Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η Τέχνη διδάσκει και διδάσκεται

Ann Leech 
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η Τέχνη διδάσκει και διδάσκεται
 
Κείμενο 1: Η τέχνη ως μέσο πολιτισμικής καλλιέργειας και εκπαίδευσης
 
     Ο άνθρωπος δημιουργεί και θα δημιουργεί τέχνη για να εκφράσει το ανείπωτο, αυτό που δεν μπορεί να περιγραφεί και εντέλει να ρηματοποιηθεί. Η ύπαρξη μιας κοινωνίας χωρίς τέχνες δεν μπορεί παρά να θεωρείται κάτι το μη δυνάμενο να συμβεί, καθώς οι τέχνες συνδέουν κάθε νέα γενιά με την προγενέστερη και αφήνουν ως παρακαταθήκη τα έργα τους, ώστε να υπάρξει συνέχεια και νέες επιδιώξεις. Η αξία της τέχνης είναι θεμελιώδης και για αυτόν τον λόγο θεωρείται άρρηκτα συνδεδεμένη με τον όρο «παιδεία», καθώς οδηγεί στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου, ιδιαίτερα του αναπτυσσόμενου παιδιού.
    Η τέχνη αναγνωρίζεται, αναμφίβολα, ότι μπορεί να νοηματοδοτήσει τα γεγονότα της ιστορίας, να προβάλει τις κοινωνικές και πολιτιστικές διαφορές και ομοιότητες, να δώσει μορφή και έκφραση στις συγκινήσεις και στις ιδέες, να συμβάλει στην ευρύτερη σύλληψη της καθημερινής ζωής και εκτίμησης της πολιτισμικής κληρονομιάς και ιδίως να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση της αξίας της πολυπολιτισμικότητας. Η αξία της τέχνης, επομένως, από άποψη αγωγής, έγκειται στη δυνατότητά της να μορφοποιεί τα συναισθήματα και να υποδεικνύει ιδέες και συμβολισμούς.
     Από την άποψη αυτή, τα έργα τέχνης ασκούν πνευματική επίδραση και επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες. Ο συσχετισμός των εναλλακτικών αυτών ερμηνειών μπορεί τελικά να συμβάλει στη δημιουργία πολιτισμού. Οι τέχνες σχεδόν πάντοτε συνεπάγονται ερμηνευτικές δράσεις, με καταβολή πνευματικών προσπαθειών, από την πλευρά των θεατών, των ακροατών ή των αναγνωστών, για να αποσαφηνίσουν τις πιθανές σημασίες των καλλιτεχνικών έργων.
     Η παρατήρηση ενός έργου τέχνης προϋποθέτει πολλές δεξιότητες, όπως την οπτική διεργασία, την αναλυτική σκέψη, τις ερωτήσεις-κλειδιά, τον έλεγχο των υποθέσεων, τη λεκτική επιχειρηματολογία κ.λπ. Επίσης, η τέχνη ενθαρρύνει τη δημιουργία ποικίλων συνδέσεων με κοινωνικά θέματα, φιλοσοφικές θέσεις και απόψεις, αλλά και προσωπικές ανησυχίες. Όλα αυτά φανερώνουν ότι η τέχνη είναι μια σύνθετη δραστηριότητα. Η ικανότητα του έργου τέχνης να προκαλεί τη συγκίνηση, την έκπληξη και την απόλαυση είναι ένας έγκυρος δείκτης της καλλιτεχνικής του αξίας. Άλλη ιδιότητα που χαρακτηρίζει ένα έργο υψηλής καλλιτεχνικής αξίας είναι η διαχρονικότητα της σημασίας του, καθώς ο αισθητικά καλλιεργημένος άνθρωπος κάθε εποχής μπορεί να επιστρέφει συχνά στο έργο τέχνης και να συνεχίζει να ανακαλύπτει ή να συνειδητοποιεί πρόσθετα χαρακτηριστικά, αξίες και μηνύματα. Το έργο τέχνης δεν αποκαλύπτεται και δεν εξαντλείται με την πρώτη, απλή ματιά.
    
Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Κείμενο 2: Η Τέχνη διδάσκει και διδάσκεται
 
     Η προσφορά των τεχνών στην εκπαίδευση είναι αδιαμφισβήτητη. Η αξιοποίηση της Τέχνης στην Εκπαίδευση καθώς και η Εκπαίδευση μέσω της Τέχνης, γίνεται συστηματικότερη τα τελευταία χρόνια. Ο Gardner με τη θεωρία των «Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης», υποστήριξε ότι η νοημοσύνη είναι ένα σύνθετο πλέγμα διαφορετικών ικανοτήτων κάθε μια από τις οποίες μπορεί να αποτελεί έναν τύπο νοημοσύνης. Ακόμη λαμβάνοντας υπόψη ένα πλήθος ερευνών υποστήριξε ότι και τα παιδιά μικρότερης ηλικίας μπορούν να αλληλοεπιδράσουν με τα έργα τέχνης αποδεικνύοντας ότι η αισθητική εμπειρία μπορεί να συμβάλλει στην πολύπλευρη ανάπτυξη της νοημοσύνης, καθώς προσφέρει πλήθος συμβόλων για επεξεργασία.
     Εξετάζοντας τα οφέλη της χρήσης των Τεχνών στην Εκπαίδευση από μια συνολική σκοπιά διαπιστώνεται ότι δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να καλλιεργήσει τις γνωστικές δεξιότητες, αφού χρησιμοποιείται ο προφορικός αλλά και ο γραπτός λόγος, την ικανότητα να χρησιμοποιεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του, να παρατηρεί, να ακούει, να διαβάζει και γενικά να παρατηρεί τον κόσμο από ποικίλες οπτικές γωνίες. Παρέχεται ακόμη η ευκαιρία στο μαθητή να κατανοεί έννοιες και ιδέες, να αναπτύξει κοινωνικές, πολιτιστικές και συναισθηματικές δεξιότητες καθώς προωθείται η καλλιέργεια της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, εδραιώνεται η εμπιστοσύνη, τονώνεται η αποδοχή της διαφορετικότητας και προωθείται ο γόνιμος διάλογος.
     Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά για τη συνεισφορά των τεχνών στη ζωή του ανθρώπου- το πιο σημαντικό όμως που δε μπορούμε να παραβλέψουμε είναι πως παρά την ποικιλία των δραστηριοτήτων, τον τομέα και το σκοπό για τον οποίο εφαρμόζονται, δεν παύουν να είναι μια γλώσσα κοινή, ένας κώδικας επικοινωνίας κοινός και προσιτός σε όλους και για όλους. Αποτελεί λοιπόν πρόκληση για εμάς τους εκπαιδευτικούς να δημιουργήσουμε ένα πρόσφορο έδαφος στο οποίο θα μπορούμε να καλλιεργήσουμε το διάλογο μεταξύ της εκπαίδευσης, της τέχνης και του παιδευτικού ρόλου της στη ζωή των παιδιών.
 
Μαρία Μιχαηλίδου, Ζωή Πετρά
 
Κείμενο 3: Μπολιβάρ (απόσπασμα)
 
Και τώρα ν’ απελπίζουμαι που ίσαμε σήμερα
δεν με κατάλαβε, δεν θέλησε, δε μπόρεσε να καταλάβη
τι λέω, κανείς;
Βέβαια την ίδια τύχη νάχουνε κι αυτά που λέω τώρα
για τον Μπολιβάρ, που θα πω αύριο για τον Ανδρούτσο;
Δεν είναι κι εύκολο, άλλωστε, να γίνουν τόσο γλήγορα
αντιληπτές μορφές της σημασίας τ’ Ανδρούτσου και του Μπολιβάρ,
Παρόμοια σύμβολα.
Αλλ’ ας περνούμε γρήγορα: προς Θεού, όχι συγκινήσεις,
κι υπερβολές, κι απελπισίες.
Αδιάφορο, η φωνή μου είτανε προωρισμένη μόνο για τους αιώνες.
(Στο μέλλον, το κοντινό, το μακρυνό, σε χρόνια, λίγα,
πολλά, ίσως από μεθαύριο, κι αντιμεθαύριο,
Ίσαμε την ώρα που θε ν’ αρχινίση η Γης να κυλάη
άδεια, κι άχρηστη, και νεκρή, στο στερέωμα,
Νέοι θα ξυπνάνε, με μαθηματικήν ακρίβεια, τις άγριες
νύχτες, πάνω στην κλίνη τους,
Να βρέχουνε με δάκρυα το προσκέφαλό τους,
αναλογιζόμενοι ποιος είμουν, σκεφτόμενοι
Πως υπήρξα κάποτες, τι λόγια είπα, τι ύμνους έψαλα.
Και τα θεόρατα κύματα, όπου ξεσπούνε κάθε βράδυ στα
εφτά της Ύδρας ακρογιάλια,
Κι οι άγριοι βράχοι, και το ψηλό βουνό που κατεβάζει τα δρολάπια,
Αέναα, ακούραστα, θε να βροντοφωνούνε τ’ όνομά μου.)
 
Νίκος Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ, Ίκαρος
 
* Σιμόν Μπολιβάρ (1783-1830): Στρατιωτικός και πολιτικός, ο οποίος συνέβαλε στην απελευθέρωση πολλών κρατών της Νοτίου Αμερικής από τον ισπανικό έλεγχο (π.χ. Βολιβία, Περού, Ισημερινός, Παναμάς κ.ά.).
 
Θέμα Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70) λέξεις τα παιδαγωγικά οφέλη της τέχνης, όπως αυτά καταγράφονται στο Κείμενο 2.
Μονάδες 20
 
Η τέχνη ωφελεί πολλαπλώς τους νέους, καθώς εξελίσσει τη νοημοσύνη ακόμη και μικρών παιδιών. Καλλιεργούνται οι γνωστικές τους δεξιότητες, μέσω της κινητοποίησης της φαντασίας, της ανάγνωσης ή της ακοής και, κυρίως, μέσω της πρόσληψης του κόσμου από ποικίλες οπτικές. Πρόκειται, άλλωστε, για έναν κώδικα προσιτό σε όλους, μέσω του οποίου προσεγγίζονται ιδέες και ενισχύονται πολιτιστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, αφού προωθεί την αλληλεγγύη, τη δεκτικότητα στο διαφορετικό, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία. 
[Λέξεις: 72]
 
Θέμα Β
Β1. Να γράψετε στο φύλλο που σας δόθηκε δίπλα στον αριθμό της κάθε παραγράφου το γράμμα από τις επιλογές που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
 
1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η τέχνη συνδέεται αναπόφευκτα με την εκπαίδευση.
β. Η τέχνη συνιστά αναγκαίο στοιχείο κάθε κοινωνίας.
γ. Κάθε νέα γενιά καλείται να αποκωδικοποιήσει τα έργα τέχνης της προηγούμενης.
 
2. Στη δεύτερη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η τέχνη ως μέσο εκτίμησης της πολιτισμικής κληρονομιάς παραγνωρίζει την έννοια της πολυπολιτισμικότητας.
β. Η τέχνη κατορθώνει να τονίσει τις πολιτισμικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των λαών, διαχωρίζοντάς τους.
γ. Η τέχνη αισθητοποιεί συγκινήσεις και ιδέες των ατόμων.
 
3. Στην τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Οι ερμηνείες των έργων τέχνης είναι αμιγώς προσωπικές και δεν συσχετίζονται μεταξύ τους.
β. Η τέχνη απαιτεί πνευματική προσπάθεια από τη μεριά του δέκτη για την κατανόησή της.
γ. Η πνευματική επίδραση της τέχνης έχει περιορισμένη έκταση.
 
4. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η τέχνη συνδέεται τόσο με προσωπικές ανησυχίες όσο και με κοινωνικά ζητήματα.
β. Τα μηνύματα ενός έργου τέχνης χρειάζεται να είναι εύληπτα.
γ. Κάθε μορφή τέχνης προσεγγίζεται με έναν μόνο τρόπο, π.χ. η ζωγραφική με την παρατήρηση.
Μονάδες 12
 
1 = β, 2 = γ, 3 = β, 4 = α
 
Β2. α. Ποια είναι η πρόθεση των συγγραφέων στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 2 (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσουν, εξυπηρετεί την πρόθεσή τους αυτή; (μονάδες 3)
 
Πρόθεση των συγγραφέων είναι να αναδείξουν και να τεκμηριώσουν την ουσιώδη προσφορά της τέχνης στην εκπαίδευση των νέων. Προκειμένου να το πετύχουν αυτό αξιοποιούν ως τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου την αιτιολόγηση, όπως γίνεται αντιληπτό από τη χρήση αιτιολογικών συνδέσμων («αφού», «καθώς»), μέσω της οποίας διαφαίνονται τα πολλαπλά κέρδη που αποκομίζουν οι μαθητές μέσα από την επαφή τους με την τέχνη. Ειδικότερα, καλλιεργούνται οι γνωστικές δεξιότητες των μαθητών, διότι, μεταξύ άλλων, καλούνται να αξιοποιήσουν τη δημιουργικότητά τους, να παρατηρήσουν τον κόσμο από ποικίλες οπτικές, αλλά και να εκφραστούν σε προφορικό και γραπτό επίπεδο. Επιπλέον, μέσω της τέχνης, αναπτύσσουν κοινωνικές, πολιτισμικές και συναισθηματικές δεξιότητες, διότι η προσέγγισή της απαιτεί την αξιοποίηση του γόνιμου διαλόγου, την αποδοχή απέναντι στη διαφορετικότητα, καθώς και θετικών συναισθημάτων, όπως είναι η αλληλεγγύη, η εμπιστοσύνη και η συνεργατική διάθεση.
 
β. Στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1 ο συγγραφέας επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει σχετικά με την αξία της τέχνης. Να καταγράψετε δύο (2) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές μέσω των οποίων γίνεται εμφανής η πρόθεσή του αυτή (2 μονάδες) και να εξηγήσετε πώς καθεμία από αυτές υπηρετεί τη συγκεκριμένη πρόθεση (6 μονάδες).
Μονάδες 13 
 
Η βαθιά εκτίμηση του γράφοντος για την τέχνη γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στην εισαγωγική παράγραφο του κειμένου του. Με τη χρήση ενός επιθέτου, που προσδιορίζει τον δυσεπίτευκτο στόχο της τέχνης, να εκφράσει το «ανείπωτο», ο οποίος επεξηγείται με δύο ρήματα δράσης «να περιγραφεί» και «να ρηματοποιηθεί» που δίνονται, ωστόσο, με τη μορφή άρνησης («δεν μπορεί»), ώστε να διαφανεί έτι περαιτέρω η εναγώνια πάλη των θεραπόντων της τέχνης. Με την αξιοποίηση, παράλληλα, της επανάληψης του ρήματος «δημιουργεί» τόσο σε παροντικό χρόνο όσο και σε μελλοντικό («θα δημιουργεί») γίνεται αντιληπτή η πεποίθηση του γράφοντος πως η τέχνη θα συνυφαίνεται διαχρονικά με τον ανθρώπινο βίο, εφόσον είναι εκείνη που καλείται να εκφράσει τις πιο μύχιες αγωνίες και αναζητήσεις των ανθρώπων.
Με τη χρήση, συνάμα, διπλής άρνησης «δεν μπορεί», «κάτι το μη δυνάμενο» ο γράφων αποδίδει εμφατικά την άποψή του πως το να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς την παρουσία των τεχνών συνιστά κάτι που δεν γίνεται να συμβεί, εφόσον οι τέχνες λειτουργούν ως αναγκαίοι συνεκτικοί δεσμοί μεταξύ των γενεών, μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.
 
Β3. Να συγκρίνετε τις απόψεις των συγγραφέων στα δύο χωρία: «ο αισθητικά καλλιεργημένος άνθρωπος κάθε εποχής μπορεί να επιστρέφει συχνά στο έργο τέχνης και να συνεχίζει να ανακαλύπτει ή να συνειδητοποιεί πρόσθετα χαρακτηριστικά» (Κείμενο 1) και «παρά την ποικιλία των δραστηριοτήτων, τον τομέα και το σκοπό για τον οποίο εφαρμόζονται, δεν παύουν να είναι μια γλώσσα κοινή, ένας κώδικας επικοινωνίας κοινός και προσιτός σε όλους και για όλους» (Κείμενο 2) ως προς την πρόσληψη της τέχνης (60-70 λέξεις).
Μονάδες 10
 
Οι συγγραφείς των δύο κειμένων φαίνεται πως έχουν διαφορετική άποψη ως προς την πρόσληψη της τέχνης, εφόσον ο πρώτος αναγνωρίζει πως η αέναη διδακτική λειτουργία της τέχνης αξιοποιείται από τον «αισθητικά καλλιεργημένο» άνθρωπο. Περιορίζει, κατ’ αυτό τον τρόπο, την ουσιαστική πρόσληψη της τέχνης σ’ εκείνους που έχουν καλλιεργηθεί επαρκώς. Αντιθέτως, στο δεύτερο κείμενο τονίζεται πως η τέχνη είναι προσιτή σε όλους, ανεξάρτητα από το ηλικιακό, γνωστικό ή πολιτισμικό υπόβαθρό τους.
[Λέξεις: 70]
 
Θέμα Γ
Γ1. Ποιο παράπονο εκφράζει το ποιητικό υποκείμενο στο Κείμενο 3 σχετικά με την πρόσληψη του έργου του και πώς θεωρεί ότι θα βρει τελικά δικαίωση; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις (3) διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Θεωρείτε πως η τέχνη μπορεί να τού διασφαλίσει τη δικαίωση που προσδοκά; (150-200 λέξεις) 
Μονάδες 15
 
Το ποιητικό υποκείμενο αισθάνεται «απελπισία», διότι οι συγκαιρινοί του είτε γιατί δεν το θέλησαν είτε γιατί δεν μπόρεσαν, δεν κατόρθωσαν να κατανοήσουν τα μηνύματα της ποίησής του, όπως αυτό αποδίδεται με τη χρήση ασύνδετου σχήματος («δεν με κατάλαβε, δεν θέλησε, δεν μπόρεσε»). Το παράπονο αυτό, αν και του προκαλεί ανησυχία για την τύχη των επόμενων ποιημάτων του, δεν τον οδηγεί στην απόγνωση. Το ποιητικό υποκείμενο, άλλωστε, θεωρεί δεδομένο πως στο μέλλον («το κοντινό, το μακρυνό, σε χρόνια, λίγα, πολλά») θα δικαιωθεί, εφόσον θα υπάρξουν μαθητές που θα ξαγρυπνούν πασχίζοντας να τον καταλάβουν, όπως αυτό δηλώνεται μέσω πλάγιων ερωτήσεων («ποιος είμουν, τι λόγια είπα, τι ύμνους έψαλα»). Προχωρά, μάλιστα, ακόμη παραπέρα, προεξοφλώντας πως το όνομά του θα γνωρίσει αθάνατη δόξα, όπως το αποδίδει αυτό με τη χρήση παραστατικών προσωποποιήσεων «τα θεόρατα κύματα… οι άγριοι βράχοι, και το ψηλό βουνό… θε να βροντοφωνούνε τ’ όνομά μου».
Η πεποίθηση του ποιητικού υποκειμένου πως η φωνή του ήταν προορισμένη «για τους αιώνες», αν και φαντάζει εν μέρει υπερβολική, αποδίδει πρωτίστως έναν έπαινο για τη δύναμη της ίδιας της τέχνης, κι όχι για τον ίδιο προσωπικά. Αν, για παράδειγμα, λάβουμε υπόψη την αιώνια φήμη του Ομήρου, μπορούμε να συμφωνήσουμε πως η τέχνη έχει τη δυνατότητα να προσφέρει διαχρονική δόξα στους θεράποντές της.  
[Λέξεις: 207]
 
Θέμα Δ
Οι συγγραφείς των Κειμένων 1 και 2 εκφράζουν τις απόψεις πως η τέχνη συμβάλλει «στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου» και πως η προσφορά της «στην εκπαίδευση είναι αδιαμφισβήτητη».
α) Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τις θέσεις αυτές των συγγραφέων και γιατί;
β) Εσείς, ως τελειόφοιτοι της Γ΄ Λυκείου, θεωρείτε πως έχετε ωφεληθεί από το μάθημα της Λογοτεχνίας ή όχι και γιατί;
Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2 να παρουσιάσετε τις απόψεις σας σε άρθρο 350-400 λέξεων, που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας.
Μονάδες 30
 
Α΄ Ζητούμενο:
- Η επαφή με την τέχνη κινητοποιεί όχι μόνο τις αισθήσεις του ατόμου, αλλά και τη σκέψη του, εφόσον προκειμένου να προσεγγιστεί το ιδιαίτερο μήνυμα ή νόημα κάθε επιμέρους έργου το άτομο χρειάζεται να προβληματιστεί και να διερευνήσει πιθανές ερμηνευτικές επιλογές. Σε αρκετές περιπτώσεις, άλλωστε, το άτομο αποκομίζει από ένα έργο τέχνης μόνο όσα είναι σε θέση να κατανοήσει με βάση την ηλικία και το επίπεδο της καλλιέργειάς του.
- Τα έργα τέχνης λειτουργούν συχνά ως φορείς νέων ιδεών ή νέων τρόπων θέασης της κοινωνικής πραγματικότητας, προσφέροντας, έτσι, στους αποδέκτες τους τη δυνατότητα να ανανεώσουν ή να αναθεωρήσουν το πώς κατανοούν τα όσα διαδραματίζονται σε κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο. Μια ενδιαφέρουσα πτυχή του ανανεωτικού πνεύματος της τέχνης συνιστά η τάση της να προωθεί την αξία του σεβασμού απέναντι στη διαφορετικότητα και κατ’ επέκταση την εξοικείωση των ατόμων με τη διαμόρφωση πολυπολιτισμικών κοινωνιών, στο πλαίσιο των οποίων η διαφορετικότητα εκτιμάται ως στοιχείο εμπλουτισμού των κοινωνικών και πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων.
- Σημαντική, συνάμα, είναι η συμβολή της τέχνης στη συναισθηματική και ψυχική καλλιέργεια των ατόμων, εφόσον τους φέρνει σε επαφή με βιώματα και συναισθηματικές καταστάσεις άλλων ατόμων -των δημιουργών-, επιτρέποντάς τους αφενός να καλλιεργήσουν τη συμπάθεια και την ενσυναίσθησή τους, κι αφετέρου να αντιληφθούν ουσιαστικότερα το πώς οι εμπειρίες του άλλου ατόμου το οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους σκέψης ή αντίδρασης απέναντι στα πράγματα. Προσφέρει, ως εκ τούτου, η τέχνη μια προνομιακή θέαση της ψυχής και των συναισθημάτων ενός άλλου ανθρώπου, διανθίζοντας, έτσι, το συναισθηματικό εύρος των αποδεκτών της.
 
 Β΄ Ζητούμενο:
- Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς αποτέλεσε μια πολύτιμη εμπειρία τόσο σε γνωστικό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Με τη σκέψη στην επικείμενη ενηλικίωσή μου, συνειδητοποίησα πως πολλά λογοτεχνικά κείμενα κάλυπταν προσωπικές μου αγωνίες προσφέροντάς μου, εντελώς απρόσμενα, είτε απαντήσεις σε ζητήματα που με απασχολούσαν είτε μια σαφή έκφραση μιας δικής μου ανησυχίας. Συνειδητοποίησα, έτσι, πως ό,τι παλαιότερα έμοιαζε με έναν κόσμο ξένων ιστοριών, είναι στην πραγματικότητα ένας κόσμος διαχρονικών ερωτημάτων που εκπροσωπεί τους προβληματισμούς καθενός από εμάς.
- Η επαφή, ειδικότερα, με την ποίηση υπήρξε για μένα ένα κάλεσμα ευαισθητοποίησης όχι μόνο απέναντι στα νοήματα που αντιστέκονται στην πρώτη ανάγνωση, αλλά πρωτίστως στην πολυσημία των λέξεων και στη δύναμη που έχει μια απλή λέξη να αλλάζει δραστικά το νόημα μιας φράσης, φωτίζοντας μια εντελώς διαφορετική οπτική στο ευρύτερο θέμα του κειμένου. Απέκτησα, κατ’ αυτό τον τρόπο, μεγαλύτερη εκτίμηση για την αξία της προσεκτικής διατύπωσης και για το ειδικό βάρος των λέξεων.
- Μέσα, άλλωστε, από τη διαδικασία αναζήτησης των κρίσιμων ερωτημάτων ή του βασικού θέματος, μυήθηκα σε μια «ερευνητική» διαδικασία επιλογής του κατάλληλου ερωτήματος-κλειδιού για να κατανοώ τα πιο απαιτητικά σημεία ορισμένων κειμένων. Πρόκειται για μια διερευνητική προσέγγιση, η οποία θυμίζει την αξία του ορθώς διατυπωμένου ερωτήματος στο πλαίσιο των διαδικτυακών αναζητήσεων, ώστε να αντλήσει κανείς τη ζητούμενη απάντηση και να αποφύγει το πλήθος των μη άμεσα σχετιζόμενων πληροφοριών. Θεωρώ, άρα, πως ενίσχυσα τη δυνατότητά μου να αναζητώ το καίριο και να μην παρασύρομαι από το δευτερεύον. 

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας [Κριτήριο]

Maximus Designs 

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας [Κριτήριο]
 
Κείμενο 1: Προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας
 
     Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες με ευελιξία και ψυχραιμία. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει απλώς να αντέχει κάποιος στην πίεση ή να αντιμετωπίζει τα προβλήματα, αλλά συνάδει και με την εξέλιξη του ατόμου και τα μαθήματα που λαμβάνει άμεσα από αυτές τις καταστάσεις. Οι άνθρωποι που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα είναι πιθανότερο να ανακάμπτουν από αντιξοότητες, να διατηρούν θετική στάση, να βρίσκουν λύσεις και να αναπτύσσουν δεξιότητες που τους βοηθούν να ανταποκρίνονται καλυτέρα στις προκλήσεις της ζωής τους.
     Παρακάτω περιγράφονται οι τρόποι σύμφωνα με τους οποίους μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα:
     Το πρώτο βήμα προς την ψυχική ανθεκτικότητα είναι να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα μας και να τα αποδεχτούμε, αντιμετωπίζοντας τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα χωρίς να τα καταδικάζουμε. Επίσης, θα έχει θετικό αποτέλεσμα να εργαστούμε πάνω στο να αναπτύξουμε μια αισιόδοξη προοπτική για την ζωή μας, με θετικές σκέψεις, προσπαθώντας να αντλήσουμε τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές.
     Η κοινωνική υποστήριξη είναι ένας ακόμη τρόπος, γιατί η υποστήριξη από τα αγαπημένα μας πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των δυσκολίων. Ταυτόχρονα, η συνεχής μάθηση και η ανάπτυξη προσωπικών δεξιοτήτων μπορούν να αυξήσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση. Τέλος, θα έχει θετικό πρόσημο, να αναζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια, σε ορισμένες περιπτώσεις, η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
     Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια διαδικασία που χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια, αλλά μπορεί να ενισχυθεί με την πάροδο του χρόνου και με συνεχή πρόοδο. Είναι σημαντικό να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας, ότι κάνεις δεν είναι ανθεκτικός σε όλα, και ότι οι δυσκολίες αποτελούν μέρος της ζωής. Η ικανότητα να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δυσκολίες με ευελιξία είναι το κλειδί για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας.
     Το κομμάτι των προστατευτικών παραγόντων της ψυχικής ανθεκτικότητας, οι οποίοι διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο, περιλαμβάνει την θετική στάση ή αλλιώς νοοτροπία, την κοινωνική υποστήριξη, τη διαχείριση του στρες, την ενσωμάτωση σκοπών και στόχων, την αυτό-φροντίδα της πνευματικής και σωματικής υγείας και την αναγνώριση των προσωπικών εμπειριών και λαθών του παρελθόντος.
 
Ελένη – Άννα Μιχαλομανωλάκη, Η ψυχική ανθεκτικότητα στη σχολική μονάδα σε περιόδους κρίσης, 2024
 
Κείμενο 2: Παράγοντες που επιδρούν στην ψυχική ανθεκτικότητα
 
     Τα ατομικά και προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως δηλαδή οι γνωστικές λειτουργίες, η ενσυναίσθηση, το χιούμορ, η αυτοπεποίθηση, αλλά οι στόχοι και οι φιλοδοξίες, επηρεάζουν την ένταση της ψυχικής ανθεκτικότητας στους εφήβους. Πιο συγκεκριμένα, έφηβοι οι οποίοι κατέχουν το αίσθημα της αυτογνωσίας, της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης, παρουσιάζουν υψηλές σχολικές επιδόσεις.
     Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτοί οι στόχοι και οι φιλοδοξίες μπορεί να επηρεαστούν από την ίδια την οικογένεια και τους γονείς του εφήβου, με αποτέλεσμα να ευνοούνται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ατόμου και να ενισχύεται κατά συνέπεια η ψυχική του ανθεκτικότητα.
     Εκτός από τα προσωπικά χαρακτηριστικά, το οικογενειακό πλαίσιο, το εκπαιδευτικό πλαίσιο, αλλά και οι φιλίες με τους συνομηλίκους, μπορούν να δράσουν προστατευτικά και να συμβάλλουν στην ψυχική υγεία των εφήβων. Πιο συγκεκριμένα, το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά βοηθά στην ανάπτυξη και την ενίσχυση αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών.
     Το οικογενειακό και το σχολικό πλαίσιο έχει αποδειχθεί πως τις περισσότερες φορές θεωρούνται στην πραγματικότητα ιδιαίτερα υποστηρικτικά πλαίσια για τα παιδιά και τους εφήβους, καθώς μέσα από την αγάπη και την αμέριστη φροντίδα των γονέων, αλλά και την αποδοχή από το σχολείο, ενισχύουν τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες του καθενός.
     Η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας κυρίως στις περιπτώσεις όπου έφηβοι καλούνται να αντιμετωπίσουν διάφορους κινδύνους λόγω στρεσογόνων γεγονότων. Ειδικότερα, οι γονείς ή οι κηδεμόνες είναι αυτοί οι οποίοι παραμένουν υποστηρικτικοί και δημιουργούν ένα υγιές περιβάλλον όπου τα παιδιά κατορθώνουν να ανταπεξέλθουν και να ξεπεράσουν διάφορους κινδύνους ή απειλές. Το περιβάλλον αυτό το χαρακτηρίζουν οι στενές και οι υγιείς σχέσεις ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας, η καταλληλότητα σχετικά με το γονικό στιλ της ανατροφής, καθώς και η ενεργή συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών.
 
Ελένη Παπανδρέου, Ψυχική Ανθεκτικότητα και Άγχος εφήβων στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Ελλάδας, 2023
 
Κείμενο 3: Ανακινήστε καλά προ της χρήσεως
 
Πρόσωπα έργα και ημέραι
όλα θυελλώδη
ενθάδε κείνται αραγμένα
όλα στην ίδια ακύμαντη γαλήνη.
 
Άραγε από τι  ελησμονήθηκαν;
 
Εσωκλείονται οδηγίες.
Αν τις διαβάσεις προσεκτικά
Σύνθεση
Προφυλάξεις
Δοσολογία
εν κοχλιάριον* τού καφέ και ούτε φως νηστικό
ή μια μεγάλη ξέχειλη ως απάνω
εκτυφλωτική ρευστότητα
 
θα δεις ότι
τις ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες που έχει
η μικρή δόση αγάπης
τις ίδιες ακριβώς επιφυλάσσει και η μεγάλη.
 
Γι’ αυτό και στο ερώτημα
 
άραγε από τι ελησμονήθηκαν
 
βλέπεις χαραγμένο
τόσο αναπάντητο χορτάριασμα.
 
*κουτάλι
 
Κική Δημουλά, Χλόη Θερμοκηπίου, Ίκαρος
 
Θέμα Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) την επίδραση των εξωγενών παραγόντων στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, όπως αυτοί παρουσιάζονται στο Κείμενο 2.
Μονάδες 20
 
Ενισχυτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα επενεργεί το περιβάλλον διαβίωσης των νέων και οι φίλοι, καθώς επικουρούν στην ανάπτυξη προστατευτικών μηχανισμών. Οι νέοι, μάλιστα, εκλαμβάνουν ως βοηθητικό τόσο το οικογενειακό όσο και το σχολικό περιβάλλον, εφόσον λαμβάνουν αγάπη από τους γονείς και αποδοχή στο σχολείο. Η οικογένεια, ειδικότερα, βοηθά σε περιπτώσεις στρεσογόνων καταστάσεων με την υποστήριξη που παρέχει. Οι υγιείς σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, το κατάλληλο γονικό στιλ και η συμμετοχή των γονέων στη μαθησιακή διαδικασία συνιστούν αρετές του οικογενειακού περιβάλλοντος.
[Λέξεις: 82]
 
Β1. Να γράψετε στο φύλλο που σας δόθηκε δίπλα στον αριθμό της κάθε παραγράφου το γράμμα από τις επιλογές που αντιστοιχεί στην ορθή απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του Κειμένου 1 (χωρίς αναφορά σε χωρία του κειμένου):
 
1. Στην πρώτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το άτομο με κατάλληλη καθοδήγηση αναπτύσσει δεξιότητες για τη διαχείριση δυσκολιών.
β. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ανακάμπτουν από τις αντιξοότητες.
γ. Όσοι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα ενδέχεται να βρίσκουν λύσεις για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. 
 
2. Στη τρίτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η αποδοχή των συναισθημάτων, ακόμη και των αρνητικών, είναι αναγκαία.
β. Τα θετικά στοιχεία που προκύπτουν μέσα από δύσκολες στιγμές είναι προφανή.
γ. Η ανάπτυξη μια αισιόδοξης προοπτικής για τη ζωή απορρέει από την ψυχική ανθεκτικότητα.
 
3. Στην τέταρτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η συνεργασία με ένα επαγγελματία ψυχολόγο ή σύμβουλο βοηθά στην ανάπτυξη ενός ατόμου.
β. Η συνεχής μάθηση έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση του ατόμου.
γ. Η υποστήριξη από αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της αυτοπεποίθησης.
 
4. Στην πέμπτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Η ικανότητα αντιμετώπισης των δυσκολιών συνιστά το μέσο επίτευξης της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η επίτευξη της ψυχικής ανθεκτικότητας, αν και είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, προκύπτει αυτομάτως λόγω του εγγενούς χαρακτήρα της.
γ. Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν είναι αναγκαία, όταν το άτομο δεν αντιμετωπίζει δυσκολίες στη ζωή του. 
 
5. Στην έκτη παράγραφο υποστηρίζεται ότι:
α. Το στρες συμβάλλει στη σταδιακή ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.
β. Η μέριμνα για τη σωματική υγεία λειτουργεί προστατευτικά για την ψυχική ανθεκτικότητα.
γ. Το άτομο οφείλει να ξεπερνά τα λάθη του παρελθόντος.  
Μονάδες 15
 
1 = γ, 2 = α, 3 = β, 4 = α, 5 = β
 
Β2.α. Να εντοπίσετε στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 2 τέσσερις (4) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές, οι οποίες δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του κειμένου ως επιστημονικού (μονάδες 4) και να εξηγήσετε πώς επηρεάζει καθεμία από αυτές το νόημα του κειμένου (μονάδες 4).
 
Στις συγκεκριμένες παραγράφους η γράφουσα, μεταξύ άλλων, αξιοποιεί: αποφαντικές/δηλωτικές προτάσεις (π.χ. Ακόμα, οι στόχοι και οι φιλοδοξίες που θέτουν οι έφηβοι θεωρούνται ως κίνητρο για μάθηση και συντελούν στην αποφυγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών.), μέσω των οποίων η γράφουσα καταγράφει πληροφορίες και απόψεις, ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τόσο την ενημερωτική του διάσταση όσο και την επιχειρηματολογία της, εφόσον συχνά πρόκειται για βασικούς ισχυρισμούς. Αξιοποιεί, επίσης, ονοματοποίηση (π.χ. στην αποφυγή, στην ανάπτυξη και την ενίσχυση), μέσω της οποίας τα νοήματα αποδίδονται με πιο πυκνό τρόπο και ενισχύεται, έτσι, ο επιστημονικός χαρακτήρας του κειμένου. Επιπλέον, αξιοποιεί τη χρήση ειδικών όρων (π.χ. ψυχική ανθεκτικότητα, αμυντικών και προστατευτικών μηχανισμών), μέσω των οποίων διαφαίνεται ο ειδικότερος επιστημονικός κλάδος στον οποίο ανήκει το κείμενο και το υπό διαπραγμάτευση θέμα του. Αξιοποιεί, τέλος, επιστημική τροπικότητα (π.χ. μπορεί να επηρεαστούν, μπορούν να δράσουν) μέσω της οποίας εκφράζεται ο βαθμός βεβαιότητάς της για τα όσα εκφράζει, καθώς και η διαλλακτικότητα που συνάδει με την επιστημονική γραφή.
 
β. Να προσδιορίσετε αν ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1 είναι παραγωγικός ή επαγωγικός (μονάδες 2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας (μονάδες 3).
Μονάδες 13
 
Ο συλλογισμός της πρώτης παραγράφου είναι παραγωγικός, καθώς από την ευρύτερη αρχή που προσδιορίζει την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας (αντιμετώπιση με ψυχραιμία τις προκλήσεις, το άγχος και τις δυσκολίες), η γράφουσα οδηγείται σε ειδικότερες παρατηρήσεις σχετικά με την εξεταζόμενη έννοια. Καταλήγει, έτσι, σε επιμέρους γνωρίσματα που ενδέχεται να χαρακτηρίζουν τα άτομα που έχουν ψυχική ανθεκτικότητα, όπως είναι η πιθανή δυνατότητα να διατηρούν θετική στάση και να βρίσκουν λύσεις για τα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
 
Β3. Να προσδιορίσετε τον βασικό ισχυρισμό της τελευταίας παραγράφου του Κειμένου 2 και να αξιολογήσετε κατά πόσο η γράφουσα κατορθώνει να τον τεκμηριώσει επαρκώς.
Μονάδες 7
 
Η γράφουσα ισχυρίζεται πως η οικογένεια συμβάλλει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των εφήβων, ιδίως όταν εκείνοι έρχονται αντιμέτωποι με στρεσογόνες καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική, πνευματική ή σωματική τους υγεία. Προκειμένου να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό της επικαλείται ως μέσο αιτιολόγησης την υποστηρικτή στάση των γονέων ή των κηδεμόνων, καθώς και τη διαμόρφωση από αυτούς ενός υγιούς περιβάλλοντος, το οποίο επιτρέπει στους εφήβους να ανταποκριθούν επιτυχώς σε ό,τι τους απειλεί. Παραλλήλως, η γράφουσα παρουσιάζει τα γνωρίσματα του οικογενειακού περιβάλλοντος που είναι σε θέση να στηρίξει πραγματικά τους εφήβους, τονίζοντας το υγιές των οικογενειακών σχέσεων, το κατάλληλο της παρεχόμενης γονικής ανατροφής και τη συμμετοχή των γονέων στη μάθηση των παιδιών τους.
Με δεδομένο το γεγονός πως τα όσα επικαλείται η γράφουσα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και αναδεικνύουν με αποτελεσματικό τρόπο τον υποστηρικτικό ρόλο της οικογένειας, ο ισχυρισμός της τεκμηριώνετε επαρκώς. Η πραγματική εμπειρία, άλλωστε, επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της οικογένειας να ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητα των εφήβων.
 
Θέμα Γ
Να αιτιολογήσετε γιατί, κατά τη γνώμη σας, το αναπάντητο ερώτημα «από τι ελησμονήθηκαν» ενοχλεί συναισθηματικά την ποιητική φωνή; Θεωρείτε πως η λήθη έχει θετική ή αρνητική επενέργεια στη ζωή του ατόμου; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15   
 
Η ποιητική φωνή επηρεάζεται συναισθηματικά καθώς έρχεται αντιμέτωπη με τη συνειδητοποίηση πως πρόσωπα και βιώματα του παρελθόντος έχουν λησμονηθεί («κείνται αραγμένα»), χωρίς να γνωρίζει το γιατί, παρά το γεγονός πως υπήρξαν «όλα θυελλώδη». Όπως, μάλιστα, επισημαίνει με την ειρωνική αναφορά στην ύπαρξη σχετικών οδηγιών («Εσωκλείονται οδηγίες»), απευθυνόμενη στον αναγνώστη-αποδέκτη με τη χρήση β΄ ενικού προσώπου («θα δεις»), η αγάπη που ξεχνιέται έχει τις «ίδιες θανατηφόρες παρενέργειες» είτε βιώθηκε σε μικρή δόση είτε σε μεγάλη. Παραπέμποντας, άλλωστε, στις σχετικές «οδηγίες», τονίζει πως όσο κι αν προσπαθήσει το άτομο να σεβαστεί τις σχετικές «προφυλάξεις» και να λάβει την κατάλληλη «δοσολογία», δεν αποτρέπεται η επικείμενη λήθη. Έτσι, είτε το βίωμα είναι λιτό, όπως διαφαίνεται από την προσωποποίηση «φως νηστικό», είτε πλούσιο, όπως αποδίδεται με μια μεταφορική εικόνα «ξέχειλη ως απάνω / εκτυφλωτική ρευστότητα», η λήθη επέρχεται. Προκύπτει, κατ’ αυτό τον τρόπο, το διαχρονικά ανεπίλυτο ερώτημα, όπως αυτό αποδίδεται με μια μεταφορά «αναπάντητο χορτάριασμα».
Κατά τη γνώμη μου, η λήθη επενεργεί θετικά κυρίως όταν τα όσα λησμονούνται συνιστούν τραυματικά για το άτομο βιώματα. Όταν, όμως, όπως το επισημαίνει η ποιητική φωνή, τα όσα λησμονούνται ενέχουν θετική όψη («δόση αγάπης») τότε ενδέχεται να προκαλούν στεναχώρια στο άτομο, εφόσον ξεχνά σημαντικά για το ίδιο πρόσωπα και βιώματα.
[Λέξεις: 201]
 
Θέμα Δ
Με αφορμή μια ημερίδα που διοργανώνει το σχολείο σας για την εξοικείωση των μαθητών με την έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας, καλείστε, ως εκπρόσωπος της μαθητικής κοινότητας, να εκφωνήσετε μία ομιλία, στην οποία θα αναφερθείτε αφενός στο πώς μπορεί ένας έφηβος να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα, και αφετέρου στο πώς η ενίσχυσή της θα τον ωφελήσει μακροπρόθεσμα. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Αξιότιμοι εκπαιδευτικοί, αγαπητοί συμμαθητές και συμμαθήτριες
 
     Η σημερινή ημερίδα με θέμα την ψυχική ανθεκτικότητα συνιστά μια αξιέπαινη πρωτοβουλία του σχολείου μας, καθώς προωθεί μια ιδιαιτέρως κρίσιμη για την εποχή μας έννοια. Ως εκπρόσωπος του σχολείου μας έχω αναλάβει τη σημαντική ευθύνη να σας κατατοπίσω σχετικά με το πώς μπορούμε ως έφηβοι να ενισχύσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, αλλά και σε τι θα μας ωφελήσει η ενίσχυσή της.
     Ξεκινώντας με το πώς μπορούμε συνειδητά να διεκδικήσουμε την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, θα ήθελα να διευκρινίσω πως η διαδικασία αυτή βασίζεται τόσο σε προσωπικά μας χαρακτηριστικά όσο και σε εξωγενείς προστατευτικούς παράγοντες, όπως είναι η οικογένειά μας, καθώς και το σχολικό περιβάλλον. Από τη δική μας μεριά, είναι εξαιρετικά ουσιώδες να κινούμαστε προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης και της αποδοχής των συναισθημάτων μας είτε αυτά είναι θετικά είτε όχι. Κάθε προσπάθεια, άλλωστε, να αγνοήσουμε ή να καταπνίξουμε τυχόν αρνητικά συναισθήματα δεν είναι ωφέλιμη, εφόσον μας αποτρέπει από το να εντοπίσουμε την αιτία τους και να τα αντιμετωπίσουμε ακολούθως αποτελεσματικά.
     Παραλλήλως, σε ό,τι αφορά τη δική μας συνειδητή συμβολή, χρειάζεται να τονιστεί η αξία της αδιάκοπης προσπάθειας για την πνευματική μας καλλιέργεια τόσο μέσω της απόκτησης νέων γνώσεων όσο και μέσω της διεύρυνσης των προσωπικών μας δεξιοτήτων. Πρόκειται για μια εξελικτική διαδικασία, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά για την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας, προσφέροντάς μας ουσιώδους σημασίας ερείσματα για τη θετικότερη στάση μας απέναντι σε δυσκολίες και προκλήσεις της καθημερινότητας. Η ύπαρξη, συνάμα, μακροπρόθεσμων στόχων και επιδιώξεων για τη ζωή μας, με τη συνεχή στήριξη της οικογένειας και των φίλων μας, διαμορφώνει για εμάς μια θετική συναισθηματική κατάσταση που μας κινητοποιεί και μας ενδυναμώνει απέναντι σε πιθανά προβλήματα και σε αγχώδεις περιστάσεις.
     Ο λόγος, άλλωστε, για τον οποίο χρειάζεται να επιχειρούμε οι ίδιοι, αλλά και να ζητάμε τη συνδρομή της οικογένειάς μας, για την ενίσχυση της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είναι ακριβώς για τη διασφάλιση της επιτυχούς αντιμετώπισης απαιτητικών καταστάσεων στη ζωή μας. Με την καλλιέργεια, δηλαδή, της ψυχικής ανθεκτικότητας αποκτάμε τη δυνατότητα να επανακάμπτουμε από πιθανά προβλήματα και αποτυχίες, χωρίς να χάνουμε την αφοσίωσή μας σε όσα επιθυμούμε να επιτύχουμε, ενώ, την ίδια στιγμή, κατορθώνουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος που τυχόν συνοδεύει καθημερινές ή έκτακτες δυσκολίες που ανακύπτουν στην πορεία της ζωής μας. Λειτουργεί, υπ’ αυτή την έννοια, η ψυχική ανθεκτικότητα ως παράγοντας μιας διαρκέστερης αντοχής απέναντι σε αντιξοότητες και απρόσμενες ανατροπές.
     Γίνεται, άρα, εύκολα αντιληπτό σε όλους μας γιατί χρειάζεται να δώσουμε εγκαίρως έμφαση στην καλλιέργεια της ψυχικής μας ανθεκτικότητας είτε με τη συνδρομή των οικείων μας είτε και με τη συνδρομή κάποιου ειδικού. Πρόκειται για ένα εφόδιο που θα μας προφυλάσσει καθ’ όλη τη διάρκεια της μελλοντικής μας πορείας.
 
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.  

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η φιλοσοφία του πολέμου

Sargent, John Singer

 

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η φιλοσοφία του πολέμου

 

Κείμενο 1: Η φιλοσοφία του πολέμου 

 

    Δύσκολα θα μπορούσε να αντιταχθεί κανείς στην άποψη πως η συζήτηση για τον πόλεμο συνδέεται άμεσα με τη συζήτηση περί «σωστού» και «λάθους». Δεν είναι λίγοι, βέβαια, εκείνοι που επικρίνουν τη συζήτηση αυτή διότι την θεωρούν άνευ νοήματος και ουσίας, καθώς πιστεύουν ότι ο πόλεμος υπερβαίνει κάθε ηθική κρίση. Σε περίοδο πολέμου ο κόσμος διαλύεται, η ανθρώπινη ζωή όχι μόνο απειλείται αλλά και συχνά τερματίζεται με βίαιο τρόπο, η φύση επιστρέφει στην αρχική της μορφή και το ατομικό συμφέρον και η αναγκαιότητα υπερτερούν. Συνεπώς, τότε που κάθε άνθρωπος ξεχωριστά πασχίζει να διαφυλάξει τον εαυτό του «η ηθική και ο νόμος δεν έχουν καμία θέση. Inter arma silent leges (σε περίοδο πολέμου, ο νόμος σιωπά)». Ο πόλεμος συχνά περιγράφεται ως «βασίλειο της αναγκαιότητας και της βίας» προκειμένου να δικαιολογηθούν ακραίες συμπεριφορές και να επικαλυφθεί η φρικτή αλήθεια. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν μπορεί ένας πόλεμος να είναι ηθικά δικαιολογημένος.

     Η ηθική πραγματικότητα του πολέμου συνίσταται από δύο μέρη. Τούτο σημαίνει πως μία ένοπλη σύρραξη αξιολογείται δύο φορές: μία με βάση τις αιτίες για τις οποίες συγκρούονται τα κράτη και μία δεύτερη με βάση τον τρόπο και τα μέσα τα οποία μετέρχονται. Για να χαρακτηριστεί ένας πόλεμος με βάση τους λόγους, χρησιμοποιείται ο επιθετικός προσδιορισμός «δίκαιος» ή «άδικος», ενώ για να χαρακτηριστεί με βάση τα μέσα που διεξάγεται, χρησιμοποιείται το επίρρημα «δίκαια» ή «άδικα». Έτσι, λοιπόν, το Δίκαιο του Πολέμου διακρίνεται σε jus ad bellum (το δίκαιο προσφυγής στον πόλεμο/ δίκαιο για τον πόλεμο) και jus in bello (το δίκαιο κατά την διεξαγωγή του πολέμου/ δίκαιο στον πόλεμο). Με τον όρο jus ad bellum εννοούνται οι δικαιολογίες ή η νομική βάση σύμφωνα με την οποία θα διεξαχθεί ο πόλεμος. Για την ορθή χρήση του όρου είναι απαραίτητη η διάκριση των εννοιών επίθεσης και αυτοάμυνας. Με τον όρο jus in bello εννοείται το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζει την διεξαγωγή του πολέμου και πρέπει να γίνεται σεβαστό.

     Είναι σημαντικό να τονιστεί πως αυτοί οι όροι είναι ανεξάρτητοι. Με άλλα λόγια: «Είναι απόλυτα εφικτό ένας δίκαιος πόλεμος να διεξάγεται άδικα, και ένας άδικος πόλεμος να διεξάγεται δίκαια». «Η δυαρχία των jus ad bellum και jus in bello, είναι η βάση του προβλήματος στην ηθική πραγματικότητα του πολέμου».

     Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι άνθρωποι ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν μία ακόμη ηθική έννοια, η οποία έγινε και νομικός όρος, εκείνη του «εγκλήματος πολέμου». Στον πόλεμο, η παραβίαση των νόμων ή των εθίμων του πολέμου, όπως ορίζονται στο Διεθνές Δίκαιο, καλείται «έγκλημα πολέμου». Αναλυτικότερα, τέτοιες βίαιες πράξεις που συνιστούν παραβίαση του εθιμικού και κωδικοποιημένου Δίκαιου του Πολέμου είναι οι δολοφονίες, η κακομεταχείριση, ο εγκλεισμός σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ατόμων που δεν είναι εμπόλεμοι για την υλοποίηση καταναγκαστικών έργων, οι βιαιοπραγίες και μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων, οι καταστροφές δημόσιας ή ιδιωτικής περιουσίας, οι αδικαιολόγητες -από τακτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις- δηώσεις πόλεων ή περιοχών.

 

Αθηνά Νιανιά

 

Κείμενο 2

Τρίτη, 11 Φεβρουαρίου 1941, Απόγεμα

     Στο τραπέζι το μεσημέρι η Σοφία Μαυρογορδάτου και η Μαρώ. Μιλούμε για τον πόλεμο. Και οι δυο τους βλέπουν από κοντά τον πόνο του πολέμου. Ο πόνος, η φρίκη και το μεγαλείο έχουνε τώρα βολευτεί κοντά μας, στα σπίτια μας, στην καθημερινή ζωή, σαν κατοικίδια. Τα συνηθίζουμε ανεπαίσθητα. Κάποτε έρχουνται και τρίβουν τα ρουθούνια τους στα γόνατά μας, στα χέρια μας. Και τότε καταλαβαίνουμε.

Η Μάρω έβαλε την άσπρη της μπλούζα κι έφυγε για το νοσοκομείο. Μιλά για τους λαβωμένους της σα να ήταν τα άρρωστα παιδιά της. Προχτές: «Μου πέθαναν δυό.» Σήμερα: «Πρέπει να φύγω νωρίς‧ ο γιατρός είπε πως ο Μιχάλης θα πεθάνει. Του έκαναν μετάγγιση, αλλά δεν αντέχει πια. Όλοι τον συμπαθούν στο θάλαμο. Έχει κάτι μεγάλα ματοτσίνορα και ο πυρετός δε σταματά: 39-40. Όλο ψιθυρίζει: “Για την πατρίδα!... για την πατρίδα!...”».

     Με τρελαίνει η απόγνωση όταν στοχάζομαι κι αναρωτιέμαι τι αισθάνεται ψιθυρίζοντας αυτά τα λόγια τούτο το παιδί μέσα στο παραμιλητό της θέρμης‧ ποιες εικόνες αυλακώνουν το μυαλό του. Πεθαίνει για μια ιδέα, όπως θα πέθαινα λ.χ. εγώ για μιαν ιδέα; Είναι κάτι πολύ πιο βαθύ που δεν καταλαβαίνω‧ όπως η φωνή της μοίρας μέσα σε μια τραγωδία.

 

Δευτέρα, 24 Μάρτη 1941

     Τώρα, στην παραμονή της μεγάλης στροφής, συλλογίζεται κανείς το βαθύ πόνο του πολέμου που είναι εδώ, μέσα μας, στο πλάι μας, σαν ένας αμίλητος σύντροφος από δικό μας αίμα. Συλλογίζεται τον Κρητικό που του ‘κοψαν το πόδι, και, ξανά πάλι, του το ‘κοψαν λίγο παραπάνω, -που για να μη δείξει τον πόνο του γύρισε το κεφάλι από το άλλο μέρος τραγουδώντας «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη» σαν ένα λαϊκό μοιρολόι. Συλλογίζεται τον Πατρινό που έχασε και τα δυο του πόδια, και το ‘κρυβε από τη γυναίκα του, κι έπειτα, σαν ήρθε να τον δει στο νοσοκομείο, της είπε: «Τώρα κλαις για δυο χαμένα ποδάρια, ενώ αλλιώς θα ‘κλαιγες για τη λευτεριά σου.» Συλλογίζεται όλο το αίμα, κι εκείνη την απλή παλικαριά πάνω στο μέτωπο και του σφίγγεται η καρδιά.

 

Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Δ΄, 1 Γενάρη 1941 – 31 Δεκεμβρίου 1944, Εκδόσεις Ίκαρος

 

Κείμενο 3

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Έγκλημα και τιμωρία»

 

Ο νεαρός φοιτητής Ρασκόλνικωφ στην προσπάθειά του να ληστέψει μια ηλικιωμένη τοκογλύφο θα καταλήξει -χωρίς να το έχει σχεδιάσει- στο να δολοφονήσει εκείνη και την αδερφή της. Παρά το γεγονός ότι η αστυνομία δεν έχει επαρκή στοιχεία για να προχωρήσει στη σύλληψή του, εκείνος βασανιζόμενος από τις τύψεις του και με την παρότρυνση της συντρόφου του, της Σόνιας, θα παραδοθεί στις αρχές. Το δικαστήριο, αναγνωρίζοντας την ειλικρινή μεταμέλειά του, θα τον καταδικάσει σε επτά χρόνια φυλάκισης στη Σιβηρία.

 

     Ο Ρασκόλνικωφ έμεινε στο νοσοκομείο ως το τέλος της Σαρακοστής και όλη την εβδομάδα του Πάσχα. Όταν έγινε καλά, θυμήθηκε τα όνειρα που είχε ιδεί στον πυρετό και στο παραλήρημά του, ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Είχε ονειρευτεί τότε ότι όλος ο κόσμος ήτανε καταδικασμένος να καταστραφεί από μια μάστιγα ανήκουστη και δίχως προηγούμενο που ήρθε απ’ τα βάθη της Ασίας κι έπεσε πάνω στην Ευρώπη. Θα πέθαιναν όλοι, εκτός από μερικούς εκλεκτούς. Είχανε παρουσιαστεί κάτι καινούργια παράσιτα, κάτι μικροοργανισμοί που φώλιαζαν στο κορμί των ανθρώπων. Αλλά τα ζωύφια αυτά είχανε μυαλό και θέληση κι όποιος άνθρωπος μολυνόταν από δαύτα γινότανε αμέσως τρελός. Ωστόσο ποτέ, μα ποτέ άλλοτε οι άνθρωποι δεν ήτανε τόσο σίγουροι ότι κατέχουν την αλήθεια, όσο αυτά τα αξιολύπητα πλάσματα. Ποτέ άλλοτε δεν πίστεψαν τόσο πολύ ότι ήτανε αλάνθαστη η κρίση τους, οι ηθικές και θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τα επιστημονικά τους συμπεράσματα. Χωριά, πόλεις και έθνη ολόκληρα μολύνονταν κι έχαναν το λογικό τους. Όλοι τους βρίσκονταν σε έξαψη και δεν καταλάβαινε πια ο ένας τον άλλο. Καθένας πίστευε πως μονάχα αυτός ξέρει την αλήθεια και βασανιζότανε βλέποντας τους άλλους, χτυπούσε τα στήθια του, έκλαιγε, έτριβε με απόγνωση τα δάχτυλά του. Δεν ήξεραν ποιον να κρίνουν και πώς να τον κρίνουν, δεν μπορούσανε να συμφωνήσουν στο τι είναι καλό και τι κακό, δεν ήξεραν τι να καταδικάσουν και τι να δεχτούν. Σκοτώνονταν μεταξύ τους με μίσος παράλογο. Συγκεντρώνονταν στρατιές ολόκληρες κι έπεφταν η μια πάνω στην άλλη, αλλά και μεταξύ τους ακόμα, οι στρατιώτες στην κάθε παράταξη πετσοκόβονταν άγρια. Χάλαγαν τις γραμμές τους, σφάζονταν με τις λόγχες, μαχαιρώνονταν, δαγκώνονταν, έτρωγε ο ένας τον άλλον. Στις πόλεις χτυπούσαν τις καμπάνες όλη την ημέρα, καλούσαν τον λαό, αλλά κανείς δεν ήξερε ποιος τους καλεί και για ποιον λόγο και ήτανε όλοι τους ανήσυχοι. Είχανε παρατήσει τα πιο συνηθισμένα επαγγέλματα, γιατί ο καθένας είχε τις δικές του ιδέες, δικά του μεταρρυθμιστικά προγράμματα και δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν. Τη γεωργία την παράτησαν. Που και που μαζεύονταν μερικοί, συμφωνούσαν να κάνουν κάτι μαζί, ορκίζονταν να μη χωριστούν πια, αλλά, αμέσως ύστερα καταπιάνονταν με κάτι ολότελα διαφορετικό, άρχιζαν ν’ αλληλοκατηγορούνται, να χτυπιούνται, να σκοτώνονται. Άρχισαν οι πυρκαγιές, ήρθε η πείνα, οι πάντες και τα πάντα καταστράφηκαν. Σ’ ολόκληρο τον κόσμο, μονάχα μερικά πλάσματα μπορούσαν να σωθούν: Οι εκλεκτοί και οι αγνοί, που ήτανε προορισμένοι να θεμελιώσουν την καινούργια ζωή, ν’ ανανεώσουν και να καθαρίσουν τη γη. Αλλά κανένας δεν τούς έδινε προσοχή, κανείς δεν άκουγε τα λόγια τους και τη φωνή τους. Ο Ρασκόλνικωφ βασανιζόταν απ’ αυτόν τον παράλογο εφιάλτη που ξαναρχότανε τυραννικά στη μνήμη του και δεν έλεγαν να σβήσουνε οι εντυπώσεις που τού είχανε αφήσει τα πυρετικά του όνειρα.»

 

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία, Εκδόσεις Γράμματα, 2006 

Μετάφραση: Σωτήρης Πατατζής    

 

Θέμα Α

Να αποδώσετε συνοπτικά σε 50-60 λέξεις το περιεχόμενο της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1.

Μονάδες 20 

 

Ο πόλεμος εγείρει ερωτήματα για το τι είναι σωστό και τι λάθος, αν και εκφράζεται η άποψη πως ο πόλεμος κινείται πέρα από ηθικές αξιολογήσεις. Υπ’ αυτή την άποψη, η ακραία απειλή της ανθρώπινης ζωής, η ανάγκη επιβίωσης και αυτοπροστασίας υπερκεράζουν την έννοια της ηθικής. Στο πλαίσιο του πολέμου δικαιολογούνται, έτσι, οι ακρότητες λόγω της γενικευμένης βίας. Το ερώτημα, ωστόσο, για το δικαιολογείται ηθικά ένας πόλεμος παραμένει.

 

Θέμα Β

Β1. Με βάση τα Κείμενα 1 και 2 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω περιόδους λόγου ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας στο φυλλάδιο απαντήσεων, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος (δεν χρειάζεται να αναφέρετε συγκεκριμένο χωρίο κειμένου).

α. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως ο πόλεμος δεν συνδέεται με την έννοια της ηθικής.

β. Η αυτοάμυνα περιλαμβάνεται στο δίκαιο προσφυγής στον πόλεμο.

γ. Η ηθική του πολέμου εξαρτάται πρωτίστως από το δίκαιο κατά τη διεξαγωγή του πολέμου.

δ. Τα εγκλήματα του πολέμου προσδιορίζονται με βάση το εκάστοτε εθνικό δίκαιο.

ε. Ο Σεφέρης διακρίνει στον πόλεμο μόνο τον πόνο και τη φρίκη.

Μονάδες 10

 

α. Σωστό

β. Σωστό

γ. Λάθος

δ. Λάθος

3. Λάθος

 

Β2.α. Στην ακόλουθη φράση η συγγραφέας αξιοποιεί παθητική σύνταξη, χωρίς να δηλώνει το ποιητικό αίτιο. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, παραλείπει το ποιητικό αίτιο; Ποιο ενδέχεται να είναι αυτό;

«Τούτο σημαίνει πως μία ένοπλη σύρραξη αξιολογείται δύο φορές». (μονάδες 5)

 

Η συγγραφέας παραλείπει το ποιητικό αίτιο, διότι δεν υπάρχει κάποιος θεσμοθετημένος φορέας που να αξιολογεί τις ένοπλες συρράξεις και οι αποφάσεις του να είναι απολύτως δεσμευτικές. Παρά, δηλαδή, την ύπαρξη διεθνούς Δικαίου του Πολέμου και παρά τη δυνατότητα που έχει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να καταδικάζει ως άδικες ορισμένες ένοπλες επεμβάσεις, δεν διαθέτει τα αναγκαία μέσα, ώστε οι αποφάσεις του να είναι δεσμευτικές. Ως εκ τούτου, η παράλειψη του ποιητικού αιτίου διευρύνει νοηματικά το κείμενο, εφόσον επιτρέπει στον αναγνώστη να θεωρήσει πως η αξιολόγηση αυτή γίνεται είτε από τη διεθνή κοινότητα είτε από τα εμπλεκόμενα ή τρίτα κράτη είτε ακόμη κι από κάθε πολίτη χωριστά.

 

β. Ποια είναι η πρόθεση της συγγραφέως στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1 («Η ηθική πραγματικότητα του πολέμου… πρέπει να γίνεται σεβαστό.») (μονάδες 2) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσει, εξυπηρετεί την πρόθεσή της αυτή; (μονάδες 3)

Μονάδες 10

 

Η συγγραφέας στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου επιδιώκει να αποσαφηνίσει τον σύνθετο χαρακτήρα της ηθικής αξιολόγησης ενός πολέμου, παρουσιάζοντας το γεγονός πως δεν υπάρχει μία μόνο ελεγχόμενη πτυχή σε κάθε σύγκρουση, αλλά δύο. Αναδεικνύει, έτσι, πως η ηθική αποτίμηση μιας σύγκρουσης δεν είναι μήτε μονοσήμαντη μήτε προκύπτει κατά τρόπο άμεσο και απλό. Όπως, ειδικότερα, καθιστά εμφανές με την αξιοποίηση της διαίρεσης ως τρόπου ανάπτυξης της παραγράφου, ένας πόλεμος αξιολογείται αφενός ως προς τα αίτιά του (jus ad bellum), κι αφετέρου ως προς τον τρόπο διεξαγωγής του και τα αξιοποιούμενα σε αυτόν μέσα (jus in bello). Με την αξιοποίηση, μάλιστα, δύο ορισμών διευκρινίζει το περιεχόμενο των δύο επιμέρους όρων επί τη βάσει των οποίων γίνεται η ηθική αξιολόγηση ενός πολέμου. Διαφαίνεται, κατ’ αυτό τον τρόπο, το δυσχερές της ηθικής αποτίμησης, δοθέντος πως, για παράδειγμα, ένας «δίκαιος» αμυντικός πόλεμος, ενδέχεται να διεξαχθεί «άδικα» είτε με την παραβίαση των κανόνων που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των αιχμαλώτων ή των αμάχων είτε με την παραβίαση των κανόνων σχετικά με τα είδη των όπλων που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια του πολέμου.  

 

Β3. Μέσα από τις ημερολογιακές καταγραφές του Σεφέρη αισθητοποιείται η οδυνηρή όψη του πολέμου. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές γλωσσικές επιλογές με τις προκύπτει το αποτέλεσμα αυτό, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6) και να εξηγήσετε τη λειτουργία καθεμιάς από αυτές στις ημερολογιακές καταγραφές. (μονάδες 9)

Μονάδες 15

 

Ο Σεφέρης στο πλαίσιο της πρώτης ημερολογιακής καταγραφής αισθητοποιεί την καθημερινή συνύπαρξη των ανθρώπων με τον πόνο και τη φρίκη παρομοιάζοντας -και κατ’ επέκταση προσωποποιώντας- τις έννοιες αυτές με κατοικίδια, τα οποία «έχουνε τώρα βολευτεί κοντά μας», «έρχουνται και τρίβουν τα ρουθούνια τους στα γόνατά μας». Με τον τρόπο αυτό ο γράφων κατορθώνει να αναδείξει το γεγονός πως το επώδυνο του πολέμου επηρεάζει ακόμη κι εκείνους που δεν έχουν ενεργό συμμετοχή στις συγκρούσεις. Κάθε πολίτης σε μια εμπόλεμη χώρα βιώνει καθημερινά τον πόνο του πολέμου, αφού οι συνέπειές του γίνονται μέρος της ζωής του.

Με την αξιοποίηση ευθέος λόγου και στις δύο ημερολογιακές καταγραφές («Τώρα κλαις για δυο χαμένα ποδάρια, ενώ αλλιώς θα ‘κλαιγες για τη λευτεριά σου.») ο Σεφέρης επιτυγχάνει να αποδώσει με άμεσο τρόπο το βαρύ τίμημα του πολέμου στα πρόσωπα εκείνα που μετέχουν στις μάχες, αλλά και στους οικείους τους. Ο Πατρινός στρατιώτης, για παράδειγμα, επιχειρεί να παρηγορήσει τη σύζυγό του επισημαίνοντάς της πως η απώλεια των ποδιών του είναι ένα μικρό τίμημα απέναντι στο ευρύτερο ζητούμενο που είναι η διασφάλιση της ελευθερίας.

Ο Σεφέρης φροντίζει, παράλληλα, να αναδείξει την οδυνηρή όψη του πολέμου με τη χρήση επανάληψης, στο πλαίσιο μιας έντονα παραστατικής εικόνας, στη δεύτερη ημερολογιακή καταγραφή («του ‘κοψαν το πόδι, και, ξανά πάλι, του το κόψαν λίγο παραπάνω»). Με τον τρόπο αυτό φανερώνει τη φρικτή όψη του πολέμου, η οποία συχνά καλύπτεται από τον υπερτονισμό της ηρωικής διάστασης του σθένους που επιδεικνύουν οι πολεμιστές.

 

Θέμα Γ

Στο πλαίσιο του λογοτεχνικού κειμένου αισθητοποιούνται, κατά τρόπο ιδιαιτέρως εμφατικό, οι συνέπειες του ακραίου φανατισμού. Να παρουσιάσετε την κατάσταση αυτή αξιοποιώντας τουλάχιστον τρεις (3) κειμενικούς δείκτες και να καταγράψετε τη δική σας άποψη για το κοινωνικό αυτό φαινόμενο. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

 

Η αισθητοποίηση των τραγικών συνεπειών του φανατισμού γίνεται από τον αφηγητή με το λογοτεχνικό εύρημα της παρουσίασης -στο πλαίσιο ενός εφιαλτικού ονείρου- προσωποποιημένης αυτής της «νόσου» με τη μορφή έλλογων μικροοργανισμών που θέτουν υπό τον έλεγχό τους την πλειονότητα των ανθρώπων. Με την αξιοποίηση μιας ειρωνικής αντίθεσης ο αφηγητής φανερώνει τη νοσηρή νοητική κατάσταση των «μολυσμένων», καθώς αν και κάθε μολυσμένος «γινότανε αμέσως τρελός», οι άνθρωποι ποτέ πριν «δεν ήτανε τόσο σίγουροι ότι κατέχουν την αλήθεια». Η αντίθεση αυτή αναδεικνύει εναργώς την αδυναμία των φανατισμένων να αντιληφθούν πως η υποτιθέμενη «αλήθεια» τους ακυρώνεται από τον μονόπλευρο τρόπο θέασης των πραγμάτων. Έτι, περαιτέρω, ο αφηγητής αξιοποιεί ένα ασύνδετο σχήμα για να τονίσει το πόσο δύσκολο είναι σ’ έναν φανατισμένο να αποδεχτεί την ύπαρξη διαφορετικών απόψεων («χτυπούσε τα στήθια του, έκλαιγε, έτριβε με απόγνωση τα δάχτυλά του»). Οι φανατισμένοι υποφέρουν, όταν συνειδητοποιούν ότι οι άλλοι δεν συμμερίζονται κατ’ ανάγκη τη δική τους άποψη, γι’ αυτό και οδηγούνται σε ένα «μίσος παράλογο». Οι άνθρωποι τυφλώνονται από το μίσος τους και καταλήγουν σε μια αναπόφευκτη καταστροφή, όπως αυτή αποδίδεται εκ νέου με ασύνδετο σχήμα («σφάζονταν με τις λόγχες, μαχαιρώνονταν, δαγκώνονταν, έτρωγε ο ένας τον άλλον»).

Ο φανατισμός υπήρξε και παραμένει μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση, διότι δεν επιτρέπει στα άτομα να αναγνωρίσουν το πολύπλευρο της αλήθειας. Θολώνει την κρίση τους και έχει ως αναπόφευκτο απότοκο τον διχασμό, τις εντάσεις και τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις.

 

Θέμα Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά ιδέες των κειμένων αναφοράς να συντάξετε ένα δοκίμιο πειθούς, στο οποίο να παρουσιάσετε τεκμηριωμένα τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένας πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί δίκαιος και δίκαια διεξαχθείς, καθώς και τρόπους με τους οποίους το σχολείο, ως φορέας αγωγής, μπορεί να εδραιώσει στους νέους την πεποίθηση πως ο πόλεμος αποτελεί ανεπιθύμητη επιλογή. (350-400 λέξεις)

Μονάδες 30

 

Το μάταιο «δίκαιο» του πολέμου…

 

     Η καταφυγή στην επιλογή μιας εμπόλεμης σύρραξης υποδηλώνει είτε την αποτυχία των διπλωματικών μέσων είτε την πλήρη απαξίωσή τους. Συνιστά, σε κάθε περίπτωση, μια οδυνηρή οπισθοδρόμηση σε ό,τι αφορά τον εκπολιτισμό των ανθρώπων και τις αξίες της δημοκρατίας. Η επίμονη, ωστόσο, επανεμφάνιση του φαινομένου αυτού καθιστά αναγκαία την αναζήτηση των στοιχείων εκείνων που μπορούν να αποδώσουν στον πόλεμο έναν δίκαιο χαρακτήρα, έστω κι αν η διεξαγωγή του επιφέρει αναπόφευκτα θανάτους και καταστροφή.

     Οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας πόλεμος μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιος είναι περιορισμένες. Σχετίζονται, επί της ουσίας, μόνο με την αναγκαία διαδικασία της αυτοπροστασίας, αν ένα κράτος δεχτεί επίθεση από άλλο κράτος, καθώς και με την επιδίωξη ενός υπόδουλου έθνους να διεκδικήσει την απελευθέρωσή του από κάποιο ισχυρότερο έθνος που το κρατά δέσμιο. Το δίκαιο των περιπτώσεων αυτών έγκειται κυρίως στο γεγονός πως η δράση των προσώπων αυτών συνιστά αντίδραση σε μια επιθετική κίνηση που έχει επιχειρηθεί εις βάρος τους. Προφανώς, ο πόλεμος διατηρεί τη φρικτή του όψη, όποιο κι αν είναι το αίτιο που τον υποκινεί, αλλά δεν παύει στις περιπτώσεις αυτές να συνιστά δικαιολογημένη επιλογή, εφόσον αποτελεί μια απεγνωσμένη προσπάθεια αυτοάμυνας και διεκδίκησης του δικαιώματος της ελευθερίας.

     Χρειάζεται, ωστόσο, να διευκρινιστεί πως ακόμη κι αν το αίτιο ενός πολέμου αναγνωριστεί ως δίκαιο, ο πόλεμος εν τέλει μπορεί να κριθεί άδικος με βάση τον τρόπο που θα γίνει η διεξαγωγή του. Έχουν, άλλωστε, θεσπιστεί κανόνες Διεθνούς Δικαίου προκειμένου να περιορίζονται οι ακρότητες και να γίνονται σεβαστά, στο μέτρο του εφικτού, τα δικαιώματα των αμάχων και των αιχμαλώτων. Υπ’ αυτό το πρίσμα, αν στο πλαίσιο του πολέμου πραγματοποιούνται πλήγματα εις βάρος άμαχου πληθυσμού, αν τελούνται βασανισμοί αιχμαλώτων, αν επιχειρείται σχεδιασμένη γενοκτονία, καθώς και αν χρησιμοποιούνται όπλα μαζικής καταστροφής, όπως χημικά ή βιολογικά, τότε ο πόλεμος θεωρείται άδικος ως προς τη διεξαγωγή του και καταδικάζεται.

     Ο πόλεμος, βέβαια, ως πρακτική οφείλει να θεωρείται εν γένει καταδικαστέος και να αποφεύγεται ως επιλογή. Αποτέλεσμα που μπορεί να ενισχυθεί, αν μέσω του σχολείου εδραιωθεί στις νέες γενιές η πεποίθηση πως ο πόλεμος είναι απολύτως ανεπιθύμητος και σαφώς αποφεύξιμος. Για τον σκοπό αυτό είναι αναγκαίο να δοθεί έμφαση στην αξία του διαλόγου και των διπλωματικών ενεργειών, καθώς και στην αδιαπραγμάτευτη αξία της ανθρώπινης ζωής. Ο διάλογος στο πλαίσιο των ανθρωπιστικών, κυρίως, μαθημάτων θα λειτουργήσει όχι μόνο ως παράδειγμα επίλυσης διαφωνιών, αλλά και ως μέσο ανάδειξης της υπεροχής του ειρηνικού και συνεργατικού τρόπου διαβίωσης έναντι των πολεμικών συγκρούσεων. Είναι αναγκαίο, μάλιστα, να διαφανεί πως μια πολεμική σύρραξη επιφέρει πλήθος αρνητικών επιπτώσεων, χωρίς κάποιο ουσιώδες, επάξιο ή επαρκώς επωφελές αντάλλαγμα.

     Η συνειδητοποίηση πως ο πόλεμος είναι φορέας καταστροφής και οδύνης θα λειτουργήσει πιθανά ως ανάχωμα σε μια μελλοντική προσπάθεια εμπλοκής της ανθρωπότητας σε μια νέα παγκόσμια αναμέτρηση. Ο πόλεμος, άλλωστε, είτε δίκαιος είτε άδικος δεν έχει νικητές∙ έχει μόνο πλήθος αναίτιων απωλειών και πλήθος νέων πληγών.