Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ο αποκλεισμός της φαντασίας

 

Kestutis Kasparavicius

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ο αποκλεισμός της φαντασίας
 
Κείμενο 1
Ο αποκλεισμός της φαντασίας
Απόσπασμα από το ομότιτλο άρθρο της Τασούλας Καραϊσκάκη που δημοσιεύτηκε στις 22.01.2012 στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ».
 
            Δύο βίντεο τα οποία κυκλοφορούν τελευταία στο Διαδίκτυο από παλαιότερες ομιλίες του Βρετανού συγγραφέα και συμβούλου εκπαίδευσης σερ Κεν Ρόμπινσον σε συναντήσεις της TEDx Academy εικονογραφούν, με εξαιρετικά ζωντανό, πραγματικά αξιομνημόνευτο τρόπο, το πνεύμα των καιρών μπροστά στο παγκόσμιο αδιέξοδο.
            Ο Ρόμπινσον ξεκινάει από την εκπαίδευση, βασικό πυλώνα του ανθρώπινου εποικοδομήματος, «γιατί μας πηγαίνει σ’ αυτό που δεν γνωρίζουμε» και καταλήγει στον πυρήνα της σημερινής οικονομικής και πολιτισμικής κρίσης. Το σχολείο, ισχυρίζεται, σκοτώνει τη δημιουργικότητα, δηλαδή, την ικανότητα να έχει κανείς πρωτότυπες ιδέες, γιατί δεν επιτρέπει τα λάθη και γιατί ιεραρχεί τα μαθήματα με βάση συγκεκριμένη αντίληψη για τη χρησιμότητά τους στην επαγγελματική ζωή. Απομονώνει το παιδί από τα ταλέντα του, ποδοπατεί το δώρο της φαντασίας. Αναγνωρίζει μόνο δύο είδη ευφυΐας, τη γλωσσική και τη λογικο-μαθηματική, περιθωριοποιώντας τα υπόλοιπα (κιναισθητική, μουσική, οπτική, διαπροσωπική κ.ά.). Και μόνο ένα δρόμο επιτυχίας, μέσα από τη βαθμοθηρία, τη χρηματολατρία, τη φιλαυτία, τον ανταγωνισμό, τον ατομισμό, τη χρησιμοθηρία. Ο Ρόμπινσον διαβλέπει την αρχή του τέλους του σημερινού μαζικού, ταχύρρυθμου, βιομηχανοποιημένου εκπαιδευτικού μοντέλου, που έχει οδηγήσει σε σοβαρότατη κρίση ανθρωπίνων πόρων, όπως την χαρακτηρίζει. Σε 30 χρόνια (έρευνα της UNESCO), θα είναι εντυπωσιακά περισσότεροι οι απόφοιτοι πανεπιστημίου, λέει. Μοιάζει με επίτευγμα, αλλά είναι στρέβλωση. Ο ακαδημαϊκός πληθωρισμός απαξιώνει τον σχολικό μόχθο. Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι μια μακρά διαδικασία εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Όμως, το πανεπιστημιακό πτυχίο σήμερα δεν έχει την ίδια αξία με 30 χρόνια πριν και σε λίγο, το μεταπτυχιακό δεν θα έχει την αξία που έχει σήμερα.
            Όλο το σύστημα είναι δομημένο λάθος, είπε. Φαίνεται καθαρά στον τομέα της οικολογίας. Το σχολείο έχει σμιλέψει τα μυαλά μας με τον τρόπο που σμιλεύουμε τη γη: για μια συγκεκριμένη χρήση. Δεν πρόκειται να μας χρησιμεύσει στο μέλλον! Θα πρέπει να αναθεωρήσουμε όσα γνωρίζουμε για τις ανθρώπινες δυνατότητες. Να ξεθάψουμε θαμμένες ικανότητες, να αξιοποιήσουμε ταλέντα. Να ξεφύγουμε από την τυραννία της κοινής λογικής, από την πεπατημένη των δεδομένων καταστάσεων. Να ξανασκεφτούμε το πώς εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας. Ο κόσμος μας οδηγείται σε τέλμα.
            Ο Ρόμπινσον έκλεισε την ομιλία του με την παρακάτω ρήση του Αβραάμ Λίνκολν (Δεκέμβριος 1862): «Τα δόγματα του ήρεμου παρελθόντος είναι ανεπαρκή για το καταιγιστικό παρόν. Οι περιστάσεις είναι φορτωμένες με μεγάλες δυσκολίες, πρέπει να αρθούμε στο ύψος τους. Δεν έχουμε ξαναζήσει τέτοιες καταστάσεις, γι’ αυτό θα πρέπει να σκεφτούμε με νέο τρόπο, να δράσουμε με νέο τρόπο, πρέπει να απελευθερώσουμε πρώτα τον εαυτό μας (από τις παλιές ιδέες) και στη συνέχεια να σώσουμε τη χώρα μας». [...]
 
Κείμενο 2
Το σχολείο έχει εξελιχθεί σε ένα πάρκινγκ μαθητών
Απόσπασμα από τη συνέντευξη του συγγραφέα Κώστα Ακρίβου στον Γιάννη Πανταζόπουλο στις 04.04.2021.
 
— Ως φιλόλογος σε δημόσια σχολεία της Ελλάδας για τριάντα τέσσερα χρόνια, πώς κρίνετε το επίπεδο των μαθητών στο πεδίο των ιστορικών γνώσεων;
            […] Δυστυχώς, έχουμε παραμείνει αρκετά χρόνια πίσω, με αποτέλεσμα κανένα παιδί να μη βρίσκει τίποτα το ελκυστικό και το δημιουργικό στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τόσα χρόνια αντιλαμβάνομαι ότι απουσιάζει πλήρως ό,τι είναι ικανό και πρόσφορο να κερδίσει το ενδιαφέρον των μαθητών. Τα τελευταία χρόνια δίδασκα παιδιά της Α΄ Γυμνασίου, αν και τις περισσότερες φορές έκανα μάθημα σε τάξεις του Λυκείου, και συνειδητοποίησα ότι μπροστά μου είχα έναν διαφορετικό κόσμο. Τα παιδιά διακατέχονται από ενδιαφέροντα που δεν έχουν καμία σχέση με αυτά που τους προσφέρει το σχολείο. [...]
            Θλίβομαι, επειδή η διδασκαλία έχει αποπροσανατολιστεί από τον κεντρικό πυρήνα της και εξαιτίας της αποστήθισης ή της παπαγαλίας έχει οδηγηθεί σε εσφαλμένες κατευθύνσεις. Ποτέ δεν καταφέραμε να στείλουμε τα παιδιά μας στο βιβλιοπωλείο.
— Ποιος είναι η μεγάλη ασθένεια της παιδείας στην Ελλάδα;
            Η γενικότερη αδιαφορία που επικρατεί είτε στο σχολείο είτε στους κόλπους της ελληνικής οικογένειας. Λυπάμαι, αλλά το σχολείο έχει εξελιχθεί σε πάρκινγκ μαθητών.
— Έχει αξία το επάγγελμα του δασκάλου σήμερα, σε μια περίοδο κυριαρχίας του διαδικτύου και της τεχνολογικής επανάστασης;
            Όταν καταργηθεί ο δάσκαλος, αυτόματα θα καταργηθεί και η κοινωνία μας. Επίσης, δεν θεωρώ ότι η διδασκαλία είναι επάγγελμα, αλλά λειτούργημα. Σκοπός του δασκάλου είναι να οξύνει τον νου των μαθητών, να διευρύνει τους ορίζοντές τους και να τους δώσει να καταλάβουν ότι στη ζωή δεν είναι μόνοι τους. Επομένως, αν ο δάσκαλος αντικατασταθεί από τη μηχανή αναζήτησης της google, χαθήκαμε. Τότε, το «1984»  του Τζορτζ Όργουελ θα είναι μια πραγματικότητα.
                       
Κείμενο 3
Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, στο βιβλίο «Να μαθαίνω γράμματα…», Κώστας Ακριβός, Μεταίχμιο, Αθήνα: 2003.
 
Μια μέρα που κάναμε Ιερά Ιστορία φτάσαμε στον Ησαύ που πούλησε στον Ιακώβ τα πρωτοτόκια του για ένα πιάτο φακή. Το μεσημέρι, γυρίζοντας σπίτι, ρώτησα τον πατέρα μου τι θα πει πρωτοτόκια. Έβηξε, έξυσε το κεφάλι.
-           Πήγαινε να φωνάξεις το θείο σου το Νικολάκη.
Είχε βγάλει το Δημοτικό ο θείος μου αυτός, ήταν ο πιο γραμματισμένος της οικογένειας, αδερφός της μητέρας μου. Κοντορεβιθούλης, φαλακρός, με μεγάλα αυτιά φοβισμένα, με τεράστια χέρια, όλο τρίχες.
-           Έλα εδώ, του ‘πε ο πατέρας μου ως τον είδε, του λόγου σου που σπούδασες, εξήγα!
Έσκυψαν κι οι δυο τους απάνω στο βιβλίο, έκαμαν συμβούλιο.
-           Πρωτοτόκια θα πει κυνηγετική στολή, είπε ύστερα από πολλή σκέψη ο πατέρας μου.
Ο θείος μου κούνησε το κεφάλι:
-           Θαρρώ θα πει τουφέκι, αντιμίλησε, μα η φωνή του έτρεμε.
-           Κυνηγετική στολή, βρουχήθηκε ο πατέρας μου.
Μάζεψε τα φρύδια του, κι ο θείος μου λούφαξε.
Την άλλη μέρα ο δάσκαλος ρωτάει:
-  Τι θα πει πρωτοτόκια;
Πετάχτηκα:
-           Κυνηγετική στολή!
-           Τι ανοησίες είναι αυτές; Ποιος αγράμματος σου τις είπε;
-           Ο πατέρας μου!
Ο δάσκαλος ζάρωσε· τον φοβόταν κι αυτός τον πατέρα μου, πού να του φέρει αντίρρηση!
-  Ναι, είπε κομπιάζοντας, βέβαια, κάποτε, μα πολύ σπάνια, θα πει κυνηγετική στολή· μα εδώ…
 
ΘΕΜΑ 1
Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο της δεύτερης παραγράφου του Κειμένου 1 («Ο Ρόμπινσον ξεκινάει από την εκπαίδευση… δεν θα έχει την αξία που έχει σήμερα»).
Μονάδες 20
 
Ο Κεν Ρόμπινσον διερευνά τα ζητήματα της εκπαίδευσης, διότι συνιστά θεμελιώδες στοιχείο της ανθρώπινης κοινωνίας. Το σχολείο, ως έχει, υπονομεύει τη δημιουργικότητα των μαθητών και αποτρέπει τις καινοτόμες ιδέες, δίνοντας προβάδισμα στα συνδεόμενα με τα επαγγέλματα μαθήματα. Εστιάζει στη γλωσσική και λογικο-μαθηματική ευφυΐα, παραγνωρίζοντας την αξία άλλων εκφάνσεών της,  ενώ καλλιεργεί τη χρησιμοθηρία και τον ανταγωνισμό. Κατά τη γνώμη του, η μαζική εκπαίδευση οδεύει στο τέλος της, διότι η όλη της στόχευση είναι η είσοδος στο πανεπιστήμιο, ενώ τα πτυχία ήδη χάνουν την αξία τους.
 
ΘΕΜΑ 2
Ερώτημα 1ο
Να εξηγήσεις σε 60-70 λέξεις, αξιοποιώντας και στοιχεία του κειμένου, τι εννοεί ο ερωτώμενος στο Κείμενο 2 λέγοντας ότι «δεν θεωρώ ότι η διδασκαλία είναι επάγγελμα, αλλά λειτούργημα».
Μονάδες 15
 
Η διδασκαλία δεν είναι ένα απλό επάγγελμα, αλλά ένα ουσιώδες λειτούργημα, διότι ο εκπαιδευτικός δεν αποσκοπεί στο να μεταδώσει μόνο γνώσεις και πληροφορίες στους μαθητές του, κάτι, δηλαδή, που μπορούν να αντλήσουν και από μια μηχανή αναζήτησης. Κυριότερες επιδιώξεις του εκπαιδευτικού, μέσω της αλληλεπίδρασης με τους μαθητές, είναι να τους βοηθήσει να αντικρίζουν τον κόσμο κριτικά και να αντιληφθούν το απεριόριστο των δυνατοτήτων τους, όπως και των ευκαιριών που έχουν στη διάθεσή τους. Έτι περαιτέρω, λειτουργεί ως συνοδοιπόρος τους, ώστε να έχουν την επίγνωση πως δεν προχωρούν μόνοι τους στη ζωή.
 
Ερώτημα 2ο
Να σχολιάσεις την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κειμένου 1 με κριτήριο τη δομή του (μονάδες 4) και να γράψεις τρία χωρία που δικαιολογούν τη σχέση του τίτλου με το περιεχόμενο του κειμένου (μονάδες 6).
Μονάδες 10
 
Ο τίτλος του Κειμένου 1 («Ο αποκλεισμός της φαντασίας») αποτελείται από μία ονοματική φράση, στο πλαίσιο της οποίας κυριαρχεί η ονοματοποίηση (αποκλεισμός), μέσω της οποίας δηλώνεται τόσο η ενέργεια (αποκλείω) όσο και το αποτέλεσμα της ενέργειας (αποκλεισμός), η οποία συμπληρώνεται με μια γενική αντικειμενική (της φαντασίας), προκειμένου να ολοκληρωθεί το νόημα. Ωστόσο, παρά τη φαινομενική πληρότητα της ονοματικής φράσης, απουσιάζει ο προσδιορισμός εκείνος που θα δήλωνε τον χώρο από τον οποίο έχει η αποκλειστεί η φαντασία. Υπ’ αυτό το πρίσμα, περιορίζεται εν μέρει η επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου, καθώς, αν και επιτυγχάνει να κεντρίσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών, όπως και να δηλώσει το κεντρικό θέμα, δεν προσφέρει ενδείξεις για τον χώρο συντέλεσης του εν λόγω προβλήματος. Η έλλειψη αυτή, βέβαια, είναι σκόπιμη, προκειμένου να ενισχυθεί η διέγερση του ενδιαφέροντος.
Ο χώρος αποκλεισμού της φαντασίας, άλλωστε, αποκαλύπτεται στο πλαίσιο του κειμένου, όπου και επεξηγείται το γιατί ο αποκλεισμός αυτός συνιστά ένα πολύ ουσιώδες πρόβλημα. Τη σχέση του τίτλου με το περιεχόμενο του κειμένου μπορούμε να την εντοπίσουμε σε ποικίλα σημεία του, μεταξύ των οποίων, είναι τα ακόλουθα:
-         «Το σχολείο, ισχυρίζεται, σκοτώνει τη δημιουργικότητα, δηλαδή, την ικανότητα να έχει κανείς πρωτότυπες ιδέες…»
-        «Απομονώνει το παιδί από τα ταλέντα του, ποδοπατεί το δώρο της φαντασίας.»
-        «Το σχολείο έχει σμιλέψει τα μυαλά μας με τον τρόπο που σμιλεύουμε τη γη: για μια συγκεκριμένη χρήση.»
 
Ερώτημα 3ο
α. «αν ο δάσκαλος αντικατασταθεί από τη μηχανή αναζήτησης της google, χαθήκαμε»: Να κάνεις τις απαραίτητες, κατά τη γνώμη σου, αλλαγές, προκειμένου η λειτουργία της γλώσσας στην παραπάνω περίοδο λόγου να είναι κυριολεκτική και όχι μεταφορική (μονάδες 6)
 
Η υλοποίηση του διδακτικού έργου από τη μηχανή αναζήτησης της Google και όχι από εκπαιδευτικούς θα έχει σοβαρές κοινωνικές συνέπειες.
 
β. Στην προτελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 να εντοπίσεις δύο γλωσσικές επιλογές (μονάδες 2) με τις οποίες η συγγραφέας προσπαθεί να προβληματίσει για το αδιέξοδο του σύγχρονου σχολείου και την ανάγκη να γίνουν αλλαγές και να σχολιάσεις πώς προωθείται ο στόχος της με αυτές τις επιλογές (μονάδες 2).
Μονάδες 10
 
Η συγγραφέας αξιοποιεί αποφαντικές/δηλωτικές προτάσεις («Όλο το σύστημα είναι δομημένο λάθος», «Δεν πρόκειται να μας χρησιμεύσει στο μέλλον!»), προκειμένου να δηλώσει με κατηγορηματικό τρόπο τις προβληματικές πτυχές του σύγχρονου σχολείου.
Αξιοποιεί τη χρήση σχήματος αναλογίας και προσωποποίησης («Το σχολείο έχει σμιλέψει τα μυαλά μας με τον τρόπο που σμιλεύουμε τη γη: για μια συγκεκριμένη χρήση»), προκειμένου να αποδώσει με παραστατικό τρόπο το μονομερή τρόπο, με τον οποίο η σχολική εκπαίδευση διαμορφώνει τη σκέψη των μαθητών.
Αξιοποιεί δεοντική τροπικότητα («Θα πρέπει να αναθεωρήσουμε όσα γνωρίζουμε για τις ανθρώπινες δυνατότητες»), ώστε να επισημάνει πως οφείλουμε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο προσεγγίζει την έννοια της ευφυΐας και τις νοητικές ικανότητες των μαθητών.
Αξιοποιεί μεταφορική χρήση του λόγου, καθώς και προτρεπτική υποτακτική («Να ξεθάψουμε θαμμένες ικανότητες, να αξιοποιήσουμε ταλέντα»), για να δηλώσει εμφατικά την ανάγκη ορθής αξιολόγησης του εύρους των ικανοτήτων που διαθέτουν οι μαθητές, ώστε να μην αφήνονται αναξιοποίητες οι ιδιαίτερες κλίσεις και δυνατότητές τους.
Χρησιμοποιεί την κτητική αντωνυμία («Να ξανασκεφτούμε το πώς εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας»), ώστε να αναδείξει πως το όλο ζήτημα αφορά προσφιλή και πολύτιμα πρόσωπα, τα ίδια τα παιδιά μας, και, κατ’ επέκταση, να επιτύχει τη ζητούμενη ευαισθητοποίηση.
 
ΘΕΜΑ 3
Πώς ερμηνεύεις την αντίδραση του δασκάλου στο Κείμενο 3 και με ποια εκφραστικά μέσα αυτή αποτυπώνεται; Πιστεύεις ότι το κείμενο μπορεί να είναι επίκαιρο στην εποχή μας; Ανάπτυξε την ερμηνεία σου σε 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
 
Η αντίδραση του δασκάλου είναι λανθασμένη τόσο σε ό,τι αφορά το πώς αντιμετωπίζει το λάθος του μαθητή όσο και σε ό,τι αφορά το φόβο και την απροθυμία του να παρουσιάσει τη σωστή απάντηση, μένοντας ανεπηρέαστος από τις πιθανές αντιδράσεις τρίτων προσώπων. Ως προς τη λανθασμένη απάντηση του μαθητή, η έντονα επικριτική και προσβλητική στάση του δασκάλου, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσω του ρητορικού ερωτήματος, αλλά και του χαρακτηρισμού που αποδίδει σε όποιον πρότεινε τη σχετική εξήγηση της λέξης πρωτοτόκια («Τι ανοησίες είναι αυτές; Ποιος αγράμματος σου τις είπε;), διαμορφώνει ένα αρνητικό κλίμα που δεν επιτρέπει στους μαθητές να εκφράζονται ελεύθερα και να μην ανησυχούν για τα πιθανά τους λάθη. Από την άλλη, το αίσθημα φόβου που βιώνει ο δάσκαλος, όταν μαθαίνει πως η λανθασμένη απάντηση προέρχεται από τον πατέρα του μαθητή, όπως αυτό δηλώνεται με τη χρήση μεταφορικού λόγου («Ο δάσκαλος ζάρωσε»), υποδηλώνει πως δεν έχει το θάρρος να παρουσιάσει ελεύθερα τη νέα γνώση, αφού φοβάται το πώς θα αντιδράσουν οι γονείς των μαθητών. Με τη χρήση πλάγιας ερώτησης («πού να του φέρει αντίρρηση!») και την αξιοποίηση θαυμαστικού τονίζεται το γεγονός πως ο δάσκαλος δεν θα τολμούσε ποτέ να διαψεύσει τον πατέρα του μαθητή ή να έρθει σε αντιπαράθεση μαζί του, γι’ αυτό και επιλέγει να δεχτεί ως ορθή την εμφανώς λανθασμένη απάντηση («βέβαια, κάποτε, μα πολύ σπάνια»).
Το περιεχόμενο του κειμένου παραμένει επίκαιρο τόσο ως προς την τάση ορισμένων εκπαιδευτικών να αποπαίρνουν ή και να ειρωνεύονται τους μαθητές, όταν κάνουν κάποιο λάθος, όσο και ως προς την απροθυμία των εκπαιδευτικών να εκφραστούν ελεύθερα, όταν γνωρίζουν πως κάποιοι γονείς ή άλλα πρόσωπα θα ενοχληθούν από το περιεχόμενο των μηνυμάτων που περνούν στους μαθητές.
 
ΘΕΜΑ 4
Αξιοποιώντας δημιουργικά τα Κείμενα 1 και 2, καλείστε να συντάξετε ένα δικό σας άρθρο επιχειρηματολογίας (350-400 λέξεις), στο οποίο θα παρουσιάζετε τα εξής:
α) τις επιπτώσεις που έχει στην εκπαίδευση ο αποκλεισμός της δημιουργικότητας,
β) το πώς ερμηνεύετε εσείς την ένταξη της δημιουργικότητας στη σχολική πραγματικότητα.
Μονάδες 30
 
Η απουσία της δημιουργικότητας οδηγεί σε ελλιπή εκπαίδευση
 
1^ο ζητούμενο: Οι επιπτώσεις στην εκπαίδευση από τον αποκλεισμό της δημιουργικότητας
-        Μέσω της δημιουργικότητας δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να προσεγγίσουν ένα πιθανό πρόβλημα με ποικίλους τρόπους -έστω κι αν οι περισσότεροι οδηγούν σε λανθασμένο αποτέλεσμα- με την προοπτική να εντοπίσουν νέες, απρόσμενες λύσεις. Η δημιουργικότητα, άλλωστε, σημαίνει ακριβώς την ευκαιρία να δημιουργηθεί κάτι νέο και να μην περιορίζεται το άτομο στην αναπαραγωγή των ήδη γνωστών επιλογών. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο αποκλεισμός της δημιουργικότητας σημαίνει την εξαρχής παραδοχή πως η εκπαίδευση δεν επιδιώκει να ενισχύσει την καινοτομία, την πρωτοπορία και την εύρεση εντελώς νέων τρόπων σκέψης. Περιορίζει τη στόχευσή της στο να μεταδώσει τα όσα είναι ήδη γνωστά, χωρίς να αφήνει περιθώρια στο πλήθος των μαθητών να αναδείξουν τη δική τους ξεχωριστή οπτική και την ικανότητά τους να ξεκινούν από το υπάρχον και να φτάνουν σε κάτι πρωτότυπο και καινοφανές.
-        Η δημιουργικότητα, ως ελεύθερος συνδυασμός ιδεών, επιτρέπει σε κάθε μαθητή να εκφράσει κάτι νέο ή κάτι εντελώς προσωπικό και υποκειμενικό, χωρίς να υπάρχει η πίεση του σωστού και του λάθους. Υπ’ αυτή την έννοια, μαθητές που δεν ανταποκρίνονται στο στενό πλαίσιο της αποστήθισης ή της αναπαραγωγής συγκεκριμένων μοτίβων σκέψης, μπορούν να δείξουν τον δικό τους, ιδιαίτερο τρόπο σκέψης ή δημιουργίας, χωρίς να αισθάνονται ότι είναι οι μαθητές «χαμηλής επίδοσης» του σχολείου. Η έννοια της ευφυΐας, άλλωστε, δεν περιορίζεται μόνο στα πρότυπα που θέτει και εξετάζει το σχολείο, αλλά εμπεριέχει κι άλλες πτυχές, οι οποίες, αν και έχουν σημαντική αξία, έχουν αποκλειστεί από την εκπαίδευση μαζί με την έννοια της δημιουργικότητας. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μαθητές με αυξημένη κιναισθητική νοημοσύνη, που έχουν την ευχέρεια να χειρίζονται εργαλεία ή αντικείμενα με εξαίρετο συγχρονισμό, και μπορούν να είναι πολύ αποδοτικοί στον χορό ή στις κατασκευές, αισθάνονται λιγότερο ικανοί, εφόσον οι δικές τους δεξιότητες δεν λαμβάνονται υπόψη. Αντιστοίχως, μαθητές με αυξημένη μουσική ευφυΐα που τους επιτρέπει να κατανοούν τον ρυθμό και να δημιουργούν πρωτότυπα έργα, όπως και μαθητές με αυξημένη διαπροσωπική ευφυΐα που έχουν τη δυνατότητα να συναισθάνονται και να κατανοούν τα αισθήματα των άλλων, βρίσκονται αντιμέτωποι με εξετάσεις που δεν σχετίζονται με τις δικές τους δεξιότητες και απογοητεύονται.
-        Η απουσία της δημιουργικότητας και, κατ’ επέκταση, η μη αξιοποίηση της αποκλίνουσας σκέψης των μαθητών, καθιστά ελλιπή την προετοιμασία των μαθητών για τα δεδομένα της επαγγελματικής αγοράς, όπως αυτά διαμορφώνονται. Ό,τι κυρίως απαιτείται δεν είναι άτομα που έχουν μάθει να ακολουθούν έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης ή ορισμένες κάθε φορά οδηγίες, αλλά άτομα που έχουν μάθει να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να είναι προσαρμόσιμα και να έχουν ευχέρεια στην εύρεση νέων τρόπων διαχείρισης μιας κατάστασης. Τα στοιχεία που μπορεί να προσφέρει η ενίσχυση της δημιουργικότητας είναι ακριβώς οι δεξιότητες που εκτιμώνται στην αγορά εργασίας, ιδίως από τη στιγμή που είναι εμφανής η επίδραση που θα ασκήσει η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης σε επιμέρους επαγγελματικούς κλάδους.
 
2^ο ζητούμενο: Πώς ερμηνεύετε εσείς την ένταξη της δημιουργικότητας στη σχολική πραγματικότητα.
-        Η ένταξη της δημιουργικότητας στη σχολική πραγματικότητα δεν μπορεί να προκύψει κατά τρόπο άμεσο, εφόσον υπάρχει μια παγιωμένη κατάσταση, στην οποία έχουν συνηθίσει μαθητές και εκπαιδευτικοί. Θα χρειαστεί να ακολουθηθεί μια σταδιακή πορεία ενσωμάτωσής της, η οποία θα απαιτήσει σαφώς την αλλαγή ορισμένων δεδομένων, όπως είναι η έκταση της διδακτέας ύλης και ο τρόπος αξιολόγησης των μαθητικών επιδόσεων. Με δεδομένο το γεγονός πως η δημιουργικότητα συναντάται σε ποικίλες πτυχές της καθημερινότητας και συνίσταται στη δυνατότητα των ανθρώπων να αντικρίζουν ένα επιμέρους ζήτημα από ποικίλες -και κάποτε απρόσμενες- οπτικές, θα μπορούσε να δοθεί η δυνατότητα στους μαθητές να απασχολούνται με την επίλυση προβλημάτων με τη μέθοδο της μελέτης περίπτωσης (case study). Με την αξιοποίηση, δηλαδή, επιμέρους προβλημάτων, για την επίλυση των οποίων οι μαθητές θα χρειαστεί, όχι μόνο να συλλέξουν πληροφορίες και να καταφύγουν σε συγκεκριμένες επιστημονικές προσεγγίσεις, αλλά και να επιδείξουν την εφευρετικότητά τους ως προς το πώς θα επιχειρήσουν να φτάσουν στη ζητούμενη λύση. Οι μελέτες περίπτωσης, βέβαια, είναι χρονοβόρες, καθώς απαιτούν ποικίλα δεδομένα τόσο σε επίπεδο γνώσης όσο και σε επίπεδο δημιουργικής προσέγγισης, οπότε χρειάζεται ένας νέος τρόπος αντίληψης της εκπαίδευσης για να ενταχθούν στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα.
-        Η δημιουργικότητα, ωστόσο, μπορεί να ενταχθεί με πιο εύκολα προσαρμόσιμους τρόπους, όπως είναι η παροχή ευκαιριών στους μαθητές να διερευνήσουν εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης προβλημάτων ή διαχείρισης ζητημάτων, ανάλογα με το εκάστοτε διδακτικό αντικείμενο. Στο πλαίσιο των θετικών επιστημών, η ανάθεση προς επίλυση προβλημάτων που μπορούν διαπιστωμένα να επιλυθούν με διάφορους τρόπους, θα αποτελούσε ικανό έναυσμα για την αποκλίνουσα σκέψη των μαθητών. Αντιστοίχως, στα ανθρωπιστικά μαθήματα, η αξιοποίηση της δημιουργικής γραφής θα απελευθέρωνε τη φαντασία των μαθητών και θα τους επέτρεπε να προσεγγίσουν τη συγγραφική ενασχόληση με έναν πιο ενδιαφέροντα τρόπο. Παραλλήλως, θα μπορούσαν να ενταχθούν στο σχολικό πρόγραμμα, ως επιλεγόμενα μαθήματα και εφόσον υπάρχει σχετικό ενδιαφέρον, αντικείμενα που σχετίζονται με τις επιμέρους μορφές ευφυΐας, όπως είναι ο χορός, η μουσική, η φωτογραφία, το σχέδιο, η ψυχανάλυση κ.ά.
 
«Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ποια οικολογική συνείδηση;

    Panoramic Images 

 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ποια οικολογική συνείδηση;
 
Κείμενο 1
Ποια οικολογική συνείδηση;
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί χρονογράφημα που δημοσίευσε ο δημοσιογράφος Κοσμάς Βίδος στον ειδησεογραφικό ιστότοπο «www.in.gr» στις 9 Σεπτεμβρίου 2022.
 
     Ταξίδευα στην Κεντρική Ευρώπη πριν από μερικές εβδομάδες, τότε που άρχισαν να εμφανίζονται στις εφημερίδες οι φωτογραφίες µε τα προβλήματα που προκαλεί η κλιματική κρίση ακόμα και σε χώρες που μέχρι πρότινος δεν ήξεραν τι να κάνουν το άφθονο νερό των ποταμών και των λιμνών τους.
     Ως αυτόπτης μάρτυρας, βολτάροντας στις όχθες του Έλβα, στη Δρέσδη, παρατήρησα κι εγώ τη χαμηλή στάθμη των νερών του. Έζησα από κοντά την αμηχανία των Γερμανών, των Τσέχων, των Αυστριακών και των Ούγγρων μπροστά στις υψηλές θερμοκρασίες τις οποίες εύλογα, οι κοινωνίες που ζουν παραδοσιακά στο κρύο, έστω στη δροσιά, δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν.
     Περπάτησα και στην απόληξη του νησιού της Μαργαρίτας, στη Βουδαπέστη, στη μικρή χωμάτινη μύτη που αποκαλύφθηκε λόγω της χαμηλής στάθμης και του Δούναβη. Όμως, τη στιγμή που έβλεπα τα ποτάμια να ξεραίνονται, παρατηρούσα πως, ακόμα και τώρα, στην Κεντρική Ευρώπη µε τους πιο συνειδητοποιημένους σε θέματα οικολογίας λαούς, την ώρα που όλοι μιλούσαν για την ανάγκη οικονομίας των υδάτινων πόρων, η σπατάλη συνεχιζόταν.
     Στους κεντρικούς δρόμους των περισσότερων πόλεων είχαν τοποθετηθεί συστήματα που ψέκαζαν τους περαστικούς µε νερό, για να τους δροσίσουν. Ένδειξη έγνοιας για τον πολίτη ή δηθενιές, τη στιγμή που ούτε αφόρητη ήταν η ζέστη, ούτε ήταν δύσκολο να βρεις μια σκιά για να ξαποστάσεις; Γύρω τους σχηματίζονταν ποτάμια από το νερό που ξοδευόταν χωρίς λόγο.
     Ακόμα και όταν έβρεχε, τα «φυσερά δροσιάς» εξακολουθούσαν να σπαταλούν το πολύτιμο περιεχόμενό τους: Να µας ψεκάζουν την ώρα που άδειαζαν πάνω από τα κεφάλια µας οι ουρανοί! Αυτό, τη στιγμή που εμένα µου τραβούν το αφτί και µου ζητούν να ελαττώσω το νερό µε το οποίο πλένω τα πιάτα, να µην τραβάω συχνά το καζανάκι, να περιορίσω ακόμα και το καθημερινό ντουζάκι µου.
     Οικονομία, ναι, να την κάνουμε όλοι όμως. Αυστηρά μέτρα, ναι, αρκεί να είναι δίκαια και να στοχεύουν στο πρόβλημα. Αλλιώς αισθάνεσαι πως σε δουλεύουν. Πως η κλιματική κρίση, όχι απλώς δεν αντιμετωπίζεται µε τη σοβαρότητα που θα έπρεπε, αλλά και χρησιμοποιείται από τους επιτήδειους για να κάνουν δημόσιες σχέσεις (οι δήμοι µε τα «ψεκαστήρια»), για να γεμίσουν τις τσέπες τους, για, για, για…
     Είδα µε τα µάτια µου περαστικούς να γεμίζουν τα παγούρια τους δωρεάν µε νερό από τις κρήνες που είχαν τοποθετηθεί στους δρόμους της Βιέννης και μερικούς να φεύγουν αφήνοντας τη ροή ανοιχτή! Ποια οικολογική συνείδηση; Αυτή που ως φαίνεται εξαντλήσαμε καταργώντας τα πλαστικά καλαμάκια. Τελικά αυτά έφταιγαν για όλα! Και πίνουμε τώρα τον καφέ µας όσο γίνεται πιο γρήγορα για να µη λιώσει μέσα του το αηδιαστικό χάρτινο υποκατάστατό τους. Αυτή είναι τελικά η μεγάλη θυσία µας για το κλίμα!
ΥΓ.: Μοιάζει ανέκδοτο η εν μέσω ανυδρίας παροχή δωρεάν νερού στους δρόμους πόλεων όπως η Βιέννη. Εκεί όπου μέχρι πρότινος αν ζητούσες ένα ποτήρι νερό σε κάποιο από τα εστιατόρια ή τα καφέ, το πλήρωνες χρυσάφι!
 
Κείμενο 2
Συνεχίζοντας τη σπατάλη «σαν να μην τρέχει τίποτα», τότε πολύ σύντομα όντως «δε θα τρέχει τίποτα»
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από Δελτίο Τύπου που δημοσίευσε στις 28 Ιουνίου 2020 η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης του Δήμου Βόλβης Θεσσαλονίκης (Δ.Ε.Υ.Α.Β.).
 
Το νερό, το πολυτιμότερο αγαθό της φύσης, εξαντλείται. Συνεχίζοντας τη σπατάλη «σαν να μην τρέχει τίποτα», τότε πολύ σύντομα όντως «δεν θα τρέχει τίποτα». Η σωτηρία του αγαθού αυτού είναι αποκλειστικά δική μας υπόθεση! Αλλάζουμε τις καθημερινές μας συνήθειες... Εξοικονομούμε νερό!
Αγαπητοί καταναλωτές,
Αδιαμφισβήτητα, είναι αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να απολαμβάνει τα πολύτιμα οφέλη που του προσφέρει η κύρια πηγή ζωής, το νερό. Γι’ αυτό και κρίνεται αναγκαία η προσπάθεια όλων μας για την προστασία του από την αλόγιστη κατανάλωσή του.
Ιδιαίτερα, τους καλοκαιρινούς μήνες, μια περίοδος που λόγω των κλιματιστικών αλλαγών έχει αυξηθεί δραματικά, η ανάγκη για οικονομία στη χρήση του νερού είναι επιτακτική. Σας παραθέτουμε, λοιπόν, γενικές οδηγίες που θα αποτελέσουν πολύτιμη βοήθεια στη φειδωλή κατανάλωσή του, χωρίς να δημιουργηθεί πρόβλημα στην υδροδότηση της περιοχής του δήμου Βόλβης.
Η συμβολή και η έμπρακτη προσπάθειά σας είναι απαραίτητη! [...]
10 τρόποι εξοικονόμησης νερού:
[...] 5. Ρυθμίστε το καζανάκι ώστε να περιοριστεί η ποσότητα νερού που καταναλώνεται.
6. Μη γεμίζετε τη μπανιέρα σας. Προτιμήστε το ντους. [...]
7. Μην αφήνετε τη βρύση ανοικτή όταν πλένετε τα πιάτα, όταν βουρτσίζετε τα δόντια σας [...]
 
Κείμενο 3
Μαύρο νερό
Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από τη νουβέλα του συγγραφέα Μιχάλη Μακρόπουλου «Μαύρο Νερό», η οποία κυκλοφόρησε το 2019 από τις εκδόσεις «Κίχλη». Η ιστορία εκτυλίσσεται στα βουνά της Ηπείρου, σε ένα χωριό που ερημώνει. Εκεί ένας πατέρας και ο ανάπηρος γιος του, με όπλο την αγάπη που τρέφουν ο ένας για τον άλλο, παλεύουν να επιβιώσουν.
 
Το λεωφορείο ήρθε, έχοντας περάσει απ’ όλα τα άλλα χωριά –το δικό τους ήταν το τελευταίο. Μέσα ήταν άλλοι έντεκα επιβάτες. [...] Κάθονταν χώρια όλοι, ο καθένας στο δικό του βρόμικο τζάμι.
Παρακάτω υπήρχε παλιά ένα πρατήριο καυσίμων, καφενείο κατόπιν και τώρα νεκροταφείο παλιών φορτηγών, αραδιασμένων σε σειρές στο ραγισμένο τσιμέντο –με σπασμένα τζάμια και χωρίς κινητήρα και λάστιχα.
Σαν μάτι στον δασωμένο τόπο πρόβαλλε πιο κάτω η λίμνη Ζαραβίνα. Παλιά είχε την καθαρότητα και τη στιλπνάδα γυαλιού, όμως τώρα κοιτούσε θολή, τυφλά, τον χαμηλό ουρανό. Θυμόταν που πήγαινε μικρός για κολύμπι [...] –τα μεγάλα ψάρια γλιστρούσαν σαν σκιές από κάτω του και τά ’βλεπε με δέος, δίνοντάς τους διαστάσεις τεράτων του νερού. Τώρα η λίμνη ήταν νεκρή. [...]
Παλιά θα υπήρχαν ψαράδες, μα τώρα δεν είχαν τι να ψαρέψουν, και στο σημείο που είχε σταθεί ήταν μόνος. Η πλατιά επιφάνεια του νεκρού νερού τον γαλήνευε, καθώς άφηνε το βλέμμα του να γλιστράει πάνω, και πάντα ξαφνιαζόταν λιγάκι με το που αντίκριζε το βουνό, λες και περίμενε να συνεχιζόταν το νερό ως τον ορίζοντα, σαν να μην ήταν λίμνη αλλά θάλασσα δίχως αλάτι.
Αργότερα μια μητέρα με τη μικρή της κόρη ήρθαν και στάθηκαν λίγο παρακεί. Του φάνηκαν τόσο υγιείς στην όψη, που σκέφτηκε πως το νερό, αν έριχνε μέσα μια πετονιά με αγκίστρι, θα ήταν ξανά γεμάτο ζωή. [...]
Περίμενε υπομονετικά· ήξερε ότι αργά ή γρήγορα κάποιο ζώο θα κατέβαινε να ξεδιψάσει στο νερό, που ξεγελούσε με τον γάργαρο ήχο του. Πενήντα μέτρα παραπίσω ήταν η παλιά δεξαμενή, με μισοσβησμένα πάνω τα γράμματα της RIPOIL, ενώ τα πλατανόφυλλα βάθαιναν με τον ίσκιο τους το καφεκόκκινο χρώμα της σκουριάς. Τρύπες είχαν ανοίξει στο μέταλλο, ένα παχύ στρώμα από σάπια φύλλα είχε γίνει χούμος  μέσα, και η παλιά δεξαμενή ήταν γεμάτη ζωή: έντομα, τρωκτικά, πουλιά που μπαινόβγαιναν. Το πλατανόδασος δίπλα στο ποτάμι είχε δεχτεί με συγκατάβαση τον μεταλλικό ξένο, τον είχε κυκλώσει σκιάζοντάς τον, και κλαριά ακουμπούσαν πάνω του και τον διαπερνούσαν. [...]
Τα ζώα –ζαρκάδια, λαγοί, αγριογούρουνα, πουλιά– είχαν πληθύνει στην περιοχή. Ό,τι τα σκότωνε ήταν συνάμα αυτό που τα είχε σώσει. Η περιοχή είχε ερημώσει και δεν υπήρχε κανείς να κυνηγήσει, αλλά ούτε ερχόταν κανένας απ’ έξω να χτυπήσει θηράματα που το κρέας τους θα ’ταν σχεδόν σίγουρα μολυσμένο. [...]
 
ΘΕΜΑ 1
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (50-60 λέξεις) ενδείξεις της κλιματικής κρίσης στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπως αυτές παρουσιάζονται στις τρεις πρώτες παραγράφους του Κειμένου 1.
Μονάδες 20
 
Η κλιματική κρίση γίνεται εμφανής στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης κυρίως μέσω της μείωσης του νερού σε λίμνες και ποτάμια, καθώς και με την αύξηση της θερμοκρασίας. Ποταμοί που πλήττονται είναι, μεταξύ άλλων, ο Έλβας στη Γερμανία, αλλά και ο Δούναβης, όπως προκύπτει από την εμφάνιση τμήματος του νησιού της Μαργαρίτας, λόγω της χαμηλής του στάθμης.
 
ΘΕΜΑ 2
Ερώτημα 1ο
Να χαρακτηρίσεις ως σωστή (Σ) ή λανθασμένη (Λ) καθεμία από τις παρακάτω περιόδους με βάση το Κείμενο 1 και να αιτιολογήσεις την απάντησή σου, καταγράφοντας στο απαντητικό φύλλο το κατάλληλο χωρίο του κειμένου:
α)        Οι χώρες με μεγάλα ποτάμια δεν έχουν πληγεί από την κλιματική αλλαγή όσον αφορά στο νερό. [Λάθος: «παρατήρησα κι εγώ τη χαμηλή στάθμη των νερών του…», «έβλεπα τα ποτάμια να ξεραίνονται…»]
β)        Οι συμβουλές για εξοικονόμηση νερού στην Κεντρική Ευρώπη έχουν περιορίσει τη σπατάλη. [Λάθος: «την ώρα που όλοι μιλούσαν για την ανάγκη οικονομίας των υδάτινων πόρων, η σπατάλη συνεχιζόταν»] 
γ)        Η παροχή δροσιάς προς τους περαστικούς με συστήματα ψεκασμού στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις αμφισβητείται από τον συντάκτη ως προς τη σκοπιμότητά της. [Σωστό: «Ένδειξη έγνοιας για τον πολίτη ή δηθενιές, τη στιγμή που ούτε αφόρητη ήταν η ζέστη, ούτε ήταν δύσκολο να βρεις μια σκιά»]
δ)        Σύμφωνα με την εμπειρία που καταθέτει ο συντάκτης, τα συστήματα ψεκασμού πετούσαν συνέχεια νερό εκτός αν έβρεχε. [Λάθος: «Ακόμα και όταν έβρεχε, τα «φυσερά δροσιάς» εξακολουθούσαν να σπαταλούν το πολύτιμο περιεχόμενό τους»]
ε)        Κατά τον συντάκτη η δωρεάν παροχή νερού εν μέσω ανυδρίας δε συνάδει με την ακρίβεια στην πώλησή του. [Σωστό: «Μοιάζει ανέκδοτο η εν μέσω ανυδρίας παροχή δωρεάν νερού στους δρόμους πόλεων όπως η Βιέννη. Εκεί όπου μέχρι πρότινος αν ζητούσες ένα ποτήρι νερό σε κάποιο από τα εστιατόρια ή τα καφέ, το πλήρωνες χρυσάφι!»
Μονάδες 15
 
Ερώτημα 2ο
Το Κείμενο 1 είναι χρονογράφημα, ένα είδος πεζού λόγου (α) με λογοτεχνικά στοιχεία, (β) που σχολιάζει ένα θέμα της επικαιρότητας γενικού ενδιαφέροντος, (γ) προτιμά τον μικροπερίοδο λόγο, (δ) το ύφος του πλησιάζει τον προφορικό λόγο με πολλές ελλειπτικές προτάσεις και (ε) συχνά συνδυάζει το χιούμορ με τη σκωπτικότητα/ειρωνεία. Να εντοπίσεις μέσα στο κείμενο ένα παράδειγμα για καθένα από τα παραπάνω πέντε χαρακτηριστικά.
Μονάδες 10
 
α) Η λογοτεχνική διάσταση του χρονογραφήματος γίνεται αντιληπτή μέσω της χρήσης μεταφορικού λόγου («την ώρα που άδειαζαν πάνω από τα κεφάλια μας οι ουρανοί!», «εμένα μου τραβούν το αφτί», «το πλήρωνες χρυσάφι»), ο οποίος είναι στενότερα συνδεδεμένος με τη λογοτεχνική γραφή. β) Το θέμα που σχολιάζει ο γράφων («η κλιματική κρίση») είναι πράγματι ένα θέμα γενικού ενδιαφέροντος που βρίσκεται στην επικαιρότητα («Ταξίδευα στην Κεντρική Ευρώπη πριν από μερικές εβδομάδες, τότε που άρχισαν να εμφανίζονται στις εφημερίδες οι φωτογραφίες µε τα προβλήματα που προκαλεί η κλιματική κρίση»). Οι επιπτώσεις, άλλωστε, της κλιματικής κρίσης επανέρχονται διαρκώς στις καθημερινές συζητήσεις, καθώς και στα ειδησεογραφικά δελτία, εφόσον είναι πλέον ορατές σε όλους. γ) Ο μικροπερίοδος λόγος επιτρέπει στον συντάκτη του χρονογραφήματος να προσδώσει στο κείμενό του γοργότερο και πιο κοφτό ρυθμό, προκειμένου να αποδώσει μια κυρίαρχη συναισθηματική κατάσταση, όπως είναι, για παράδειγμα, η αγανάκτηση που αισθάνεται αντικρίζοντας σε χώρες της Ευρώπης κατασπατάληση του πολύτιμου νερού («Οικονομία, ναι, να την κάνουμε όλοι όμως. Αυστηρά μέτρα, ναι, αρκεί να είναι δίκαια και να στοχεύουν στο πρόβλημα. Αλλιώς αισθάνεσαι πως σε δουλεύουν.»). δ) Οι ελλειπτικές προτάσεις φέρνουν το χρονογράφημα πλησιέστερα στον προφορικό λόγο, καθώς βασική στόχευση αυτού του κειμενικού είδους είναι να δημιουργήσει κλίμα οικειότητας στον αναγνώστη, σαν να πρόκειται για μια άμεση, καθημερινή συνομιλία με τον γράφοντα, για ένα θέμα που τους αφορά άμεσα («για να γεμίσουν τις τσέπες τους, για, για, για…», «Ποια οικολογική συνείδηση;»). ε) Η χιουμοριστική και ειρωνική διάθεση είναι κύρια γνωρίσματα του χρονογραφήματος, εφόσον μία από τις επιδιώξεις του είναι να σατιρίσει τρέχοντα ζητήματα της επικαιρότητας, δημιουργώντας, συνάμα, ένα κλίμα ευθυμίας, έστω και αν πρόκειται για κάποιο θέμα κρίσιμης σημασίας («να περιορίσω ακόμα και το καθημερινό ντουζάκι μου», «Και πίνουμε τώρα τον καφέ μας όσο γίνεται πιο γρήγορα για να μη λιώσει μέσα του το αηδιαστικό χάρτινο υποκατάστατό τους.»).
 
Ερώτημα 3ο
Να επισημάνεις τον τρόπο με τον οποίο συνομιλούν τα Κείμενα 1 και 2 ως προς το περιεχόμενό τους.
Μονάδες 10
 
Τα δύο κείμενα αναφοράς έχουν κοινό θέμα τη μείωση του διαθέσιμου νερού και, κατ’ επέκταση, την «ανάγκη οικονομίας των υδάτινων πόρων». Ορισμένες, μάλιστα, από τις συμβουλές που καταγράφονται στο Κείμενο 2 («Ρυθμίστε το καζανάκι», «Μην αφήνετε ανοικτή τη βρύση όταν πλένετε τα πιάτα»), παρουσιάζονται και στο Κείμενο 1 ως ήδη γνωστές αξιώσεις («μου τραβούν το αφτί και μου ζητούν να ελαττώσω το νερό με το οποίο πλένω τα πιάτα, να μην τραβάω συχνά το καζανάκι»). Κοινή, ωστόσο, θεματική που συναντάται στα δύο κείμενα είναι και αυτή της σπατάλης. Στο Κείμενο 1 ο γράφων την παρουσιάζει ως στοιχείο συμπεριφοράς των κατοίκων στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης («η σπατάλη συνεχιζόταν», «εξακολουθούσαν να σπαταλούν το πολύτιμο περιεχόμενό τους», «μερικούς να φεύγουν αφήνοντας τη ροή ανοιχτή!»), ενώ στο Κείμενο 2 αξιοποιείται η επίγνωση αυτής της κατάστασης ως μέσο προειδοποίησης για τις συνέπειες που θα έχει η αλόγιστη κατανάλωση (Συνεχίζοντας τη σπατάλη «σαν να μην τρέχει τίποτα», τότε πολύ σύντομα όντως «δε θα τρέχει τίποτα»).
 
ΘΕΜΑ 3
Το Κείμενο 3 είναι δομημένο πάνω σε έναν άξονα αντιθέσεων. Να επισημάνεις το ευρύτερο θέμα που αναδεικνύει σχολιάζοντας τουλάχιστον τρεις (3) από τις αντιθέσεις του. Αν ήσουν συγχωριανός / συγχωριανή του ήρωα, θα παρέμενες στο χωριό σας όπως εκείνος ή θα έφευγες, όπως πολλοί άλλοι; Σε κάθε περίπτωση να τεκμηριώσεις τη θέση σου. Η απάντησή σου να εκτείνεται σε 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
 
Το ευρύτερο θέμα του κειμένου σχετίζεται με τον αντίκτυπο της περιβαλλοντικής μόλυνσης σε επιμέρους περιοχές, οι οποίες αδυνατούν πλέον να διασφαλίσουν την επιβίωση των ανθρώπων και ερημώνουν. Το θέμα αυτό αναδεικνύεται μέσα από την περίπτωση του οικισμού κοντά στη λίμνη Ζαραβίνα, η οποία, όπως δηλώνεται εμφατικά με το σχήμα αντίθεσης, ενώ άλλοτε ήταν καθαρή και γεμάτη ζωή («τα μεγάλα ψάρια γλιστρούσαν σαν σκιές»), τώρα η λίμνη «ήταν νεκρή». Η απουσία ζωής στη λίμνη δηλώνεται με μια πρόσθετη αντίθεση «παλιά θα υπήρχαν ψαράδες, μα τώρα δεν είχαν τι να ψαρέψουν», ώστε να διαφανεί σαφέστερα ο αντίκτυπος στους ανθρώπους της περιοχής, οι οποίοι επέλεξαν να την εγκαταλείψουν. Ο αφηγητής, μάλιστα, φροντίζει να υποδείξει τον υπαίτιο της μόλυνσης, αναφερόμενος σε μια παλιά δεξαμενή της RIPOIL, η οποία παραπέμπει στο ενδεχόμενο διάχυσης πετρελαίου στα νερά της λίμνης. Το μόνο αισιόδοξο στοιχείο, το οποίο προκύπτει κατά τρόπο οξύμωρο είναι πως η απουσία ανθρώπων επέτρεψε στα ζώα της περιοχής να πληθύνουν σημαντικά, καθώς «ό,τι τα σκότωνε ήταν συνάμα αυτό που τα είχε σώσει». Με την αντίθεση αυτή επισημαίνεται πως ακριβώς λόγω της μόλυνσης οι άνθρωποι έπαψαν να κυνηγούν τα ζώα, φοβούμενοι πως θα ήταν κι αυτά μολυσμένα.
Προσωπικά, αν ζούσα στη συγκεκριμένη περιοχή, θα επέλεγα να μετοικήσω σε κάποια άλλη, προκειμένου να αποφύγω τις συνέπειες του μολυσμένου περιβάλλοντος. Ένα απονεκρωμένο από ανθρώπους χωριό θα καθιστούσε τη ζωή μου εξαιρετικά μοναχική και, ως εκ τούτου, δύσκολη. Υπ’ αυτή την έννοια, αν και θα με λυπούσε η απομάκρυνση από τη γενέτειρά μου, θα αναζητούσα έναν τόπο πιο υγιή με περισσότερους ανθρώπους.
 
ΘΕΜΑ 4
Στο πλαίσιο μιας ομιλίας σας σε εκδήλωση του σχολείου σας με ευρύτερο θέμα «Η αξία του Νερού» να αιτιολογήσετε γιατί οφείλουν οι πολίτες αστικών κέντρων να επιδεικνύουν φειδώ στην αξιοποίησή του, καθώς και το πώς θα καταστεί εφικτή η αποτελεσματικότερη ευαισθητοποίησή τους σχετικά με τους κινδύνους μιας εκτεταμένης λειψυδρίας (350-400 λέξεις). Για τη σύνταξη της ομιλίας σας να αξιοποιήσετε δημιουργικά ιδέες από τα Κείμενα 1 & 2.
Μονάδες 30 
 
1^ο ζητούμενο: Γιατί οφείλουν οι πολίτες αστικών κέντρων να επιδεικνύουν φειδώ στην αξιοποίηση του νερού.
-        Η δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων απαιτεί λόγω του πλήθους των κατοίκων τεράστιες ποσότητες πόσιμου νερού, για την καθημερινή λειτουργία τους. Προκύπτει, έτσι, η ανάγκη παρέμβασης με τεχνικά έργα για τη διοχέτευση νερού από ποταμούς, καθώς και από φυσικές ή τεχνητές λίμνες, από τις οποίες κυρίως εξαρτάται η επιβίωση των κατοίκων, εφόσον αυτές αποτελούν τους ταμιευτήρες πόσιμου νερού. Λόγω, ωστόσο, της κλιματικής κρίσης είναι σύνηθες να υπάρχουν παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας ή χαμηλών ποσοστών βροχόπτωσης με άμεσο αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των αποθεμάτων νερού που είναι διαθέσιμα για τα αστικά κέντρα. Οι πολίτες, επομένως, των αστικών κέντρων οφείλουν να αξιοποιούν το νερό με φειδώ, διότι τα αποθέματα πόσιμου νερού δεν είναι σε καμία περίπτωση ανεξάντλητα.
-        Η επίγνωση του γεγονότος πως η κλιματική κρίση επηρεάζει ακόμη και χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, οι οποίες διαχρονικά είχαν μεγάλα ποσοστά βροχόπτωσης, όπως και χιονόπτωσης, καθιστά εμφανέστερο τον κίνδυνο για τις χώρες στα νότια της ευρωπαϊκής ηπείρου. Αν παρουσιάζονται στην Κεντρική Ευρώπη φαινόμενα ανομβρίας και σημαντικής πτώσης στη στάθμη των ποταμών, τότε χώρες, όπως η Ελλάδα, οφείλουν να βρίσκονται σε μεγαλύτερη εγρήγορση σχετικά με την ανάγκη συνετής κατανάλωσης νερού. Το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας, άλλωστε, η Αθήνα, έχει έρθει και στο παρελθόν αντιμέτωπο με τον κίνδυνο λειψυδρίας, οπότε πλέον με τους νέους κλιματικούς κινδύνους, δεν μπορεί να υποτιμά το μέγεθος του πιθανού προβλήματος.
-        Το γεγονός, άλλωστε, πως επιμέρους δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης αναγκάζονται να ζητούν από τους πολίτες να καταναλώνουν με φειδώ το νερό φανερώνει πως το πρόβλημα της λειψυδρίας είναι υπαρκτό στον ελληνικό χώρο. Δεν αποτελεί ένα πιθανό ή μελλοντικό πρόβλημα, αλλά μια πραγματικότητα, η οποία εύλογα επιδεινώνεται από την κλιματική κρίση. Οι καύσωνες διαρκείας που ταλανίζουν την Ελλάδα ανεβάζουν κατακόρυφα την κατανάλωση του νερού, εφόσον οι πολίτες επιχειρούν να δροσιστούν με όποιον τρόπο μπορούν. Η αυξημένη ζήτηση, ωστόσο, αν συνδυαστεί με τον περιορισμό των βροχοπτώσεων και την παρατεταμένη καλοκαιρία του ελληνικού χώρου, οδηγεί αναπόφευκτα στον περιορισμό των αποθεμάτων νερού.
 
2^ο ζητούμενο: Πώς θα καταστεί εφικτή η αποτελεσματικότερη ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τους κινδύνους μιας εκτεταμένης λειψυδρίας.
-        Αν ληφθεί υπόψη πως σε πολλές χώρες, έστω κι αν οι πολίτες ενημερώνονται για την ανάγκη να επιδεικνύουν φειδώ στην αξιοποίηση του νερού, εκείνοι συνεχίζουν να το σπαταλούν, γίνεται αντιληπτή η δυσκολία αποτελεσματικής ευαισθητοποίησης για το εν λόγω ζήτημα. Όσο, άλλωστε, έχουν στη διάθεσή τους τρεχούμενο νερό, θεωρούν πως δεν έχουν λόγο να ανησυχούν. Χρειάζεται, υπ’ αυτή την έννοια, συστηματικότερη και πιο ουσιαστική ενημέρωση σχετικά με το πόσο ευάλωτη είναι η υδροδότηση των μεγάλων αστικών κέντρων. Μια αναλυτική παρουσίαση της καθημερινά απαιτούμενης ποσότητας νερού σε σύγκριση με τα διαθέσιμα αποθέματα, θα μπορούσε να αναδείξει εύγλωττα το πόσο γρήγορα ενδέχεται να τελειώσει το υπάρχον απόθεμα, αν προκύψει μια νέα περίοδος ξηρασίας.
-        Οι πολίτες, άλλωστε, αν και γνωρίζουν καλά το πόσο αναγκαίο είναι το νερό για την επιβίωσή τους, θεωρούν πως δεν θα «επέτρεπε» το κράτος να βρεθεί ένα μεγάλο αστικό κέντρο αντιμέτωπο με τη λειψυδρία. Εκείνο, όμως, που δεν λαμβάνουν υπόψη είναι πως κάποια ζητήματα ξεπερνούν την κρατική βούληση, ιδίως όταν εμπλέκονται φαινόμενα, όπως είναι αυτά που σχετίζονται με τον καιρό και τις απρόβλεπτες συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Το κράτος σαφώς μεριμνά, αλλά δεν μπορεί να εντοπίσει νέα αποθέματα νερού, αν προκύψει μια παρατεταμένη περίοδος ανομβρίας και πέσει δραματικά η στάθμη των ποταμών και, κατ’ επέκταση, των λιμνών. Απαιτείται, υπ’ αυτή την έννοια, να αφυπνιστεί η ωριμότητα των πολιτών, προκειμένου να κατανοήσουν πως η σπατάλη του πόσιμου νερού θα μπορούσε να οδηγήσει στον περιορισμό της υδροδότησης, ώστε να διασφαλιστεί η κάλυψη των βασικών και μόνο αναγκών.
-        Το πρόβλημα της λειψυδρίας απασχολεί και ταλανίζει ήδη πολλές χώρες στον κόσμο, ιδίως στην αφρικανική ήπειρο, γεγονός που συνιστά σαφή προειδοποίηση πως θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να αποτελέσει μείζον πρόβλημα και για τη δική μας χώρα. Θα ήταν, υπ’ αυτό το πρίσμα, επωφελές μέσο ευαισθητοποίησης των πολιτών η προβολή των συνθηκών ζωής, της μαζικής μετανάστευσης πληθυσμών, αλλά και του ευρύτερου αντικτύπου που προκύπτει σε όποια περιοχή έρχεται αντιμέτωπη με την έλλειψη πόσιμου νερού. Το να γνωρίζουν οι πολίτες το εύρος των συνεπειών που υφίσταται μια περιοχή ή μια ολόκληρη χώρα, όταν δεν έχει πρόσβαση σε επαρκές πόσιμο νερό, θα αποτελούσε ένα επαρκώς πειστικό μέσο, για να αντιληφθούν εγκαίρως πόσο σημαντικό είναι το νερό που συχνά σπαταλούν χωρίς καν να σκέφτονται τι μπορεί να συμβεί, αν συνεχίσουν τη σπατάλη αυτή.

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Οι ασυμβίβαστοι

 

Ruth Palmer 

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Οι ασυμβίβαστοι
 
Κείμενο 1
«Οι ασυμβίβαστοι»
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Οι σκληροί καιροί, εκδόσεις των Φίλων. (Απόσπασμα σε διασκευή).
 
            Ο ασυμβίβαστος είναι μια πραγματικότητα του καιρού μας, γιατί δεν είναι ο ένας, ο μοναδικός και ο μοναχικός, καθώς άλλοτε, είναι πια οι πολλοί και ιδίως αυτοί οι νέοι που έρχονται με κραυγές και συχνά με απειλητικές χειρονομίες να μας επιπλήξουν για όσα έχουμε πράξει, για όσα έχουμε διασώσει και να μας στερήσουν το δικαίωμα της παρουσίας, αν το μπορέσουν.
            Όταν μιλούμε για τους ασυμβίβαστους, έχουμε κυριότατα στον νου μας αυτούς τους νέους ανθρώπους. Το ασταμάτητο «όχι» τους. Έγραψα κάπου αλλού, και το πιστεύω πάντα, πως η Ιστορία προχωρεί με το «όχι», δεν προχωρεί με το «ναι». Με το «ναι» αποτελματώνεται. Το «όχι» μπορεί και να έχει ατομική προέλευση, να είναι η εξέγερση ενός προσώπου, μια αυτόβουλη ενέργεια. Το «ναι» σπανιότατα είναι η ολόψυχη και φωτισμένη συγκατάθεση. Στις περισσότερες περιπτώσεις προέρχεται από ραθυμία, ατολμία, αδιαφορία, ή έλλειψη εσωτερικής ανησυχίας. Το «ναι» πληρώνεται —και πλουσιοπάροχα κάποτε. Το «όχι» πληρώνει —και αδρότατα κάποτε.
            Και, φυσικά, αυτή τη στιγμή δεν πρόκειται για το «όχι» του αντιρρησία, του αρνητικού τύπου, που είναι απαράγωγος από φυσικού του και πολεμάει κι απαρνιέται τα πάντα για να μπορέσει αυτόνομα να υπάρξει, όπως συχνά συμβαίνει στην ανέλιξη της πνευματικής ζωής, όπου στέρφοι και πικρόχολοι και κακόπιστοι προσπαθούν να πλάσουν ένα ατομικό πεπρωμένο με την αδιάκοπη άρνηση, καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους. Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο «όχι», για μια απόφαση ψυχής και πνεύματος.
            Η κραυγή των σύγχρονων ασυμβίβαστων, τουλάχιστον των περισσότερων —γιατί καμιά γενίκευση δεν είναι σωστή— είναι μια αυθόρμητη κίνηση, που δεν έχει προφτάσει να συλλογιστεί τον εαυτό της. Και τούτο είναι η αδυναμία της. Τα «άγουρα χρόνια» είναι όλο φλόγα. Άλλωστε, εμείς οι πρεσβύτεροι αυτή τη φλόγα τη θεωρούμε προνόμιο και τη μακαρίζουμε. Και η φλόγα δεν φωτίζει μονάχα· πυρπολεί κιόλας και κατακαίει και μεταμορφώνει σε στάχτη. […].
            Οι ασυμβίβαστοι «ασεβούν» και προς την παράδοση. Την υποβάλλουν σ’ εξαντλητική ανάκριση, για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την κενότητά της, όπου, φυσικά, συμβαίνει να είναι κενή. Κι επειδή οι καιροί μας είναι σκληροί, η αντιπαραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας, που τρομάζει τους απλοϊκούς και εξουθενώνει τους ανυποψίαστους χρησιμοθηρικούς. Αυτή η αντιπαραδοσιακή επιδρομή μοιάζει με διάρρηξη σε καλά ασφαλισμένο χρηματοκιβώτιο. Η επίδραση, επομένως, των ασυμβίβαστων, ακόμη κι όταν δεν είναι φανερή, είναι φυσικό να έχει υποβάλει την παράδοση σε σκληρότατη δοκιμασία.
 
Κείμενο 2
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Μιχάλη Κασσωτάκη Ο έφηβος και τα προβλήματά του, εκδ. «Ορόσημο», Αθήνα: 1980.
 
            […] Πολλοί είναι ακόμη οι γονείς που δεν ανέχονται την εξέγερση της εφηβείας, τις έντονες αντιδράσεις των μέχρι χθες συνετών, φρόνιμων και υπάκουων παιδιών τους, την επανεμφάνιση κακών συνηθειών, που είχαν για πολύ καιρό ξεχαστεί, την άρνηση συνεργασίας και το πνεύμα εριστικότητας που εμφανίζουν.
            Αγνοούν οι γονείς αυτοί ότι τα παιδιά τους στην περίοδο αυτή, επιθυμώντας να αποκτήσουν την αυτονομία τους και να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους, ενεργούν συχνά αντίθετα προς τις πατρικές επιθυμίες και ορέξεις. Και η αντίδραση αυτή είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο έντονη είναι η επιμονή των γονέων στη συμμόρφωση των παιδιών τους προς το πατρικό μοντέλο τρόπου ζωής. Αν π.χ. αρέσουν στους γονείς τα κοντά μαλλιά και μιλούν συχνά με ειρωνεία για τους «μακρυμάλληδες», εξωθούν με τον τρόπο τους αυτό περισσότερο τον έφηβο γιο να γίνει «μακρυμάλλης» παρά να προτιμήσει τα κοντά μαλλιά. Αν αρέσει στους γονείς η κλασική μουσική ή τα παλιά τραγούδια, ενώ η μοντέρνα μουσική αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση, οι προτιμήσεις των παιδιών θα στραφούν μάλλον προς τη μοντέρνα έξαλλη μουσική. Αν υπερτονίζεται στην οικογένεια η αξία της σεμνής ενδυμασίας και αποδίδεται μεγάλη σημασία στην εξωτερική εμφάνιση, οι πιθανότητες να προτιμήσει ο έφηβος το έξαλλο ντύσιμο είναι πάρα πολλές. Αν οι γονείς εκτιμούν ιδιαίτερα την καλή συμπεριφορά και αποδίδουν μεγάλη σημασία στο τυπικό «savoir – vivre», το παιδί, επιδιώκοντας να απαλλαγεί από την πατρική κηδεμονία, μπορεί να κάνει ακριβώς το αντίθετο. Πάμπολλα είναι τα παραδείγματα, τα οποία θα μπορούσε κανείς να αναφέρει σχετικά με αυτή την τάση των εφήβων να δρουν αντίθετα προς τις επιθυμίες των γονέων τους με πρόδηλη συχνά την πρόθεση να τους ερεθίσουν…
 
Κείμενο 3
ΣΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΤΟΥ…
Βασίλης Βασιλικός, «Τα Ποιήματα», εκδ. Πολύπλανο, Αθήνα: 1999.
 
Στα είκοσί του χρόνια πάνω ο Μύρων είπε:
«Δεν είμαι νέος πια». «Πια» γιατί;
αφού ποτέ μου δεν υπήρξα νέος!
 
Γιατί
Δεν συγκινήθηκα ποτέ από μια ζητιάνα
με το μωρό στο ισχνό βυζί της·
ούτε απ’ τις ρόδες των τσιγγάνικων κάρων
που κουβαλούν τους έξαλλους θιάσους·
τα χελιδόνια που φωλιάζαν στα μπαλκόνια μου
τραγουδώντας το τραγούδι της αγάπης
μ’ εκνευρίζανε με τις στριγγλιές φωνές τους
και χαλούσα τις φωλιές…
 
Γι’ αυτό δεν είμαι νέος πια. «Πια» γιατί;
αφού ποτέ μου δεν υπήρξα νέος».
 
Απρίλης, 1951
 
ΘΕΜΑ 1
Να παρουσιάσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) τη διάκριση που γίνεται στη 2^η και στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 ανάμεσα στο «όχι» που φέρνει αλλαγές και στο «όχι» των μη παραγωγικών ανθρώπων.
Μονάδες 20
 
Σύμφωνα με τον συγγραφέα υπάρχουν δύο διακριτές στάσεις άρνησης με διαφορετικό κίνητρο και διαφορετικά αποτελέσματα. Από τη μία υπάρχει το «όχι» ανθρώπων έτοιμων να πληρώσουν το τίμημα, που συνιστά αποτέλεσμα σκέψης, αποφασιστικότητας και αυτόβουλης αντίδρασης, το οποίο ωθεί τα πράγματα σε αλλαγές. Ενώ, από την άλλη, υπάρχει το «όχι» των άγονων και κακόπιστων ανθρώπων, οι οποίοι μη έχοντας να προσφέρουν κάτι, αρνούνται τα πάντα, με τρόπο που παρεμποδίζει την εξέλιξη.
[Λέξεις: 70]
 
ΘΕΜΑ 2
Ερώτημα 1^ο
Στο Κείμενο 2 ο συγγραφέας φαίνεται να παίρνει θέση υπέρ των γονέων ή να δικαιολογεί τη συμπεριφορά των νέων; Απάντησε σε 50 περίπου λέξεις με σχετικές αναφορές από το κείμενο (δεν λαμβάνονται υπόψη στη ζητούμενη έκταση).
Μονάδες 15
 
Ο συγγραφέας δικαιολογεί τη συμπεριφορά των νέων, εφόσον τη θεωρεί ίδιον της μεταβατικής εφηβικής περιόδου. Λαμβάνει, έτσι, επικριτική θέση απέναντι στους γονείς εκείνους που αγνοούν το γεγονός ότι διαχρονικά οι έφηβοι επιδιώκουν «να αποκτήσουν την αυτονομία τους και να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους». Εκεί, επομένως, που ένας γονιός θα όφειλε να επιδείξει υποστηρικτική στάση απέναντι στο έφηβο παιδί του, τείνουν να υπάρχουν πολλοί «γονείς που δεν ανέχονται την εξέγερση της εφηβείας». Η απουσία κατανόησης, ωστόσο, λειτουργεί αρνητικά, διότι ενισχύει και εντείνει την εφηβική αντίδραση απέναντι στην «πατρική κηδεμονία».
 
Ερώτημα 2^ο
Στη 2^η παράγραφο του Κειμένου 2 ο συγγραφέας διατυπώνει μία θέση. Ποια είναι  αυτή (μονάδες 4) και σε ποιον βαθμό την τεκμηριώνει με πειστικό τρόπο (μονάδες 6);
Μονάδες 10
 
Ο ισχυρισμός του γράφοντος είναι πως, όταν οι γονείς δεν αποδέχονται τη φυσιολογική προσπάθεια των έφηβων παιδιών τους να διεκδικήσουν την αυτονομία τους, τείνουν να ασκούν πίεση, προκειμένου να τούς επιβάλουν τη θέλησή τους. Η πίεση αυτή, ωστόσο, έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, εφόσον ενισχύει την αντίδραση των εφήβων.
Ο γράφων τεκμηριώνει με επαρκώς πειστικό τρόπο τον ισχυρισμό του, καθώς αξιοποιεί παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, οικεία στους περισσότερους αναγνώστες. Οι έφηβοι έχουν την τάση να υιοθετούν διαφορετική στάση από εκείνη που επιθυμούν οι γονείς τους, με βασικό στόχο να διατρανώσουν τη θέλησή τους για μια αυτόνομη πορεία. Έτσι, αν οι γονείς επιμένουν, για παράδειγμα, στο πόσο σημαντική είναι η σεμνή ενδυμασία, είναι πάρα πολύ πιθανό να εξωθήσουν το έφηβο παιδί τους στην υιοθέτηση ακραίων ενδυματολογικών επιλογών.
 
Ερώτημα 3^ο
α. Να εντοπίσεις τρεις τρόπους (γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα, οργάνωση παραγράφου) με τους οποίους ο συγγραφέας στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 προσπαθεί να ενισχύσει τη θέση του. (μονάδες 6)
 
Ο συγγραφέας προκειμένου να αναδείξει τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο φωτισμένο «όχι» που οδηγεί σε ουσιαστικές εξελίξεις και στο αντιπαραγωγικό και άγονο «όχι» αξιοποιεί ποικίλες γλωσσικές επιλογές και εκφραστικά μέσα.
-        Σε πρώτο επίπεδο ο συγγραφέας οργανώνει την παράγραφό του με σύγκριση – αντίθεση (σχήμα άρσης-θέσης «δεν πρόκειται για το όχι του αντιρρησία», «Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό…»), προκειμένου να τονίσει τις καίριες διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις δύο στάσεις, οι οποίες, αν και έχουν ως σημείο αναφοράς το «όχι», διαφέρουν πλήρως μεταξύ τους.
-        Ο συγγραφέας αξιοποιεί μια παραστατική παρομοίωση («καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους»), παρομοιάζοντας τους «στέρφους» και «πικρόχολους» ανθρώπους που στρέφονται στην αδιάκοπη άρνηση, μη έχοντας άλλο τρόπο να διαμορφώσουν το πεπρωμένο τους, με τα σκυλιά που γαβγίζουν συνεχώς. Με αυτό τον τρόπο γίνεται αντιληπτό πως ο «θόρυβος» εκείνων που αρνούνται καθετί συνιστά τη μόνη επιλογή για να δηλώσουν την ύπαρξή τους, αφού επί της ουσίας δεν κάνουν και δεν προσφέρουν τίποτα.
-        Ο συγγραφέας αξιοποιεί σειρά επιθέτων και ουσιαστικών αρνητικής σημασίας, ώστε να προσδιορίσει και να τονίσει τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που αρνούνται κάθε προσπάθεια αλλαγής ή εξέλιξης («αντιρρησίας», «αρνητικός τύπος», «απαράγωγος», «στέρφοι», «πικρόχολοι», «κακόπιστοι»).
-        Αξιοποιεί, από την άλλη, ένα ασύνδετο σχήμα, προκειμένου να επισημάνει την ιδιαίτερη αξία του «όχι», όταν αυτό προκύπτει συνειδητά και ύστερα από βαθιά σκέψη («το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο “όχι”»).
-        Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί, επίσης, ενεστώτα, αναφερόμενος στους άγονους αντιρρησίες («πολεμάει κι απαρνιέται»), προκειμένου να υποδηλώσει τη διάρκεια και τη διαχρονικότητα του εν λόγω προβλήματος.
 
β. Να μετασχηματίσεις στη 2^η παράγραφο του Κειμένου 1 τη φράση «…η Ιστορία προχωρεί με το “όχι”, δεν προχωρεί με το “ναι”», ώστε από μεταφορική λειτουργία ο λόγος να γίνει κυριολεκτικός. (μονάδες 4)
Μονάδες 10
 
«…η Ιστορία εξελίσσεται με την αμφισβήτηση, όχι με τον συμβιβασμό»
 
ΘΕΜΑ 3
Να ερμηνεύσεις την ψυχική διάθεση του ήρωα του ποιήματος αξιοποιώντας τρεις σχετικούς κειμενικούς δείκτες. Παράλληλα, να εκφράσεις τη συμφωνία ή τη διαφωνία σου με την παραδοχή στην οποία καταλήγει στο Κείμενο 3. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Ο Μύρων, ο ήρωας του ποιήματος, οδηγείται με αίσθημα απογοήτευσης και θλίψης στο συμπέρασμα πως δεν υπήρξε ποτέ νέος, αφού ποτέ δεν παρασύρθηκε από τα συναισθήματα της στιγμής, για να νιώσει τη χαρά ή τη συγκίνηση. Με το οξύμωρο σχήμα που προκύπτει από την ηλικία του ήρωα («Στα είκοσί του χρόνια») και την πεποίθηση που εκφράζει («Δεν είμαι νέος πια»), καθίσταται εμφανής η εσωτερική του απόγνωση, εφόσον σπεύδει να αναγνωρίσει το τέλος της νεότητάς του, ενώ βρίσκεται ακόμη στην ακμή αυτής της περιόδου. Η πεποίθησή του, ωστόσο, τεκμηριώνεται από τον ίδιο με βάση τη συναισθηματική του αδιαφορία απέναντι σε ερεθίσματα που θα συγκινούσαν οποιονδήποτε άλλο νέο άνθρωπο. Η εικόνα ενός μωρού στο λιπόσαρκο στήθος της μητέρας του, δεν προκάλεσε καμία συγκίνηση στον ήρωα, όπως δεν τον επηρέασε μήτε η ακουστική εικόνα που διαμορφώνεται από «τις ρόδες των τσιγγάνικων κάρων», έστω κι αν γνώριζε πως κατέφταναν με τους «έξαλλους θιάσους» τους, για να διασκεδάσουν τον κόσμο. Όπως προκύπτει, άλλωστε, από το σχήμα αντίθεσης («το τραγούδι της αγάπης», «μ’ εκνευρίζανε»), ο ήρωας ουδέποτε ένιωσε τη γοητεία της συναισθηματικής παρόρμησης και ουδέποτε επέτρεψε στον εαυτό του τη χαρά του αυθορμητισμού.
Η παραδοχή του ήρωα, πως δεν υπήρξε νέος ποτέ, αν και σαφώς ενέχει στοιχεία υπερβολής, δεν είναι στην περίπτωσή του εντελώς ανακριβής. Η νεότητα γενικότερα και η εφηβεία ειδικότερα διακρίνονται για την ένταση των συναισθημάτων, για την επικράτησή τους έναντι της λογικής και για τον πηγαίο αυθορμητισμό. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο ήρωας του ποιήματος δεν βίωσε επαρκώς την πραγματική φύση της νεανικής του ηλικίας.
 
ΘΕΜΑ 4
Σε ένα δικό σας άρθρο, έκτασης 350-400 λέξεων, να αιτιολογήσετε σε τι αποσκοπεί η αρνητική στάση των εφήβων σε προσωπικό επίπεδο, καθώς και πώς επιδρά, όταν εκτείνεται στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Θεωρείτε πως η αντίδραση αυτή λειτουργεί επωφελώς ή όχι για το κοινωνικό σύνολο;
Το κείμενό σας να βασίζεται σε επιχειρήματα, για τη διαμόρφωση των οποίων καλείστε να αξιοποιήσετε τα Κείμενα 1 & 2.
Μονάδες 30  
 
1^ο ζητούμενο: Σε τι αποσκοπεί η αρνητική στάση των εφήβων σε προσωπικό επίπεδο;
-        Η τάση των εφήβων να «εξεγείρονται» και να υιοθετούν μια αρνητική στάση απέναντι στον έλεγχο των γονιών τους έχει ως βασικό στόχο τη διεκδίκηση της προσωπικής τους αυτονομίας, καθώς η εφηβική ηλικία σηματοδοτεί τη σταδιακή μετάβαση στην ενηλικίωση. Οι έφηβοι επιχειρούν να διευρύνουν τα όρια της ελευθερίας τους, περιορίζοντας τον ασκούμενο από τους γονείς τους έλεγχο, προκειμένου να δοκιμάσουν το κατά πόσο είναι σε θέση να λειτουργήσουν αυτόνομα και με επαρκή ωριμότητα, ώστε να μη χρειάζονται τη συνεχή στήριξη των γονιών τους.
-        Η εφηβεία εμπεριέχει την «επαναστατική» διάθεση, η οποία, ωστόσο, δεν εκδηλώνεται κατ’ ανάγκη με έντονο τρόπο. Το πώς θα εκδηλωθεί η επαναστατικότητα των εφήβων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα διαχειριστούν τη μεταβατική αυτή περίοδο οι γονείς. Η δική τους ετοιμότητα να ανταποκριθούν εγκαίρως στο αίτημα των εφήβων για μεγαλύτερα όρια ελευθερίας αποτρέπει συχνά τις εντάσεις στη συμπεριφορά των εφήβων,  εφόσον διαπιστώνουν πως έχουν την εμπιστοσύνη και τη στήριξη των γονιών τους. Όταν, όμως, οι γονείς δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία του κρίσιμου αιτήματος για περισσότερη ανεξαρτησία και επιδιώκουν να διατηρήσουν με αυστηρότητα τον έλεγχο των εφήβων, τότε η αντίδραση και η εριστική διάθεση συνιστούν αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς οι έφηβοι αισθάνονται πως οι γονείς τους δεν επιδεικνύουν κατανόηση και συμπαράσταση στην απαιτητική αυτή περίοδο της ζωής τους.
-        Ο αρνητισμός των εφήβων δεν συνδέεται πάντοτε μόνο με την ανάγκη τους για περισσότερη ελευθερία, διότι η συμπεριφορά αυτή ενδέχεται να επιμένει ακόμη κι αν έχουν αποκτήσει ευρύτερα όρια ελεύθερης δράσης. Πρόσθετη εσωτερική ανάγκη της εφηβικής ηλικίας είναι η διαμόρφωση μιας προσωπικής ταυτότητας με ένα προσωπικό πλαίσιο πεποιθήσεων και επιδιώξεων. Μια ανάγκη που συχνά ασκεί ιδιαίτερη πίεση στον έφηβο, ιδίως όταν δεν έχει προηγηθεί η κατάλληλη προεργασία, ώστε να είναι έτοιμος να ανταποκριθεί. Ένας ανέτοιμος έφηβος, ο οποίος αδυνατεί να προσδιορίσει τον ιδεατό εαυτό του και δεν γνωρίζει πώς να διακρίνει τις ποιότητες εκείνες που ταιριάζουν περισσότερο στον ίδιο, καταλήγει να βρίσκεται σε σύγχυση και, κατ’ επέκταση, σε μια παρατεταμένη περίοδο εσωτερικής αναζήτησης με ποικίλες εναλλαγές στη συμπεριφορά και στις υιοθετούμενες στάσεις. Ο έφηβος περιέρχεται σε μια κατάσταση εκνευρισμού και συνεχούς αρνητισμού απέναντι σε υποδεικνυόμενες από τους γονείς αξίες ή επιδιώξεις, διότι δεν μπορεί να εντοπίσει από μόνος του τις κατάλληλες απαντήσεις σχετικά με το ποιος είναι και τι επιθυμεί στη ζωή του.
 
2^ο ζητούμενο: Πώς επιδρά η αρνητική στάση των εφήβων, όταν εκτείνεται στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Λειτουργεί η αντίδραση αυτή επωφελώς ή όχι για το κοινωνικό σύνολο;
-        Η αρνητική στάση των εφήβων δεν περιορίζεται πάντοτε στο πλαίσιο του οικογενειακού περιβάλλοντος, δοθέντος πως οι έφηβοι ενδέχεται είτε να επιδεικνύουν αντίδραση απέναντι σε κάθε μορφή «εξουσίας» είτε να εκδηλώνουν απορριπτική στάση απέναντι σε κοινωνικά πρότυπα ή αξίες που οι ίδιοι τα θεωρούν παρωχημένα.
-        Όταν οι έφηβοι εκλαμβάνουν κάθε μορφή ασκούμενου ελέγχου από τους ενήλικες ως κάτι αρνητικό για τους ίδιους, τότε η εκδήλωση αυτής της συμπεριφοράς στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις, καθώς ενδέχεται να τους οδηγήσει σε παραβατικές ή επιθετικές αντιδράσεις. Η αδυναμία των εφήβων να κατανοήσουν εγκαίρως πως η ατομική ελευθερία δεν ισοδυναμεί με την απουσία κάθε ελέγχου, τούς παρασύρει σε μια άνευ νοήματος προσπάθεια αντίδρασης ακόμη και απέναντι σε θεσμούς και αρχές που έχουν εδραιωθεί προκειμένου να διασφαλίζεται η ελευθερία και η ασφάλεια για το σύνολο των πολιτών. Η εσφαλμένη πεποίθηση των εφήβων πως μπορούν να κάνουν «ό,τι θέλουν», χωρίς να λογοδοτούν σε κανέναν, έχει σαφώς επιζήμια επίδραση στο κοινωνικό σύνολο, ιδίως όταν λαμβάνει τη μορφή αγενούς ή απειλητικής συμπεριφοράς απέναντι σε άλλα άτομα, όταν έχει ως αποτέλεσμα τη φθορά ξένης περιουσίας ή όταν καταλήγει εν γένει σε παράνομες πράξεις.
-        Η αντίδραση, από την άλλη, των εφήβων απέναντι σε παρωχημένα πρότυπα και αξίες ενδέχεται να έχει επωφελή επίδραση στο κοινωνικό σύνολο, αν στρέφεται πράγματι απέναντι σε αξίες που δεν συμβαδίζουν πια με τον δημοκρατικό τρόπο ζωής και με τον σεβασμό απέναντι σε όλους τους πολίτες. Όταν οι έφηβοι εντοπίζουν ορθώς κάποια παρωχημένα στερεότυπα ή διακρίσεις που συνεχίζουν να υπάρχουν στην κοινωνική καθημερινότητα, τότε η ένθερμη προσπάθειά τους να αλλάξουν τη νοοτροπία των ανθρώπων γύρω τους, μπορεί να λειτουργήσει επωφελώς. Σε μια τέτοια περίπτωση οι έφηβοι δρουν ως υπεύθυνοι μελλοντικοί πολίτες, υποδεικνύοντας στους υπόλοιπους κατάλοιπα ξεπερασμένων αντιλήψεων ή πρακτικές που δεν ανταποκρίνονται πια στα επιδιωκόμενα πρότυπα του σύγχρονου κόσμου. Η κριτική των εφήβων είναι τότε σαφώς καλοδεχούμενη, εφόσον έχουν την ευαισθησία και το οξυμμένο κριτήριο που απαιτείται, προκειμένου να εντοπίσουν δυσαρμονίες, τις οποίες οι ενήλικες είτε δεν είναι σε θέση να τις διακρίνουν είτε τις έχουν αποδεχτεί ως κάτι το παγιωμένο και δεν έχουν τη διάθεση να επιδιώξουν την απάλειψή τους.

  «Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».