Τίτος Πατρίκιος «Ιστορία του λαβύρινθου»

Dominic Schroeyers

 
Τίτος Πατρίκιος «Ιστορία του λαβύρινθου»
 
Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Η πύλη των λεόντων (2002), που αποτελείται από πέντε αρχαιόθεμα ποιήματα. O ποιητής χρησιμοποιεί εδώ τη μυθική μέθοδο, όπου σύμβολα και αρχαίοι μύθοι ευρύτερα γνωστοί συσχετίζονται έντεχνα με σύγχρονες καταστάσεις, πρόσωπα και συναισθήματα. O Τίτος Πατρίκιος αναφέρεται ειδικά στη μέθοδο αυτή με τους στίχους «φιλοδοξώντας να ξαναπλάσουν και να παίξουν το παλιό δράμα προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα».
 
Απ’ όταν ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο*
ο λαβύρινθος εγκαταλείφθηκε, απολύθηκαν οι φύλακες
με τον καιρό γκρεμίστηκε η οροφή του
βγήκαν στο φως οι τρομεροί διάδρομοι
οι αίθουσες για τα βασανιστήρια, την ανθρωποφαγία
οι στοές με τις κρυμμένες εφευρέσεις
τους καταχωνιασμένους θησαυρούς
πέσανε οι τοίχοι, μείναν μόνο τα χνάρια*
από περίπλοκα χαράγματα πάνω στη γη.
Όμως προσομοιώσεις λαβυρίνθων, σκοτεινές κατασκευές
δεν έπαψαν να χτίζονται με νέα υλικά
με καινούρια τέρατα, θύματα, ήρωες, ηγεμόνες,
φτιάχνονται προπαντός λαβύρινθοι με λέξεις
κάθε χρονιά μπαίνουν μέσα τους νέες φουρνιές
αγόρια και κορίτσια, με φόβο μαζί και αψηφισιά
για τις παγίδες, τις καταπακτές, τ’ αδιέξοδα
φιλοδοξώντας να ξαναπλάσουν και να παίξουν
το παλιό δράμα προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα
δίνοντας στους κύριους ρόλους τα ίδια ονόματα
Μίνωας, Πασιφάη, Μινώταυρος, Αριάδνη,*
Δαίδαλος,* Ίκαρος,* Θησέας.
 
Τ. Πατρίκιος, Η πύλη των λεόντων,
Διάττων
 
* Μινώταυρος: νόθος γιος του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα και της γυναίκας του Πασιφάης, η οποία, παραπλανημένη από τους θεούς, ενώθηκε με τον ιερό ταύρο του Απόλλωνα και γέννησε ένα τέρας (μισό άνθρωπο και μισό ταύρο), που τρεφόταν με ανθρώπινο κρέας. Σύμφωνα με το μύθο ο Θησέας σκότωσε το Μινώταυρο και απάλλαξε τους Αθηναίους από το φόρο του αίματος των νέων ανθρώπων που ήταν υποχρεωμένοι να στέλνουν στο Μίνωα * μείναν μόνο τα χνάρια: η φράση παραπέμπει στα ερείπια της Κνωσού και της Φαιστού στην Κρήτη. Όπως προκύπτει από τις ανασκαφές των προελληνικών ακροπόλεων στα υπόγειά τους, υπήρχαν δωμάτια και «τυφλοί» διάδρομοι (που δεν οδηγούσαν πουθενά), όπου ίσως πραγματοποιούνταν ανθρωποθυσίες * Αριάδνη: η κόρη του Μίνωα που βοήθησε το Θησέα να βρει την έξοδο του λαβύρινθου * Δαίδαλος: σπουδαίος τεχνίτης, που έχτισε τα παλάτια του Μίνωα και το λαβύρινθο * Ίκαρος: γιος του Δαίδαλου. Σύμφωνα με το μύθο έπεσε στο Ικάριο πέλαγος, στην προσπάθειά του να πετάξει με τον πατέρα του μακριά από την Κρήτη
 
Ο Τίτος Πατρίκιος αξιοποιεί τον μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου προκειμένου να επισημάνει την ύπαρξη στην εποχή μας επικίνδυνων παγίδων για τους νέους, οι οποίοι οδηγούνται σε αυτές χειραγωγούμενοι από ανθρώπους που εκμεταλλεύονται την παρορμητική φύση των νέων και τη θέλησή τους να πετύχουν κάτι σπουδαίο. Οι σύγχρονες αυτές παγίδες οικοδομούνται, σύμφωνα με τον ποιητή, κυρίως με λέξεις, γεγονός που υποδηλώνει την αναφορά σε «γοητευτικές» ιδεολογίες και θεωρίες μέσω των οποίων οι ενορχηστρωτές της παγίδευσης προσηλυτίζουν τους νέους και τους χρησιμοποιούν ως πιόνια για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Όπως, μάλιστα, δηλώνει ο τίτλος του ποιήματος «Ιστορία του λαβύρινθου», ο ποιητής επιχειρεί να συσχετίσει τον μυθικό λαβύρινθο με τις σύγχρονες νοητικές κατασκευές που αποπροσανατολίζουν τους νέους, τούς μπερδεύουν και τους καθιστούν υποχείρια άλλων.
 
«Απ’ όταν ο Θησέας σκότωσε τον Μινώταυρο
ο λαβύρινθος εγκαταλείφθηκε, απολύθηκαν οι φύλακες
με τον καιρό γκρεμίστηκε η οροφή του
βγήκαν στο φως οι τρομεροί διάδρομοι
οι αίθουσες για τα βασανιστήρια, την ανθρωποφαγία
οι στοές με τις κρυμμένες εφευρέσεις
τους καταχωνιασμένους θησαυρούς
πέσανε οι τοίχοι, μείναν μόνο τα χνάρια
από περίπλοκα χαράγματα πάνω στη γη.»
 
Με το πρώτο μέρος του ποιήματος το ποιητικό υποκείμενο κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν, για να παρουσιάσει τα πρόσωπα που λειτουργούν ως σύμβολα στη δική του σύνθεση. Η ηρωική παρέμβαση του Θησέα σηματοδοτεί τη δολοφονία του Μινώταυρου και την απαλλαγή της Αθήνας από την υποχρέωση να θυσιάζει ετησίως επτά νέους και επτά νέες στο μυθικό αυτό τέρας. Ό,τι ακολούθησε υπήρξε το ξεσκέπασμα της θανάσιμης παγίδας και η πλήρης εγκατάλειψή της, αφού πλέον είχε βρεθεί ο τρόπος να κατανικηθεί. Από τη στιγμή που ο Θησέας με τη βοήθεια της Αριάδνης κατόρθωσε να κινηθεί μέσα στον λαβύρινθο και να βγει από αυτόν, ο λαβύρινθος δεν είχε πια χρησιμότητα. Εγκαταλείφθηκε, έπαψαν να απασχολούνται άτομα για τη φύλαξή του και στην πορεία γκρεμίστηκε η οροφή του αποκαλύπτοντας τις μυστικές πτυχές του.
Με το γκρέμισμα της οροφής μπορούσε πλέον καθένας να δει τους άλλοτε επίφοβους διαδρόμους, να αντιληφθεί το πώς παγίδευαν τους νέους, καθώς και να εντοπίσει τις αίθουσες, όπου οι νέοι βασανίζονταν και θυσιάζονταν. Ο λαβύρινθος ήταν πια ανοιχτός σε όλους, για να μελετήσουν και να κατανοήσουν το περίπλοκο της συγκρότησής τους. Μπορούσαν, ακόμη, οι άνθρωποι να δουν τους χώρους, στους οποίους ο Μίνωας έκρυβε τους θησαυρούς του. Κατέστη, έτσι, εφικτό να «έρθει στο φως», να αποκαλυφθεί και να γίνει αντικείμενο μελέτης μια καλοφτιαγμένη παγίδα για τους νέους. Σταδιακά, μάλιστα, η παγίδα αυτή καταστράφηκε τελείως, αφήνοντας μόνο περίπλοκα χνάρια στο έδαφος, για να θυμίζουν στους μεταγενέστερους το τρομακτικό του εγκλωβισμού των νέων, αλλά παράλληλα και το εφικτό της παγίδευσής τους.
 
«Όμως προσομοιώσεις λαβυρίνθων, σκοτεινές κατασκευές
δεν έπαψαν να χτίζονται με νέα υλικά
με καινούρια τέρατα, θύματα, ήρωες, ηγεμόνες,
φτιάχνονται προπαντός λαβύρινθοι με λέξεις
κάθε χρονιά μπαίνουν μέσα τους νέες φουρνιές
αγόρια και κορίτσια, με φόβο μαζί και αψηφισιά
για τις παγίδες, τις καταπακτές, τ’ αδιέξοδα
φιλοδοξώντας να ξαναπλάσουν και να παίξουν
το παλιό δράμα προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα
δίνοντας στους κύριους ρόλους τα ίδια ονόματα
Μίνωας, Πασιφάη, Μινώταυρος, Αριάδνη,
Δαίδαλος, Ίκαρος, Θησέας.»
 
Από το παρελθόν ο ποιητής περνά στο παρόν με συνεκτικό δεσμό τον λαβύρινθο ως σύμβολο των τεχνασμάτων εκείνων που χρησιμοποιούνται για να παγιδεύουν τους νέους. Το γκρέμισμα του μυθικού λαβύρινθου δεν απέτρεψε τις προσπάθειες εκμετάλλευσης των νέων, αντιθέτως αποτέλεσε το έναυσμα για τη συνεχή δημιουργία νέων, διαφορετικών, πιο περίτεχνων λαβύρινθων, με απώτερο στόχο σταθερά το δυναμικότερο τμήμα του πληθυσμού, τους νέους. Οι νέες «κατασκευές», που αναπαριστώντας τη λειτουργία ενός λαβύρινθου επιδιώκουν τον εγκλωβισμό των νέων, δεν έχουν κατ’ ανάγκη υλική υπόσταση∙ το δομικό τους υλικό είναι πρωτίστως οι λέξεις. Με τις λέξεις διαμορφώνονται, για παράδειγμα, κομματικές ιδεολογίες, στις οποίες προσηλυτίζονται οι νέοι, φανατίζονται και ακολούθως τίθενται στην υπηρεσία μιας αδιάκοπης προπαγάνδας, αλλά και μιας ιδεοληπτικής αποστολής να εκμηδενίσουν τον «εχθρό», την αντίπαλη κομματική ταυτότητα και ιδεολογία.
Με τις λέξεις διαμορφώνονται από επίδοξους εκμεταλλευτές, όπως προβλέπει ο ρόλος του Μίνωα, ποικίλες ιδεολογίες με τη συνδρομή ικανών χειραγωγών, όπως κατ’ αντιστοιχία λειτούργησε στο παρελθόν ο Δαίδαλος, ώστε να διασφαλίζεται η διαρκώς τροφοδοτούμενη επιστράτευση και παγίδευση νέων. Με τις νέες αδιέξοδες «αποστολές» να κυμαίνονται από τις δίχως βάση προσπάθειες επιβολής μιας άναρχης βίωσης έως τη βίαιη και με αυτοθυσία στήριξη τρομοκρατικών ενεργειών. Οι νέοι αψηφούν τον φόβο, για να αποδείξουν τη γενναιότητά τους, υποκινούμενοι ωστόσο από «σκοτεινά» κέντρα που έχουν δικά τους συμφέροντα να προωθήσουν. Προκύπτει, έτσι, μια ενορχηστρωμένη επιστράτευση νέων που έχουν φανατιστεί, με αποτέλεσμα να πλάθεται εκ νέου το παλιό δράμα με νέο όμως πλαίσιο σύμφωνα με τις τρέχουσες επιδιώξεις.
Ο καινούριος «ηρωικός» Θησέας ενδέχεται να είναι προσηλυτισμένος σε μια ανούσια ιδεολογία και να είναι πεπεισμένος πως θα κατανικήσει τον αντίπαλο, τον υποτιθέμενο Μινώταυρο, έστω κι αν στην πραγματικότητα λειτουργεί ως άβουλη, χειραγωγούμενη μαριονέτα. Στη σκέψη, βέβαια, των παγιδευμένων νέων ο «αντίπαλος» είναι ο «κακός», όπως τους έχουν κάνει να πιστεύουν, γι’ αυτό και πρέπει να τον εξουδετερώσουν με κάθε τρόπο. Κινούνται, έτσι, με αποφασιστικότητα και με αίσθηση «καθήκοντος», χωρίς να αντιλαμβάνονται πως θυσιάζονται για κάτι -για μια ιδεολογία- που διόλου δεν τους ωφελεί. Οι νέοι λαβύρινθοι, άλλωστε, είναι παγίδες της σκέψης και του μυαλού∙ αλλοιώνουν την πραγματικότητα και στρέφουν τους νέους ακόμη και ενάντια σε ό,τι συνιστά το θεμέλιο της κοινωνίας τους, όπως είναι η οικογένεια, οι νόμοι και η κοινωνική συνοχή.    
Ο Μίνωας, η κόρη του Αριάδνη, η σύζυγός του Πασιφάη, η οποία έσμιξε με τον ταύρο του Ποσειδώνα και γέννησε τον Μινώταυρο∙ ο Δαίδαλος -σχεδιαστής του λαβύρινθου- κι ο γιος του Ίκαρος, που παρασύρθηκε από τις ίδιες τις κατασκευές του πατέρα του και σκοτώθηκε, υπήρξαν όλα πρόσωπα του μύθου. Οι παγίδες, ωστόσο, για τους νέους, αν και όχι πάντοτε εμφανείς, είναι υπαρκτές και παρασύρουν πολλούς σε επιζήμιες για τους ίδιους επιλογές.