαν μια περιορισμένη στην αρχή αλλά ουσιαστική διαφοροποίηση της κοινωνίας. Κύριος μοχλός της διαδικασίας μετασχηματισμού ήταν μια νέα κοινωνική τάξη, η αστική.

Οι συνέπειες των οικονομικών μεταβολών στις άλλες κοινωνικές ομάδες ποίκιλλαν. Αν για τους χωρικούς η άνοδος των τιμών μπορούσε να έχει θετικά αποτελέσματα, στους ευγενείς και στους εργάτες οι επιπτώσεις ήταν ολέθριες. Γενικά η κοινωνία βρισκόταν σε μια φάση αναπροσαρμογών και έντονων αναταράξεων, καθώς εισερχόταν πια σε μια μακρόχρονη διαδικασία, η οποία επρόκειτο να ωριμάσει το 18ο αιώνα μέσα στο πλαίσιο του Διαφωτισμού. Από την άλλη πλευρά η ανάγκη αντιμετώπισης πρακτικών προβλημάτων, σε συνδυασμό προς τη σύμφυτη με τον άνθρωπο τάση για γνώση, οδήγησε στην ανάπτυξη ποικίλων επιστημονικών κλάδων, όπως της γεωγραφίας, της αστρονομίας, των μαθηματικών, της ζωολογίας, της βοτανικής, της εθνογραφίας και άλλων που διεύρυναν τους πνευματικούς ορίζοντες των ανθρώπων.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α 

1. Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος

2. Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος

3. Μερκαντιλισμός

4. Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος

5. Βασίλειος Β΄ Μακεδών

Β

α. Κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία

β. Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς

γ. Ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης

δ. Άνταμ Σμιθ

ε. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

στ. Σύνοδος Φερράρας- Φλωρεντίας

ζ. Εκχριστιανισμός των Σλάβων της Μοραβίας

(μονάδες 5)

1 = γ (Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος = Ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης)

2 = ε (Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος = Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς)

3 = α (Μερκαντιλισμός = Κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία)

4 = στ (Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος = Σύνοδος Φερράρας- Φλωρεντίας)

5 = β (Βασίλειος Β΄ Μακεδών = Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα, τα παρακάτω γεγονότα:

1. Ίδρυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους

2. Τρομοκρατία

3. Μάχη του Ματζικέρτ

4. Συνθήκη του Βερντέν (διάσπαση της αυτοκρατορίας του Καρόλου)

5. Πρώτο Σχίσμα Εκκλησιών

(μονάδες 5)

1^ο Συνθήκη του Βερντέν (διάσπαση της αυτοκρατορίας του Καρόλου) [843]

2^ο Πρώτο Σχίσμα Εκκλησιών [867]

3^ο Ίδρυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους [962]

4^ο Μάχη του Ματζικέρτ [1071]

5^ο Τρομοκρατία [1793-4]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Διανομή της Ρωμανίας, φυσιοκράτες. (μονάδες 8+7=15)

Διανομή της Ρωμανίας: Στα τέλη Μαρτίου του 1204 οι σταυροφόροι συνυπέγραψαν τη συμφωνία διανομής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Διανομή της Ρωμανίας). Η άλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1204. Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε' είχε τραπεί προηγουμένως σε φυγή εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπολη στις άγριες διαθέσεις των σταυροφόρων. Κύριοι της Βασιλεύουσας οι τελευταίοι, επέβαλαν τώρα το δίκαιο του κατακτητή. Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση, για να κοσμήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τους πύργους των ευγενών.

φυσιοκράτες: Εναντίον της οικονομικής αυτής αντίληψης του μερκαντιλισμού στρέφονται οι οικονομολόγοι που ονομάζονται φυσιοκράτες και οι οπαδοί της φιλελεύθερης οικονομίας. Σύμφωνα με τους φυσιοκράτες, που θεωρούσαν τη γεωργία ως βασική πηγή πλούτου, έπρεπε να εφαρμοστούν και στην οικονομία οι νόμοι της φύσης, που δεν εμποδίζουν την ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα. Οι σπουδαιότεροι φυσιοκράτες ήταν ο Κεναί (1694-1774), ο Γκουρναί (1712-1759) και ο Τυργκό (1727-1781). Είναι φανερό ότι ο αγροτικός χαρακτήρας της γαλλικής οικονομίας επηρέασε τους Γάλλους αυτούς οικονομολόγους στη διαμόρφωση της οικονομικής τους αντίληψης.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Ποια στοιχεία φανερώνουν τη στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. μ. Χ.; (μονάδες 12)

Από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. το Βυζάντιο διέρχεται μια περίοδο κρίσης, η οποία χαρακτηρίζεται από την έντονη κοινωνική παρουσία του στρατού. Η στρατιωτικοποίηση της μεσοβυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται με την εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων και την οικοδόμηση πολλών κάστρων. Τα επώνυμα προσδιορίζουν, σχεδόν αποκλειστικά, στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες, ενώ τα κτισμένα σε δυσπρόσιτες περιοχές οχυρά κάστρα αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν. Στοιχείο στρατιωτικοποίησης, αλλά και ένδειξη εδραίωσης της βυζαντινής κυριαρχίας αποτελεί και η βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων με τη διχοτόμηση παλαιότερων μεγάλων θεμάτων (Μ. Ασία) ή τη δημιουργία νέων (Βαλκανική). Με τη δημιουργία ναυτικών θεμάτων η αυτοκρατορία κατόρθωσε να θωρακίσει τις παράλιες περιοχές, αλλού σε μικρότερο και αλλού σε μεγαλύτερο βάθος.

Ιδιαίτερες δυσχέρειες αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία στις ευρωπαϊκές επαρχίες της, όπου είχαν εγκατασταθεί πολλοί σλαβικοί πληθυσμοί. Το Βυζαντινό κράτος, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, εφάρμοσε μια συγκροτημένη εποικιστική πολιτική: πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις σκλαβηνίες των Βαλκανίων σε περιοχές της Μ. Ασίας και, αντίστροφα, πολλοί μικρασιατικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν κατά την περίοδο αυτή στις σκλαβηνίες της Θράκης, της Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας. Από τα τέλη του 8ου αι. οι Σλάβοι άρχισαν να ενσωματώνονται στη βυζαντινή κοινωνία και σταδιακά να αφομοιώνονται.

2.β. Με ποιες ενέργειες ο Λούθηρος εξεδήλωσε την αντίδρασή του προς τον Πάπα και για ποιο λόγο ενεπλάκη σε αυτή ο Γερμανός αυτοκράτορας; (μονάδες 13)

Η αντίδραση στις αδυναμίες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας εκδηλωνόταν περισσότερο στις γερμανικές χώρες. Στον πληθυσμό προκαλούσε μεγάλη δυσαρέσκεια η οικονομική επιβάρυνση που υφίστατο από την Εκκλησία με σκοπό την ανέγερση μεγαλοπρεπών οικοδομημάτων στη Ρώμη. Στη λαϊκή αυτή δυσαρέσκεια πρέπει να προσθέσουμε και την προσπάθεια των Γερμανών ηγεμόνων να απαλλαγούν από την παπική επιρροή και την επικυριαρχία του αυτοκράτορα.

Η αφορμή δόθηκε το 1515, όταν ο πάπας Λέων Γ έδωσε την άδεια για μαζική έκδοση και πώληση εγγράφων άφεσης αμαρτιών (συγχωροχαρτιών). Ο εμπορευματοποιημένος τρόπος διάθεσης τους από τον μοναχό Τέτζελ στη Γερμανία και η διακήρυξή του ότι «μόλις ακουστεί ο ήχος από τα χρήματα που πληρώνονται για το συγχωροχάρτι, οι ψυχές μεταπηδούν από το Καθαρτήριο στον Παράδεισο», προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του γερμανού μοναχού και θεολόγου Μαρτίνου Λουθήρου.

Ο Λούθηρος διαμαρτυρόμενος θυροκόλλησε, τον Οκτώβριο του 1517, σε εκκλησία της Βιτεμβέργης έναν κατάλογο από 95 θέσεις, δηλαδή επιχειρήματα που καταδίκαζαν τα συγχωροχάρτια και αμφισβητούσαν τις παπικές απόψεις και σε άλλα δογματικά ζητήματα. Ο πάπας αντέδρασε αφορίζοντας τον Λούθηρο ως αιρετικό.

Ο Λούθηρος όμως έκαψε δημόσια το έγγραφο (βούλλα) του αφορισμού του (1520). Η θρησκευτική αυτή διαμάχη θορύβησε τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Γερμανίας) Κάρολο Ε', ο οποίος, φοβούμενος διάσπαση της ενότητας των γερμανικών χωρών, κάλεσε τον Λούθηρο να απολογηθεί ενώπιον της Δίαιτας στην πόλη Βορμς (Worms). Όταν ο Λούθηρος αρνήθηκε να αναιρέσει τις απόψεις του, η Δίαιτα τον καταδίκασε ως αιρετικό και τον έθεσε εκτός νόμου. Ο Λούθηρος σώθηκε τότε χάρη στην επέμβαση του εκλέκτορα της Σαξονίας», ο οποίος τον έκρυψε στον πύργο του, στο Βάρτμπουργκ.

Το κήρυγμα του Λουθήρου, ως τοπικό θρησκευτικό κίνημα, αλλά και ως πυρήνας μιας ευρύτερης μεταρρυθμιστικής έκρηξης, είχε αποφασιστική επίδραση στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική πραγματικότητα, όχι μόνον της Γερμανίας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης. Όταν το 1529 η Δίαιτα αποκήρυξε το Λουθηρανισμό, οι γερμανοί ηγεμόνες που ήταν οπαδοί του Λουθήρου αντιτάχθηκαν και διαμαρτυρήθηκαν για τη δίωξη των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Η διαμαρτυρία αυτή, από την οποία ονομάστηκαν και προτεστάντες ή διαμαρτυρόμενοι (από το λατινικό ρήμα protestor: διαμαρτύρομαι), δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Τον επόμενο χρόνο υπέβαλαν στη Δίαιτα που συγκλήθηκε στην γερμανική πόλη Αυγούστα υπόμνημα με τις βασικές αρχές του λουθηρανισμού, γνωστό ως Ομολογία της Αυγούστας (1530).

Η αναμενόμενη σύγκρουση των μεταρρυθμιστών με τις αυτοκρατορικές δυνάμεις εκδηλώθηκε τελικά και έλαβε τη μορφή γενικευμένου εμφυλίου πολέμου. Στο τέλος ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να συμβιβαστεί με την Ειρήνη της Αυγούστας (1555), η οποία αναγνώριζε τη νομιμότητα του Λουθηρανισμού και το δικαίωμα κάθε ηγεμόνα να επιβάλλει στην περιοχή της δικαιοδοσίας του το δόγμα που επιθυμούσε. Με τη συνθήκη αυτή η Γερμανία διαιρέθηκε σε κράτη καθολικά και διαμαρτυρόμενα.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α

1. Νικηφόρος Α΄

2. Μπεκαρία

3. Βολταίρος

4. Σέρβος ηγεμόνας Λάζαρος

5. Λέων Γ΄ Ίσαυρος

Β

α. Περί Εγκλημάτων και Ποινών

β. Μάχη του Ματζικέρτ

γ. Εικονομαχία

δ. Ύψωση Τιμίου Σταυρού

ε. Κακώσεις

στ. Υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανεκτικότητας

ζ. Μάχη του Κοσσυφοπεδίου

(μονάδες 5)

1 = ε (Νικηφόρος Α΄ = Κακώσεις)

2 = α (Μπεκαρία = Περί Εγκλημάτων και Ποινών)

3 = στ (Βολταίρος = Υπεράσπιση της ανεξιθρησκίας και της πνευματικής ανεκτικότητας)

4 = ζ (Σέρβος ηγεμόνας Λάζαρος = Μάχη του Κοσσυφοπεδίου)

5 = γ (Λέων Γ΄ Ίσαυρος = Εικονομαχία)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Εφεύρεση της τυπογραφίας

2. Πρώτη Σταυροφορία

3. Διανομή της Ρωμανίας

4. Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών

5. Ένδοξη Επανάσταση

(μονάδες 5)

1^ο Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών [1054]

2^ο Πρώτη Σταυροφορία [1096-1099]

3^ο Διανομή της Ρωμανίας [Μάρτιος 1204]

4^ο Εφεύρεση της τυπογραφίας [1450]

5^ο Ένδοξη Επανάσταση [1688]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: Τρίτη Ρώμη, δυνατοί. (μονάδες 8+7=15)

Τρίτη Ρώμη: Κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου φιλοδόξησε, μετά την Άλωση, να γίνει η Ρωσία. Η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη, ιδίως από τότε που ο τσάρος Ιβάν Γ', ο θεμελιωτής της ενότητας των ρωσικών χωρών, νυμφεύθηκε την ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό.

δυνατοί: Τη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη κατέχουν, ωστόσο, οι δυνατοί, οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, οι οποίοι ζουν, συχνά, κάπως απόμερα από το χωριό. Από αυτούς υφίστανται ασφυκτική πίεση οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος, και περιέρχονται σταδιακά υπό την κηδεμονία και προστασία τους.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Πώς επιτεύχθηκε ο εξελληνισμός του Βυζαντινού κράτους; (μονάδες 12)

Μετά το 630 το Βυζαντινό κράτος έχασε μεγάλο μέρος των ανατολικών του επαρχιών, απέκτησε όμως με αυτό τον τρόπο εθνολογική ομοιογένεια, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι του ήταν πλέον Έλληνες ή ελληνόφωνοι. Έτσι, τα Ελληνικά πήραν τη θέση που κατείχαν ως τότε τα Λατινικά, ως επίσημη κρατική γλώσσα. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς με την προσθήκη πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους παλαιούς ρωμαϊκούς τίτλους imperator Romanorum (αυτοκράτωρ Ρωμαίων) caesar (καίσαρ) και augustus (αύγουστος).

2.β. Γιατί υπογράφηκε η Συνθήκη του Καμποφόρμιο και ποια ήταν τα αποτελέσματά της; (μονάδες 13)

Τη νομοθετική εξουσία ασκούσαν πλέον δύο σώματα: η Βουλή (500 μέλη) και η Γερουσία (250 μέλη). Η εκτελεστική εξουσία ανατέθηκε σε πενταμελές Διευθυντήριο, με το οποίο η εξουσία άρχισε να επανέρχεται στους αστούς. Οι τελευταίοι, αφού εδραίωσαν τη θέση τους στο εμπόριο και στη βιομηχανία, άρχισαν να διεκδικούν την κυριαρχία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκφραστής αυτής της πολιτικής υπήρξε Ο νεαρός στρατηγός Ναπολέων Βοναπάρτης (1769-1821), του οποίου η φιλόδοξη πολιτική τροχιά άρχισε, όταν κατέστειλε με επιτυχία τη βασιλική αντεπανάσταση του 1793.

Ο Ναπολέων, επικεφαλής των γαλλικών στρατευμάτων, ανάγκασε σταδιακά τις ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν στον πρώτο αντιγαλλικό συνασπισμό (1792-1797) να συνθηκολογήσουν. Οι Αυστριακοί με τη Συνθήκη του Καμποφόρμιο (17 Οκτωβρίου 1797) αναγνώρισαν στη Γαλλία την κυριαρχία των περισσότερων εδαφών (ιταλικών και αυστριακών) που κατέλαβαν τα γαλλικά στρατεύματα. Με την ίδια συνθήκη περιήλθαν στη Γαλλία τα Επτάνησα που μέχρι τότε ανήκαν στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, η οποία καταλύθηκε τότε από τα στρατεύματα του Ναπολέοντα.

Ιστορία Β΄ Λυκείου: Τράπεζα Θεμάτων (Θέματα: 17494, 17495, 17496, 17497)

Νικόλαος Καντούνης

Ιστορία Β΄ Λυκείου: Τράπεζα Θεμάτων (Θέματα: 17494,  17495, 17496, 17497)   

Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου 565 -1815

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α 

1. Ιουστινιάνης

2. Θεοδώρα

3. Καθολική Εκκλησία

4. Ένδοξη Επανάσταση

5. Κωνσταντίνος ΣΤ΄ και Ειρήνη

Β

α. Σύνοδος του Τρέντο

β. Συνταγματική Μοναρχία

γ. Αυτοκρατορία της Νίκαιας

δ. Μάχη του Κλειδίου

ε. Οριστική αναστήλωση των εικόνων

στ. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

ζ. Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος

(μονάδες 5)

1 = στ (Ιουστινιάνης = Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς)

2 = ε (Θεοδώρα = Οριστική αναστήλωση των εικόνων)

3 = α (Καθολική Εκκλησία = Σύνοδος του Τρέντο)

4 = β (Ένδοξη Επανάσταση = Συνταγματική Μοναρχία)

5 = ζ (Κωνσταντίνος ΣΤ΄ και Ειρήνη = Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

2. Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας

3. Διανομή της Ρωμανίας

4. Πτώση της Βαστίλλης

5. Μάχη της Άγκυρας

(μονάδες 5)

1^ο Διανομή της Ρωμανίας [Μάρτιος 1204]

2^ο Μάχη της Άγκυρας [1402]

3^ο Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας [1438-1439]

4^ο Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς [29 Μαΐου 1453]

5^ο Πτώση της Βαστίλλης [14 Ιουλίου 1789]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: τελετή της περιβολής, δυνατοί. (μονάδες 8+7=15)

τελετή της περιβολής: Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο και από τη λέξη αυτή ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκλήθηκε φεουδαρχική και οι άρχοντές της φεουδάρχες. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.

δυνατοί: Τη μεγαλύτερη οικονομική δύναμη κατέχουν οι δυνατοί, οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, οι οποίοι ζουν, συχνά, κάπως απόμερα από το χωριό. Από αυτούς υφίστανται ασφυκτική πίεση οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος, και περιέρχονται σταδιακά υπό την κηδεμονία και προστασία τους.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Να εξηγήσετε τον ρόλο των προνοιάριων στον βυζαντινό στρατό. (μονάδες 12)

Ο βυζαντινός στρατός δεν στελεχώνεται τώρα μόνο από μισθοφόρους αλλά κυρίως από προνοιάριους. Έτσι ονομάστηκαν οι στρατιωτικοί εκείνοι στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων, με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας. Οι παροχές αυτές ονομάζονταν πρόνοιες, δεν αποτελούσαν ιδιοκτησία του προνοιαρίου αλλά του κράτους και επομένως ούτε μεταβιβάζονταν ούτε κληρονομούνταν. Οι προνοιάριοι ήταν έφιπποι πολεμιστές, που συμμετείχαν στον πόλεμο επικεφαλής ομάδας, που η αριθμητική της δύναμη ήταν ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας που τους είχε παραχωρηθεί. Ο θεσμός της πρόνοιας παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες με θεσμούς της φεουδαρχίας, για την οποία έχει ήδη γίνει λόγος. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να γίνει λόγος για ταύτιση των δύο συστημάτων.

Στα χρόνια των Κομνηνών ο στρατός έγινε η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο και ζούσε εις βάρος του εξαθλιωμένου πληθυσμού. Γι αυτό και πολλοί έσπευδαν να καταταγούν στο στρατό σε αντίθεση με παλαιότερες εποχές, που τον απέφευγαν και προτιμούσαν άλλα επαγγέλματα.

2.β. Ποιες ήταν οι συνέπειες της εξάπλωσης του Καλβινισμού στη Γαλλία; (μονάδες 13)

Πιο οργανωμένη και πιο σημαντική μεταρρυθμιστική προσπάθεια ήταν εκείνη που οργανώθηκε στη Γενεύη της Ελβετίας από τον Ιωάννη Καλβίνο (1509-1564). Ο Καλβινισμός διαδόθηκε κυρίως στη Γαλλία, στις Κάτω Χώρες, στην Ελβετία και στη Σκωτία. Συνάντησε όμως σφοδρή αντίδραση από τους ηγεμόνες των δύο πρώτων χωρών, οι οποίοι τον θεωρούσαν ως διασπαστικό στοιχείο. Μάλιστα οι βασιλείς της Γαλλίας, στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν ένα απόλυτα συγκεντρωτικό κράτος και να ανυψώσουν το γόητρο της χώρας στον ευρωπαϊκό χώρο, στράφηκαν με ιδιαίτερη βιαιότητα εναντίον των Ουγενότων, των Γάλλων καλβινιστών, με αποκορύφωμα τη σφαγή 2 χιλιάδων ανθρώπων στο Παρίσι τη Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου (24 Αυγούστου 1572). Η νύκτα εκείνη αποτέλεσε την τραγικότερη σελίδα της ιστορίας των θρησκευτικών πολέμων στη Γαλλία.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α 

1. Βασίλειος Β΄ Μακεδών

2. Νικηφόρος Α΄

3. Νικηφόρος Φωκάς

4. Δάντης

5. Ειρήνη της Αυγούστας

Β

α. Ήττα από τον Κρούμο

β. Δ΄ Σταυροφορία

γ. Αναγνώριση της νομιμότητας του Λουθηρανισμού

δ. Οριστικός εκχριστιανισμός των Ρώσων

ε. Ανακάλυψη της τυπογραφίας

στ. Επίσκοπος Κρεμόνας Λιουτπράνδος

ζ. Πρόδρομος του Ανθρωπισμού

(μονάδες 5)

1 = δ (Βασίλειος Β΄ Μακεδών = Οριστικός εκχριστιανισμός των Ρώσων)

2 = α (Νικηφόρος Α΄ = Ήττα από τον Κρούμο)

3 = στ (Νικηφόρος Φωκάς = Επίσκοπος Κρεμόνας Λιουτπράνδος)

4 = ζ (Δάντης = Πρόδρομος του Ανθρωπισμού)

5 = γ (Ειρήνη της Αυγούστας = Αναγνώριση της νομιμότητας του Λουθηρανισμού)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Μάχη του Κλειδίου

2. Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας

3. Τέταρτη Σταυροφορία

4. Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο

5. Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας

(μονάδες 5)

1^ο Μάχη του Κλειδίου [1014]

2^ο Τέταρτη Σταυροφορία [1203-1204]

3^ο Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας [1438-1439]

4^ο Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο [1492]

5^ο Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας [4 Ιουλίου 1776]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: τελετή της περιβολής, γενίτσαροι. (μονάδες 8+7=15)

τελετή της περιβολής: Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο και από τη λέξη αυτή ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκλήθηκε φεουδαρχική και οι άρχοντές της φεουδάρχες. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.

γενίτσαροι: Το σώμα των ιππέων τιμαριούχων είχε ως αντίβαρο και συμπλήρωμα το σώμα των γενιτσάρων, αποτελούμενο από εθελοντές μισθοφόρους ή στρατιώτες στρατολογούμενους με τη βία από τους υποτελείς χριστιανικούς πληθυσμούς. Οι γενίτσαροι ανήκαν στην προσωπική υπηρεσία του σουλτάνου, και αποτέλεσαν ανεξάντλητη πηγή διοικητικών υπαλλήλων και στρατιωτών.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Πώς διαμορφώθηκε η κυρίαρχη τάξη του Βυζαντίου στα τέλη του 10ου αι. μ.Χ.; (μονάδες 12)

Η σύνθεση της κυρίαρχης τάξης στο Βυζαντινό κράτος είχε αλλάξει ήδη από τον 8ο αιώνα: το κράτος από τότε κατέβαλε προσπάθειες, για να αντικαταστήσει τους παλιούς μεγαλογαιοκτήμονες με μια παλατιανή αριστοκρατία που μισθοδοτούνταν για τα αξιώματα που κατείχε. Οι οικογένειες των νέων γαιοκτημόνων συνέρρεαν τώρα στην Κωνσταντινούπολη, για να εξασφαλίσουν ένα προσοδοφόρο αξίωμα και να ενταχθούν στην αριστοκρατία αυτή.

Από τα τέλη του 10ου αι., η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες. Η κυρίαρχη τάξη ενοποιείται. Μέσα σ' αυτή την τάξη δεσπόζουν οι βασιλικοί, που μονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα. Οι βασιλικοί κυριαρχούν πια κοινωνικά και οικονομικά στην Κωνσταντινούπολη και είναι ακόρεστοι για πλούτο, διότι γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή μπορεί να χάσουν την αυτοκρατορική εύνοια.

Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος υφίστανται την ασφυκτική πίεση των μεγάλων γαιοκτημόνων, των δυνατών, και περιέρχονται σταδιακά υπό την κηδεμονία και προστασία τους.

2.β. Για ποιο λόγο αντέδρασαν οι αντιπρόσωποι της Τρίτη Τάξης κατά τη σύγκληση των Γενικών Τάξεων στην Γαλλία (1789) και με ποιον τρόπο αντέδρασαν; (μονάδες 13)

Η οικονομική κρίση υποχρέωσε τον βασιλιά Λουδοβίκο να επαναφέρει ως υπουργό οικονομικών το Νεκέρ (1788), ο οποίος πρότεινε ως μόνη λύση τη σύγκληση των Γενικών Τάξεων, τη συνέλευση δηλαδή των αντιπροσώπων και των τριών τάξεων, για να εγκρίνουν νέους φόρους. Όταν άρχισε τις εργασίες της η συνέλευση, στις 5 Μαΐου 1789, τα μισά περίπου μέλη της προέρχονταν από τους ευγενείς και τους κληρικούς και τα άλλα μισά από την Τρίτη Τάξη, η οποία υπερείχε με ελαφρά πλειοψηφία.

Ενώ όμως οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης ανέμεναν την εξαγγελία μεταρρυθμιστικών προτάσεων από τον Λουδοβίκο, διαπίστωσαν ότι ο αντικειμενικός στόχος ήταν η επιβολή νέων φόρων που θα πλήρωναν μόνο αυτοί. Η αντίδραση τους υπήρξε άμεση και με το επιχείρημα ότι εκπροσωπούσαν το 98% των Γάλλων αυτοανακηρύχθηκαν Εθνική Συνέλευση, την οποία όμως ο Λουδοβίκος δεν αναγνώρισε.

Τότε, οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης έδωσαν στις 20 Ιουνίου τον λεγόμενο Όρκο του Σφαιριστηρίου (από την αίθουσα των ανακτόρων όπου συγκεντρώθηκαν), με τον οποίο δεσμεύθηκαν να μην αποχωρήσουν αν δεν δώσουν σύνταγμα στη Γαλλία. Μάλιστα, από φόβο μήπως συλληφθούν, ανακήρυξαν τα μέλη της Εθνικής Συνέλευσης απαραβίαστα. Μετά τη μάταιη απόπειρα του βασιλιά να εμποδίσει τη λήψη των αποφάσεων αυτών και την προσχώρηση στην Εθνική Συνέλευση αντιπροσώπων του κλήρου και των ευγενών, η Συνέλευση μετατράπηκε σε Συντακτική.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α 

1. Οικονομικός φιλελευθερισμός

2. Φραγκικό Κράτος

3. Αμερικανική Επανάσταση

4. Μάχη του Κλειδίου

5. Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους

Β

α. Σαμουήλ

β. Όθων Α΄

γ. Δαντόν

δ. Θωμάς Τζέφερσον

ε. Καρδινάλιος Ουμβέρτος

στ. Άνταμ Σμίθ

ζ. Πιπίνος

(μονάδες 5)

1 = στ (Οικονομικός φιλελευθερισμός = Άνταμ Σμιθ)

2 = ζ (Φραγκικό Κράτος = Πιπίνος)

3 = δ (Αμερικανική Επανάσταση = Θωμάς Τζέφερσον)

4 = α (Μάχη του Κλειδίου = Σαμουήλ)

5 = β (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους = Όθων Α΄)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Σύνοδος του Τρέντο

2. Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών

3. Διανομή της Ρωμανίας

4. Μάχη της Άγκυρας

5. Εκχριστιανισμός των Ρώσων

(μονάδες 5)

1^ο Εκχριστιανισμός των Ρώσων [εκκίνηση 957 – ολοκλήρωση τέλη 10ου αιώνα]

2^ο Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών [1054]

3^ο Διανομή της Ρωμανίας [Μάρτιος 1204]

4^ο Μάχη της Άγκυρας [1402]

5^ο Σύνοδος του Τρέντο [1545]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: τελετή της περιβολής, στρατιωτόπια. (μονάδες 8+7=15)

τελετή της περιβολής: Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο και από τη λέξη αυτή ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκλήθηκε φεουδαρχική και οι άρχοντές της φεουδάρχες. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.

στρατιωτόπια: Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Γιατί ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης πολέμησε στο Ματζικέρτ; Ποια ήταν τα αποτελέσματα της μάχης; (μονάδες 12)

Εκτός από την οικονομία, ισχυρό πλήγμα δέχθηκε κατά την περίοδο αυτή και η άμυνα του κράτους στην Ιταλία και τη Βαλκανική. Πολύ μεγαλύτερο αναδείχθηκε όμως το πρόβλημα της άμυνας στην Ανατολή. Εκεί, οι Σελτζούκοι Τούρκοι, απόγονοι του φυλάρχου Σελτζούκ, κινήθηκαν περί το έτος 1000 προς τα δυτικά και με πρωτοφανή ταχύτητα εξαφάνισαν τα τελευταία ίχνη της αραβικής κυριαρχίας στην Εγγύς Ανατολή, επωφελούμενοι από τη διάσπαση και την παρακμή του Χαλιφάτου, δηλαδή του αραβικού κράτους.

Τις καταστροφικές εισβολές των Σελτζούκων στις ανατολικές επαρχίες του βυζαντινού κράτους προσπάθησε να τερματίσει ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ' Διογένης (1067-1071). Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στο Ματζικέρτ το 1071, όπου ο βυζαντινός στρατός αποδεκατίστηκε. Ο ίδιος ο Ρωμανός αιχμαλωτίστηκε, αλλά συνήψε συνθήκη ειρήνης και αφέθηκε ελεύθερος. Όταν ο αυτοκράτορας επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, οι πολιτικοί του αντίπαλοι τον εξόντωσαν. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι χρησιμοποίησαν αυτό το γεγονός ως πρόφαση και ακύρωσαν τη συνθήκη ειρήνης. Έτσι η ήττα των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ μετατράπηκε σε συμφορά, αφού μέσα σε μια δεκαετία οι Τούρκοι κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας.

2.β. Να εξηγήσετε την πολιτική του Ροβεσπιέρου κατά τη Γαλλική Επανάσταση καθώς και την κατάληξή της. (μονάδες 13)

Οι Ορεινοί με αρχηγό το Ροβεσπιέρο (1758- 1794) που ήταν και επικεφαλής της Επιτροπής Δημόσιας Σωτηρίας, σχημάτισαν Επαναστατική Κυβέρνηση (4 Δεκεμβρίου 1793) με σκοπό να επιβάλουν τη ριζοσπαστική επανάσταση. Άρχισε τότε μια περίοδος, γνωστή ως Τρομοκρατία, κατά την οποία κύριος μοχλός άσκησης της εξουσίας αναδείχθηκε η φυσική εξόντωση των αντιπάλων με συνοπτικές διαδικασίες. Προηγουμένως είχε καταργηθεί η χριστιανική θρησκεία και είχε καθιερωθεί η λατρεία του Ανωτάτου Όντος.

Οι υπερβολές όμως αυτές, καθώς και η δυσαρέσκεια των αστών για τα οικονομικά μέτρα που έθιγαν τα συμφέροντά τους, δημιούργησαν αντιπολιτευτικό ρεύμα στους κόλπους της Επανάστασης εναντίον του Ροβεσπιέρου. Τον Ιούλιο του 1794 η Συμβατική Συνέλευση ψήφισε τη σύλληψη του και ο Ροβεσπιέρος οδηγήθηκε μαζί με οπαδούς του στη λαιμητόμο.

ΘΕΜΑ 1

1.α.

(1) Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με εκείνα της στήλης Β. Δύο στοιχεία της στήλης Β περισσεύουν.

Α

1. Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους

2. Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος

3. Αυτοκρατορία της Νίκαιας

4. Ανάκτηση του Τιμίου Σταυρού

5. Μετακένωση

Β

α. Ηράκλειος

β. Αδαμάντιος Κοραής

γ. Αλέξιος Ε΄ Δούκας Μούρτζουφλος

δ. Βασίλειος Β΄ Μακεδών

ε. Ιωάννης Βατάτζης

στ. Ρήγας Βελεστινλής

ζ. Αλέξιος Α΄ Κομνηνός

(μονάδες 5)

1 = γ (Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους = Αλέξιος Ε΄ Δούκας Μούρτζουφλος)

2 = στ (Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος = Ρήγας Βελεστινλής)

3 = ε (Αυτοκρατορία της Νίκαιας = Ιωάννης Βατάτζης)

4 = α (Ανάκτηση του Τιμίου Σταυρού = Ηράκλειος)

5 = β (Μετακένωση = Αδαμάντιος Κοραής)

(2) Να βάλετε στη σωστή χρονολογική σειρά τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα, αρχίζοντας από τα αρχαιότερα:

1. Διανομή της Ρωμανίας

2. Εμφάνιση του Ισλάμ

3. Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών

4. Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο

5. Ειρήνη της Αυγούστας

(μονάδες 5)

1^ο Εμφάνιση του Ισλάμ [613]

2^ο Οριστικό Σχίσμα Εκκλησιών [1054]

3^ο Διανομή της Ρωμανίας [Μάρτιος 1204]

4^ο Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο [1492]

5^ο Ειρήνη της Αυγούστας [1555]

1.β. Να αποδώσετε το περιεχόμενο των ιστορικών όρων: τελετή της περιβολής, γενίτσαροι. (μονάδες 8+7=15)

τελετή της περιβολής: Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο και από τη λέξη αυτή ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκλήθηκε φεουδαρχική και οι άρχοντές της φεουδάρχες. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής. Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.

γενίτσαροι: Το σώμα των ιππέων τιμαριούχων είχε ως αντίβαρο και συμπλήρωμα το σώμα των γενιτσάρων, αποτελούμενο από εθελοντές μισθοφόρους ή στρατιώτες στρατολογούμενους με τη βία από τους υποτελείς χριστιανικούς πληθυσμούς. Οι γενίτσαροι ανήκαν στην προσωπική υπηρεσία του σουλτάνου, και αποτέλεσαν ανεξάντλητη πηγή διοικητικών υπαλλήλων και στρατιωτών.

ΘΕΜΑ 2

2.α. Πώς και πότε εκχριστιανίστηκαν οι Σλάβοι της Μοραβίας; (μονάδες 13)

Οι Βυζαντινοί, κατά την περίοδο αυτή, στράφηκαν προς το σλαβικό κόσμο και επιδίωξαν τον εκχριστιανισμό του. Έτσι, ύστερα από μια ανεπιτυχή επίθεση των Ρώσων κατά της Κωνσταντινούπολης (860), βυζαντινοί ιεραπόστολοι εναπόθεσαν τα πρώτα σπέρματα του Χριστιανισμού στο νεοσύστατο Ρωσικό Κράτος.

Επακολούθησε το 863 η αποστολή ιεραποστόλων στη Μοραβία, ύστερα από πρόσκληση του ηγεμόνα της χώρας Ραστισλάβου. Επικεφαλής της πρεσβείας τοποθετήθηκαν ο λόγιος και γνώστης της σλαβονικής, δηλαδή της αρχαίας σλαβικής γλώσσας, Κωνσταντίνος-Κύριλλος και ο αδελφός του Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος επινόησε το λεγόμενο γλαγολιτικό αλφάβητο και μετέφρασε την Αγία Γραφή στα σλαβονικά. Έτσι η Λειτουργία και το κήρυγμα στη Μοραβία άρχισαν να γίνονται στη σλαβονική γλώσσα, Στη Μοραβία οι δύο Θεσσαλονικείς εργάστηκαν με ακάματο ζήλο. Αργότερα οι μαθητές τους εκδιώχθηκαν από τη χώρα και ο φραγκικός κλήρος κυριάρχησε, αλλά ο βυζαντινός πολιτισμός, χάρη στο έργο των δύο αδελφών, πέτυχε να ριζώσει βαθιά. Οι Σλάβοι οφείλουν τις απαρχές της εθνικής φιλολογίας τους στους δύο αυτούς ιεραποστόλους. Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων το πατριαρχείο, σε συνεργασία με την αυτοκρατορική εξουσία, έδρασε δυναμικά. Συγκεκριμένα, όταν οι Βούλγαροι ζήτησαν από τον πάπα ιεραποστόλους, το Βυζάντιο επενέβη αστραπιαία, για να αποτρέψει την ένταξη της γειτονικής χώρας στη σφαίρα επιρροής της Δύσης. Στρατός και στόλος απέκλεισαν τα σύνορα και τα παράλια της Βουλγαρίας και έτσι ο βούλγαρος ηγεμόνας Βάρης αναγκάστηκε να ενδώσει. Το 864 μάλιστα βαπτίστηκε στην Κωνσταντινούπολη με ανάδοχο τον αυτοκράτορα και έλαβε το όνομα Μιχαήλ.

2.β. Πώς οδηγήθηκαν οι Γάλλοι κατά την Επανάσταση (1789) στην ψήφιση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη και ποια η σημασία της; (μονάδες 12)

Η προσπάθεια της Συντακτικής Συνέλευσης να ψηφίσει Σύνταγμα συνάντησε την έντονη αντίδραση του βασιλιά, ο οποίος συγκέντρωνε στρατό στις Βερσαλλίες. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την αγανάκτηση του λαού, που ανέλαβε ενεργό δράση. Στις 14 Ιουλίου με το σύνθημα ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη Ο λαός κατέλαβε τη Βαστίλλη, σύμβολο της απολυταρχικής καταπίεσης, αφού χρησίμευε ως φυλακή για τους αντιφρονούντες. Από το Παρίσι η εξέγερση εναντίον του παλαιού καθεστώτος μεταδόθηκε στις επαρχίες, όπου καταλύθηκαν οι δημοτικές αρχές και εκλέχθηκαν νέες, οργανώθηκε η εθνοφυλακή και λεηλατήθηκαν οι πύργοι των ευγενών.

Στο μεταξύ η Συντακτική Συνέλευση προχώρησε στις 4 Αυγούστου 1789 στην κατάργηση των προνομίων, πράξη που σήμανε και το τέλος του παλαιού καθεστώτος και στις 26 Αυγούστου ψήφισε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Με τη διακήρυξη αυτή προβάλλονταν οι θεμελιώδεις αρχές του Διαφωτισμού (όπως ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη), επάνω στις οποίες θα θεμελιωνόταν το νέο καθεστώς. Ο βασιλιάς υποχρεώθηκε να επικυρώσει τα τετελεσμένα και να εγκατασταθεί στο Παρίσι, ώστε να βρίσκεται υπό των έλεγχο των επαναστατών.