Άγγελος Σικελιανός «Γιατί βαθιά μου δόξασα»

Bill and Linda Tiepelman
 
Άγγελος Σικελιανός «Γιατί βαθιά μου δόξασα»
 
O Σικελιανός στο δοξαστικό αυτό ποίημα βιώνει ένα μυστικό συναίσθημα χαράς και αλληλεγγύης. Η συναισθηματική του αυτή διάθεση ενδυναμώνει την υψηλή ποιητική του πνοή και τον συμφιλιώνει ακόμα και με τον ακαταμάχητο εχθρό του ανθρώπου, το θάνατο. Το ποίημα δημοσιεύτηκε το 1938.
 
Γιατί βαθιά μου δόξασα και πίστεψα τη γη
και στη φυγή δεν άπλωσα τα μυστικά φτερά μου,
μα ολάκερον ερίζωσα το νου μου στη σιγή,
να που και πάλι αναπηδά στη δίψα μου η πηγή,
πηγή ζωής, χορευτική πηγή, πηγή χαρά μου…
 
Γιατί ποτέ δε λόγιασα το πότε και το πώς,
μα εβύθισα τη σκέψη μου μέσα στην πάσαν ώρα,
σα μέσα της να κρύβονταν ο αμέτρητος σκοπός,
να τώρα που, ή καλοκαιριά τριγύρα μου είτε μπόρα,
λάμπ’ η στιγμή ολοστρόγγυλη στο νου μου σαν οπώρα*,
βρέχει απ’ τα βάθη τ’ ουρανού και μέσα μου ο καρπός!…
 
Γιατί δεν είπα: «Εδώ η ζωή αρχίζει, εδώ τελειώνει…»
μα «Αν είν’ η μέρα βροχερή, σέρνει πιο πλούσιο φως…
μα κι ο σεισμός βαθύτερη τη χτίση θεμελιώνει,
τι ο ζωντανός παλμός της γης που πλάθει είναι κρυφός…»
να που, ό,τι στάθη εφήμερο*, σα σύγνεφο αναλιώνει*,
να που κι ο μέγας Θάνατος μου γίνηκε αδερφός!…
 
Ά. Σικελιανός, Λυρικός βίος, τόμ. 2, Ίκαρος
 
*οπώρα: φρούτο *εφήμερο: πρόσκαιρο *αναλιώνει: διαλύεται
 
Στο πλαίσιο του ποιήματος αναδεικνύεται η σημασία που έχει για την πληρέστερη βίωση της ζωής η διάθεση του ατόμου να εκτιμά κάθε στιγμή του παρόντος, χωρίς να δυσανασχετεί για τις όποιες πρόσκαιρες ή διαρκέστερες αντιξοότητες. Η αρμονική επαφή με τη φύση, η πίστη στην αξία του παρόντος και η αίσθηση πως κάθε πτυχή της φύσης ενέχει βαθιά σοφία διασφαλίζουν στον ποιητή διαρκή αίσθηση χαράς και τον λυτρώνουν από τον φόβο του θανάτου.
 
«Γιατί βαθιά μου δόξασα και πίστεψα τη γη
και στη φυγή δεν άπλωσα τα μυστικά φτερά μου,
μα ολάκερον ερίζωσα το νου μου στη σιγή,
να που και πάλι αναπηδά στη δίψα μου η πηγή,
πηγή ζωής, χορευτική πηγή, πηγή χαρά μου…»
 
Σε κάθε στροφή του ποιήματος ο Άγγελος Σικελιανός παρουσιάζει το αίτιο («Γιατί») και το αποτέλεσμα («να που») του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζει τη ζωή, φανερώνοντας τα οφέλη που αποκομίζει από την προσέγγιση που ακολουθεί. Μια πρώτη συνειδητή επιλογή του ποιητή είναι η βαθιά εμπιστοσύνη στη γη -στη φύση- και η βαθιά εκτίμηση απέναντί της∙ την δοξάζει, την πιστεύει και αναγνωρίζει την εσωτερική της σοφία, γι’ αυτό και δεν επιδιώκει ποτέ να απομακρυνθεί από κοντά της. Αν ένιωθε πως η φύση δεν ήταν σε θέση να του προσφέρει ό,τι είχε ανάγκη ίσως αυτό να τον ωθούσε να αναζητήσει κάπου αλλού παραμυθία, απλώνοντας τα «μυστικά φτερά» του. Αντιθέτως, χάρη στη βαθιά πίστη του στη φύση παρέμεινε σταθερά κοντά της, «ριζώνοντας» τη σκέψη του στη σιωπή της κι έλαβε τελικά ως ανταμοιβή μια διαρκή πηγή χαράς και ευδαιμονίας. Κάθε φορά που «διψά», που έχει την ανάγκη να βρει ένα εσωτερικό κίνητρο για να συνεχίσει, η φύση του προσφέρει απλόχερα ζωοποιό -και κατ’ επέκταση δημιουργική- δύναμη, μια αίσθηση βαθιάς αγάπης για τη ζωή και συναισθήματα ουσιαστικής και διαρκούς χαράς.
Ο ποιητής δεν χρειάζεται να αναζητήσει σε κάποιον εξωγενή παράγοντα τη χαρά, αφού η επαφή του με τη φύση και η αρμονική σχέση μαζί της του προσφέρει όσα έχει ανάγκη. Τον κινητοποιεί, τον αναζωογονεί και του χαρίζει μια αστείρευτη πηγή ευδαιμονίας.
 
«Γιατί ποτέ δε λόγιασα το πότε και το πώς,
μα εβύθισα τη σκέψη μου μέσα στην πάσαν ώρα,
σα μέσα της να κρύβονταν ο αμέτρητος σκοπός,
να τώρα που, ή καλοκαιριά τριγύρα μου είτε μπόρα,
λάμπ’ η στιγμή ολοστρόγγυλη στο νου μου σαν οπώρα,
βρέχει απ’ τα βάθη τ’ ουρανού και μέσα μου ο καρπός!…»
 
Ο ποιητής δεν αφέθηκε ποτέ στη φθοροποιό δύναμη της αδημονίας∙ δεν ταλαιπώρησε ποτέ τον εαυτό του με τη μάταιη σκέψη πότε θα συμβεί κάτι το επιθυμητό και πώς θα επιτευχθεί αυτό. Προτίμησε να αφιερώνει τη σκέψη του ολόψυχα στην κάθε στιγμή της ζωής του, σαν να βρισκόταν μέσα σε αυτή ο απόλυτος κάθε φορά στόχος του. Έτσι, με το να εκτιμά κάθε στιγμή, σαν να είχε αναμφισβήτητη αξία, απολαμβάνει τώρα το όφελος του να μην απογοητεύεται με ό,τι κι αν συμβαίνει γύρω του. Τώρα, λοιπόν, είτε έχει καλοκαιρία είτε βρέχει δυνατά ο ποιητής παραμένει ανεπηρέαστος από τις εξωτερικές συνθήκες, καθώς έχει αποκτήσει τη δυνατότητα να βλέπει ολοκάθαρη και λαμπερή την αξία της κάθε στιγμής, σαν ένα θελκτικό φρούτο. Έξω μπορεί να βρέχει αδιάκοπα, μα μέσα του ο ποιητής μπορεί να γευτεί τον καρπό της αφοσίωσής του στην αυτόνομη αξία της κάθε στιγμής.
Ο ποιητής δεν απογοητεύεται αν συμβεί ή δεν συμβεί κάτι, ούτε επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες, εφόσον έχει κατορθώσει να αναγνωρίζει πως κάθε στιγμή της ζωής του έχει την ιδιαίτερη αξία της. Απολαμβάνει, άρα, ο ποιητής κάθε ώρα και κάθε λεπτό της ζωής του, χωρίς να αναλώνεται σε περιττές σκέψεις για το πότε θα συμβεί κάτι άλλο που επιθυμεί.
 
Γιατί δεν είπα: «Εδώ η ζωή αρχίζει, εδώ τελειώνει…»
μα «Αν είν’ η μέρα βροχερή, σέρνει πιο πλούσιο φως…
μα κι ο σεισμός βαθύτερη τη χτίση θεμελιώνει,
τι ο ζωντανός παλμός της γης που πλάθει είναι κρυφός…»
να που, ό,τι στάθη εφήμερο, σα σύγνεφο αναλιώνει,
να που κι ο μέγας Θάνατος μου γίνηκε αδερφός!…
 
Ο ποιητής δεν αντιμετώπισε ποτέ με απελπισία κρίσιμα γεγονότα στην πορεία της ζωής του, μήτε θεώρησε κανένα γεγονός ως απολύτως καθοριστικό για την πορεία των πραγμάτων. Δεν έφτασε, δηλαδή, ποτέ στο σημείο να σκεφτεί πως η ζωή του θα ξεκινήσει πραγματικά, όταν συμβεί κάτι, ή πως η ζωή του θα «τελειώσει», αν συμβεί κάτι άλλο. Αντιμετώπισε με ψυχραιμία και με αίσθηση ευγνωμοσύνης κάθε αλλαγή, εκλαμβάνοντας ως δεδομένο πως η σοφία της φύσης είναι τέτοια, ώστε ουδέποτε επιτρέπει να συμβεί κάτι που να μην έχει κάποιο όφελος ή κάποιο σκοπό. Έτσι, αν η μέρα ήταν βροχερή, την εκτιμούσε, διότι είχε κατά νου πως στη συνέχεια θα φέρει πιο πλούσιο φως, αφού θα καθάριζε ο ουρανός από τα σύννεφα. Ακόμη κι αν συνέβαινε κάποιος σεισμός, δεν τον αντιμετώπιζε με φόβο ή με δυσαρέσκεια, αφού σκεφτόταν πως το φυσικό αυτό φαινόμενο επιτρέπει την πιο στέρεη θεμελίωση του εσωτερικού της γης. Οι εσωτερικές κινήσεις, άλλωστε, της γης και ο αδιάκοπος παλμός της που οδηγούν στη δημιουργία νέων, ισχυρότερων συνεκτικών δεσμών, είναι άγνωστες στους ανθρώπους∙ χρειάζεται, επομένως, να έχουν εμπιστοσύνη στη φύση, ακόμη κι αν κάτι που συμβαίνει μοιάζει φαινομενικά καταστροφικό.
Χάρη, λοιπόν, στην αδιαπραγμάτευτη εμπιστοσύνη του στη φύση ο ποιητής μπόρεσε να ξεπεράσει τον φόβο του τόσο απέναντι στα εφήμερα γεγονότα όσο και απέναντι στον μόνιμο και επίφοβο θάνατο. Κατ’ αυτό τον τρόπο κάθε γεγονός που είναι από τη φύση του προσωρινό, διαλύεται σαν σύννεφο, χωρίς να προκαλεί αναστάτωση ή ανησυχία στον ποιητή. Πολύ περισσότερο, όμως, χάρη στην απόλυτη εμπιστοσύνη του στη σοφία της φύσης ο ποιητής αποκόμισε ένα ουσιωδέστερο όφελος, εφόσον κατανόησε πως ακόμη και ο «μέγας Θάνατος» επιτελεί ένα αναγκαίο και επωφελές για τη φύση και για τους ανθρώπους έργο. Κατόρθωσε, έτσι, ο ποιητής να συμφιλιωθεί με την ιδέα του θανάτου σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τον θεωρεί πλέον αδερφό∙ να τον αντιλαμβάνεται, δηλαδή, ως μια οικεία, φιλική και σύμφυτη κατάσταση, η οποία ως γέννημα της φύσης είναι αγαθή και εξυπηρετεί τους ανθρώπους, έστω κι αν οι ίδιοι δεν κατανοούν πώς.