Έκθεση Α΄ Λυκείου: Το βιβλίο

Kestutis Kasparavicius

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Το βιβλίο

Η μελέτη ποιοτικών βιβλίων ανεξάρτητα από το ιδιαίτερο περιεχόμενό τους (λογοτεχνικό, φιλοσοφικό, επιστημονικό ή άλλο) προσφέρει ουσιαστικά οφέλη στο άτομο, τα οποία σχετίζονται τόσο με την απόκτηση γνώσεων, όσο και με την πρόσκτηση μιας πιο διαλλακτικής προσέγγισης στα επιμέρους ζητήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπο το άτομο στη δημόσια, αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Ειδικότερα, το βιβλίο:

Αποτελεί σημαντική πηγή γνώσεων και ιδεών: Το άτομο μπορεί να έρθει σ’ επαφή με ένα μεγάλο κομμάτι της συλλογικής γνώσης -όποια κι αν είναι τα ειδικότερα ενδιαφέροντά του- καθώς τόσο τα επιστημονικά επιτεύγματα κάθε εποχής όσο και τα ιστορικά δεδομένα και οι φιλοσοφικές αναζητήσεις, έχουν καταγραφεί και αναλυθεί εκτενώς. Δίνεται έτσι η ευκαιρία στο άτομο να μελετήσει προσεκτικά και, άρα, να εμβαθύνει σε όποιο επιστημονικό ή άλλο αντικείμενο κινεί το ενδιαφέρον του.

Συνάμα, πέρα από την πρακτική πτυχή της απόκτησης γνώσεων, η επαφή με τα βιβλία προσφέρει στο άτομο τη δυνατότητα να παρακολουθήσει το ξεδίπλωμα της σκέψης και τους ποικίλους συλλογισμούς άλλων ανθρώπων -επιστημόνων, σημαντικών συγγραφέων, φιλοσόφων, ερευνητών κ.ά.-, με απώτερο όφελος τη συνειδητοποίηση της ευρύτητας του ανθρώπινου πνεύματος.

Το άτομο έχει την ευκαιρία να αντικρίσει τον κόσμο και την κοινωνία μέσα από τα μάτια ενός άλλου ανθρώπου∙ έχει την ευκαιρία να κατανοήσει πόσο και πώς διαφοροποιείται η προσέγγιση της πραγματικότητας από διαφορετικούς μεταξύ τους ανθρώπους. Έρχεται, έτσι, αντιμέτωπο με την αλήθεια της πολυποίκιλης θεώρησης και κατανόησης των πραγμάτων και κάνει ένα καίριο βήμα προς την αναγκαία διαλλακτικότητα και το σεβασμό των διαφορετικών απόψεων και αντιλήψεων.

Ενισχύει τη συλλογιστική ικανότητα του ατόμου: Μέσα από την προσεκτική μελέτη βιβλίων το άτομο έχει τη δυνατότητα να ασχοληθεί εκτενώς με τα ζητήματα που το απασχολούν, αποκτώντας όχι μόνο έτοιμες γνώσεις και ιδέες, αλλά -κυρίως- την ικανότητα να διαμορφώνει και να αποκρυσταλλώνει τις προσωπικές του απόψεις. Διερευνώντας από διαφορετική κάθε φορά οπτική γωνία το ίδιο θέμα αντιλαμβάνεται το πλήθος των παραμέτρων που οφείλει να λάβει υπόψη του προτού οδηγηθεί στα συμπεράσματα εκείνα που ικανοποιούν πληρέστερα τη δική του θεώρηση και αντίληψη. Ενώ, παράλληλα, μαθαίνει να διακρίνει τις επιφανειακές προσεγγίσεις, τις απλουστεύσεις, αλλά και τις δογματικές προσεγγίσεις, και καθίσταται έτσι πολύ πιο προσεκτικό στη διατύπωση των δικών του συλλογισμών.

Η πλήρης διερεύνηση, άλλωστε, ενός θέματος, όπως αυτή φανερώνεται στο πλαίσιο ενός βιβλίου, συνιστά μια διαδικασία πολλών επιπέδων, υπό την έννοια πως πρέπει κάθε φορά να εξετάζονται κι οι αντίθετες θέσεις, ώστε να προκύπτουν ολοκληρωμένα και άρτια συμπεράσματα. Πρόκειται για μια διαλεκτική διαδικασία, που εθίζει το άτομο στη διεξοδική προσέγγιση των θεμάτων που το απασχολούν και, φυσικά, στην ανάγκη να αποζητά -και όχι να αποφεύγει- τον αντίλογο, διότι μόνο έτσι μπορεί να αντικρίζει τα καίρια ζητήματα από κάθε πιθανή πτυχή, και να καταλήγει σε ασφαλή συμπεράσματα.

Επιπλέον, κάθε φορά που το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με μια θεώρηση εκ διαμέτρου αντίθετη από τη δική του ή με μια εντελώς πρωτότυπη προσέγγιση, οδηγείται σ’ έναν προβληματισμό που βαθαίνει καίρια τη σκέψη του.

Αποτελεί ιδανική μορφή ψυχαγωγίας: Η μελέτη βιβλίων προσφέρει στο άτομο μια πολύτιμη διέξοδο από την κούραση και την ένταση της καθημερινότητας∙ μια διέξοδο που το εκτονώνει από τις συγκρουσιακές καταστάσεις που του προκαλούν οι πολλαπλές δυσκολίες της πραγματικότητας. Το άτομο απομακρύνεται, για λίγο, από τα προβλήματα της προσωπικής του ζωής και «ταξιδεύει» σε νέους ή διαφορετικούς κόσμους, βιώνοντας πρωτόγνωρες εμπειρίες μέσα από τις διαδρομές των λογοτεχνικών ηρώων.

Έτσι, η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων προσφέρει μια ακόμη ιδιαίτερα επωφελή δυνατότητα, καθώς το άτομο έχει την ευκαιρία να βιώσει κατά τρόπο έμμεσο, και άρα χωρίς την ένταση της άμεσης εμπλοκής, διλήμματα, δύσκολες ή και οριακές καταστάσεις, τραγικά επεισόδια, αλλά και αποφάσεις που αλλάζουν δραματικά τη ζωή ενός ανθρώπου, και να γνωρίσει ακόμα καλύτερα τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς θα συλλογίζεται πώς θα αντιδρούσε ο ίδιος σε μια τέτοια περίπτωση ή πώς θα αντιμετώπιζε μια τέτοια δυσκολία.

Αντί, λοιπόν, να σκορπά ανώφελα το χρόνο του, έχει την ευκαιρία με τη βοήθεια ενός βιβλίου να ζήσει πρωτόγνωρες καταστάσεις, αλλά και να έρθει σ’ επαφή με τη συγκεντρωμένη γνώση και εμπειρία ενός άλλου ανθρώπου -του συγγραφέα-, και να αποκομίσει με αυτό τον τρόπο πολύτιμες γνώσεις και βιώματα.

Εμπλουτίζει τις γλωσσικές και εκφραστικές δυνατότητες του ατόμου: Η ανάγνωση βιβλίων προσφέρει -ιδίως στους νέους ανθρώπους- τη δυνατότητα να έρθουν σ’ επαφή με τα εκφραστικά μέσα πολλών συγγραφέων και να γνωρίσουν έτσι ποικίλους τρόπους γλωσσικής διατύπωσης. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό όφελος, καθώς μέσω της γλωσσικής αυτής καλλιέργειας το άτομο διευρύνει, όχι μόνο τις εκφραστικές του δυνατότητες, αλλά και την ικανότητά του να κατανοεί ολοένα και πιο δύσκολα κείμενα.

Ας μη λησμονούμε, άλλωστε, πως το εύρος και οι εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας μας φανερώνονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στα χέρια των έμπειρων και ικανών συγγραφέων, προσφέροντας στους νέους την ευκαιρία να αντιληφθούν πληρέστερα την εξαίρετη ομορφιά της.

Στηρίζει σημαντικές πτυχές του πολιτισμού: Μέσα από βιβλία στα οποία εκλαϊκεύονται επιστημονικά, ιστορικά, φιλοσοφικά ή άλλα ζητήματα, καθίσταται εφικτή η μετάδοση της γνώσης σε ευρύτερα πληθυσμιακά στρώματα. Μια τέτοια μορφή εκλαΐκευσης επιτυγχάνεται, άλλωστε, και με τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια, μέσω των οποίων πραγματοποιείται η εκπαίδευση των νέων.

Συνάμα, η ελεύθερη διακίνηση των βιβλίων, ενισχύει τη δημοκρατική λειτουργία της κοινωνίας, καθώς με την ελεύθερη έκφραση και την ανεμπόδιστη κυκλοφορία των ιδεών γίνεται σαφές πως μια δημοκρατική πολιτεία επιτρέπει, αποδέχεται -και ενίοτε υιοθετεί- ακόμη και ιδέες οι οποίες στο πρώτο τους άκουσμα μοιάζουν εντελώς ρηξικέλευθες ή ίσως και ανατρεπτικές. Πολλές καίριες αλλαγές, άλλωστε, στον τρόπο λειτουργίας των κοινωνιών έχουν προκύψει ακριβώς μέσα από θεωρίες και προσεγγίσεις που έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τα έως τότε παραδεδομένα.

Η υποβάθμιση του βιβλίου

Ένα ανησυχητικό για την εποχή μας φαινόμενο είναι πως τα τελευταία χρόνια μειώνεται ολοένα και περισσότερο η επαφή των πολιτών με τα βιβλία∙ στοιχείο που γίνεται ιδιαίτερα πρόδηλο από το γεγονός ότι, ιδίως οι νεότερες γενιές, διαβάζουν ελάχιστα, κι αυτό προκύπτει τόσο από τις μειωμένες πωλήσεις βιβλίων όσο και από την εύκολα διαπιστούμενη άγνοια των νεότερων για τους λογοτέχνες και τη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας μας.

Τα αίτια αυτού του φαινομένου θα μπορούσαν να αναζητηθούν στους ακόλουθους παράγοντες:

Η ευρύτατη διάδοση των μέσων μαζικής ενημέρωσης: Για την πλειονότητα των πολιτών η τηλεόραση και το διαδίκτυο αποτελούν -πλέον- την «αυτονόητη» επιλογή, όταν έχουν ελεύθερο χρόνο ή όταν θέλουν να εκτονώσουν την ένταση της ημέρας. Η ευκολία της έτοιμης εικόνας, αλλά και ο εντυπωσιακός χαρακτήρας της τηλεοπτικής εμπειρίας (κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, ψυχαγωγικές ή ενημερωτικές εκπομπές) ενέχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι της πιο απαιτητικής επαφής με το βιβλίο, όπου ο αναγνώστης καλείται να επεξεργαστεί το προσλαμβανόμενο υλικό και να ενεργοποιήσει τη σκέψη και τη φαντασία του.

Αντιστοίχως, η αίσθηση της κοινωνικότητας που ενέχει η επαφή με το διαδίκτυο, χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προσφέρει έναν επίσης εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο «αξιοποίησης» του ελεύθερου χρόνου, ο οποίος θεωρείται σαφώς προτιμότερος για τους νέους απ’ ό,τι η ανάγνωση ενός βιβλίου.

Ενώ, παράλληλα, το γεγονός ότι μέσω του διαδικτύου είναι εφικτή η αναζήτηση οποιασδήποτε πληροφορίας, δημιουργεί στους ανθρώπους την ψευδαίσθηση της εύκολης απόκτησης γνώσεων, χωρίς να γίνεται αντιληπτό πως η αποσπασματική αυτή επαφή με έτοιμες πληροφορίες δεν μπορεί να υποκαταστήσει την παιδευτική αξία της μελέτης ενός βιβλίου.

Ο καταναλωτισμός και η χρησιμοθηρία της εποχής μας:  Το καταναλωτικό πρότυπο των ημερών μας ωθεί τους περισσότερους ανθρώπους σ’ ένα συνεχές κυνήγι του χρήματος και των υλικών αγαθών, θέτοντας σε υποδεέστερη μοίρα τα πνευματικά ενδιαφέροντα. Ο σύγχρονος άνθρωπος ενδιαφέρεται κυρίως για ό,τι μπορεί να επιδείξει ως απόκτημα και, φυσικά, για ό,τι μπορεί να του αποδώσει οικονομικά οφέλη. Υπό αυτή την έννοια, η επαφή των ανθρώπων με τη μελέτη περιορίζεται μόνο στο πλαίσιο των σπουδών, ώστε να υπάρξει η αναγκαία επαγγελματική αποκατάσταση. Η μελέτη είναι ιδωμένη εδώ κυρίως χρησιμοθηρικά, και μόνο ως το μέσο για την επίτευξη κάποιου οικονομικού οφέλους. Σε ό,τι αφορά, μάλιστα, τους ενήλικες που έχουν πια επιτύχει την επαγγελματική τους αποκατάσταση, η μελέτη βιβλίων φαντάζει χαμένος χρόνος, αφού δεν προκύπτει από αυτή κάποιου είδους οικονομικό κέρδος.

Έλλειψη ελεύθερου χρόνου: Ένα σύνηθες επιχείρημα των ενηλίκων -κάποτε και των εφήβων- για την απομάκρυνση από το διάβασμα βιβλίων, είναι η πλήρης απουσία ελεύθερου χρόνου, καθώς οι μεν ενήλικες βρίσκονται αντιμέτωποι μ’ έναν καταιγισμό -κυρίως επαγγελματικών- υποχρεώσεων, οι δε έφηβοι καλούνται να αντεπεξέλθουν σ’ ένα φορτωμένο πρόγραμμα (σχολείο, φροντιστήριο, εκμάθηση ξένων γλωσσών, άθληση), το οποίο εκμηδενίζει, όχι μόνο τον ελεύθερο χρόνο τους, αλλά και τις αντοχές τους.

Η απωθητική εικόνα του βιβλίου στο χώρο του σχολείου: Ένα από τα τρωτά σημεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι πως συχνά δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στους μαθητές απέναντι στο σχολικό βιβλίο, και κατ’ επέκταση απέναντι στο βιβλίο γενικότερα. Οι μαθητές συνδέουν στη σκέψη τους το βιβλίο με την στείρα αποστήθιση, τα διαγωνίσματα, τις προαγωγικές εξετάσεις, και κατόπιν με τις πανελλήνιες εξετάσεις, αποκτώντας σταδιακά μια τελείως αρνητική διάθεση απέναντι σε αυτό. Όπως ακριβώς αντικρίζουν το σχολείο ως μια επιβεβλημένη και εξαναγκαστική περίοδο μαθητείας σε αντικείμενα εντελώς αδιάφορα, έτσι καταλήγουν να βλέπουν και το βιβλίο ως κάτι το απωθητικό, που δεν έχει τίποτε το ουσιώδες να τους προσφέρει.

Η έλλειψη ορθής προώθησης και καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας: Οι φορείς αγωγής (οικογένεια, σχολείο, πολιτεία) δεν στηρίζουν επαρκώς τη διάθεση φιλαναγνωσίας των νέων. Τη στιγμή που οι γονείς θα έπρεπε να λειτουργούν ως πρότυπα για τη στενή σχέση με τη μελέτη βιβλίων και η πολιτεία θα έπρεπε να προσφέρει πλήθος ευκαιριών για την επαφή των νέων με το βιβλίο (πλούσιες σχολικές και δημοτικές βιβλιοθήκες, διοργάνωση εκδηλώσεων), παρατηρείται πως αυτό δεν συμβαίνει ή τουλάχιστον δεν συμβαίνει σε ικανοποιητικό βαθμό.

Τρόποι προώθησης του βιβλίου και της φιλαναγνωσίας

Έγκαιρη ανάδειξη των ωφελειών που προσφέρει η μελέτη βιβλίων: Με τη συνδρομή των εκπαιδευτικών (πρωτίστως των δασκάλων), της οικογένειας και της πολιτείας, οφείλει να γίνει μια συστηματική προσπάθεια, ώστε οι νέες γενιές να συνειδητοποιήσουν εγκαίρως τα οφέλη της ανάγνωσης. Οι νέοι θα πρέπει να κατανοήσουν πως τόσο η ικανότητά τους να σκέφτονται και να διερευνούν με πληρότητα τα ζητήματα της πραγματικότητας, όσο και οι λεκτικές τους δεξιότητες, αλλά και η δημιουργικότητά τους, μπορούν να ωφεληθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό από την επαφή με τα βιβλία.

Οι νέοι θα πρέπει να αντιληφθούν πως η «κατάχρηση» της τηλεόρασης και του διαδικτύου υπονομεύει τη δυνατότητά τους να ενισχύσουν τις νοητικές τους δεξιότητες, αφού τους τρέπει σε παθητικούς δέκτες έτοιμου υλικού, και μάλιστα υλικού χαμηλής ποιότητας. Θα πρέπει να κατανοήσουν πως η εντύπωση που έχουν πως χάρη στην τηλεόραση και το διαδίκτυο γνωρίζουν όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζουν, είναι εντελώς λανθασμένη, αφού στην πραγματικότητα τρέπονται σε αναμεταδότες πληροφοριών, και όχι σε σκεπτόμενους πολίτες με δική τους αυτόνομη κριτική ικανότητα.

Προώθηση του βιβλίου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης: Τα ΜΜΕ έχουν αποδεδειγμένα τη δυνατότητα να επηρεάζουν τις καταναλωτικές συνήθειες, αλλά και τις γενικότερες επιλογές των πολιτών, και η δυνατότητα αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί, ώστε να φέρει τους νέους σε επαφή με το ποιοτικό βιβλίο. Η προβολή εκπομπών αφιερωμένων στο βιβλίο, καθώς και η προβολή κοινωνικών μηνυμάτων για την αξία της ανάγνωσης, μπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά στην προσπάθεια προώθησης της φιλαναγνωσίας.

Στήριξη του βιβλίου από την πολιτεία: Η πολιτεία οφείλει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να καθιστά βιώσιμη την εκδοτική παραγωγή στη χώρα μας, επιτρέποντας στους εκδότες να επιλέγουν ποιοτικά βιβλία και όχι να αναζητούν εμπορικούς τίτλους -έστω κι αν δεν αποτελούν καλές αναγνωστικές επιλογές- μόνο και μόνο γιατί θα τους αποφέρουν το αναγκαίο οικονομικό κέρδος.

Παράλληλα, η πολιτεία θα πρέπει να στηρίζει τη λειτουργία βιβλιοθηκών σε κάθε πόλη και σε κάθε δήμο της χώρας, ώστε οι πολίτες να μπορούν εύκολα και ανέξοδα να δανείζονται βιβλία. Είναι σημαντικό, άλλωστε, να λαμβάνουμε υπόψη μας πως λόγω της οικονομικής κρίσης, υπάρχουν αρκετοί πολίτες που αδυνατούν να δαπανήσουν χρήματα για την αγορά βιβλίων, έστω κι αν ανήκουν στους φίλους του βιβλίου και της ανάγνωσης.

Επαναπροσέγγιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας: Το σχολείο οφείλει να λειτουργεί ως χώρος όπου οι νέοι θα δημιουργούν μια σταθερή σχέση αγάπης με το βιβλίο και όχι ως χώρος όπου το βιβλίο θα αντιμετωπίζεται ως μέσο καταπίεσης. Είναι σημαντικό, επομένως, να ληφθεί μέριμνα ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να αποδεσμευτεί από την αυστηρή και ανούσια αποστήθιση και να στραφεί σε μια πιο δημιουργική και πιο γόνιμη επαφή με τη γνώση.

Τα λεγόμενα εξωσχολικά βιβλία μπορούν, αν αξιοποιηθούν σωστά, να αποτελέσουν μια χρήσιμη βάση για την ανάπτυξη της επιδιωκόμενης ορθής σχέσης των νέων με την ανάγνωση. Ζητούμενο για τους εκπαιδευτικούς είναι να γίνει αντιληπτό από τους μαθητές πως η επαφή με το βιβλίο μπορεί να τους ωφελήσει κατά τρόπο καίριο και διηνεκώς επωφελή.

Η φιλαναγνωσία θα πρέπει να καλλιεργείται ήδη από τις μικρότερες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Ο εκπαιδευτικός, λοιπόν, που καλείται να προωθήσει τη φιλαναγνωσία:

1. Λειτουργεί ως πρότυπο και μεταδίδει σε καθημερινή βάση τον ενθουσιασμό του για το διάβασμα.

2. Είναι ενημερωμένος και έχει διαβάσει μεγάλο όγκο ποιοτικής λογοτεχνίας για παιδιά και νέους.

3. Οργανώνει βιβλιοθήκη τάξης με πλούσιο και προσβάσιμο αναγνωστικό υλικό (έντυπο και ηλεκτρονικό) ενώ αξιοποιεί στον μέγιστο βαθμό μεγαλύτερες βιβλιοθήκες, ειδικά την κεντρική βιβλιοθήκη του σχολείου.

4. Βοηθά τα παιδιά να εξοικειωθούν με τα ποικίλα είδη αναγνωσμάτων που έχουν στη διάθεσή τους.

5. Ενθαρρύνει τα παιδιά να επιλέξουν αναγνώσματα που τα ενδιαφέρουν.

6. Προωθεί το διάβασμα για ευχαρίστηση, καθώς και το διάβασμα προς αναζήτηση γνώσεων και πληροφοριών.

7. Παρέχει ικανοποιητικό χρόνο για σιωπηρό ελεύθερο διάβασμα στο σχολείο.

8. Σχεδιάζει κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και συνεργασίες για το βιβλίο και το διάβασμα.

9. Στηρίζει τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανάγνωση.

10. Διαβάζει μεγαλόφωνα στα παιδιά για ευχαρίστηση και ψυχαγωγία.

11. Αποφεύγει τη μετάδοση αρνητικών μηνυμάτων για την ανάγνωση.

12. Παρέχει κίνητρα τα οποία αντανακλούν την αξία της ανάγνωσης.

13. Προωθεί και τα λεγόμενα «ελαφρά αναγνώσματα» / “light reading” (π.χ. κόμικς και περιοδικά).

14. Επιδιώκει και ενισχύει τη συνεργασία σχολείου, οικογένειας και ευρύτερης κοινότητας για την προώθηση της φιλαναγνωσίας.

15. Έχει μεγάλες προσδοκίες από τους μαθητές και τους ενθαρρύνει να κάνουν το ίδιο.

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 1 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Jacques Louis David

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 1 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας

Α. Κείμενο

Ο Ηρόδοτος, προσπαθώντας να ερμηνεύσει την αντιπαλότητα Ασίας και Ευρώπης που οδήγησε στους Περσικούς πολέμους, αναφέρει την εκδοχή ότι αυτή ξεκίνησε από αρπαγές γυναικών. Ο Πάρης οδήγησε την Ελένη στην Τροία βέβαιος πως δεν επρόκειτο να τιμωρηθεί εξαιτίας της παλαιότερης αρπαγής της Μήδειας από τους Έλληνες. Όταν αυτοί απαίτησαν την επιστροφή της, σύμφωνα με την εκδοχή Αιγύπτιων ιερέων που παρατίθεται στο δεύτερο βιβλίο της Ἱστορίης, οι Τρώες ισχυρίστηκαν ότι δε βρισκόταν στα χέρια τους, και επακολούθησε ο Τρωικός πόλεμος. Η καταστροφή της Τροίας παρουσιάζεται από τον ιστορικό ως θεϊκή βούληση, καθώς το θεῖον θέλησε να καταστήσει φανερό ότι τα σοβαρά αμαρτήματα (όπως η αγνωμοσύνη του Πάρη προς τον Μενέλαο που τον φιλοξενούσε) επισύρουν ολέθριες συνέπειες για αυτούς που τα διαπράττουν.

Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον, ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο, Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνῴκει, ἀπέδωκεν ἂν αὐτὴν Μενελάῳ, ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ’ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν.

 Ἡρόδοτος, Ἱστορίη 2.120 (διασκευή)

Μετάφραση: Αν η Ελένη βρισκόταν στην Τροία, θα την επέστρεφαν οι Τρώες στους Έλληνες με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Αλεξάνδρου. Γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο παράφρων ο Πρίαμος, ούτε οι άλλοι Τρώες, ώστε να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους, για να ζει ο Αλέξανδρος μαζί με την Ελένη. Κι αν βέβαια είχαν αυτή τη γνώμη τα πρώτα χρόνια, όταν πολλοί από τους άλλους Τρώες, και κυρίως οι γιοι του, σκοτώνονταν κάθε φορά που συγκρούονταν με τους Έλληνες, ο Πρίαμος, ακόμη κι αν συγκατοικούσε ο ίδιος με την Ελένη, θα την επέστρεφε στο Μενέλαο, για να απαλλαγούν ο ίδιος και οι υπήκοοί του από τα παρόντα δεινά. Αλλά, βέβαια, δεν είχαν την Ελένη, ώστε να την επιστρέψουν, κι ούτε τους πίστευαν οι Έλληνες, παρόλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια, όπως εγώ πιστεύω, επειδή ο θεός μηχανευόταν για να κάνουν με την ολοκληρωτική τους καταστροφή ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό, ότι, δηλαδή, για τα μεγάλα αδικήματα είναι και μεγάλες οι τιμωρίες από τους θεούς.

Συντακτική ανάλυση

Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση

ἦν: Ρήμα. Ἑλένη: Υποκείμενο. ἐν Ἰλίῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.

ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου: Κύρια πρόταση, ως απόδοση του υποθετικού λόγου, που εκφράζει το μη πραγματικό (Υπόθεση: εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου. Απόδοση: δυνητική οριστική: ἀπέδοντο ἂν).

ἀπέδοντο ἂν: Ρήμα. οἱ Τρῶες: Υποκείμενο. αὐτὴν: Άμεσο αντικείμενο ρήματος. τοῖς Ἕλλησιν: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος. ὄντος: Εννοούμενη γενική απόλυτη τροπική μετοχή. Ἀλεξάνδρου: Υποκείμενο της εννοούμενης μετοχής. ἑκόντος - ἄκοντος: Επιρρηματικά κατηγορούμενα του τρόπου.

Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος: Κύρια πρόταση

ἦν: Ρήμα. ὁ Πρίαμος: Υποκείμενο. φρενοβλαβὴς: Κατηγορούμενο στο υποκείμενο. οὕτω: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.

οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες: Κύρια πρόταση

ἦσαν: Εννοείται ως ρήμα της πρότασης. οἱ Τρῶες: Υποκείμενο του ρήματος. οἱ ἄλλοι: Επιθετικός προσδιορισμός στο Τρῶες. φρενοβλαβεῖς: Εννοείται ως κατηγορούμενο του υποκειμένου.

ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο: Δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση

ἐβούλοντο: Ρήμα. ὁ Πρίαμος - οἱ Τρῶες: Εννοούνται ως υποκείμενα του ρήματος. κινδυνεύειν: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενα του απαρεμφάτου εννοούνται τα: ὁ Πρίαμος - οἱ Τρῶες (ταυτοπροσωπία). τοῖς σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει: Αντικείμενα του απαρεμφάτου. τοῖς σφετέροις: Επιθετικός προσδιορισμός στο σώμασι.

ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ: Δευτερεύουσα τελική πρόταση

συνοικῇ: Ρήμα. Ἀλέξανδρος: Υποκείμενο. Ἑλένῃ: Αντικείμενο.

Εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον: Δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση

ἐγίγνωσκον: Ρήμα. Ως υποκείμενα του ρήματος εννοούνται τα: ὁ Πρίαμος - οἱ Τρῶες. ταῦτα: Αντικείμενο. ἐν τοῖς χρόνοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου. τοῖς πρώτοις: Επιθετικός προσδιορισμός στο χρόνοις.

ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δὲ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς ἀπώλλυντο: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση

ἀπώλλυντο: Ρήμα. πολλοὶ - υἱεῖς: Υποκείμενα ρήματος. τῶν Τρώων: Γενική διαιρετική από το πολλοί. τῶν ἄλλων: Επιθετικός προσδιορισμός στο Τρώων. μάλιστα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. οἱ αὑτοῦ: Επιθετικός προσδιορισμός στο υἱεῖς. αὑτοῦ: Γενική κτητική.

ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν: Δευτερεύουσα χρονική πρόταση

συμμίσγοιεν: Ρήμα. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το οἱ Τρῶες. τοῖς Ἕλλησιν: Αντικείμενο ρήματος.

Πρίαμος ἀπέδωκεν ἂν αὐτὴν Μενελάῳ: Κύρια πρόταση

ἀπέδωκεν ἂν: Ρήμα. Πρίαμος: Υποκείμενο. αὐτὴν: Άμεσο αντικείμενο. Μενελάῳ: Έμμεσο αντικείμενο.

εἰ καὶ αὐτὸς Ἑλένῃ συνῴκει: Δευτερεύουσα παραχωρητική πρόταση

συνῴκει: Ρήμα. αὐτὸς: Υποκείμενο. Ἑλένῃ: Αντικείμενο.

ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν: Δευτερεύουσα τελική πρόταση

ἀπαλλαγεῖεν: Ρήμα. αὐτὸς καὶ οἱ ὑπήκοοι: Υποκείμενα του ρήματος. τῶν κακῶν: Αντικείμενο ρήματος. τῶν παρόντων: Επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο κακῶν. αὐτοῦ: Γενική αντικειμενική στο ὑπήκοοι.

Ἀλλ’ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι: Κύρια πρόταση

εἶχον: Ρήμα. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το οἱ Τρῶες. ἀποδοῦναι: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται το οἱ Τρῶες (ταυτοπροσωπία). Ἑλένην: Αντικείμενο του απαρεμφάτου.

οὐδὲ λέγουσιν αὐτοῖς τὴν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος: Κύρια πρόταση

ἐπίστευον: Ρήμα. οἱ Ἕλληνες: Υποκείμενο ρήματος. αὐτοῖς: Αντικείμενο ρήματος. λέγουσιν: Εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος. Υποκείμενο, δηλαδή, της μετοχής είναι το αὐτοῖς. παρασκευάζοντος: Γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή. τοῦ δαιμονίου: Υποκείμενο της μετοχής.

ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι: Παρενθετική αναφορική παραβολική πρόταση

ἀποφαίνομαι: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. γνώμην: Αντικείμενο ρήματος.

ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι: Δευτερεύουσα τελική πρόταση

ποιήσωσι: Ρήμα. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το οἱ Τρῶες. τοῦτο: Αντικείμενο ρήματος. καταφανὲς: Κατηγορούμενο στο τοῦτο. τοῖς ἀνθρώποις: Δοτική αντικειμενική στο καταφανές. ἀπολόμενοι: Τροπική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. πανωλεθρίᾳ: Δοτική του τρόπου.

ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν: Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως επεξήγηση στο τοῦτο

εἰσὶ: Ρήμα. αἱ τιμωρίαι: Υποκείμενο. μεγάλαι: Κατηγορούμενο στο αἱ τιμωρίαι. παρὰ τῶν θεῶν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της προέλευσης. τῶν ἀδικημάτων: Γενική αντικειμενική στο αἱ τιμωρίαι. τῶν μεγάλων: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀδικημάτων.

Ερμηνευτικά σχόλια

Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἂν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἢ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου: Ο Ηρόδοτος συνηθίζει να εκθέτει και τη δική του κρίση για την αλήθεια ή όχι των διηγήσεων που παραθέτει. Στην προκειμένη περίπτωση δηλώνει ότι πείστηκε από τους Αιγύπτιους ιερείς για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο και όχι στην Τροία και δικαιολογεί αυτή την εκτίμησή του. Η εκδοχή αυτή απαντά και σε άλλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όπως στην Ἑλένη του Ευριπίδη και στην Παλινῳδία του Στησιχόρου, ενώ ενέπνευσε και νεοέλληνες ποιητές, όπως τον Γ. Σεφέρη στο ποίημά του Ἑλένη (βλ. Επίμετρο). Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, αυτή των Περσών, οι Τρώες δεν αρνήθηκαν ότι είχαν στα χέρια τους την Ελένη, υποστήριξαν όμως ότι δεν ήταν υποχρεωμένοι να την επιστρέψουν, αφού και οι Έλληνες δεν υπέστησαν καμία συνέπεια για την αρπαγή της Μήδειας.

Οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ: Ο Πρίαμος, ο βασιλιάς της Τροίας, όπως και κάθε ηγέτης άξιος του τίτλου του, δε θα επέτρεπε να κινδυνεύσει ο λαός του μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί η επιθυμία του γιου του Αλεξάνδρου (Πάρη) να ζήσει με την Ελένη. Ο Ηρόδοτος εξηγεί με τη λογική τη μυθολογική-ποιητική παράδοση.

τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος: Μια από τις βασικές ιδέες που διέπουν το ιστορικό έργο του Ηροδότου, με την οποία ερμηνεύει την εξέλιξη των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία, είναι η ενεργή παρέμβαση του θείου στα ανθρώπινα πράγματα, με σκοπό την αποκατάσταση της τάξης μεταξύ θεών και ανθρώπων. Έτσι, και το γεγονός της κατάληψης της Τροίας από τους Έλληνες παρουσιάζεται εδώ ως αποτέλεσμα της θείας βούλησης. Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για θεϊκό φθόνο που εκδηλώνεται, όταν ο άνθρωπος υπερβεί κάποια όρια. Το έγκλημα, κατά τον Ηρόδοτο, δε μένει ατιμώρητο.

Ερωτήσεις

1. Πώς τεκμηριώνει ο Ηρόδοτος την άποψη ότι η Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία;

Ο Ηρόδοτος προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή του χρησιμοποιεί ένα λογικό επιχείρημα, το οποίο βασίζεται στην προφανή σκέψη πως ούτε ο Πρίαμος, αλλά ούτε και οι άλλοι Τρώες ήταν τόσο παράφρονες, ώστε να κρατούν την Ελένη μόνο και μόνο για να ζει μαζί της ο Αλέξανδρος, τη στιγμή μάλιστα που ο πόλεμος με τους Έλληνες είχε τόσα θύματα. Προχωρά, άλλωστε, ακόμη παραπέρα αυτή τη σκέψη, λέγοντας πως ο Πρίαμος θα έδινε πίσω την Ελένη, ακόμη κι αν συζούσε ο ίδιος μαζί της, διότι ως συνετός άρχοντας δεν θα δεχόταν ποτέ να διακινδυνεύει τη ζωή των υπηκόων του, για να απολαμβάνει εκείνος ή ο γιος του τη συντροφιά μιας ωραίας γυναίκας.

2. Πού αποδίδει ο Ηρόδοτος την αδυναμία των Τρώων να πείσουν τους Έλληνες ότι η Ελένη δε βρισκόταν στα χέρια τους;

Ο Ηρόδοτος ισχυρίζεται πως παρά το γεγονός ότι οι Τρώες έλεγαν την αλήθεια στους Έλληνες, δεν μπορούσαν να τους πείσουν, διότι οι θεοί είχαν ήδη αποφασίσει να δώσουν μέσω του ολέθρου της Τροίας ένα καίριο μάθημα προς όλους τους ανθρώπους. Το αδίκημα του Πάρη απέναντι στο Μενέλαο ήταν πολύ μεγάλο για να μείνει ατιμώρητο. Έτσι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Έλληνες δεν μπορούσαν να πιστέψουν τους Τρώες, διότι υπήρχε η παρέμβαση των θεών, που είχαν θέσει σε εφαρμογή το δικό τους σχέδιο.

3. Με ποιο κίνητρο παρεμβαίνει το θεῖον στη διαμάχη Ελλήνων και Τρώων σύμφωνα με τον Ηρόδοτο;

Οι θεοί παρεμβαίνουν στη διαμάχη Ελλήνων και Τρώων, όχι για να στηρίξουν τη μία ή την άλλη πλευρά, αλλά για να δώσουν συνολικά στους ανθρώπους ένα μάθημα σχετικά με την τιμωρία που επιφέρουν τα σημαντικά αδικήματα. Οι θεοί, λοιπόν, αποφασίζουν να παρέμβουν διότι θεωρούν πως έχει διαταραχθεί επικίνδυνα η τάξη στα ανθρώπινα πράγματα, και πως δεν μπορούν να αφήσουν ούτε τον Πάρη ατιμώρητο, μα ούτε και τους υπόλοιπους ανθρώπους με την εντύπωση πως μπορούν χωρίς συνέπειες να ξεπερνούν τα όρια.  

[Μια από τις βασικές ιδέες που διέπουν το ιστορικό έργο του Ηροδότου, με την οποία ερμηνεύει την εξέλιξη των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία, είναι η ενεργή παρέμβαση του θείου στα ανθρώπινα πράγματα, με σκοπό την αποκατάσταση της τάξης μεταξύ θεών και ανθρώπων. Έτσι, και το γεγονός της κατάληψης της Τροίας από τους Έλληνες παρουσιάζεται εδώ ως αποτέλεσμα της θείας βούλησης. Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για θεϊκό φθόνο που εκδηλώνεται, όταν ο άνθρωπος υπερβεί κάποια όρια. Το έγκλημα, κατά τον Ηρόδοτο, δε μένει ατιμώρητο.]

4. Να αναζητήσετε στην Ὀδύσσεια περιπτώσεις τιμωρίας θνητών από θεούς. Διακρίνετε διαφορές μεταξύ Ομήρου και Ηροδότου στον τρόπο παρέμβασης του θείου;

Στον Όμηρο ισχύει ένας σχεδόν απόλυτος ανθρωπομορφισμός και οι σχέσεις θεών και ανθρώπων κινούνται μεταξύ δύο αντίθετων πόλων: της φιλίας και της εχθρότητας, της καλοσύνης και της σκληρότητας, της αυθαιρεσίας και της δικαιοσύνης. Εν γένει, στον Όμηρο δεν υπάρχει ένα πάγιο σχήμα ερμηνείας και πρόβλεψης της συμπεριφοράς των θεών έναντι συγκεκριμένων θνητών. Οι θεοί ανταμείβουν, βοηθούν, τιμωρούν ή εξοντώνουν ανάλογά με τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές τους συμπεριφερόμενοι σχεδόν σαν κοινοί θνητοί. Μπορούμε ενδεικτικά να αναφέρουμε το παράδειγμα της διαμετρικά αντίθετης συμπεριφοράς της Αθηνάς προς τον Οδυσσέα και τον Έκτορα. Αντίθετα, ο Ηρόδοτος εφαρμόζει ένα σταθερό σχήμα ανάλυσης της θεϊκής συμπεριφοράς και της ανθρώπινης μοίρας: Εάν ο θνητός ξεπεράσει τα όρια, προκαλεί το θείον, το οποίο μεριμνά αφενός για την τιμωρία του θνητού και αφετέρου για την αποκατάσταση της τάξης. Το «φθονερόν θεῖον» αποτελεί βασική αντίληψη του Ηροδότου, η οποία αφορά τον άνθρωπο που ξεπερνά κάποια όρια.  

5. Πώς αντιμετωπίζονται τα ανθρώπινα σφάλματα από τον Θεό σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού;

Ο Θεός της Καινής Διαθήκης είναι φιλεύσπλαχνος, αντιμετωπίζει με αγάπη όλους τους ανθρώπους και συγχωρεί εκείνους που αμαρτάνουν και μετανοούν. Ο Θεός των χριστιανών δεν είναι τιμωρός ή εκδικητής∙ είναι πηγή αγάπης και κατανόησης για τους ανθρώπους, κι είναι πάντοτε πρόθυμος να συγχωρήσει εκείνους που έχουν διαπράξει κάποιο αμάρτημα, αρκεί να το ζητήσουν με την ειλικρινή μετάνοιά τους.

Β. Επανάληψη ύλης Ετυμολογίας Β΄ Γυμνασίου

1. Να σχηματίσετε ουσιαστικά ή επίθετα της α.ε. χρησιμοποιώντας τα παρακάτω συνθετικά μέρη:

σύν + ἔχω: (ουσ.) = συνοχή           

ὑπέρ + μέγεθος: (επίθ.) = ὑπερμεγέθης

λόχος + ἄγω: (ουσ.) = λοχαγός

ναῦς + ἄρχω: (ουσ.) = ναύαρχος

ἐπί + οὐρανός: (επίθ.) = ἐπουράνιος

βαρύς + θυμός: (επίθ.) = βαρύθυμος        

ἴσος + βάρος: (επίθ.) = ἰσοβαρής

ἄξιος + θαυμάζω: (επίθ.) = ἀξιοθαύμαστος        

διά + γράφω: (ουσ.) = διαγραφή

2. Να δοθούν παράγωγα της α.ε. από τις παρακάτω σύνθετες λέξεις. Να εξετάσετε επιπλέον ποια από αυτά χρησιμοποιούνται στη ν.ε. με την ίδια ή παρόμοια σημασία:

ρήματα                            ουσιαστικά               ρηματικά επίθετα σε -τος ή -τέος

ἀτυχής: ἀτυχέω-ῶ              εὐγενής: εὐγένεια              διαβαίνω: διαβατός   

εὐεργέτης: εὐεργετέω-ῶ    ἀμελής: ἀμέλεια               προτιμῶ: προτιμητέος

οἰκοδόμος: οἰκοδομέω-ῶ  ἀντιγράφω: ἀντιγραφή  ἀποδέχομαι: ἀποδεκτός 

ἀσθενής: ἀσθενέω-ῶ            ἄτακτος: ἀταξία              ἐκλέγω: ἐκλεκτός

- Όλες αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται στη νέα ελληνική, έστω κι αν κάποιες έχους διαφοροποιηθεί κάπως ως προς τη σημασία τους. Για παράδειγμα: η λέξη εὐγένεια σήμαινε την ευγενική καταγωγή, και η λέξη  ἀντιγραφή σήμαινε απάντηση.  

3. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις σε κατηγορίες ανάλογα με το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το α΄ συνθετικό τους (λέξη κλιτή: ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα / λέξη άκλιτη: επίρρημα, πρόθεση, μόριο) και στη συνέχεια να γράψετε τα συνθετικά τους μέρη:

ἡ ἀποβολή, ἡ συγγραφή, ὁ συναγερμός, ὁ εὐγενής, ὁ ἐπιθετικός, ὁ φιλαλήθης, ὁ λιθοβόλος, ὁ δύσβατος, ἡ εὐπρεπής, ἡ διακοπή

α΄ συνθετικό κλιτή λέξη

ὁ φιλαλήθης (ρήμα) = φιλέω / φιλῶ + ἀλήθεια

ὁ λιθοβόλος (ουσιαστικό) = λίθος + βάλλω

α΄ συνθετικό λέξη άκλιτη

ἡ ἀποβολή (πρόθεση) = ἀπό + βάλλω

ἡ συγγραφή (πρόθεση) = σύν + γράφω

ὁ συναγερμός (πρόθεση) = σύν + ἀγείρω (συναθροίζω, συγκεντρώνω)

ὁ εὐγενής (επίρρημα) = εὖ + γένος

ὁ ἐπιθετικός (πρόθεση) = ἐπί + τίθημι

ὁ δύσβατος (μόριο) = δύσ- + βαίνω

ἡ εὐπρεπής (επίρρημα) = εὖ + πρέπω (αρμόζω, ταιριάζω)

ἡ διακοπή (πρόθεση) = διά + κόπτω

4. Να αναλυθούν οι σύνθετες λέξεις στα συνθετικά μέρη τους:

χειροποίητος: χείρ + ποιέω / ποιῶ      

μισάνθρωπος: μισέω / μισῶ + ἄνθρωπός

λιθοτόμος: λίθος + τέμνω            

κακοδαίμων: κακός + δαίμων

πολύκαρπος: πολύς + καρπός   

δίδραχμον: δύο + δραχμή 

ἀκρόπολις: ἄκρα + πόλις

δημοκρατία: δῆμος + κράτος

           

5. Ποια η μεταφορική σημασία των λέξεων λιμήν, λάμπω, ὁδός, λευκός, ὑφαίνω, φάος-φῶς στη ν.ε.;

λιμήν: καταφύγιο

λάμπω: είμαι επιφανής, διακρίνομαι (ν.ε.: είμαι πάρα πολύ καθαρός)

ὁδός: το μέσο, η μέθοδος

λευκός: ευτυχής, χαρούμενος, (επί ήχου) ευκρινής (ν.ε.: αγνός, αμόλυντος, καθαρός)

ὑφαίνω: κατασκευάζω, μηχανορραφώ (στη ν.ε. έχει την ίδια σημασία κυρίως στο «εξυφαίνω»)

φάος-φῶς: γνώση, διαφώτιση (ν.ε.: επεξήγηση, διαλεύκανση)

Γ. Επανάληψη ύλης Γραμματικής – Σύνταξης Β΄ Γυμνασίου

1. Να κλίνετε τη φράση τῶν παρόντων κακῶν και στους δύο αριθμούς.

Ενικός

το παρόν κακόν

τοῦ παρόντος κακοῦ

τῷ παρόντι κακῷ

το παρόν κακόν

(ὦ) παρόν κακόν

Πληθυντικός

τά παρόντα κακά

τῶν παρόντων κακῶν

τοῖς παροῦσι κακοῖς

τά παρόντα κακά

(ὦ) παρόντα κακά

2. Να βρείτε τα τριτόκλιτα επίθετα του κειμένου και να γράψετε την ονομαστική ενικού των τριών γενών τους.

ἑκόντος: ὁ ἑκών - ἡ ἑκοῦσα – τό ἑκόν

ἄκοντος: ὁ ἄκων - ἡ ἄκουσα – τό ἆκον

φρενοβλαβὴς: ὁ φρενοβλαβὴς - ἡ φρενοβλαβὴς – τό φρενοβλαβές

πολλοὶ: ὁ πολύς - ἡ πολλή – τό πολύ

καταφανὲς: ὁ καταφανής - ἡ καταφανής – τό καταφανές

μεγάλων: ὁ μέγας - ἡ μεγάλη – τό μέγα

3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους τύπους των ρημάτων στα πρόσωπα της ευκτικής των χρόνων που ζητούνται:

ρήμα         πρόσωπο  ενεστώτας   αόριστος                       παρακείμενος

κινδυνεύω: γ΄ εν.      κινδυνεύοι        κινδυνεύσαι –ειας       κεκινδυνευκώς εἴη

λύω: γ΄ πληθ.               λύοιεν              λύσαιεν / λύσειαν        λελυκότες εἶεν             

γράφω: β΄ εν.             γράφοις            γράψαις / γράψειας     γεγραφώς εἴης         

νομίζω: α΄ πληθ.       νομίζοιμεν       νομίσαιμεν                   νενομικότες εἴμεν   

                 

4. Να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού των παρακάτω ουσιαστικών:

                      γεν. εν.                   δοτ. εν.       γεν. πληθ.            δοτ. πληθ.

ὁ γραφεύς:  τοῦ γραφέως    τῷ γραφεῖ      τῶν γραφέων     τοῖς γραφεῦσι(ν)            

ἡ δρᾶσις:     τῆς δράσεως    τῇ δράσει      τῶν δράσεων     ταῖς δράσεσι(ν)                

τὸ πρᾶγμα: τοῦ πράγματος  τῷ πράγματι  τῶν πραγμάτων τοῖς πράγμασι(ν)        

ὁ πατήρ:     τοῦ πατρός       τῷ πατρί         τῶν πατέρων     τοῖς πατράσι(ν)      

ὁ ῥήτωρ:   τοῦ ῥήτορος       τῷ ῥήτορι       τῶν ῥητόρων     τοῖς ῥήτορσι(ν)                 

ὁ σωτήρ:   τοῦ σωτήρος      τῷ σωτήρι      τῶν σωτήρων    τοῖς σωτήρσι(ν)              

ἡ χελιδών: τῆς χελιδόνος    τῇ χελιδόνι     τῶν χελιδόνων  ταῖς χελιδόσι(ν)                          

ὁ Ἕλλην:   τοῦ Ἕλληνος    τῷ Ἕλληνι     τῶν Ἑλλήνων    τοῖς Ἕλλησι(ν)                 

οἱ Τρῶες:  τοῦ Τρωός         τῷ Τρωί         τῶν Τρώων        τοῖς Τρωσί(ν)   

                             

5. Να μεταφέρετε τα ρήματα στους τύπους που ζητούνται:

βλάπτω: α΄ πληθ. οριστ. αορ. ε.φ. = ἐβλάψαμεν           

παρέχω: γ΄ εν. υποτ. ενεστ. ε.φ. = παρέχῃ       

πράττω: β΄ εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ. = πράττοις       

ἀκούω: β΄ πληθ. προστ. ενεστ. μ.φ. = ἀκούεσθε            

κομίζω:  γ΄πληθ. οριστ. παρακ. μ.φ. = κεκομισμένοι εἰσι(ν)  

6. Να βρείτε τα απαρέμφατα των παρακάτω φράσεων και να τα αναγνωρίσετε συντακτικά:

α. Δοκεῖ μοι διαφέρειν ἀνὴρ τῶν ἄλλων ζῲων.

διαφέρειν: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο του προσωπικού ρήματος δοκεῖ, με υποκείμενο το ἀνὴρ (ταυτοπροσωπία).

β. Ὁμολογεῖται τὴν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι.

εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος Ὁμολογεῖται, με υποκείμενο τήν πόλιν (σε πτώση αιτιατική λόγω ετεροπροσωπίας).

γ. Ὅμηρος ἔφη ποιμένα λαῶν εἶναι τὸν ἀγαθὸν στρατηγόν.

εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος ἔφη, με υποκείμενο το στρατηγόν (ετεροπροσωπία).

δ. Συμβουλεύω ὑμῖν τὸν ἄνδρα τοῦτον ἐκποδὼν ποιεῖσθαι (= να απομακρύνετε).

ποιεῖσθαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος συμβουλεύω, με υποκείμενο του εννοούμενο ὑμᾶς (σε αιτιατική λόγω ετεροπροσωπίας).

7. Να εντοπίσετε τις μετοχές των παρακάτω φράσεων και να τις αναγνωρίσετε συντακτικά:

α. Σωκράτης φανερὸς ἦν θεραπεύων τοὺς θεοὺς μάλιστα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων.

θεραπεύων: κατηγορηματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο (Σωκράτης) του ρήματος (ἦν), που εξαρτάται από την περίφραση φανερὸς ἦν

β. Οὐδενὸς ἀντιπάλου παρόντος ἐνόμισε καταπρᾶξαι ἄν (= ότι θα μπορούσε να καταφέρει) τι τῇ πόλει ἀγαθόν.

παρόντος: γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή (επιρρηματική)

γ. Δίκαια λέγοντες πολλοὶ ἄδικα ποιοῦσιν.

λέγοντες: εναντιωματική μετοχή (επιρρηματική), συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ποιοῦσιν

δ. Τῇ ἐπιούσῃ νυκτί (= την επόμενη νύχτα) ἔφθασαν παρελθόντες (= πρόλαβαν να ξεπεράσουν) τὴν τῶν Ἀθηναίων οἰκοδομίαν.

ἐπιούσῃ: επιθετική μετοχή, με υποκείμενο τῇ νυκτί, ως επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενό της

παρελθόντες: κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από το ρήμα ἔφθασαν

ε. Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν εἰς Νάξον καὶ Κατάνην διαχειμάσοντες (= για να ξεχειμωνιάσουν).

διαχειμάσοντες: τελική μετοχή (επιρρηματική), συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος ἀπέπλευσαν (ρήμα κίνησης)

8. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους τρόπους σύνδεσης (παρατακτική, υποτακτική) όρων ή προτάσεων:

α. Χρήμασιν οὐ μόνον δικαίως ἀλλὰ καὶ ἐλευθερίως ἐχρῆτο.

Παρατακτική (αντιθετική σύνδεση των δύο επιρρημάτων: οὐ μόνον δικαίως ἀλλὰ καὶ ἐλευθερίως).

β. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπυνθάνοντο ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσὶ τῶν Πελοποννησίων.

Υποτακτική (δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση: ὅτι... Πελοποννησίων).

γ. Φημὶ δεῖν ἐκείνους μὲν ἀπολέσθαι (= να θανατωθούν), ὅτι ᾐσέβησαν, ἐμὲ δὲ σῲζεσθαι, ὅτι μηδὲν ἡμάρτηκα (= δεν έχω διαπράξει καμία αδικία).

Παρατακτική (αντιθετική σύνδεση των δύο απαρεμφάτων:  ἐκείνους μὲν ἀπολέσθαι / ἐμὲ δὲ σῲζεσθαι).

Υποτακτική (δευτερεύουσες επιρρηματικές αιτιολογικές προτάσεις: ὅτι ᾐσέβησαν / ὅτι μηδὲν ἡμάρτηκα).

δ. Οὐδεὶς ἂν ὀνειδίσειε (= δε θα κορόιδευε) τυφλῷ, ἀλλὰ μᾶλλον ἐλεήσαι (= θα τον λυπόταν).

Παρατακτική (αντιθετική: ἂν ὀνειδίσειε / ἀλλὰ ἐλεήσαι).

9. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς:

α. Τούτῳ πολλοὶ τῶν νεωτέρων προσέχουσι τὸν νοῦν (= στρέφουν την προσοχή τους).

τῶν νεωτέρων: γενική διαιρετική στο πολλοί (ετερόπτωτος)

β. Πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ πᾶς χρόνος οὐχ ἱκανός (= αρκετός) λόγον ἴσον παρασκευάσαι τοῖς τούτων ἔργοις.

Πᾶσιν: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ἀνθρώποις (ομοιόπτωτος)

ὁ πᾶς: επιθετικός προσδιορισμός στο χρόνος (ομοιόπτωτος)

ἴσον: επιθετικός προσδιορισμός στο λόγον (ομοιόπτωτος)

τοῖς τούτων: επιθετικός προσδιορισμός στο ἔργοις

τοῖς ἔργοις: δοτική αντικειμενική στο ἴσον (ετερόπτωτος)

γ. Τύραννος ἐναντίος ἐλευθερίᾳ καὶ νόμῳ ἐστίν.

ἐλευθερίᾳ - νόμῳ: δοτικές αντικειμενικές στο ἐναντίος (ετερόπτωτοι)

δ. Οὗτος οὖν ὁ ταῦτα ποιήσας θανάτῳ τῷ ἀλγίστῳ (= με τον πιο επώδυνο) ἀπώλετο, λιμῷ.

ὁ ποιήσας: επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο οὗτος (ομοιόπτωτος)

τῷ ἀλγίστῳ: επιθετικός προσδιορισμός στο θανάτῳ (ομοιόπτωτος)

λιμῷ: επεξήγηση στο θανάτῳ (ομοιόπτωτος)

ε. Ἀρίστανδρος, ἀνὴρ Τελμισσεύς, μάντις, θαρρεῖν (= να έχει θάρρος) ἐκέλευσεν Ἀλέξανδρον.

ἀνὴρ: παράθεση στο Ἀρίστανδρος (ομοιόπτωτος)

Τελμισσεύς: επιθετικός προσδιορισμός στο ἀνὴρ (ομοιόπτωτος)

μάντις: παράθεση στο Ἀρίστανδρος (ομοιόπτωτος)

στ. Ἐξέτασιν καὶ δοκιμασίαν ποιεῖται τοῦ Φεραίων ἱππικοῦ.

τοῦ ἱππικοῦ: γενική αντικειμενική στα ἐξέτασιν καὶ δοκιμασίαν («ἐξετάζει και δοκιμάζει το ἱππικόν»)

τοῦ Φεραίων: επιθετικός προσδιορισμός στο ἱππικοῦ

ζ. Πολλῶν χρημάτων κρείττων (= ανώτερος) ὁ παρὰ τοῦ πλήθους ἔπαινος.

Πολλῶν: επιθετικός προσδιορισμός στο χρημάτων (ομοιόπτωτος)

χρημάτων: γενική συγκριτική στο ὁ ἔπαινος μέσω του κρείττων (ετερόπτωτος)

ὁ παρὰ τοῦ πλήθους: επιθετικός προσδιορισμός στο ἔπαινος

η. Ἡδίστῃ τῇ γλώττῃ ἀπεκρίνατο (= απάντησε με πολύ γλυκά λόγια).

Ἡδίστῃ: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τῇ γλώττῃ (ομοιόπτωτος)

10. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς:

α. Ἐκεῖνοι διὰ τοὺς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται.

διὰ τοὺς κινδύνους: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ζηλοῦνται

ἐν Πειραιεῖ: εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου

ὑπὸ ἀνθρώπων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός ποιητικού αιτίου στο ζηλοῦνται

β. Ἐχώρουν (= βάδιζαν) ἐκ τῶν οἰκιῶν πρὸς αὐτούς.

ἐκ τῶν οἰκιῶν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός κίνησης από τόπο στο Ἐχώρουν

πρὸς αὐτούς: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός κατεύθυνσης (προς πρόσωπο) στο Ἐχώρουν

γ. Πολλοὶ Ἀθηναῖοι τῷ λιμῷ ἀπέθανον.

τῷ λιμῷ: δοτική της αιτίας στο ἀπέθανον

δ. Ταχέως τὸν ποταμὸν διέβαινον.

Ταχέως: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο διέβαινον

ε. Τοῦ αὐτοῦ θέρους οὐ πολλῷ ὕστερον ἀφίκοντο εἰς τὴν χώραν.

θέρους: γενική χρόνου στο ἀφίκοντο

πολλῷ: δοτική του ποσού στο ὕστερον

εἰς τὴν χώραν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου (κατεύθυνση) στο ἀφίκοντο

στ. Μόναι αἱ Ἀμαζόνες ὡπλισμέναι ἦσαν σιδήρῳ.

σιδήρῳ: Δοτική οργάνου στο ὡπλισμέναι ἦσαν

ζ. Νομίζω πᾶσαν φύσιν μαθήσει καὶ μελέτῃ πρὸς ἀνδρείαν αὔξεσθαι.

μαθήσει καὶ μελέτῃ: Δοτικές μέσου στο αὔξεσθαι

πρὸς ἀνδρείαν: Εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο αὔξεσθαι

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου

Ενότητα 2

Ενότητα 3

Ενότητα 4

Ενότητα 5

Ενότητα 6

Ενότητα 7

Ενότητα 8

Ενότητα 9

Ενότητα 10

Ενότητα 11

Ενότητα 12