Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Γλωσσική παιδεία και ποιότητα εκπαίδευσης

Walter Zerla

 
Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Γλωσσική παιδεία και ποιότητα εκπαίδευσης
 
Κείμενο 1
Γλωσσική παιδεία και ποιότητα εκπαίδευσης
 
      Η γλώσσα είναι μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού, αφού χάρη σ’ αυτή ο άνθρωπος ανέπτυξε τον λόγο που αποτελεί τη βάση του πολιτισμού.
     Τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου, κατά τον Wittgestein. Αυτό σημαίνει, γνωρίζω τον κόσμο όσο μου επιτρέπουν οι γλωσσικές μου ικανότητες – επικοινωνώ με τον κόσμο και τα πράγματα στον βαθμό που έχω τις γλωσσικές προϋποθέσεις. Οι δυνατότητες της διάνοιας του ανθρώπου εξαρτώνται από το επίπεδο της γλώσσας που είναι σε θέση να μεταχειρίζεται. Γιατί ο άνθρωπος του οποίου οι γλωσσικές δυνατότητες είναι περιορισμένες δεν μπορεί ούτε να εκφράσει αυτό που σκέπτεται ούτε να σκεφθεί ολοκληρωμένα. Αναγκαστικά, βρίσκεται εγκλωβισμένος μέσα σε ένα στενό και ασφυκτικό γλωσσικό πλαίσιο που δεν του δίνει τη δυνατότητα να σκεφθεί ολόπλευρα και σε βάθος. Η απαιτητική, ποιοτική και αποτελεσματική επικοινωνία είναι ζήτημα που σχετίζεται με τη γλωσσική υποδομή του καθενός. Η γλωσσική καλλιέργεια υπηρετεί και στηρίζει άμεσα και αποτελεσματικά την ανάπτυξη της σκέψης και των πνευματικών δεξιοτήτων του ανθρώπου.
     Ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατόν να μιλήσει κανείς για παιδεία και εκπαίδευση χωρίς να αναφερθεί στη γλώσσα, που είναι φορέας μορφωτικών αγαθών και στην οποία στηρίζεται το εκπαιδευτικό σύστημα. Το επίπεδο της γλωσσικής καλλιέργειας επηρεάζει κατ’ ανάγκη το επίπεδο της παιδείας και της εκπαίδευσης, δεδομένου ότι οι δύο αυτές μορφωτικές διαδικασίες στηρίζονται κατά βάση στον διάλογο, και ο διάλογος στον λόγο, η ποιότητα του οποίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γλωσσική κατάρτιση του καθενός. Αφού, λοιπόν, από τη γλώσσα εξαρτάται η παιδεία και η εκπαίδευση και αφού η παιδεία είναι ένα κοινωνικό αγαθό και ταυτόχρονα δικαίωμα του πολίτη, εξυπακούεται ότι η γλωσσική καλλιέργεια είναι κοινωνικό αγαθό, όρος απαραίτητος τόσο για την πολιτική, κοινωνική, ηθική, αισθητική διαπαιδαγώγηση του πολίτη όσο και για την επιστημονική και επαγγελματική του κατάρτιση.
     Επομένως, η γλώσσα είναι δύναμη παιδευτική, αν καλλιεργείται σωστά και μεθοδικά στη σχολική πράξη. Γιατί γυμνάζει τη σκέψη, διαμορφώνει το πνεύμα και την ηθική ποιότητα, καλλιεργεί το συναίσθημα, αποδεσμεύει τις δυνάμεις της ψυχής, μας φέρνει σε επαφή με την επιστήμη, την τέχνη, την πολιτισμική μας κληρονομιά, με τον άνθρωπο του χθες και τον άνθρωπο του σήμερα, βοηθά τον νέο να δώσει μορφή στις ιδέες και στα οράματα του. Χωρίς υψηλή γλωσσική παιδεία ο νους ατροφεί και περνά στην κατάσταση της πνευματικής υπανάπτυξης. Αν τα σχολικά προγράμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας, τότε σίγουρα η παιδεία μας θα είναι ελλειμματική, αδύναμη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες. Σκεπτόμαστε με λέξεις, επικοινωνούμε με αυτές, υπάρχουμε με άλλα λόγια χάρη σ’ αυτές (cogito, ergo sum / σκέφτομαι, άρα υπάρχω) συνεπώς, όσο καλύτερα είμαστε ασκημένοι στη χρήση της γλώσσας, τόσο αποδοτικότερα την χρησιμοποιούμε.
 
Σωτήρης Γκλαβάς, Διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
 
Κείμενο 2
Πέτρος Αμπατζόγλου «Τι θέλει η κυρία Φρίμαν»
 
Ο Φρίμαν ήταν τριάντα δύο χρονών με σώμα λεπτό, αλλά αγύμναστο. Πρόσωπο χωρίς
ρυτίδες, γιατί ποτέ του δε γελούσε ούτε μόρφαζε. Ήταν συγκρατημένος γενικά στις εκδηλώσεις του, από μια έμφυτη αποστροφή στις έντονες καταστάσεις. Του άρεσε ένα ήσυχο περιβάλλον, ένα δωμάτιο χωρίς κανέναν ήχο –εκτός βέβαια από τη μουσική– κι αυτή όμως στα χαμηλά. Του άρεσε η σιωπή, η μυστική απόλαυση του βιβλίου, που σ’ οδηγεί σε περιπέτειες πάντα μέσα σε σιωπή. Κοσμογονίες γίνονται μέσα στα βιβλία, εσωτερικές αλλά και εξωτερικές συγκρούσεις και συ καθισμένος μέσα στη σιωπή του ειρηνικού σου δωματίου τις απολαμβάνεις, με το χέρι σου να ψαχουλεύει τυφλά για το φλιτζάνι του καφέ που τον πίνεις γουλιά γουλιά. Του άρεσε μια συζήτηση με λεπτές αποχρώσεις, χωρίς οξύτητες, η προσέγγιση σε κάποιο θέμα χωρίς προσβλητική οικειότητα. Διαφωνίες σε επίπεδο ανταλλαγών και χωρίς επιθετικότητα. Δυσπιστούσε στις λέξεις. Είναι θανατηφόρα όπλα, έλεγε. Θέλουν μεγάλη προσοχή. Μοιάζουν με νάρκες θαμμένες σ’ ένα καταπράσινο λιβάδι που ξαφνικά, όπως αμέριμνα περνάς σιγοτραγουδώντας, σε τινάζουν στον αέρα. Οι λέξεις, έλεγε, σε υπονομεύουν, διεισδύουν με πλοκάμια στο σώμα, κυκλοφορούν μέσα στο αίμα και τελικά σε κυριεύουν. Στο τέλος δεν είσαι τίποτα άλλο παρά λέξεις, η σάρκα σου δεν είναι παρά ένας ασκός που περικλείει τις λέξεις, που σ’ εκπροσωπούν, που διαμορφώνουν το χαρακτήρα σου και πεθαίνουν μαζί σου. Έτσι προσεκτικός στις εκφράσεις του μιλούσε σαν χειρουργός που φοβάται το νυστέρι. Χαμογελούσε συχνά όταν μιλούσε, σαν να ήθελε να δώσει θάρρος στο συνομιλητή του, σαν να τον προειδοποιούσε να μην πάρει στα σοβαρά αυτά που έλεγε, πως δεν ήταν παρά μια φιλική επικοινωνία χωρίς αξιώσεις. Αυτό όμως το ευγενικό του χαμόγελο είχε πολλές φορές παρεξηγηθεί. Τον θεωρούσαν είρωνα. Η ευγένειά του, η λεπτότητα στη συμπεριφορά του περνούσε για δειλία – η αλήθεια όμως είναι πως δεν ήταν δειλός, αλλά απέφευγε τις ευθύνες. Ακόμα αυτό το μειδίαμα στο μάθημά του έδινε στους ακροατές την εντύπωση πως δεν τους έπαιρνε στα σοβαρά ή πως θα μπορούσε με καλύτερο ακροατήριο να πει περισσότερα. Έτσι έμοιαζε κάπως σαν να μονολογούσε.
 
Πέτρος Αμπατζόγλου «Τι θέλει η κυρία Φρίμαν», Εκδόσεις Κέδρος, 1995
 
ΘΕΜΑ 1
1^ο υποερώτημα
Να αποδώσετε συνοπτικά το πώς επεξηγεί ο συγγραφέας του Κειμένου 1 στη δεύτερη παράγραφο τη ρήση του Αυστριακού φιλοσόφου Wittgestein ότι «τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου». (50-60 λέξεις)
Μονάδες 10
 
2^ο υποερώτημα
Στην τελευταία παράγραφο ο συγγραφέας του Κειμένου 1 αξιοποιεί τόσο την αιτιολόγηση όσο και το αίτιο-αποτέλεσμα ως τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου. Να προσδιορίσετε σε ποιο σημείο εντοπίζεται η χρήση αιτιολόγησης, καθώς και ένα σημείο χρήσης του αιτίου-αποτελέσματος. Ακολούθως, να εξηγήσετε συνοπτικά σε τι αποσκοπούν αυτοί οι τρόποι ανάπτυξης.
Μονάδες 10
 
3^ο υποερώτημα
Στις ακόλουθες περιόδους του Κειμένου 1 να προσδιορίσετε το είδος σύνταξης (ενεργητική ή παθητική) που αξιοποιεί ο συγγραφέας, να τις μετατρέψετε στο άλλο είδος σύνταξης, και να αιτιολογήσετε γιατί επέλεξε τον συγκεκριμένο τρόπο σύνταξης.
Μονάδες 15
 
- «Η γλωσσική καλλιέργεια υπηρετεί και στηρίζει άμεσα και αποτελεσματικά την ανάπτυξη της σκέψης και των πνευματικών δεξιοτήτων του ανθρώπου.»
 
- «Το επίπεδο της γλωσσικής καλλιέργειας επηρεάζει κατ’ ανάγκη το επίπεδο της παιδείας και της εκπαίδευσης»
 
- «(Η γλώσσα) γυμνάζει τη σκέψη, διαμορφώνει το πνεύμα και την ηθική ποιότητα, καλλιεργεί το συναίσθημα»
 
ΘΕΜΑ 2
Σε ένα άρθρο επιχειρηματολογίας, το οποίο θα συντάξετε αξιοποιώντας τις ιδέες του Κειμένου 1 που σας δόθηκε, καλείστε να τεκμηριώσετε: α) την πολύπλευρη προσφορά της γλώσσας στην καλλιέργεια των νέων, και β) τη θέση που οφείλει να έχει η γλωσσική παιδεία στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
ΘΕΜΑ 3  
Να παρουσιάσετε το νόημα που θεωρείτε ότι έχουν οι παρομοιώσεις που χρησιμοποιεί ο αφηγητής (Κείμενο 2) στις ακόλουθες περιπτώσεις:
 
α. «Μοιάζουν με νάρκες θαμμένες σ’ ένα καταπράσινο λιβάδι που ξαφνικά, όπως αμέριμνα περνάς σιγοτραγουδώντας, σε τινάζουν στον αέρα.»
 
β. «Έτσι προσεκτικός στις εκφράσεις του μιλούσε σαν χειρουργός που φοβάται το νυστέρι.»
 
γ. «Έτσι έμοιαζε κάπως σαν να μονολογούσε.»
Μονάδες 20
 
ΘΕΜΑ 4
Ο ήρωας της ιστορίας (Κείμενο 2) αναγνωρίζει στις λέξεις εξαιρετικά μεγάλη δύναμη, αλλά και επικινδυνότητα. Να εξηγήσετε αυτή του τη στάση απέναντι στις λέξεις, αξιοποιώντας κατάλληλα χωρία του κειμένου. (Λέξεις: 100-150)
Μονάδες 15
 
Ενδεικτικές απαντήσεις
 
ΘΕΜΑ 1
1^ο υποερώτημα
Σύμφωνα με τον συγγραφέα η γνώση του κόσμου και η επικοινωνία με αυτόν συνδέονται με τις γλωσσικές ικανότητες του ατόμου. Αντιστοίχως, η δυνατότητα της σκέψης εξαρτάται από το γλωσσικό του επίπεδο. Η ελλιπής γλωσσική ικανότητα σημαίνει αδυναμία έκφρασης και ολοκληρωμένης σκέψης, αφού αδυνατεί να εμβαθύνει, έχοντας ολόπλευρη θέαση των ζητημάτων. Η γλωσσική παιδεία, άρα, στηρίζει την πνευματική ανάπτυξη και επιτρέπει την ποιοτική επικοινωνία.
[Λέξεις: 63]
 
2^ο υποερώτημα
Η αιτιολόγηση ως τρόπος ανάπτυξης της καταληκτικής παραγράφου του κειμένου γίνεται εμφανής με τη χρήση του αιτιολογικού συνδέσμου «γιατί». Ειδικότερα, μέσω της αιτιολόγησης ο συγγραφέας τεκμηριώνει πειστικά την αρχική διαπίστωση (ισχυρισμό) πως «η γλώσσα είναι δύναμη παιδευτική». Με μια εκτενή περίοδο αιτιολογεί την άποψή του («Γιατί γυμνάζει τη σκέψη, διαμορφώνει το πνεύμα… βοηθά τον νέο να δώσει μορφή στις ιδέες και στα οράματα του.») παραθέτοντας τους λόγους που αποδεικνύουν την παιδευτική δύναμη της γλώσσας.
Ακολούθως, προκειμένου να αποδείξει και αρνητικά τον ισχυρισμό του, αξιοποιεί ως τρόπο ανάπτυξης το αίτιο-αποτέλεσμα τονίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν, όταν δεν παρέχεται επαρκούς ποιότητας γλωσσική παιδεία στους νέους. Αίτιο: «Χωρίς υψηλή γλωσσική παιδεία» - Αποτέλεσμα: «ο νους ατροφεί και περνά στην κατάσταση της πνευματικής υπανάπτυξης.»
Αίτιο: «Αν τα σχολικά προγράμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας» - Αποτέλεσμα: «τότε σίγουρα η παιδεία μας θα είναι ελλειμματική, αδύναμη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες.»
Παραλλήλως, μέσω του σχήματος αιτίου – αποτελέσματος ο συγγραφέας υποστηρίζει τον ισχυρισμό του για το αλληλένδετο της ανθρώπινης ύπαρξης και σκέψης με τις λέξεις και της γλώσσας («Σκεπτόμαστε με λέξεις, επικοινωνούμε με αυτές, υπάρχουμε με άλλα λόγια χάρη σ’ αυτές»). Αίτιο: «όσο καλύτερα είμαστε ασκημένοι στη χρήση της γλώσσας» - Αποτέλεσμα: «τόσο αποδοτικότερα την χρησιμοποιούμε.»
 
3^ο υποερώτημα
Στις συγκεκριμένες περιόδους ο συγγραφέας αξιοποιεί την ενεργητική σύνταξη, προκειμένου να δώσει έμφαση στο υποκείμενό τους. Επιδιώκει, δηλαδή, να αναδείξει τον ενεργό ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα και η καλλιέργειά της στην ευρύτερη πνευματική ανάπτυξη του ατόμου, καθώς και στην ποιότητα της εκπαίδευσης που αυτό λαμβάνει. Οι περίοδοι αυτές σε παθητική σύνταξη θα είχαν ως εξής:
 
- «Η ανάπτυξη της σκέψης και των πνευματικών δεξιοτήτων του ανθρώπου υπηρετούνται και στηρίζονται άμεσα και αποτελεσματικά από την γλωσσική καλλιέργεια.»
 
- «Το επίπεδο της παιδείας και της εκπαίδευσης επηρεάζεται κατ’ ανάγκη από το επίπεδο της γλωσσικής καλλιέργειας.»
 
- «Από τη γλώσσα γυμνάζεται η σκέψη, διαμορφώνονται το πνεύμα και η ηθική ποιότητα, καλλιεργείται το συναίσθημα.»
 
ΘΕΜΑ 2
 
Η γλώσσα μορφώνει τους νέους και καθορίζει την ποιότητα της εκπαίδευσης
 
     Η διαρκής επιθυμία και επιδίωξη για την παροχή ολοένα και πιο ποιοτικής εκπαίδευσης, ικανής να προσφέρει ουσιαστικά θεμέλια για τη μελλοντική εξέλιξη των νέων, δεν μπορεί παρά να εκπληρωθεί μέσω της συστηματικής γλωσσικής καλλιέργειας. Είναι, άλλωστε, τόσο στενή η διασύνδεση ανάμεσα στην πνευματική εξέλιξη και την αποτελεσματική επαφή με τον γλωσσικό κώδικα, ώστε δεν είναι εφικτό να επιδιώκουμε το ένα χωρίς να εστιάζουμε στο άλλο.
     Ας μην παραγνωρίζουμε, δηλαδή, πως κυρίως και πρωτίστως μέσω της γλωσσικής καλλιέργειας επιτυγχάνεται η ενίσχυση της διανοητικής ανάπτυξης των νέων, εφόσον η ικανότητα της σκέψης, της δημιουργικότητας, όπως και της επικοινωνίας εξαρτάται άμεσα από το επίπεδο της γλωσσικής ικανότητας. Η δυνατότητα των νέων να προχωρούν στην κατανόηση, αλλά και την επινόηση, όλο και πιο σύνθετων εννοιών και συλλογισμών βασίζεται, κατ’ ανάγκη, στην ανάλογη εξελικτική πορεία του γλωσσικού τους επιπέδου. Μια περίοδος πιθανής στασιμότητας στη γλωσσική τους καλλιέργεια θα είχε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα τον περιορισμό της διανοητικής τους απόδοσης σε κάθε γνωστικό αντικείμενο.
     Η επαφή τους, συνάμα, με κάθε έκφανση της επιστημονικής γνώσης επιτυγχάνεται μέσω της γλώσσας. Είτε πρόκειται για τα τρέχοντα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα είτε πρόκειται για κορυφαίες στιγμές του παρελθόντος, η γλώσσα αποτελεί το απαραίτητο εκείνο εργαλείο που θα επιτρέψει στους νέους να κατανοήσουν πληρέστερα τις νεότερες, αλλά και τις παλαιότερες πνευματικές κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Αντίστοιχα ουσιώδης, μάλιστα, είναι η συνεισφορά της γλώσσας στη διαδικασία μορφοποίησης και έκφρασης των πρωτότυπων ιδεών που προκύπτουν στη σκέψη των νέων κατά τη διάρκεια της πνευματικής τους εξέλιξης. Μέσω της γλώσσας έρχονται σε επαφή με τις υπάρχουσες γνώσεις, αλλά και μέσω αυτής κατορθώνουν να διατυπώσουν τη δική τους καινοτόμο προσέγγιση για το μέλλον της κοινωνίας μας.
     Προκύπτει, υπ’ αυτό το πρίσμα, εύλογα το συμπέρασμα πως η γλωσσική καλλιέργεια οφείλει να κατέχει πρωτεύοντα ρόλο στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης. Πρόκειται, βέβαια, για ένα αίτημα, το οποίο δεν σχετίζεται μόνο με την αμιγή διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, αλλά και την ευρύτερη ενθάρρυνση της γνωριμίας με τη γλώσσα μέσω κάθε διδακτικού αντικειμένου. Με δεδομένο, άλλωστε, το γεγονός πως ο διάλογος είναι το μέσο για την προσέγγιση κάθε νέας γνώσης, σε κάθε επιμέρους μάθημα, καθίσταται προφανές πως το σύνολο των εκπαιδευτικών οφείλουν να μεριμνούν για τη γλωσσική καλλιέργεια των νέων. Η ελλιπής γνώση της γλώσσας, ούτως ή άλλως, δυσχεραίνει την αποτελεσματική μετάδοση οποιασδήποτε γνώσης, οπότε εκ των πραγμάτων οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να τονίζουν την αναγκαιότητα της ουσιαστικής επαφής με τη γλώσσα.
     Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πως τόσο η προσωπική ανάπτυξη των νέων όσο και η γενικότερη ποιότητα της παρεχόμενης στο σχολείο εκπαίδευσης συνδέονται άμεσα και άρρηκτα με το επίπεδο γλωσσικής κατάρτισης των νέων. Ως εκ τούτου, η αναγνώριση του θεμελιώδους ρόλου της γλωσσικής καλλιέργειας κρίνεται αναγκαία και κρίσιμης σημασίας.
[Λέξεις: 437]
 
ΘΕΜΑ 3
α. Οι λέξεις, αν και δεν έχουν υλική υπόσταση, μπορούν ωστόσο να ανατρέψουν τα πάντα στη ζωή ενός ανθρώπου, εφόσον η δύναμή τους είναι «εκρηκτική». Είτε το άτομο έρχεται σε επαφή με ιδέες που αλλάζουν δραστικά τον τρόπο που βλέπει και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα είτε σε καθημερινό επίπεδο πληροφορείται μέσω της γλώσσας, κατά τρόπο απρόσμενο, για ζητήματα που το αφορούν άμεσα, ο αντίκτυπός τους ενδέχεται να είναι εξαιρετικά ισχυρός.
 
β. Ο Φρίμαν ακριβώς επειδή γνωρίζει τη δύναμη που έχουν οι λέξεις, τις χρησιμοποιεί σχεδόν με φόβο, καθώς αντιλαμβάνεται τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει μια λανθασμένη επιλογή λέξεων στο συνομιλητή του. Μια απρόσεκτη διατύπωση μπορεί να πληγώσει τον άλλον ή να τον οδηγήσει στη διαμόρφωση μιας εντελώς αρνητικής εντύπωσης. Χρησιμοποιεί, έτσι, τις λέξεις με απόλυτη προσοχή, όπως ακριβώς κάνει ένας χειρουργός με το νυστέρι του.
 
γ. Ο Φρίμαν, αν και καθηγητής, παρέδιδε τα μαθήματά του με τέτοια αποστασιοποίηση, ώστε οι ακροατές του είχαν την εντύπωση πως στην πραγματικότητα δεν απευθύνεται σε εκείνους, αλλά μιλάει περισσότερο στον εαυτό του. Απουσίαζε, δηλαδή, η επαφή με τους μαθητές του, ώστε να αποκτά το μάθημά του την αναγκαία αλληλεπίδραση, με αποτέλεσμα να μοιάζει περισσότερο με ένας αδιάφορος μονόλογος.
 
ΘΕΜΑ 4
Ο ήρωας του κειμένου αναγνωρίζει πως οι λέξεις έχουν μια εξαιρετικά δημιουργική δύναμη, εφόσον, για παράδειγμα, στο πλαίσιο της λογοτεχνίας μπορούν να δομήσουν νέους κόσμους, προσφέροντας σημαντικές συγκινήσεις στον αναγνώστη («Κοσμογονίες γίνονται μέσα στα βιβλία»). Εκτιμούσε, συνάμα, τη δυνατότητα των λέξεων να εκφράζουν νοήματα με ποικίλες προεκτάσεις και δυσδιάκριτες μεταξύ τους διαφοροποιήσεις, εμπλουτίζοντας, έτσι, τη διαδικασία του διαλόγου («συζήτηση με λεπτές αποχρώσεις»). Την ίδια στιγμή, όμως, ένιωθε φόβο απέναντι στις λέξεις, καθώς γνώριζε πως μέσω αυτών ή με τον λάθος χειρισμό τους μπορούσαν να προκύψουν πολύ αρνητικά αποτελέσματα («Είναι θανατηφόρα όπλα…», «σε τινάζουν στον αέρα»). Για τον λόγο αυτό τις χρησιμοποιούσε πάντοτε με προσοχή, φοβούμενος μήπως μέσω αυτών πληγώσει τους άλλους ή προξενήσει κάποια επιζήμια παρεξήγηση («μιλούσε σαν χειρουργός που φοβάται το νυστέρι».) Πίστευε, παράλληλα, πως τα όσα εκφράζει ένα άτομο, τα όσα ακούει, αλλά και τα όσα σκέφτεται, με τη συνδρομή πάντοτε των λέξεων, συναποτελούσαν και διαμόρφωναν όχι μόνο τον χαρακτήρα, αλλά και το σύνολο της ύπαρξής του («σ’ εκπροσωπούν… και πεθαίνουν μαζί σου»).

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Πρότυπα – Είδωλα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Πρότυπα – Είδωλα

Πρότυπο: πρόσωπο, κατάσταση ή θεσμός που είναι άξια μιμήσεως για τα θετικά του χαρακτηριστικά.

Είδωλο: πρόσωπο που γίνεται αντικείμενο υπερβολικής αγάπης και εκδηλώσεων λατρείας.

Οι νέοι άνθρωποι από πολύ νωρίς αντλούν επιρροές από το περιβάλλον τους στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν τη δική τους αυτόνομη προσωπικότητα. Οι επιρροές αυτές ενδέχεται να είναι είτε θετικές, όταν προέρχονται από πρόσωπα με ηθική ακεραιότητα και ουσιαστικές αρχές, είτε αρνητικές, όταν προέρχονται από άτομα χωρίς ηθική υπόσταση που αντιμετωπίζουν το υλικό κέρδος ως αυτοσκοπό και αποζητούν πρωτίστως την ατομική τους ευδαιμονία κι ευχαρίστηση.

Η τάση των νέων να μιμούνται τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των προσώπων του άμεσου περιβάλλοντός τους ή των προσώπων εκείνων που θαυμάζουν, καθιστά καίριας σημασίας τη μέριμνα έγκαιρης ένταξης θετικών προτύπων στην καθημερινότητά τους, προκειμένου οι επιρροές που θα λάβουν να έχουν τον επιζητούμενο θετικό αντίκτυπο στην προσωπικότητά τους. Εύλογα, η ευθύνη αυτή, για τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια, βαρύνει κυρίως την οικογένεια του νέου, μιας και το άμεσο περιβάλλον προσφέρει τις αρχικές επιδράσεις και τα πρώτα πρότυπα για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του.

Χώροι άντλησης προτύπων

Οικογένεια – ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον: Οι γονείς, όπως και πρόσωπα του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος, λειτουργούν ως τα πλέον ουσιώδη πρότυπα για τους νέους, εφόσον προσφέρουν τις πρώτες καθοδηγητικές ενδείξεις για το πώς οφείλουν να συμπεριφέρονται, αλλά και για το ποιες οφείλουν να είναι οι επιδιώξεις τους. Αξίζει να προσεχθεί, βέβαια, πως τα παιδιά τείνουν περισσότερο να μιμούνται συμπεριφορές παρά να δίνουν προσοχή σε όσα τους λένε οι ενήλικες, οπότε είναι σημαντικό να υπάρχει συνέπεια ανάμεσα σε όσα διακηρύττουν οι γονείς και σε όσα πράττουν.

Σχολείο: Ο χώρος του σχολείου αποτελεί σημαντικό φορέα άσκησης επιρροών και προβολής προτύπων τόσο μέσα από τα ηθικά διδάγματα που παρέχει στους νέους, όσο και μέσω της συμπεριφοράς που υιοθετούν οι εκπαιδευτικοί. Η επαφή με τους συμμαθητές, η στάση των εκπαιδευτικών, αλλά και το γνωστικό υλικό που προσφέρεται στους νέους ασκούν καταλυτική επίδραση στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους άλλους. Ένα σχολείο, για παράδειγμα, στο οποίο κυριαρχεί η αίσθηση σεβασμού και αποδοχής απέναντι σε όλους τους μαθητές, μπορεί να οικοδομήσει θετικές προσωπικότητες, εφόσον περνά ως βασικό μήνυμα πως ο «άλλος» συνιστά μια σεβαστή αξία.

Ο χώρος της πολιτικής: Τα πρόσωπα που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πολιτικής μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για τους νέους ανθρώπους, εφόσον πρόκειται για δυναμικές προσωπικότητες με πρώτιστο στόχο την υπηρέτηση του συλλογικά επωφελούς. Η διαρκής προβολή των προσώπων της πολιτικής τα καθιστά οικεία σε πολλούς νέους ανθρώπους, γι’ αυτό κι η δράση τους, αν είναι θετικά προσανατολισμένη και ενέχει ουσιαστικό ήθος, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης των νέων.

Χώρος των τεχνών και της επιστήμης: Προβεβλημένα πρόσωπα από το χώρο της επιστήμης και της τέχνης λειτουργούν ως θετικά πρότυπα για τους νέους, καθώς αναδεικνύουν μέσα από το έργο τους την ιδιαίτερη αξία των πνευματικών ενασχολήσεων. Ιδίως ο χώρος της επιστήμης με την καταλυτική του επίδραση στη ζωή των ανθρώπων, αποτελεί γόνιμο πεδίο δράσης και πηγή αξιόλογων φιλοδοξιών για τη μελλοντική δραστηριοποίηση των νέων.

Χώρος του αθλητισμού: Οι αθλητές αποτελούν, επίσης, θετικά πρότυπα για τους νέους, στο βαθμό που δίνεται έμφαση στην εργατικότητα και την αφοσίωση που απαιτείται προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Ο χώρος του αθλητισμού, άλλωστε, αξιώνει μεγάλη ικανότητα αυτοπειθαρχίας, καθώς οι περιορισμοί του τίθενται στους αθλητές είναι σημαντικοί.

Είδωλα

Πρόσωπα από το χώρο του θεάματος (τηλεόραση-κινηματογράφος), της μουσικής και του αθλητισμού, προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατά τέτοιο τρόπο, ώστε εξιδανικεύονται στη σκέψη των νέων ανθρώπων. Διασημότητα, νεανική ομορφιά, πλούτος και μια ζωή -φαινομενικώς- γεμάτη διασκέδαση, συνθέτουν το νέο πρότυπο ζωής που επιχειρούν να εδραιώσουν τα μέσα ενημέρωσης, παγιδεύοντας τους νέους ανθρώπους στη διεκδίκηση λανθασμένων αξιών.

Τα πρόσωπα αυτά με τη διαρκή προβολή τους από τα μέσα ενημέρωσης καθιερώνονται ως «είδωλα» και αποκτούν φανατικούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο, χάρη στην επίπλαστη εικόνα της ζωής τους που παρουσιάζεται προς τα έξω. Η έμφαση δίνεται στο πόσο δημοφιλή είναι και στο πόσα χρήματα έχουν, χωρίς, ωστόσο, να γίνεται αναφορά στο πόσο έχουν κοπιάσει για να πετύχουν τους στόχους τους.

Τα πρόσωπα που αποκτούν τη δυναμική ειδώλου για τους νέους ανθρώπους, αποθεώνονται όχι για την εργατικότητα, την ηθική τους αρτιότητα και τον επαγγελματισμό τους, αλλά για τη διασημότητά τους. Υπ’ αυτή την έννοια στη θέση αυτή βρίσκονται ακόμη και πρόσωπα που δεν έχουν κανένα ουσιαστικό ταλέντο, πνευματική καλλιέργεια ή πραγματική αξία, αλλά τα οποία έχουν κατορθώσει απλώς να προσελκύσουν τα φώτα της δημοσιότητας. Προκύπτει, έτσι, το ενδεχόμενο να κερδίζουν τον θαυμασμό των νέων ανθρώπων ακόμη και άτομα τα οποία τους ασκούν αρνητική επιρροή.

Μέσω των ειδώλων, άλλωστε, προβάλλονται λανθασμένες αξίες στους νέους, όπως είναι το κυνήγι της διασημότητας με κάθε τρόπο και με κάθε κόστος, η σπάταλη ζωή, η πολυτέλεια και τα υλικά αγαθά. Ιδίως στη σύγχρονη εποχή των reality τηλεοπτικών προγραμμάτων, αποκτούν αιφνιδίως φήμη ακόμη και άτομα που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε το ουσιαστικό πέρα από τη διάθεσή τους να εκθέσουν την ιδιωτική τους ζωή στις τηλεοπτικές κάμερες, προκειμένου να ικανοποιηθεί η νοσηρή περιέργεια των τηλεθεατών.

Η συνεισφορά των θετικών προτύπων

Η ύπαρξη θετικών προτύπων είναι εξαιρετικά σημαντική στη ζωή των νέων ανθρώπων, εφόσον μέσω του παραδείγματος που λαμβάνουν από αυτά θέτουν κατάλληλους στόχους και αφιερώνονται στην επιδίωξη ουσιαστικών αξιών. Ειδικότερα:

- Οι νέοι αντιλαμβάνονται τη σημασία της εργατικότητας, της διάθεσης για συνεργασία και της συνέπειας για την επίτευξη των προσωπικών τους στόχων. Συνειδητοποιούν πως προκειμένου να επιτύχουν όσα επιθυμούν στη ζωή τους, οφείλουν να εργαστούν σκληρά και όχι να βασίζουν την εκπλήρωση των επιδιώξεών τους σε αναξιοκρατικές μεθόδους ή να θεωρούν πως οι επιτυχίες προκύπτουν χωρίς προσωπικό κόπο.

- Η ύπαρξη θετικών προτύπων, ιδίως όταν πρόκειται για άτομα που μιλούν με ειλικρίνεια για την πορεία τους στη ζωή και δεν ωραιοποιούν καταστάσεις, επιτρέπει στους νέους να κατανοήσουν πως, αν και θα χρειαστεί πολλές φορές στο μέλλον να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, αυτό δεν είναι κάτι που θα πρέπει να τους αποθαρρύνει. Η συστηματική προσπάθεια, η θέληση και η αποφασιστικότητα είναι τα εφόδια εκείνα που θα τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν τα όποια πιθανά εμπόδια και να επιτύχουν ουσιαστικά πράγματα στον τομέα ενασχόλησής τους.

- Τα πρότυπα προσφέρουν στους νέους πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να κατορθώνει σημαντικά επιτεύγματα· τους εμπνέουν και τους γεμίζουν αισιοδοξία για το αύριο. Χάρη στο παράδειγμα των ανθρώπων εκείνων που δοκιμάστηκαν στη ζωή, αλλά κατάφεραν να διατηρήσουν την ακεραιότητα του ήθους τους, επιτυγχάνοντας παράλληλα σημαντικά βήματα, οι νέοι αποκτούν αυτοπεποίθηση και πείσμα, προκειμένου να δώσουν τους δικούς τους αγώνες.

- Τα θετικά πρότυπα αναδεικνύουν μέσα από τη δράση τους το ποιες είναι εκείνες οι αξίες που θα πρέπει να συνοδεύουν τους νέους στη ζωή τους και ποιες είναι οι ουσιαστικές προτεραιότητες στη ζωή ενός ανθρώπου. Έτσι, το προσωπικό ήθος, η πνευματική καλλιέργεια, ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη και η επιδίωξη του συλλογικά επωφελούς βρίσκουν μέσα από το παράδειγμα των ανθρώπων εκείνων που λειτουργούν ως πρότυπα τον καλύτερο τρόπο για να ενσταλαχτούν και στις νεότερες γενιές.

- Οι άνθρωποι που με την καθημερινή τους δράση φανερώνουν την αξία της προσφοράς στους άλλους, όπως και του αυτοσεβασμού, αφού δεν καταδέχονται να προδώσουν τις ηθικές τους αρχές προς όφελος του ατομικού συμφέροντος, επιτρέπουν συνολικά στην κοινωνία να οδηγηθεί σε θετικότερες επιλογές. Λειτουργούν υπ’ αυτή την έννοια ως πρότυπα όχι μόνο για τους νεότερους, αλλά και για τους υπόλοιπους συνανθρώπους τους ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

Επιπτώσεις επικράτησης αρνητικών προτύπων

Πλάι στους απλούς πολίτες που αντιμετωπίζουν με αξιοπρέπεια τις δυσκολίες της ζωής, προσφέροντας θετικά μηνύματα με το παράδειγμά τους, υπάρχουν κι εκείνοι οι άνθρωποι που λειτουργούν πάντοτε ατομικιστικά και προσπαθούν με κάθε τρόπο να εκμεταλλευτούν τους άλλους· πρόκειται για ανθρώπους που έχουν αμιγώς αρνητική επίδραση στους νέους, αφού πρεσβεύουν ένα δόγμα ανεντιμότητας και εγωισμού. Ειδικότερα η αρνητική τους επίδραση λαμβάνει τις εξής μορφές:

- Με την έκδηλη τάση τους να υιοθετούν τακτικές αναξιοκρατίας και να μη σέβονται τον κόπο των άλλων ανθρώπων, εφόσον ό,τι τους ενδιαφέρει είναι η προσωπική τους ανάδειξη, περνούν το μήνυμα στους νέους πως η προσωπική προσπάθεια είναι ανώφελη τη στιγμή που κάποιος μπορεί να επιτύχει βασιζόμενος σε γνωριμίες και ανέντιμες συναλλαγές. Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως αρνητική εικόνα της ελληνικής κοινωνίας, η οποία έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός στρεβλού συστήματος αξιών.

- Τα πρόσωπα αυτά ακριβώς επειδή χρωστούν ή βασίζουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία σε κομματικές εξυπηρετήσεις κι όχι στην προσωπική τους αξία, υπονομεύουν τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, εφόσον δεν λειτουργούν ως σκεπτόμενοι πολίτες αλλά ως φανατικοί υποστηρικτές όποιου πολιτικού υπόσχεται πως θα τους διατηρήσει στη θέση τους ή πως θα τους προσφέρει με πλάγια μέσα μια ανάλογη θέση. Δίνεται κατ’ αυτό τον τρόπο η εντύπωση στους νέους πως η επιλογή του κυβερνητικού κόμματος βασίζεται στην προθυμία των πολιτικών να εξυπηρετήσουν προσωπικά συμφέροντα κι όχι στη δυνατότητά τους να υπηρετήσουν το κοινό συμφέρον.

- Με το να μην θεωρούν σημαντική την προσωπική προσπάθεια, είναι συνήθως άτομα που απέχουν από τη μελέτη και την πνευματική καλλιέργεια· δεν αισθάνονται, άλλωστε, την ανάγκη να εργαστούν πάνω στην ενίσχυση της κριτικής τους αντίληψης και στην απόκτηση γνώσεων. Λειτουργούν, έτσι, ως αρνητικά πρότυπα που προωθούν την πνευματική νωθρότητα και τη μη κριτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας.

- Η αποχή τους από τις πνευματικές ενασχολήσεις, όπως και η χαλαρή ηθική τους υπόσταση, τους καθιστά επιρρεπείς σε άλλους είδους επιδιώξεις, οι οποίες συνδέονται με τον καταναλωτισμό και τον υλικό πλούτο. Μη έχοντας τη δυνατότητα να αντιληφθούν τα οφέλη της αλληλεγγύης και της προσφοράς στους άλλους, θέτουν στο επίκεντρο τον εαυτό τους και τις δικές τους ανάγκες. Στρέφονται με εμμονή στην απόκτηση υλικών αγαθών, θεωρώντας πως μέσω αυτών θα μπορέσουν να αποκρύψουν τις πλείστες ελλείψεις τους σε άλλους τομείς, όπως είναι αυτός της προσωπικής αξίας και της πνευματικής καλλιέργειας. Με τη στάση τους, όμως, αυτή επηρεάζουν αρνητικά τους νέους, καθώς το πρότυπο του καταναλωτισμού και της προσωπικής ευδαιμονίας μοιάζει ιδιαιτέρως θελκτικό, παρασύροντας τους νέους στο να θέτουν λανθασμένες προτεραιότητες στη ζωή τους.

- Υπό την επίδραση τέτοιων προσώπων ενισχύεται η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος κι η αδιαφορία για τις επιλογές εκείνες που είναι επωφελείς συλλογικά για την κοινωνία. Κυριαρχεί ο ατομισμός και η ιδιοτέλεια, οδηγώντας τους πολίτες σε μια ανάλγητη στάση απέναντι στους συνανθρώπους τους και ιδίως απέναντι στις πιο ευπαθείς ομάδες.

Αρνητικές επιπτώσεις των «ειδώλων»

- Η τάση των νέων να μιμούνται τα είδωλά τους ενδέχεται να τους οδηγήσει σε εξόχως επιζήμιες επιλογές, ιδίως όταν τα πρόσωπα αυτά ακολουθούν έναν επικίνδυνο τρόπο ζωής γεμάτο καταχρήσεις. Είναι σύνηθες, άλλωστε, η εικόνα που προβάλλεται στα μέσα ενημέρωσης να επικεντρώνεται στις αντισυμβατικές επιλογές αυτών των προσώπων, στέλνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο εντελώς αρνητικά μηνύματα στους νέους ανθρώπους.

- Η μίμηση των ειδώλων έχει ως εύλογο απότοκο την αδρανοποίηση της κριτικής σκέψης των νέων. Ενώ, δηλαδή, θα έπρεπε η προσπάθεια εύρεσης της προσωπικής τους ταυτότητας να τους οδηγεί σε διαρκή και ουσιαστική προσωπική αναζήτηση, υποκαθίσταται η γόνιμη αυτή διεργασία από τη στείρα υιοθέτηση τρόπων και επιλογών ενός άλλου προσώπου. Οι νέοι αντί να διερευνούν τη δική τους ξεχωριστή προσωπικότητα, προσπαθούν να μάθουν όσο περισσότερα μπορούν για το είδωλό τους και υιοθετούν τα δικά του χαρακτηριστικά.

- Η προέλευση των ειδώλων κυρίως από τον καλλιτεχνικό και τον αθλητικό χώρο, απομακρύνει το ενδιαφέρον των νέων από τον χώρο της πολιτικής, όπως και από τα καίρια κοινωνικά ζητήματα, γεγονός που υπονομεύει την ανάπτυξη της πολιτικής τους συνείδησης. Οι νέοι δεν αντιλαμβάνονται εγκαίρως πόσο κρίσιμης σημασίας είναι η εξοικείωση με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας κι αυτό τους καθιστά ευάλωτους στις μεθόδους χειραγώγησης που ακολουθούν οι δημαγωγοί πολιτικοί του τόπου.  

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Τρίτη ηλικία

Ikahl Beckford

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Τρίτη ηλικία

Η τρίτη ηλικία αναφέρεται στην περίοδο του γήρατος, στην περίοδο δηλαδή κατά την οποία οι άνθρωποι βιώνουν μια σημαντική κάμψη των σωματικών και πνευματικών τους δυνάμεων κι έρχονται αντιμέτωποι με διάφορες χρόνιες παθήσεις. Ο σαφής προσδιορισμός της ηλικίας κατά την οποία ξεκινά το γήρας δεν είναι εύκολος, μιας και ποικίλει από άτομο σε άτομο. Κατά τρόπο συμβατικό, ωστόσο, τοποθετούμε την εκκίνηση της τρίτης ηλικίας στο 65^ο έτος της ζωής ενός ατόμου∙ στιγμή που για πολλούς συνδέεται και με την αποχώρηση από τον εργασιακό στίβο, λόγω  συνταξιοδότησης.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τρίτης ηλικίας

Σε μεγάλο βαθμό η τρίτη ηλικία συνδυάζεται στη σκέψη των ανθρώπων με τη φθορά που επέρχεται στο σώμα, τη γήρανση του προσώπου και τις διάφορες ασθένειες που γίνονται πλέον ολοένα και συχνότερες. Ωστόσο, η περίοδος αυτή σηματοδοτείται κι από ποικίλες αλλαγές σε ψυχολογικό και πνευματικό επίπεδο∙ αλλαγές που της προσδίδουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη διακρίνουν από την περίοδο της ωριμότητας που προηγείται. Ειδικότερα:

- Σε ψυχολογικό επίπεδο οι ηλικιωμένοι άνθρωποι ενδέχεται είτε να έχουν μια θετική στάση απέναντι στη ζωή είτε, αντιθέτως, να βιώνουν πολύ αρνητικά συναισθήματα∙ ενδεχόμενα που εξαρτώνται από την ιδιοσυγκρασία τους, αλλά και από τις συνθήκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν.

Η θετική εκδοχή θέλει τους ηλικιωμένους ανθρώπους να αποχωρούν από τον εργασιακό βίο με διάθεση να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους κοντά στην οικογένειά τους και ειδικότερα μαζί με τα εγγόνια τους ή σε άλλες δραστηριότητες που τους προσφέρουν ικανοποίηση και εσωτερική πληρότητα. Οι ηλικιωμένοι αισθάνονται πως έχουν ζήσει μια γεμάτη ζωή και πως έχουν επιτύχει όσα θα ήθελαν ή έστω έχουν αποδεχτεί κι έχουν εκτιμήσει θετικά το πώς εξελίχθηκε τελικά η πορεία της ζωής τους.

Η αρνητική εκδοχή αφορά τους ηλικιωμένους εκείνους που βιώνουν την αποχώρηση από την εργασία ως περιθωριοποίηση και ως αθέλητο τερματισμό μιας προσπάθειας χρόνων. Οι ηλικιωμένοι απογοητεύονται και εστιάζουν -με πίκρα- την προσοχή τους στο γεγονός ότι βρίσκονται πια πολύ κοντά στο τέλος της ζωής τους. Θεωρούν πως δεν πρόλαβαν να υλοποιήσουν όλα όσα ήθελαν, πως στερήθηκαν πολλά και πως έφτασαν στην ηλικία αυτή πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι θα ήθελαν. Υιοθετούν, έτσι, μια αρνητική αντιμετώπιση όλων των στοιχείων που σχετίζονται με την ηλικία τους και αδυνατούν να εκτιμήσουν θετικά τα νέα δεδομένα της ζωής τους.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι διακρίνονται για τη μετριοπάθεια και την ψυχραιμία με την οποία αντιμετωπίζουν τις διάφορες καταστάσεις, μιας κι έχουν ήδη βιώσει πολλά γεγονότα στη ζωή τους και δεν παρασύρονται πια σε υπερβολές και ακραίες αντιδράσεις. Είναι σε θέση να αποτιμήσουν κάθε κατάσταση στις πραγματικές τις διαστάσεις και να γνωρίζουν την ουσιαστική αξία των επιμέρους εξελίξεων, εφόσον κατά τη διάρκεια της ζωής τους έχουν δει τα πράγματα να αλλάζουν συχνά και κάποτε κατά τρόπο απρόσμενο και δραματικό.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν αποκτήσει με την πάροδο των χρόνων σημαντική εμπειρία και βαθιά γνώση ζωής∙ στοιχεία που μπορούν να τα μεταλαμπαδεύσουν στους νεότερους, αντισταθμίζοντας με τη δική τους σύνεση την κάποτε αναποτελεσματική υπερβολή που διακρίνει τη δράση των νέων.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν διανύσει ήδη πολλά χρόνια ως πολίτες του κράτους, έχουν ζήσει ιστορικά γεγονότα και γνωρίζουν καλύτερα ποιοι θεσμοί, ποιες αξίες και ποια πρόσωπα έχουν αποδειχθεί φορείς πραγματικής ωφέλειας για την κοινωνία. Είναι, έτσι, σε θέση να σταθούν υπερασπιστές των δοκιμασμένων εκείνων αξιών, που η διατήρησή τους είναι πράγματι επωφελής για την κοινωνία και τους πολίτες. Απέναντι, λοιπόν, στη διάθεση των νέων για σαρωτικές αλλαγές και πλήρες ξεθεμελίωμα του παλιού, οι πρεσβύτεροι σε ηλικία μπορούν και πρέπει να υποδεικνύουν την πραγματική αξία των στοιχείων του παρελθόντος.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, ωστόσο, τείνουν κάποτε να προσδένονται κατά τρόπο πεισματικό στα στοιχεία της παράδοσης, επιμένοντας στη συλλήβδην διαφύλαξή τους, χωρίς να κάνουν διάκριση ανάμεσα στα επωφελή και σ’ εκείνα που αποτελούν τροχοπέδη για την περαιτέρω εξέλιξη της κοινωνίας. Πρόκειται για έναν άγονο συντηρητισμό που οδηγεί τα άτομα της τρίτης ηλικίας να αντιμετωπίζουν αρνητικά, αν όχι τελείως απορριπτικά, κάθε στοιχείο του σύγχρονου πολιτισμού.

Οι ηλικιωμένοι εξιδανικεύουν -αδικαιολόγητα επί της ουσίας- το παρελθόν και δαιμονοποιούν -αδίκως- κάθε έκφανση του σύγχρονου τρόπου ζωής.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, συνάμα, είναι συχνά φορείς δογματικών απόψεων, στερεοτύπων και προκαταλήψεων∙ παρωχημένων, εν γένει, αντιλήψεων, τις οποίες σπεύδουν να περάσουν στις νεότερες γενιές, συμβάλλοντας έτσι στη διαιώνιση του πνευματικού εκείνου σκοταδισμού, που δεν επιτρέπει την απρόσκοπτη διαμόρφωση νέων τρόπων πρόσληψης της κοινωνικής πραγματικότητας.

- Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι, έχοντας ως ένα βαθμό διαμορφώσει πολλά από τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας, τείνουν να αντιδρούν έντονα στις διαθέσεις των νέων για αλλαγές και καινοτόμες προσεγγίσεις, καθώς εκλαμβάνουν αυτό το πνεύμα ανανέωσης ως στάση απόρριψης απέναντι στις δικές τους προσπάθειες και στα δικά τους επιτεύγματα. Αισθάνονται, υπό μία έννοια, πως δεν γίνονται αποδέκτες της εκτίμησης εκείνης, που πιστεύουν ότι τους οφείλεται από τις νεότερες γενιές.

Η οφειλόμενη στάση της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους

Η πολιτεία, αλλά και τα μέλη της κοινωνίας γενικότερα, οφείλουν να δείχνουν σεβασμό απέναντι στους ηλικιωμένους, αναγνωρίζοντας έτσι τα χρόνια της συνεχούς εργασίας που προσέφεραν, τις ταλαιπωρίες και τα δεινά που υπέστησαν σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους για τη χώρα, μα και την αδιάκοπη προσπάθειά τους να σταθούν χρήσιμοι αρωγοί και προστάτες της οικογένειάς τους. Οι ηλικιωμένοι του σήμερα, υπήρξαν το δυναμικό εργατικό δυναμικό του χθες, αλλά και η γεμάτη ελπίδες και προσδοκίες νεολαία των παλαιότερων χρόνων. Το πέρασμά τους, επομένως, σε μια ηλικία λιγότερο παραγωγική, δεν επιτρέπει την παραγνώριση της αξίας τους και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους.

- Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα των ηλικιωμένων, παρέχοντάς τους ένα ποσό ικανό για τη διατήρηση ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου. Το να υπάρχουν ηλικιωμένοι άνθρωποι των οποίων η σύνταξη δεν επαρκεί για την κάλυψη ακόμη και των πιο βασικών τους αναγκών είναι μια επονείδιστη κατάσταση για την πολιτεία, εφόσον οδηγεί στην ταπείνωση μέρος των πολιτών της, και μάλιστα εκείνους τους πολίτες που για χρόνια εργάστηκαν και αγωνίστηκαν γι’ αυτή ακριβώς την πολιτεία.

- Η πολιτεία οφείλει να φροντίζει για την ιατρική περίθαλψη των ηλικιωμένων, όπως και για την απρόσκοπτη χορήγηση σε αυτούς των αναγκαίων φαρμάκων. Οι ηλικιωμένοι είναι διαχρονικά οι πιο ευάλωτοι σε θέματα υγείας κι είναι εκείνοι που χρειάζονται περισσότερο την ύπαρξη ενός άρτιου εθνικού συστήματος υγείας. Οποιαδήποτε έλλειψη σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, οποιαδήποτε απουσία φαρμάκων ή οποιαδήποτε καθυστέρηση πληρωμών σε συνεργαζόμενα νοσοκομεία και φαρμακεία, από τη μεριά του κράτους, επιβαρύνει πρωτίστως τους ηλικιωμένους.

- Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει την -ελεύθερη- πρόσβαση των ηλικιωμένων σε ποικίλες εκδηλώσεις ψυχαγωγίας, όπως είναι θεατρικές παραστάσεις, εκδρομές σε τουριστικά θέρετρα, μουσικές εκδηλώσεις, επιμορφωτικές δραστηριότητες κ.ά., προσφέροντάς τους, έτσι, τη δυνατότητα να απολαμβάνουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής γεμάτο με ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και ευχάριστα ερεθίσματα για τη σκέψη και τη δημιουργικότητά τους.

- Η πολιτεία οφείλει να διαφυλάττει με αυστηρότητα τα δικαιώματα, αλλά και την ασφάλεια των ηλικιωμένων. Το γεγονός ότι πολλοί ηλικιωμένοι δεν είναι πια σε θέση να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και τα κεκτημένα τους δικαιώματα, δε σημαίνει πως θα πρέπει να εγκαταλείπονται από την πολιτεία. Είναι, άλλωστε, χρέος κάθε πολίτη να καταγγέλλει οποιοδήποτε περιστατικό κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης ηλικιωμένου ανθρώπου, ώστε να διασφαλίζεται η έγκαιρη παρέμβαση της πολιτείας.

- Η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για τη φροντίδα των ηλικιωμένων ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση σε κάποιο ιδιωτικό κέντρο περίθαλψης και δεν έχουν τη συνδρομή κάποιου οικογενειακού προσώπου για την κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών. Έτσι, η λειτουργία προγραμμάτων φροντίδας, όπως είναι το «Βοήθεια στο σπίτι», θα πρέπει, όχι μόνο να στηρίζεται οικονομικά από το κράτος, αλλά και να διευρύνεται, ώστε να καλύπτει ολοένα και περισσότερους ηλικιωμένους.

Πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας των ηλικιωμένων

Παρά το γεγονός ότι θα περίμενε κανείς από την πολιτεία να φροντίζει και να προστατεύει τα ευάλωτα μέλη της -μέρος των οποίων είναι και οι ηλικιωμένοι-, παρατηρούνται κι εδώ σημαντικές ελλείψεις, οι οποίες φανερώνουν την απουσία ουσιαστικής οργάνωσης και πραγματικού ενδιαφέροντος από τη μεριά του κράτους. Ειδικότερα:

- Οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με συνεχείς περικοπές των συντάξεών τους, με αποτέλεσμα εκείνοι που λαμβάνουν πολύ χαμηλές συντάξεις να μην μπορούν να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες, και να αισθάνονται ταπεινωμένοι από την πολιτεία. Άνθρωποι που δούλεψαν υπό αντίξοες ιστορικές συνθήκες, άνθρωποι που γνώρισαν πολλές στερήσεις στα χρόνια της νεότητάς τους, βρίσκονται πάλι, και μάλιστα σε μια ηλικία που δεν τους επιτρέπει να εργαστούν, αντιμέτωποι με τη φτώχεια.

- Πολλοί ηλικιωμένοι δεν έχουν τα αναγκαία χρήματα για να αγοράσουν τα φάρμακα που χρειάζονται ή για να καλύψουν τα ιατρικά τους έξοδα. Άλλοι βρίσκονται εγκαταλελειμμένοι από τους οικείους τους και ανήμποροι να φροντίσουν τον εαυτό τους, ενώ κάποιοι καταλήγουν άστεγοι στους δρόμους των πόλεων. Φαινόμενα οδυνηρά για ένα δημοκρατικό κράτος, που όχι μόνο δεν θα έπρεπε να υφίστανται, αλλά θα έπρεπε να ανήκουν ήδη στο μακρινό παρελθόν.

- Μεγάλο μέρος των ηλικιωμένων, έστω κι αν κατορθώνει να καλύψει τις πολύ βασικές ανάγκες της καθημερινότητας, εξαναγκάζεται ωστόσο στην υιοθέτηση ενός απόλυτα ασκητικού βίου, εφόσον δεν έχει τη δυνατότητα να προβεί σε καμία άλλη δραστηριότητα. Έννοιες, όπως είναι η ψυχαγωγία και η διασκέδαση, τους είναι άγνωστες, καθώς τα χρήματα που λαμβάνουν ως σύνταξη δεν επαρκούν για τίποτε άλλο πέρα από την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών διαβίωσης.

Ηλικιωμένοι και άμεσο οικογενειακό περιβάλλον

Η ιδανική κατάσταση για τους ηλικιωμένους που έχουν δημιουργήσει οικογένεια, είναι η ενεργή συμμετοχή στη ζωή των παιδιών τους και ιδίως των εγγονιών τους. Οι ηλικιωμένοι, αν έχουν τις αναγκαίες δυνάμεις, μπορούν να προσφέρουν χρήσιμη βοήθεια με το να προσέχουν τα μικρά παιδιά ή μπορούν απλώς να αντλήσουν οι ίδιοι μεγάλη χαρά συναναστρεφόμενοι μαζί τους.

Η κάθε οικογένεια οφείλει να αναγνωρίζει πως οι ηλικιωμένοι, τώρα πια, γονείς υπήρξαν κάποτε σημαντικό στήριγμα στη ζωή τους και τους προσέφεραν πολλά. Αναγνώριση που οφείλει, εύλογα, να οδηγεί στην ανταπόδοση ανάλογης προσφοράς με την ανάληψη της φροντίδας και της προστασίας των ηλικιωμένων αυτών προσώπων. Είναι προφανές πως οι ηλικιωμένοι άνθρωποι που έχουν παιδιά και εγγόνια αναμένουν μια στοιχειώδη έστω περίθαλψη∙ επιθυμούν την ευκαιρία να αισθάνονται ακόμη χρήσιμοι για τους άλλους, και θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν με κάποιο τρόπο στην καθημερινότητα των δικών τους ανθρώπων, ώστε να μη νιώθουν απομονωμένοι.

Είναι λυπηρό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής να εγκαταλείπονται οι ηλικιωμένοι άνθρωποι από τους οικείους τους ή να αντιμετωπίζονται με βιαιότητα, αφού οι νεότεροι τείνουν να τους εκλαμβάνουν ως βάρος και ως ανεπιθύμητες πλέον παρουσίες. Δημιουργείται, έτσι, μια εξαιρετικά επώδυνη κατάσταση για τους ανθρώπους αυτούς που για χρόνια αγωνίστηκαν να προσφέρουν κάθε πιθανή στήριξη στα παιδιά τους, να βιώνουν στα τελευταία χρόνια της ζωής τους την αχαριστία και τη σκληρότητα των παιδιών αυτών.  

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Χάσμα γενεών

Kirillos Samarits Photography

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Χάσμα γενεών

Χάσμα γενεών: κοινωνικό φαινόμενο που συνίσταται στην αδυναμία προσέγγισης και επικοινωνίας ανάμεσα σε άτομα που ανήκουν σε διαφορετικές γενεές , λ.χ. γονείς και παιδιά, και οφείλονται στις διαφορές που τα χωρίζουν στους τομείς της συμπεριφοράς, των αξιών, των συνηθειών, των επιλογών στην εξωτερική εμφάνιση κ.λπ.

Τα αίτια του χάσματος γενεών

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές είναι μια διαχρονική και εύλογη κατάσταση, εφόσον η ηλικιακή απόσταση σημαίνει διαφορά στις αντιλήψεις, στα βιώματα, στις στοχεύσεις, στη συμπεριφορά κ.λπ.. Παρατηρείται, ωστόσο, μια επίταση του φαινομένου αυτού σε περιόδους κατά τις οποίες σημειώνονται σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, όπως είναι, για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια η ταχύτατη εξέλιξη και εξάπλωση των τεχνολογικών επιτευγμάτων, καθώς οι νεότερες γενιές υιοθετούν ταχύτερα τις αλλαγές αυτές και αποκτούν άρα μια διαφορετική προσέγγιση απέναντι στα πράγματα σε σχέση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία.

Στα αίτια του χάσματος των γενεών, λοιπόν, μπορούμε να καταγράψουμε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

- Οι νέοι διακρίνονται για τη διάθεσή τους για αλλαγή. Οι νέοι ερχόμενοι σ’ επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα αντικρίζουν τα τρωτά της σημεία, τις ελλείψεις και τις αρνητικές της πτυχές, κι επιδιώκουν την αλλαγή και την ανανέωση∙ επιδιώκουν τη βελτίωση. Αυτή, όμως, η διάθεσή τους, τούς φέρνει σε σύγκρουση με τους μεγαλύτερους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν αρνητικά αυτή τη διάθεση αλλαγής, εφόσον τη θεωρούν ως απόπειρα ανατροπής, όσων οι ίδιοι γνωρίζουν μια ζωή κι εκλαμβάνουν ως δεδομένα. Πολύ περισσότερο, οι μεγαλύτεροι εκλαμβάνουν τις ανανεωτικές διαθέσεις των νέων ως επίκριση απέναντι σε όσα οι ίδιοι δημιούργησαν τα προηγούμενα χρόνια.

- Οι νέοι προσαρμόζονται ευκολότερα στα καινούρια δεδομένα. Κάθε νέα εποχή συνοδεύεται με ορισμένες αλλαγές που τη διαφοροποιούν από την προηγούμενη. Τέτοιου είδους αλλαγές είναι ευπρόσδεκτες από τους νέους ανθρώπους, οι οποίοι είναι συχνά κι οι κύριοι φορείς τους. Η συντηρητική φύση, απ’ την άλλη, των μεγαλύτερων ανθρώπων τους καθιστά καχύποπτους απέναντι στο καινούριο και διστακτικούς στο να το αποδεχτούν και να το υιοθετήσουν.

Μια τέτοια σημαντική αλλαγή της σύγχρονης εποχής αποτέλεσε η γοργή εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως και η έλευση του διαδικτύου, που ανέτρεψε τα πάντα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στη γνώση, την προσωπική έκφραση, αλλά και τις σχέσεις των ανθρώπων. Στο σύγχρονο αυτό πλαίσιο οι νέοι διαμόρφωσαν έναν καινούριο τρόπο αντίληψης που απέχει πάρα πολύ απ’ τις παλαιότερες μορφές επικοινωνίας, έκφρασης και εκπαίδευσης. Ενώ οι μεγαλύτεροι εξέλαβαν τις αλλαγές αυτές ως έκπτωση των παραδεδομένων αξιών και ως εν δυνάμει ιδιαίτερα επικίνδυνες για την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.

Οι μεγαλύτεροι, άλλωστε, δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις με αποτέλεσμα να αισθάνονται αποκλεισμένοι από ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής των νεότερων γενιών. Κάποιοι, μάλιστα, μη μπορώντας να υιοθετήσουν τα νέα στοιχεία του τεχνολογικού πολιτισμού, τείνουν να τηρούν μια απορριπτική στάση απέναντί τους.

- Οι μεγαλύτεροι είναι πιο συντηρητικοί στις απόψεις τους. Ανεξάρτητα από το πώς έζησαν οι μεγαλύτεροι τα χρόνια της εφηβείας και της νεότητάς τους, έχουν την τάση με την πάροδο των χρόνων να αποκτούν πιο συντηρητική στάση απέναντι στα πράγματα. Συνηθίζουν να εξιδανικεύουν τα δικά τους νεανικά χρόνια, αποδίδοντάς τους ηθικότητα, αθωότητα, περισσότερο σεβασμό απέναντι στους μεγαλύτερους κ.ά., και θεωρούν πως οι νέοι της σύγχρονης εποχής δεν έχουν αξίες, αρχές και ήθος σε ικανοποιητικό βαθμό.

Η αλλαγή, άλλωστε, στη θέση που λαμβάνουν πλέον οι γυναίκες στην κοινωνία, και άρα ο τρόπος με τον οποίο μια νέα γυναίκα μπορεί να ζήσει τη νεότητά της, δημιουργεί προβληματισμό σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, που είχαν βιώσει μια διαφορετική πραγματικότητα.

- Οι νέοι θεωρούν υπερβολικές τις ανησυχίες των μεγαλύτερων. Η νέα γενιά έχει την τάση να αδιαφορεί για τις απόψεις των μεγαλύτερων ανθρώπων, θεωρώντας συχνά υπερβολικές ή αβάσιμες τις ανησυχίες και τις προειδοποιήσεις τους, εφόσον τις εκλαμβάνουν ως απόπειρες περιορισμού της ελευθερίας τους. Έτσι, δημιουργούνται συχνά εντάσεις στις μεταξύ τους σχέσεις αφού η διάθεση των μεν να βιώσουν την ελευθερία τους σε όλη της την έκταση έρχεται σε αντίθεση με τον προστατευτισμό των δε.

- Απουσία ουσιαστικού χρόνου επικοινωνίας. Οι πολλαπλές υποχρεώσεις τόσο των εφήβων όσο και των ενηλίκων, δεν αφήνουν ικανά περιθώρια χρόνου, ώστε να υπάρξει μια ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ τους. Οι έφηβοι, άλλωστε, αποζητούν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο με τους φίλους τους και θεωρούν καταπιεστικό το αίτημα των γονιών τους να περάσουν χρόνο μαζί συζητώντας. Κρίνεται, μάλιστα, από τους εφήβους μάταιη η όποια προσπάθεια προσέγγισης, εφόσον πιστεύουν πως οι γονείς τους δεν έχουν πραγματική θέληση να τους ακούσουν και πως αποσκοπούν απλώς στο να τους ελέγξουν.

Συχνά, η εντύπωση των νέων πως οι μεγαλύτεροι δεν είναι αρκετά προοδευτικοί, ούτε δεχτικοί απέναντι στις αλλαγές, υπονομεύει δραστικά τη μεταξύ τους επικοινωνία, εφόσον αποτρέπει τους νέους από το να εκφράσουν με ειλικρίνεια τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις τους.

- Οι μεγαλύτεροι θεωρούν ευνοημένη τη νεότερη γενιά. Αν και δεν είναι πάντοτε κάτι που οι μεγαλύτεροι ομολογούν ή παραδέχονται, είναι σύνηθες να αντιμετωπίζουν τους νεότερους κατά τρόπο ανταγωνιστικό, εφόσον θεωρούν πως σε σχέση με τις δυσκολίες που έζησαν οι ίδιοι στο παρελθόν, οι νέοι έχουν μια πιο «εύκολη» ζωή. Οι ελευθερίες που απολαμβάνουν οι νέοι, η προοδευτικότητα της εποχής και οι πολλαπλές διευκολύνσεις που τους παρέχει η τεχνολογία, συνθέτουν ένα πλαίσιο που θα έμοιαζε ουτοπικό μερικές δεκαετίες πριν. Έτσι, αρκετοί είναι εκείνοι οι ενήλικες που πιστεύουν πως δεν θα πρέπει να χαρίζονται όλα τόσο άκοπα στους νέους, καθώς κάτι τέτοιο θα τους οδηγήσει σε μια λανθασμένη εντύπωση για τη ζωή.

Πιθανές συνέπειες του χάσματος γενεών

Η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές είναι αφενός αναμενόμενη και αφετέρου επιθυμητή, εφόσον ωθεί τους νέους μέσα από την αναμέτρηση με τους μεγαλύτερους να αποκτούν την αναγκαία αυτοπεποίθηση και τα αναγκαία κίνητρα, ώστε να διεκδικούν τον έλεγχο της ζωής τους, σχεδιάζοντας, ως μελλοντικοί ενήλικες, έναν καλύτερο κόσμο. Υπ’ αυτή την έννοια το χάσμα των γενεών αποκτά θετική διάσταση, καθώς λειτουργεί ως μέσο για την πιο αποφασιστική ωρίμανση των νεότερων και για τον αυστηρότερο έλεγχο των μέχρι τότε πεπραγμένων της παλαιότερης γενιάς. Ωστόσο, αν η διαφοροποίηση και οι εντάσεις ανάμεσα στις γενιές λάβουν μεγαλύτερη έκταση, ενδέχεται να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες. Ειδικότερα:

- Οι νέοι ενδέχεται να υιοθετήσουν μια εντελώς απορριπτική στάση απέναντι στις παλαιότερες γενιές με αποτέλεσμα ο πλούτος των εμπειριών τους, η γνώση και οι καλά δοκιμασμένες δομές του παρελθόντος να παραγνωριστούν για χάρη και μόνο του ανταγωνισμού. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως οτιδήποτε έχει δημιουργηθεί από τις προηγούμενες γενιές δεν είναι κατ’ ανάγκη ελλιπές ή ατελές. Υπάρχουν, άρα, σημαντικά στοιχεία του παρελθόντος που οι νέες γενιές μπορούν να αξιοποιήσουν προκειμένου να προχωρήσουν το δικό τους έργο.

- Η απορριπτική στάση των νέων απέναντι σε οτιδήποτε ανήκει στο παρελθόν μπορεί να σημάνει τη συλλήβδην απόρριψη και αγνόηση της πολιτισμικής κληρονομιάς, θέτοντας σε κίνδυνο σημαντικά στοιχεία της εθνικής μας ταυτότητας.

- Σε μεμονωμένες περιπτώσεις η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γενιές μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές εντάσεις στο πλαίσιο της οικογένειας, διαμορφώνοντας ένα συγκρουσιακό κλίμα. Κατάσταση που μπορεί να παρατηρηθεί ακόμη και στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, δημιουργώντας δυσκολίες στην ομαλή διενέργεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

- Αν, μάλιστα, η ένταση στις σχέσεις των γενεών λάβει μεγάλες διαστάσεις, είναι πιθανή η ύπαρξη βίαιων συγκρούσεων, που θα αποσκοπούν από τη μεριά των νέων στην αποδέσμευση από τον έλεγχο και την εξουσία των παλαιότερων γενιών, οι οποίες έχουν βέβαια τον πρώτο λόγο στη διακυβέρνηση της πολιτείας.

- Σε κάθε περίπτωση, πάντως, αν οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν λόγω του χάσματος δεν φτάνουν σε κάποιον συμβιβασμό, δυσχεραίνεται η συνεργασία και η συνύπαρξη των ατόμων σε κάθε πιθανό τομέα, ζημιώνοντας εξίσου όλες τις πλευρές. Οι νέοι από τη μεριά τους χάνουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν την εμπειρία των μεγαλύτερων, κι εκείνοι με τη σειρά τους χάνουν τη δυνατότητα να έρθουν σ’ επαφή με μια νέα οπτική του κόσμου, που θα μπορούσε να σημάνει μια ουσιαστική ανανέωση των τρόπων λειτουργίας και αντίληψης σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας.

Τρόποι για την αποτελεσματικότερη προσέγγιση των γενεών

Αν και είναι σαφές πως οι διαφοροποιήσεις -και άρα το χάσμα- ανάμεσα στις γενιές θα αποτελεί πάντοτε μια δεδομένη κατάσταση, αυτό δε σημαίνει πως οι μεταξύ τους διαφορές είναι τέτοιας έκτασης, ώστε να αποκλείουν κάθε δυνατότητα επικοινωνίας και συνεργασίας. Έτσι, αν υπάρχει η κατάλληλη διάθεση, τόσο οι μεγαλύτεροι όσο και νεότεροι μπορούν να ακολουθήσουν μια συμβιβαστική τακτική προσέγγισης. Ειδικότερα:

- Οι νέοι θα πρέπει να προσδίδουν στην κριτική τους στάση ένα χαρακτήρα εποικοδομητικού ελέγχου, επιδιώκοντας ουσιαστικές αλλαγές, και όχι ενός στείρου αρνητισμού, που δεν μπορεί παρά να εκληφθεί ως αντίδραση άνευ περιεχομένου. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι μεγαλύτεροι θα είναι περισσότερο δεχτικοί στην κριτική που τους γίνεται, εφόσον θα μπορούν να διακρίνουν την επιδιωκόμενη αλλαγή και θα μπορούν να εκτιμήσουν την πιθανή αξία της.

- Οι νέοι θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους με σεβασμό, αναγνωρίζοντας τις προσπάθειες και τους κόπους που έχουν καταβάλει στη ζωή τους. Είναι, δίχως άλλο, άδικο το να μην τους αποδίδουν καμία αναγνώριση για όσα έχουν προσφέρει, μόνο και μόνο γιατί ανήκουν σε μια παλαιότερη γενιά με διαφορετικές αντιλήψεις. Άλλωστε, δε θα πρέπει να λησμονούν οι νέοι πως κάθε γενιά βιώνει διαφορετικές καταστάσεις και διαμορφώνει, άρα, μια δική της θέαση του κόσμου.

- Οι νέοι θα πρέπει να έχουν υπόψη τους πως το δικαίωμα άσκησης κριτικής κατακτάται μέσα από την υπευθυνότητα και την εργατικότητα, διότι μόνον έτσι μπορεί η άποψή τους να ακουστεί με τον αρμόζοντα σεβασμό. Άσκηση κριτικής από ανθρώπους που δεν καταβάλουν οι ίδιοι καμία προσπάθεια, μοιάζει περισσότερο με αναποτελεσματική προσπάθεια να αποκρύψουν τη δική τους αδράνεια και αβουλία.

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να αφιερώνουν χρόνο στους νέους, έχοντας ουσιαστική διάθεση να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο εκείνοι βλέπουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Χρειάζεται, δηλαδή, μια ουσιαστική διάθεση επικοινωνίας, η οποία θα πρέπει να συνοδεύεται με διαλλακτικότητα, σεβασμό και πνεύμα ανεκτικότητας. Είναι σαφές, άλλωστε, πως οι νέοι δεν είναι διατεθειμένοι να εμπιστευτούν εκείνους που τους προσεγγίζουν με επικριτικό τρόπο και ήδη διαμορφωμένες και άκαμπτες απόψεις.

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να αποδέχονται την ανανεωτική διάθεση των νέων και να κατανοούν πως η δική τους υποχρέωση απέναντι στη νέα γενιά είναι η παροχή στήριξης σε κάθε πιθανό επίπεδο (ηθικό, οικονομικό, συναισθηματικό κ.λπ.). Οι νέοι, πάντως, εκείνο που αναμένουν περισσότερο από τους μεγαλύτερους είναι μια αίσθηση αποδοχής απέναντι στην προσωπικότητά τους και μια έκφραση πραγματικού ενδιαφέροντος για τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους.  

- Οι μεγαλύτεροι οφείλουν να δίνουν προσοχή στις αντιρρήσεις, στις αμφισβητήσεις και στην κριτική που τους ασκούν οι νέοι, διατηρώντας πάντοτε μια διαλλακτική στάση. Είναι, άλλωστε, μέσα από αυτή τη διαδικασία αμφισβήτησης της κοινωνικής πραγματικότητας που επέρχονται οι αναγκαίες βελτιώσεις στην κοινωνία και διασφαλίζεται συνάμα η διαμόρφωση μιας ενεργητικής προσωπικότητας και συνείδησης στους νέους.

Αν οι μεγαλύτεροι δεν αφήνουν περιθώρια έκφρασης και αντίδρασης στους νέους, είναι σαν να τους στερούν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πλήρως την προσωπικότητά τους∙ είναι σαν να τους καταδικάζουν στην αδράνεια και στην αδιαφορία απέναντι σε όσα συμβαίνουν γύρω τους. Έτσι, προκειμένου, η νέα γενιά να αποκτήσει ενεργό ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στον πολιτικό και κοινωνικό χώρο, οι μεγαλύτεροι θα πρέπει όχι μόνο να επιτρέπουν αλλά και να ενθαρρύνουν τις όποιες διαθέσεις αμφισβήτησης εκφράζουν οι νέοι.