Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο Αξιολόγησης [Αντιρατσιστική εκπαίδευση στο σχολείο]

Studio Grafiikka

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο Αξιολόγησης [Αντιρατσιστική εκπαίδευση στο σχολείο]

Κείμενο I: Αντιρατσιστική εκπαίδευση στο σχολείο

Η εφαρμογή της αντιρατσιστικής εκπαίδευσης στα σχολεία όλων των βαθμίδων μπορεί να θεωρηθεί ως μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ της ευαισθητοποίησης ή μη ευαισθητοποίησης εκπαιδευτικών και μαθητών σε θέματα ρατσισμού, της ενδυνάμωσης των ομάδων που υφίστανται διακρίσεις και της προσπάθειας να αποδομηθεί η διαίρεση σε ομάδες.

Είναι σημαντικό για την αντιμετώπιση των καθημερινών μορφών αποκλεισμού να γίνει ορατή η «λανθάνουσα» εμπλοκή κάθε μέλους της κοινωνίας μας σε μια ιστορία του ρατσισμού και της ευρωπαϊκής «ανωτερότητας». Η αντιρατσιστική εκπαίδευση δεν επιδιώκει την εξάλειψη των επιφανειακών συμπτωμάτων, αλλά έχει να κάνει με τις αιτίες και τις ρίζες του ρατσισμού. Αντιρατσιστική εκπαίδευση δεν είναι δυνατή χωρίς την πρόσβαση στη συστημική φύση της ρατσιστικής βίας. Στόχος εκπαιδευτικών προσπαθειών δεν μπορεί να είναι η καταστολή της ατομικής συμπεριφοράς ή η βελτίωσή της αλλά η απόκτηση γνώσεων σχετικά με τους μηχανισμούς του αποκλεισμού, τους οποίους επιδιώκει να αλλάξει. Δεν πρόκειται για την καταπολέμηση της συμπεριφοράς των ατόμων αλλά για την γνωστοποίηση δομών και λειτουργιών του ρατσισμού, των προκαταλήψεων και του κοινωνικού αποκλεισμού. Πολλοί εκπαιδευτικοί επικεντρώνονται στην τάξη σε ακραίες μορφές ρατσισμού, όπως το ναζιστικό καθεστώς, το καθεστώς του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής ή των κοινωνιών των σκλάβων στον Αμερικανικό Νότο. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι σε αυτό το πλαίσιο να θεματοποιούμε τον καθημερινό ρατσισμό.

Η αντιρατσιστική εκπαίδευση πρέπει να είναι παρούσα σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Όσον αφορά τον ρατσισμό, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να επεξεργαστούν και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις τους, τις προσδοκίες και συμπεριφορές τους. Μορφές λειτουργίας του ρατσισμού, υποκειμενικές και κοινωνικές λειτουργίες των προκαταλήψεων πρέπει να θεματοποιούνται στο σχολικό μάθημα. Είναι σημαντικό το ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες, κυρίως της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, πρέπει να μάθουν να λαμβάνουν θέση και να αμφισβητούν αυτές τις προκαταλήψεις. Η αντιρατσιστική δράση δεν θα πρέπει να πραγματοποιείται μόνο στο σχολείο αλλά και έξω από την τάξη (στον ελεύθερο χρόνο, στην οικογένεια) και να υποστηρίζεται σθεναρά. Ως προϋπόθεση για μια αποτελεσματική αντιρατσιστική εργασία δεν μπορεί να θεωρείται αναγκαία η αντιμετώπιση του θέματος «ρατσισμός» μόνο ως αντικείμενο μαθήματος, αλλά είναι εξίσου σημαντική και η τήρηση του «αντιρατσισμού» στο σχολείο.

Στόχος του σχολείου θα πρέπει να είναι η ενεργός συμμετοχή όλων των μαθητών και μαθητριών στην προσπάθεια καταπολέμησης του ρατσισμού. Δεν πρέπει να κυριαρχεί παιδαγωγική κατήχηση, κανένας εκπαιδευτικός δεν πρέπει να υπαγορεύει τι πρέπει να γίνει, αλλά όλοι, εκπαιδευτικοί και μαθητές από κοινού, πρέπει να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του αντιρατσιστικού προγράμματος.

Βασίλης Α. Πανταζής, Αντιρατσιστική Εκπαίδευση, ΣΕΑΒ, 2015 (Διασκευή)

Κείμενο II: Αρχές για ένα αντιρατσιστικό σχολείο

Αν θέλουμε να κάνουμε λόγο για τα θέματα του σχολείου και τη συνεισφορά του στην καταπολέμηση του ρατσισμού, πρέπει να εναρμονιστούμε με το σύγχρονο περιεχόμενο της έννοιας εκπαίδευση κατά του ρατσισμού. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το σχολείο δεν μπορεί να κάνει πολλά άμεσα, αν σκεφτούμε τις πιθανότητες να σχεδιάσει αλλαγές προς όφελος της ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμό. Από την άλλη πλευρά, όμως, το σχολείο μπορεί να αναπτύξει σημαντικές δραστηριότητες, οι οποίες θα βοηθήσουν τους νέους ανθρώπους να οικοδομήσουν το δικό τους «σύστημα αξιών». Ένα σχολείο που επιδιώκει την εξάλειψη του ρατσισμού έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

Στο αντιρατσιστικό σχολείο επικρατεί κλίμα σεβασμού, που πηγάζει από την ίδια την κοινότητα των μαθητών και μαθητριών. Αυτό συμπεριλαμβάνει τις αξίες που προωθούν την ιδέα της συνύπαρξης, της ανεκτικότητας, της ασφάλειας, της φιλίας, της ειλικρίνειας. Όλα αυτά διαπνέουν τη σχολική ζωή. Οι μαθητές και μαθήτριες καλούνται να συνεισφέρουν στη σχολική ζωή, γιατί είναι το δικό τους σχολείο, για το οποίο έχουν και οι ίδιοι ευθύνη.

Σε ένα αντιρατσιστικό σχολείο ο εκπαιδευτικός συμπεριφέρεται ως πρότυπο αντιρατσιστικού ατόμου. Αντιπροσωπεύει τις αξίες του σχολείου ως απόδειξη στη δική του ζωή. Είναι ένα μη βίαιο άτομο, που σέβεται τους άλλους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους μαθητές και τις μαθήτριες. Φυσικά δεν απαιτούμε έναν τέλειο άνθρωπο, κανένας δεν είναι αλάνθαστος. Αλλά κάνουμε έκκληση για έναν εκπαιδευτικό, ο οποίος θα είναι αρκετά ανοιχτός, ώστε να αναγνωρίζει τα λάθη του και να απολογείται για αυτά. Αυτό θα διδάξει στους μαθητές και στις μαθήτριες πώς να συγχωρούν και να συμφιλιώνονται.

Ένα αντιρατσιστικό σχολείο θα υπογραμμίσει και τις αξίες που αντίκεινται στην εποχή μας. Έτσι, για παράδειγμα, στην εμπορευματοποίηση που κυριαρχεί, θα προτάξει το ενδιαφέρον για τους άλλους ανθρώπους, την αλληλεγγύη και τη συμπάθεια προς τους φτωχούς. Στον σχολικό ανταγωνισμό θα προτάξει τον σεβασμό για τα παιδιά που δεν επιτυγχάνουν σε δραστηριότητες του σχολείου και θα προωθήσει τη συνεργασία. Και απέναντι στα είδωλα του βίαιου πολιτισμού μας θα τους διηγηθεί ιστορίες για ήρωες της αντιρατσιστικής δράσης, όπως είναι ο Martin Luther King, ο Nelson Mandela και πολλοί άλλοι, για να αποτελέσουν για τους μαθητές και τις μαθήτριες πρότυπα προς μίμηση.

Σε ένα αντιρατσιστικό σχολείο θα ασκείται κριτική στις εικόνες βίας και καθημερινού ρατσισμού, που παρατηρούνται στην κοινωνία και ειδικά στα μέσα ενημέρωσης, τα οποία προωθούν την ιδέα ότι η βία είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ανθρώπων.

Ένα αντιρατσιστικό σχολείο θα προσφέρει στους μαθητές και στις μαθήτριες ευκαιρίες να κάνουν κάτι καλό για το σχολείο τους και τη ζωή τους. Μπορούν, για παράδειγμα, να υιοθετήσουν ένα σχολείο που βρίσκεται σε μια φτωχή και μη προνομιούχα περιοχή. Μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες να αποκτήσουν επικοινωνία με μαθητές και μαθήτριες από άλλες χώρες. Αυτή είναι μια κλασική ιδέα της διεθνούς κατανόησης και γίνεται πιο εφικτή με την ανάπτυξη της σύγχρονης επικοινωνίας. Επίσης μπορεί να οργανώσει δραστηριότητες με μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες κλπ. Ένα αντιρατσιστικό σχολείο βοηθάει τους μαθητές και τις μαθήτριες να έχουν μια πραγματική προσφορά στην ισότιμη συνύπαρξη του κόσμου. Η αξία των δραστηριοτήτων αυτών δε βρίσκεται στις δραστηριότητες καθαυτές αλλά στη δυνατότητα που προσφέρουν για επικοινωνία, συζήτηση και αλληλεγγύη.

Το αντιρατσιστικό σχολείο προσπαθεί να συμπεριλάβει και τους γονείς στις εκπαιδευτικές του δραστηριότητες, στις συζητήσεις για τον ρατσισμό, τις διακρίσεις, τον αποκλεισμό, τη βία, στην επιρροή των μέσων ενημέρωσης και στη δημιουργία ενός αντιρατσιστικού σχολικού κλίματος.

Ένα αντιρατσιστικό σχολείο επιδιώκει να βρει συμμάχους στις δραστηριότητες για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της μη βίας μεταξύ των μαθητών και μαθητριών. Το σχολείο δεν μπορεί να κάνει τα πάντα, οι γονείς δεν μπορούν να κάνουν τα πάντα ούτε οι μαθητές και μαθήτριες μπορούν να κάνουν τα πάντα. Η συνεργασία όλων είναι απαραίτητη.

Βασίλης Α. Πανταζής, Αντιρατσιστική Εκπαίδευση, ΣΕΑΒ, 2015

Κείμενο III: Στο μικρό παιδί που σκοτώσαμε

Εισαγωγικό σημείωμα

Το Σεπτέμβριο του 2015 βρέθηκε σε παραλία της Τουρκίας το πτώμα ενός τρίχρονου παιδιού από τη Συρία. Το μικρό προσφυγόπουλο είχε πνιγεί μαζί με τη μητέρα και τον πεντάχρονο αδερφό του, σε μια προσπάθεια να φτάσουν σε ελληνικό έδαφος με πλαστική λέμβο.

Μικρούλη μου Αιλάν

μη μας συγχωρέσεις.

Είμαστε όλοι ένοχοι.

Εκείνοι σε δολοφόνησαν

μα εμείς σε σκοτώνουμε κάθε μέρα

με δάκρυα υποκρισίας.

Εκείνοι συνεχίζουν

να δολοφονούν τ’ αδέλφια σου

κι εμείς συνεχίζουμε

τις λάιτ ζωές μας

με την ψευδαίσθηση ότι αρκούν τα λάικ

για να νετάρουμε* με το χρέος μας...

Εκείνοι έπνιξαν την ελπίδα μια για πάντα

κι εμείς την επομένη

αποστρέψαμε το πρόσωπό μας...

Μη μας συγχωρέσεις, Αιλάν.

*νετάρω: εξοφλώ  

Εύα Νεοκλέους, Λευκή Σελίδα, Εκδόσεις Το Ροδακιό, 2020

ΘΕΜΑ Α

Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου II (Αν θέλουμε… πώς να συγχωρούν και να συμφιλιώνονται).

Μονάδες 15.  

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

Ποιες είναι οι επιδιώξεις της αντιρατσιστικής εκπαίδευσης, όπως αυτές παρουσιάζονται στο Κείμενο I; (100-150 λέξεις)

Μονάδες 15

2^ο Ερώτημα

α) Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο 50 - 60 λέξεων την επιλογή του συγκεκριμένου τίτλου του Κειμένου I, αφενός ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα στον αναγνώστη, κι αφετέρου ως προς το βαθμό που ανταποκρίνεται στο συνολικό περιεχόμενο του κειμένου.

Μονάδες 10

Εναλλακτικά:

α) Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά της γλώσσας του Κειμένου I που επιβεβαιώνουν ότι αυτό ανήκει στον επιστημονικό λόγο. Να καταγράψετε και ένα απόσπασμα για κάθε χαρακτηριστικό.

Μονάδες 10

β) Ποια στοιχεία του Κειμένου II θα αιτιολογούσαν την ένταξή του στο κειμενικό είδος των οδηγιών; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με την παράθεση χαρακτηριστικών χωρίων.

Μονάδες 5

3^ο Ερώτημα

Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην 4^η παράγραφο του Κειμένου II (Ένα αντιρατσιστικό σχολείο θα υπογραμμίσει… πρότυπα προς μίμηση); Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή;

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Ποια στάση των σύγχρονων ανθρώπων στηλιτεύει η ποιήτρια στο Κείμενο III; Συμφωνείτε με το καταληκτικό της αίτημα: «Μη μας συγχωρέσεις, Αιλάν»; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας κατάλληλα σημεία και κειμενικούς δείκτες του ποιήματος. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά. από τα κείμενα αναφοράς (I & II), με την ιδιότητά σας ως μαθητές, να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει το αντιρατσιστικό σχολείο.

Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου, το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (350-400 λέξεις).

Μονάδες 30

Ενδεικτικές απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α

Σύμφωνα με τη σύγχρονη αντίληψη για την εκπαίδευση κατά του ρατσισμού, αν και το σχολείο δεν μπορεί να διαμορφώσει έναν κόσμο χωρίς διακρίσεις, μπορεί, ωστόσο, να βοηθήσει τους μαθητές να διαμορφώσουν ένα σύστημα αξιών. Έτσι, σ’ ένα αντιρατσιστικό σχολείο επικρατεί σεβασμός και υπηρετούνται θετικές αξίες, όπως είναι η ανεκτικότητα κι η ειλικρίνεια, με ενεργή τη συμμετοχή των μαθητών. Παραλλήλως, ο εκπαιδευτικός λειτουργεί ως πρότυπο αντιρατσιστικού ατόμου. Σέβεται τους άλλους, αναγνωρίζει κι απολογείται για τα λάθη του, διδάσκοντας έτσι τη συγχώρεση και τη συμφιλίωση. 

[Λέξεις: 83]

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

Η αντιρατσιστική εκπαίδευση αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών και μαθητών σε σχέση με το θέμα του ρατσισμού, στην ενίσχυση των ομάδων που έρχονται αντιμέτωπες με διακρίσεις, αλλά και στην παρεμπόδιση της διαίρεσης των ατόμων σε ομάδες. Στόχος της, μάλιστα, δεν είναι η εξάλειψη των συμπτωμάτων, αλλά ο εντοπισμός των αιτιών κι η ενημέρωση σχετικά με το πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί κοινωνικού αποκλεισμού. Δεν θέτει ως στόχο της την αλλαγή στη συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων, αλλά τη βαθύτερη κατανόηση της δομής φαινομένων, όπως είναι ο ρατσισμός, οι προκαταλήψεις και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Υπ’ αυτό το πρίσμα δεν ενδιαφέρει τόσο η ενασχόληση με τις ακραίες μορφές ρατσισμού, όσο η συνειδητοποίηση του καθημερινού ρατσισμού. Αποσκοπεί, περαιτέρω, στο να παρακινήσει τους μαθητές να κατανοήσουν και να αμφισβητήσουν τις ποικίλες προκαταλήψεις, καθώς και να συμμετάσχουν ενεργά στη διαμόρφωση του αντιρατσιστικού εκπαιδευτικού προγράμματος. 

[Λέξεις: 135]

2^ο Ερώτημα

α) Ο τίτλος του κειμένου φανερώνει με πολύ σαφή τρόπο το υπό διαπραγμάτευση θέμα, επιτρέποντας στον αναγνώστη να διαμορφώσει πολύ συγκεκριμένες προσδοκίες. Η προσδοκία, άλλωστε, πως ό,τι ακολουθεί σχετίζεται με την αντιρατσιστική εκπαίδευση επιβεβαιώνεται πλήρως, εφόσον παρουσιάζονται αναλυτικά οι επιμέρους επιδιώξεις αυτής της εκπαίδευσης. Ειδικότερα, τονίζεται η ανάγκη εντοπισμού των αιτιών του ρατσισμού, καθώς και η ανάδειξη μορφών καθημερινού ρατσισμού, ώστε να γίνεται πιο συνειδητά αντιληπτός από τους μαθητές.

[Λέξεις: 68]

Εναλλακτικά:

α) Στο κείμενο I:

1^ο) κυριαρχεί η χρήση γ΄ ρηματικού προσώπου, που προσδίδει στο ύφος του κειμένου αντικειμενικότητα και αποστασιοποίηση, όπως συνηθίζεται στον επιστημονικό λόγο. Για παράδειγμα: «Η αντιρατσιστική εκπαίδευση δεν επιδιώκει την εξάλειψη των επιφανειακών συμπτωμάτων, αλλά έχει να κάνει με τις αιτίες και τις ρίζες του ρατσισμού.»

2^ο) αξιοποιείται η δηλωτική/κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, προκειμένου να επιτυγχάνεται η σαφήνεια στις διατυπώσεις και να αποφεύγονται οι αμφισημίες του μεταφορικού λόγου. Για παράδειγμα: «Μορφές λειτουργίας του ρατσισμού, υποκειμενικές και κοινωνικές λειτουργίες των προκαταλήψεων πρέπει να θεματοποιούνται στο σχολικό μάθημα.»

3^ο) γίνεται χρήση μακροπερίοδου λόγου, ο οποίος είναι συνδεδεμένος με την επισημότητα του ύφους και, συνάμα, φανερώνει τη δυνατότητα του συντάκτη να καταφεύγει σε εκτενέστερες διατυπώσεις για την απόδοση σύνθετων συλλογισμών, χωρίς να θυσιάζει τη σαφήνεια του κειμένου του. Για παράδειγμα: «Η εφαρμογή της αντιρατσιστικής εκπαίδευσης στα σχολεία όλων των βαθμίδων μπορεί να θεωρηθεί ως μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ της ευαισθητοποίησης ή μη ευαισθητοποίησης εκπαιδευτικών και μαθητών σε θέματα ρατσισμού, της ενδυνάμωσης των ομάδων που υφίστανται διακρίσεις και της προσπάθειας να αποδομηθεί η διαίρεση σε ομάδες.»

β) Το Κείμενο II θα μπορούσε να ενταχθεί στο κειμενικό είδος των οδηγιών και ειδικότερα των μη διαδικαστικών οδηγιών, εφόσον μέσω της παρουσίασης των στοιχείων εκείνων που χαρακτηρίζουν το αντιρατσιστικό σχολείο παρέχει στον αναγνώστη μια σειρά επιλογών δράσης, προκειμένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος στόχος, η δημιουργία δηλαδή ενός αντιρατσιστικού σχολείου. Λαμβάνοντας, μάλιστα, υπόψη πως οι επιλογές αυτές δεν λαμβάνουν το χαρακτήρα μιας ακολουθίας δεσμευτικών δράσεων, αλλά παρέχονται ως πιθανές επιλογές, γίνεται αντιληπτό γιατί το κείμενο εντάσσεται στις μη διαδικαστικές οδηγίες.

Επιμέρους επιλογές σε επίπεδο γλώσσας που δικαιολογούν την ένταξή του στο είδος των οδηγιών είναι οι ακόλουθες:

1. Χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου, το οποίο δίνει έναν τόνο οικειότητας στο κείμενο και εντάσσει τον πομπό στην ίδια ομάδα ανθρώπων με τον δέκτη: «Φυσικά δεν απαιτούμε έναν τέλειο άνθρωπο, κανένας δεν είναι αλάνθαστος. Αλλά κάνουμε έκκληση για έναν εκπαιδευτικό, ο οποίος θα είναι αρκετά ανοιχτός, ώστε να αναγνωρίζει τα λάθη του και να απολογείται για αυτά.»

2. Χρήση ρημάτων δράσης, για να αποδοθούν οι διαδικασίες που απαιτούνται για την επίτευξη του στόχου: «Μπορούν, για παράδειγμα, να υιοθετήσουν ένα σχολείο που βρίσκεται σε μια φτωχή και μη προνομιούχα περιοχή.»

3. Χρήση ρημάτων σε ενεστώτα χρόνο, για να δημιουργεί η αίσθηση διαχρονικότητας: «Στο αντιρατσιστικό σχολείο επικρατεί κλίμα σεβασμού, που πηγάζει από την ίδια την κοινότητα των μαθητών και μαθητριών.»

4. Χρήση έμμεσης προσφώνησης, ώστε να διαφανεί το σε ποιους απευθύνεται: «Οι μαθητές και μαθήτριες καλούνται να συνεισφέρουν στη σχολική ζωή, γιατί είναι το δικό τους σχολείο, για το οποίο έχουν και οι ίδιοι ευθύνη.»

3^ο Ερώτημα

Πρόθεση του συγγραφέα στη συγκεκριμένη παράγραφο είναι να τονίσει τη δυνατότητα, αν όχι την υποχρέωση, του αντιρατσιστικού σχολείου να προσφέρει στους μαθητές αντισταθμιστικές επιλογές, προκειμένου να μην παρασύρονται από τα αρνητικά πρότυπα και τις κίβδηλες αξίες της εποχής μας. Με στόχο, μάλιστα, να καταστήσει πιο σαφή το ρόλο αυτό του σχολείου, αλλά και να τον παρουσιάσει με τρόπο απλό και εύληπτο, αναπτύσσει την παράγραφό του με παραδείγματα. Έτσι, ο αναγνώστης κατανοεί πληρέστερα το πώς το σχολείο μπορεί να «υπογραμμίσει» τις αντιτιθέμενες αξίες της εποχής μας.

ΘΕΜΑ Γ

Η ποιήτρια στηλιτεύει το υποκριτικό ενδιαφέρον των σύγχρονων ανθρώπων, οι οποίοι θέλουν να εμφανίζονται ως ανθρωπιστές, χωρίς, ωστόσο, να είναι πρόθυμοι να αναλάβουν κάποια ουσιαστική δράση. Χαρακτηριστικός, ως προς αυτό, υπήρξε ο τρόπος που αντιμετώπισαν το θάνατο του μικρού Αιλάν. Οι περισσότεροι άνθρωποι, ερχόμενοι αντιμέτωποι με τον άδικο θάνατο ενός τρίχρονου παιδιού, θεώρησαν πως ήταν αρκετά «τα λάικ» για να «νετάρουν» το χρέος τους. Παρουσιάστηκαν, έτσι, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συγκινημένοι, αλλά την επομένη κιόλας απέστρεψαν το πρόσωπό τους και συνέχισαν «τις λάιτ» ζωές τους, επιτρέποντας τη συνέχιση του δολοφονικού έργου εκείνων που σκότωσαν το μικρό παιδί. Αυτή η αδράνεια, ωστόσο, είναι εξίσου εγκληματική, όπως τονίζεται με τη χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου τόσο στον τίτλο «Στο μικρό παιδί που σκοτώσαμε», όσο και σε άλλα σημεία του ποιήματος «Είμαστε όλοι ένοχοι». Με την παράλληλη παρουσίαση, άλλωστε, της δικής μας δράσης (μα εμείς σε σκοτώνουμε κάθε μέρα) και της δράσης εκείνων (εκείνοι σε δολοφόνησαν) αναδεικνύεται δραστικά η έννοια της συνενοχής.

Το αίτημα, επομένως, της ποιήτριας μοιάζει δικαιολογημένο, στο βαθμό που μια μαζική και εξαιρετικά δυναμική διαμαρτυρία θα μπορούσε να εξωθήσει τους ισχυρούς των κρατών να παρέμβουν δραστικά, προκειμένου να αποτραπεί η συνέχιση της εγκληματικής δράσης που είναι υπεύθυνη για θανάτους όπως αυτός του μικρού παιδιού.

[Λέξεις: 203]

ΘΕΜΑ Δ

Το σύγχρονο σχολείο οφείλει να είναι αντιρατσιστικό

     Στην εποχή που διανύουμε, με τη συγκρότηση πολυπολιτισμικών κοινωνιών να αποτελεί τη νέα πραγματικότητα, η δραστική αντιμετώπιση των ρατσιστικών αντιλήψεων συνιστά αναγκαιότητα. Πρόκειται για ένα ζητούμενο που μπορεί σε αρχικό επίπεδο να υπηρετηθεί αποτελεσματικά με τη διαμόρφωση ενός σχολείου συνειδητά αντιρατσιστικού, το οποίο θα συνεισφέρει στην υιοθέτηση ενός νέου μοτίβου κοινωνικής συμπεριφοράς, βασισμένου στην αποδοχή.

     Η διαμόρφωση του σύγχρονου αντιρατσιστικού σχολείου μπορεί να επιτευχθεί με την εδραίωση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών στην εκπαιδευτική διαδικασία που θα διασφαλίσουν το ζητούμενο πνεύμα ανανέωσης. Χαρακτηριστικών που σε όλο τους το εύρος απαιτούν τη διαρκή συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων, προκειμένου η διεκδικούμενη αλλαγή να έχει τη στήριξη όλων και να υλοποιηθεί ουσιαστικά. Μ’ ένα πρώτο γνώρισμα να σχετίζεται με την έννοια του σεβασμού που θα πρέπει να διακρίνει συνολικά την καθημερινή επικοινωνία των μελών του σχολείου.

     Η οικοδόμηση αυτού του κλίματος σεβασμού θα βασιστεί στη συστηματική καλλιέργεια της ανεκτικότητας, ενός καίριου και αναγκαίου γνωρίσματος κάθε νέου πολίτη. Οι μαθητές θα κληθούν από νωρίς να συνειδητοποιήσουν πως θα συνυπάρχουν με ανθρώπους διαφορετικής εθνικότητας, διαφορετικής φυλής, ποικίλων οικονομικών δυνατοτήτων, αλλά και διαφορετικού σεξουαλικού προσανατολισμού. Θα χρειαστεί, έτσι, να εξοικειωθούν με τη διαφορετικότητα, η οποία διατρέχει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, ώστε να δείχνουν τον απαιτούμενο σεβασμό απέναντι σε όλους τους συμμαθητές και συνανθρώπους τους.

     Σημαντικό χαρακτηριστικό, άλλωστε, του αντιρατσιστικού σχολείου είναι η επίγνωση πως στόχος δεν είναι η καταπολέμηση κυρίως ή μόνο των ακραίων εκφάνσεων του ρατσισμού, αλλά πρωτίστως η αντιμετώπιση του καθημερινού ρατσισμού. Πέρα, δηλαδή, από τις οριακές καταστάσεις που δεν είναι πάντοτε συχνές, υπάρχουν τα καθημερινά, μικρά, μα επώδυνα κρούσματα ρατσισμού που λαμβάνουν ποικίλες μορφές, από τα σαρκαστικά σχόλια για το σωματικό βάρος ενός μαθητή έως τα υπονοούμενα για τις ερωτικές προτιμήσεις ενός άλλου. Ο καθημερινός ρατσισμός δεν είναι ηχηρός και δεν οδηγεί σε εκρηκτικές καταστάσεις βίας, είναι, ωστόσο, εξίσου οδυνηρός, διότι περνά συχνά απαρατήρητος και μπορεί έτσι να παρατείνεται σε διάρκεια.  

     Πρόσθετο χαρακτηριστικό, επομένως, του αντιρατσιστικού σχολείου είναι η μελέτη και η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των προκαταλήψεων εκείνων που οδηγούν τους ανθρώπους στην υιοθέτηση απορριπτικής στάσης απέναντι στο πολυποίκιλο της ανθρώπινης φύσης. Η αντιμετώπιση του ρατσισμού θα ξεκινά κατ’ αυτό τον τρόπο από τις αρχικές πηγές του, με στόχο τη διαμόρφωση ενός νέου τρόπου σκέψης απαλλαγμένου από τα επιζήμια πρότυπα ενός ιδανικού ανθρώπινου τύπου, που οδηγεί σε συναισθήματα απόρριψης όχι μόνο των άλλων, αλλά και του ίδιου μας του εαυτού.

     Το αντιρατσιστικό σχολείο θα διεκδικεί τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος ειλικρινούς αποδοχής και αυτοαποδοχής, ώστε κάθε μαθητής να αισθάνεται ελεύθερος να επιδοθεί στη μάθηση, χωρίς να ανησυχεί για το πώς θα του συμπεριφερθούν οι άλλοι. Σ’ αυτό το κλίμα θα δομηθούν πραγματικές φιλίες και θα διαμορφωθούν άτομα δεκτικά απέναντι στη διαφορετικότητα.  

[Λέξεις: 438]

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο αξιολόγησης [Παιδεία δύναμις θεραπευτική ψυχής]

Studio Grafiikka

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο αξιολόγησης [Παιδεία δύναμις θεραπευτική ψυχής]

Κείμενο I: Παιδεία δύναμις θεραπευτική ψυχής

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο λόγος αυτός εκφωνήθηκε από τον I. Θ. Κακριδή στις 30 Ιανουαρίου 1949, ημέρα των Τριών Ιεραρχών, στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αναφέρεται στην παιδεία, την οποία αντικρίζει σαν μια δύναμη που καλλιεργεί την ψυχή, και εστιάζεται (ο λόγος) στην πνευματική σχέση δάσκαλου και μαθητή -μια παιδευτική, δηλαδή μορφωτική, σχέση, με αμφίδρομη κίνηση: η μία ψυχή κινεί την άλλη, και μέσα από τη συν-κίνηση (συγκίνησή) τους υψώνονται και οι δύο.

[1]       Ανάμεσα στο μαθητή και στο διδάσκαλο είναι βέβαιο πως σιγά σιγά μέσα στα χρόνια της κοινής προσπάθειας υφαίνεται μια σχέση, που μπορεί να θυμίζει άλλους δεσμούς ανθρώπινους, όπως να πούμε των παιδιών με τους γονείς, δεν παύει όμως να κρατεί και την ιδιοτυπία της· γιατί ενώ τη σχέση των παιδιών με τους γονείς τη ρυθμίζουν έξω από τους πνευματικούς και άλλοι παράγοντες, βιολογικοί, οικογενειακοί, οικονομικοί κλπ., η σχέση του μαθητή με το δάσκαλο κρατιέται αποκλειστικά στο πνευματικό επίπεδο [...].

[2]       Στο πρώτο πρόχειρο κοίταγμα η σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή φαίνεται πολύ απλή. Ο πρώτος δίνει γνώσεις και ο δεύτερος δέχεται γνώσεις. Και όμως το πράγμα δε σταματάει εδώ. Το κάτω κάτω, αν ήταν μόνο γνώσεις να μεταδίδουμε, ο καθηγητής θα μπορούσε πολύ ωραία ν’ αντικατασταθεί από τα βιβλία, που τα διαβάζει κανείς με πιο άνεση στο σπίτι του. Εκείνο που περιμένει ο μαθητής –ας είναι και ανεπίγνωστα– είναι κάτι πολύ πιο πλατύ και πολύ πιο βαθύ από το να πλουτίσει το μυαλό του με ορισμένα γνωστικά στοιχεία. Αν είναι ο δάσκαλος να επιδράσει σωστά πάνω του, θα επιδράσει πολύ καθολικότερα. Γι’ αυτό παίρνει τόση σημασία η προφορική διδασκαλία, γι’ αυτό πρέπει ο δάσκαλος να είναι αληθινά μια προσωπικότητα.

[3]       Ο νέος γυρεύει να βρει στο δάσκαλο του τον οδηγό της ζωής, κι’ έτσι που είναι ακόμα γεμάτος φλόγα και όνειρο και δίχως πείρα μεγάλη, έτσι που δεν ξέρει την πραγματικότητα και γι’ αυτό θαρρεί πως μπορεί εύκολα να την αλλάξει και να τη διορθώσει, να τη δαμάσει και να την κατευθύνει αυτός, έτσι που πιστεύει απόλυτα στην ηθική και στην πνευματική δύναμη του ανθρώπου, είναι το μόνο φυσικό να δοθεί με όλη του την ψυχή στο δάσκαλο του, που τον περιμένει άξιο να του δείξει το δρόμο για την κατάχτηση της ζωής.

[4]       Δίχως να το καταλάβουμε, έχουμε κιόλας μπει στο κεφάλαιο της ψυχολογίας του νέου και πρέπει να το συμπληρώσουμε. Έτσι μεγάλο που θρέφει το όραμα του ανθρώπου ο νέος μέσα του, γίνεται συχνά σκληρός και με τον ίδιο τον εαυτό του και με τους άλλους γύρω του, προπαντός μ’ εκείνους που πιστεύει πολύ.

[5]       Το ξέρει ο δάσκαλος: ο πιο σκληρός κριτής του είναι ο μαθητής. Θα ήταν όμως μικρόψυχο αν στην σκληρότητα αυτή ζητούσε να βρει ελατήρια ταπεινά· γιατί αυτή ακριβώς η σκληρότητα δείχνει πόσον ιδανισμό κλείνει μέσα του ο νέος.

[6]       Το ίδιο συχνό είναι το παράπονο που ακούγεται για την απιστία των νέων μπροστά στις καθιερωμένες αξίες της ζωής. Οι νέοι, λέμε, δεν πιστεύουν και δε σέβονται τίποτα. Και όμως, όποιος δεν απίστησε νέος, δεν μπορεί να πιστέψει βαθιά, όταν θα γίνει ώριμος άνθρωπος· όποιος βρήκε έτοιμο το σπίτι της πίστης του, πολύ εύκολα μπορεί να βρεθεί μια μέρα έξω, δίχως να το καταλάβει. Γι’ αυτό το χρέος του οδηγού είναι όχι να επιβάλει στην ανήσυχη, ξύπνια νεανική ψυχή μια πίστη έτοιμη. Το χρέος του είναι να του προβάλει τις αξίες της ζωής, να του ξυπνήσει τον πόθο του καλού και τέλος να τον βοηθήσει να τονωθούν μέσα του οι δυνάμεις της ψυχής, αυτές που θα τον στηρίξουν να θεμελιώσει ο ίδιος, με προσωπικό πόνο, την πίστη αξερίζωτη μέσα του σε κάθε μεγάλη αξία της ζωής.

[7]       Από έναν από τους μεγαλύτερους διδασκάλους της αρχαίας Ελλάδας, από τον Πλάτωνα, το ξέρουμε, ότι το μέγιστον μάθημα ρητόν οὐδαμῶς ἐστιν ὡς ἂλλα μαθήματα.

[8]      Μονάχα ύστερα από σύντονη κοινή προσπάθεια, ξαφνικά μια μέρα, σαν από μια φλόγα που πετιέται, ένα φως θ’ ανάψει στην ψυχή του νέου, που θα πάρει έπειτα να θρέφεται μοναχό του.

[9]       Συχνά μιλούμε για την ηθική επίδραση που ασκεί ο παιδευτής πάνω στο νέο, και, γενικεύοντας ό,τι πιο πριν είπαμε για τις γνώσεις, πιστεύουμε κι’ εδώ πως ο δάσκαλος μόνο δίνει και ο μαθητής μόνο παίρνει. Δεν ξέρουμε ότι σε μια παιδεία, φτάνει ν’ αξίζει το όνομα αυτό πραγματικά, και οι δυο πλευρές ταυτόχρονα και παίρνουν και δίνουν⸱ ότι δεν είναι μόνο ο μαθητής, είναι και ο δάσκαλος που παιδεύεται, ίσως μάλιστα πιο γόνιμα από τον νέο, έτσι που ζει μια ζωή πιο συνειδητή απ’ ό,τι εκείνος.

[10]     Παράλληλα πασκίζει και ο νέος να υψωθεί απέναντι στη μορφή του δασκάλου του, καθώς και τον αγαπά και τον πιστεύει. Σ’ αυτή την αμοιβαία υποχρέωση, που δένει μαθητή και δάσκαλο, θα ήθελα να δώσουμε το όνομα χάρις, με τη σημασία που είχε η λέξη στην αρχαία Ελλάδα. Χάρις είναι η ελεύθερη πνευματική σύνδεση δύο ανθρώπων, που καθένας τους και δίνει και παίρνει. Η υποχρέωση που νιώθει ο ένας αντίκρυ στον άλλο δεν ορίζεται από κανένα θετό νόμο· ούτε υπάρχει κανένα υλικό συμφέρο, που να προκαλεί ή να δυναμώνει την κοινή τους προσπάθεια. Στη σχέση αυτή τα άτομα ό,τι κάνουν το κάνουν νιώθοντας τον εαυτό τους απόλυτα ελεύθερο, παράλληλα όμως και υποχρεωμένο κατά κάποιον τρόπο, αυτεξούσιο και μαζί δεμένο, μ’ έναν δεσμό όμως εκούσιο και θελημένο.

[11]     Όπως ο μαθητής το δάσκαλο του, το ίδιο βλέπει και ο δάσκαλος το μαθητή του πιο πάνω απ’ ό,τι πραγματικά στέκει, υπερτιμώντας τον πάντοτε, και ηθικά και πνευματικά. Μπορεί να γελάσει κανείς μαζί του, που πιστεύει το μαθητή του καλύτερο απ’ ό,τι στ’ αλήθεια είναι, και να του μεμφθεί την ανεδαφική αυτή πίστη. Όμως εκείνος το ξέρει: το όνομα του δασκάλου δε θα το άξιζε, αν σε κάθε νέο που έρχεται κοντά του δεν έβλεπε μια ψυχή άξια να πραγματώσει κάθε καλό. Κι’ έπειτα, αν δεν πιστέψουμε στο αδύνατο, δεν μπορούμε να εξαντλήσουμε το δυνατό στα έσχατά του όρια.

[12]     Έτσι, όπως είδαμε πριν το μαθητή αυστηρό μπροστά στο δάσκαλο, βλέπουμε τώρα το δάσκαλο αυστηρό μπροστά στο μαθητή· γιατί όπως ο νέος, έτσι και ο δάσκαλος κλείνει μεγάλο μέσα του το όραμα του ανθρώπου, κι’ ακόμα, καθώς στέκει δίπλα στη νεότητα, που πρωτοδοκιμάζει τα φτερά της, ξαναζεί τη δική του περασμένη ζωή –τότε που αν δεν ήταν τόσο πλούσιος σε πείρα ζωής και σε γνώση, όμως γι’ αντιστάθμισμα είχε και αυτός πολύ πιο πολλή φλόγα κι’ ορμή [...].

[13]     Έτσι ο νέος έλκεται προς το δάσκαλο, γιατί νιώθει την ανάγκη να μεστώσει και να ολοκληρωθεί, ο δάσκαλος πάλι έλκεται προς τον νέο από την ανάγκη ν’ αποξεχάσει για λίγο την πικρή πείρα της ζωής και ν’ αντικρίσει ξανά τον κόσμο με την εμπιστοσύνη και την αγνότητα του νέου [...].

[14]     Και όμως, η αμοιβαία αυτή έλξη δεν εξαντλεί το γόνιμο έργο της αληθινής παιδείας. Γιατί στον νέο υπάρχει τώρα κι’ ένα δεύτερο κίνητρο, το ίδιο ίσως δυνατό όπως ο πόθος για την ολοκλήρωση, που τον σπρώχνει να εξαντλήσει κάθε του δύναμη, για να μορφώσει το νου και την ψυχή του. Κι’ αυτό είναι η πίστη, η υπερβολική πίστη, που βλέπει πως του έχει ο ώριμος.

[15]     Η ατμόσφαιρα αυτής της αμοιβαίας πίστης και αγάπης δίνει στον νέο τον πιο βαρύ οπλισμό για ν’ αντιμετωπίσει και αργότερα της ζωής τη δοκιμασία με απόλυτη δύναμη κι’ αισιοδοξία· γιατί του στερεώνει την πίστη στην αξία του ανθρώπου, κι’ έτσι αργότερα θα έχει τη δύναμη να κοιτάζει όχι το κακό, κι’ ας περισσεύει πάνω στη γη τούτη, όσο το καλό, και λιγότερο που είναι. Πιστεύοντας πως κάθε άνθρωπος έχει μέσα του το σπέρμα της καλοσύνης θα προτιμήσει αντί να κατατρίβεται με την ανθρώπινη κακία και ν’ αγαναχτεί μαζί της, να παρακολουθήσει με πραγματική συμπάθεια τον αγώνα εκείνων που παλεύουν –με τις εξωτερικές συνθήκες, με την τύχη, με τον εαυτό τους τον ίδιο– να ξεφύγουν από το κακό και να υψωθούν, όσο βαστούν. Θα έχει ακόμη τη δύναμη ο νέος, όταν τον δοκιμάζει η ζωή, και το φαρμάκι, που θα γυρεύει εκείνη να σταλάξει μέσα του, να το μετατρέπει σε χυμό ζωογόνο· θα έχει τη δύναμη το όχι των άλλων να το κάνει ναι, στην κακία που τυχόν θα δοκιμάζει ν’ απαντάει με την αρετή του.

Κείμενο II: Σαν φάρος κατακόκκινος

Σαν φάρος κατακόκκινος

έλαμπε όλη τη νύχτα

το παιδί

τα πυρωμένα μάγουλα

άνοιγαν ένα μονοπάτι

στο αδιάβατο

εκεί που βρίσκεις ψηλαφητά

το δρόμο

αγγίζοντας θερμόμετρα,

κομπρέσες και σιρόπια

μαλλάκια ιδρωμένα

ώσπου σου δένει στο λαιμό

ένα σκοινί ο τρόμος

που έρχεται από άγνωστες

νύχτες σε σπηλιές

και σε τραβάει με τινάγματα

μην ξεχαστείς

μην υποθέσεις

πως κάπου, κάποτε, αλλού

θα ξαναβρείς τον ύπνο.

Μυρσίνη Γκανά, Τα πέρα μέρη, Εκδόσεις Μελάνι, 2017

ΘΕΜΑ Α

Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου I.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του Κειμένου I; (Σ ή Λ). Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο.

α) Συνειδητή προσδοκία του μαθητή είναι να αντλήσει περισσότερα στοιχεία από τον δάσκαλό του κι όχι απλώς μερικές επιπλέον γνώσεις.

β) Ο νέος ορθά πιστεύει πως μπορεί να τιθασεύσει την πραγματικότητα, να τη διορθώσει και να την αλλάξει.

γ) Η αίσθηση υποχρέωσης που διέπει την αμφίδρομη σχέση δασκάλου και μαθητή είναι εκούσια κι όχι επιβεβλημένη.

δ) Η εμπιστοσύνη κι η αγάπη που χαρακτηρίζουν τη σχέση δασκάλου και μαθητή, σταθεροποιούν την πίστη του νέου στην αξία των ανθρώπων.

ε) Χάρη στην εμπιστοσύνη που του δείχνει ο δάσκαλος, ενδυναμώνεται η θέληση του νέου να μορφώσει το νου και την ψυχή του.

Μονάδες 15

2^ο Ερώτημα

Αν ο σκοπός του συγγραφέα (Κείμενο I) στη 15^η παράγραφο είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για την αξία της πίστης και της αγάπης που προσφέρει ο δάσκαλος στο μαθητή του. Με ποιους τρόπους (γλωσσικές/σημειωτικές επιλογές, εκφραστικά μέσα κ.ά.) φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του;

Μονάδες 10

3^ο Ερώτημα

3.α. Να παρουσιάσετε τον τρόπο με τον οποίο οργανώνει ο συγγραφέας του Κειμένου I το επιχείρημά του στην 11η παράγραφο;

(π.χ. Ισχυρίζεται… και στηρίζει τον ισχυρισμό του με τη χρήση ενός παραδείγματος ή στη συνέχεια αιτιολογεί τον ισχυρισμό του…)

Μονάδες 5

3.β. Τι εννοεί με τη φράση «Και όμως, όποιος δεν απίστησε νέος, δεν μπορεί να πιστέψει βαθιά, όταν θα γίνει ώριμος άνθρωπος» ο συγγραφέας του Κειμένου I; Να αναπτύξετε τη σκέψη του σε 50-60 λέξεις.

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του ποιήματος (Κείμενο II); Να το παρουσιάσετε αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από το Κείμενο I, με την ιδιότητά σας ως μαθητές, να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τις ποιότητες που θα πρέπει να διακρίνουν τον σύγχρονο εκπαιδευτικό, ώστε να ενισχύεται η επωφελής επίδρασή του στους νέους.  

Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (350-400 λέξεις).

Μονάδες 30

Ενδεικτικές απαντήσεις:

ΘΕΜΑ Α

Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο μαθητή και το δάσκαλο, αν και μοιάζει με τους συγγενικούς δεσμούς, είναι ιδιότυπη, αφού παραμένει αμιγώς πνευματική. Η εντύπωση πως στη σχέση αυτή υπάρχει μόνο παροχή γνώσεων είναι φαινομενική. Γνώσεις αντλεί και μόνος του ο νέος από τα βιβλία. Ο δάσκαλος ασκεί σε αυτόν μια ευρύτερη επίδραση με την προφορική διδασκαλία, γι’ αυτό και οφείλει να έχει πραγματική προσωπικότητα. Ο νέος, μη έχοντας επαρκή δική του εμπειρία, αναμένει από τον δάσκαλο να του δείξει το δρόμο για την κατάκτηση της ζωής. 

ΘΕΜΑ Β

1^ο Ερώτημα

α) Λάθος: «Εκείνο που περιμένει ο μαθητής –ας είναι και ανεπίγνωστα– είναι κάτι πολύ πιο πλατύ και πολύ πιο βαθύ από το να πλουτίσει το μυαλό του με ορισμένα γνωστικά στοιχεία.

β) Λάθος: «έτσι που δεν ξέρει την πραγματικότητα και γι’ αυτό θαρρεί πως μπορεί εύκολα να την αλλάξει και να τη διορθώσει, να τη δαμάσει και να την κατευθύνει αυτός»

γ) Σωστό: «Στη σχέση αυτή τα άτομα ό,τι κάνουν το κάνουν νιώθοντας τον εαυτό τους απόλυτα ελεύθερο, παράλληλα όμως και υποχρεωμένο κατά κάποιον τρόπο, αυτεξούσιο και μαζί δεμένο, μ’ έναν δεσμό όμως εκούσιο και θελημένο.»

δ) Σωστό: «Η ατμόσφαιρα αυτής της αμοιβαίας πίστης και αγάπης δίνει στον νέο τον πιο βαρύ οπλισμό… γιατί του στερεώνει την πίστη στην αξία του ανθρώπου»

ε) Σωστό: «Γιατί στον νέο υπάρχει τώρα κι’ ένα δεύτερο κίνητρο… που τον σπρώχνει να εξαντλήσει κάθε του δύναμη, για να μορφώσει το νου και την ψυχή του. Κι’ αυτό είναι η πίστη, η υπερβολική πίστη, που βλέπει πως του έχει ο ώριμος.»

2^ο Ερώτημα

Η προσπάθεια ευαισθητοποίησης του αναγνώστη, σχετικά με την αξία της πίστης και της αγάπης που προσφέρει ο δάσκαλος στο μαθητή, γίνεται εμφανής από την παράλληλη επίκληση στη λογική και στο συναίσθημά του. Στο πλαίσιο, δηλαδή, της επιχειρηματολογίας του ο συγγραφέας καταφεύγει στη χρήση συγκινησιακού λόγου με αλλεπάλληλες μεταφορές «ατμόσφαιρα αμοιβαίας πίστης, τον πιο βαρύ οπλισμό, της ζωής τη δοκιμασία, του στερεώνει την πίστη, να κοιτάζει όχι το κακό… όσο το καλό, το σπέρμα της καλοσύνης, αντί να κατατρίβεται με την ανθρώπινη κακία κ.ά.), καθώς και με την αξιοποίηση επιμέρους εκφραστικών μέσων, όπως είναι το σχήμα άρσης και θέσης «θα έχει τη δύναμη να κοιτάζει όχι το κακό, κι’ ας περισσεύει πάνω στη γη τούτη, όσο το καλό, και λιγότερο που είναι», το ασύνδετο σχήμα «με τις εξωτερικές συνθήκες, με την τύχη, με τον εαυτό τους τον ίδιο», η προσωποποίηση «όταν τον δοκιμάζει η ζωή, και το φαρμάκι, που θα γυρεύει εκείνη να σταλάξει μέσα του», η επανάληψη «Θα έχει ακόμη τη δύναμη – θα έχει τη δύναμη», καθώς και πλήθος αντιθέσεων «κακό – καλό, περισσεύει – λιγότερο, αγαναχτεί – συμπάθεια, φαρμάκι – χυμό ζωογόνο, όχι – ναι, κακία – αρετή».

Παραλλήλως, διαπιστώνουμε ότι ο συγγραφέας επιλέγει να χρησιμοποιήσει το γ΄ ενικό πρόσωπο, παρουσιάζοντας την πορεία ενός νέου (δίνει στον νέο, για ν’ αντιμετωπίσει, θα προτιμήσει κ.ά.) και προσδίδοντας έτσι στα όσα αναφέρει έναν πιο προσωπικό χαρακτήρα και μια αφηγηματική διάσταση ιδιαιτέρως αποτελεσματική, εφόσον ο αναγνώστης αισθάνεται πως παρακολουθεί πραγματικά την πορεία, τις δυσκολίες και την εξέλιξη ενός ήρωα. Μια αίσθηση που θα υπονομευόταν, αν ο συγγραφέας επέλεγε να μιλήσει γενικά για το σύνολο των μαθητών.

3^ο Ερώτημα

3.α. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι ο δάσκαλος τείνει να θεωρεί το μαθητή του καλύτερο απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα, υπερτιμώντας τον πάντοτε και σε ηθικό και σε πνευματικό επίπεδο, έστω κι αν η τόση εμπιστοσύνη του θεωρείται ανεδαφική από άλλους. Τον ισχυρισμό αυτό τον αιτιολογεί με διττό τρόπο, επικαλούμενος αφενός την επίγνωση του ίδιου του δασκάλου πως δικαιούται τον τίτλο αυτό μόνο όταν βλέπει σε κάθε μαθητή του τη δυνατότητα να επιτύχει κάθε καλό, κι αφετέρου τη γενικότερη αλήθεια πως δεν μπορούμε να οδηγήσουμε το εφικτό στα απώτερα όριά του, αν δεν πιστέψουμε στο ανέφικτο.

3.β. Προκειμένου ένας ενήλικας να είναι σε θέση να έχει εδραιώσει μέσα του την πίστη σε αρχές και αξίες, οφείλει να έχει οδηγηθεί μόνος του στην αναγνώριση της σημασίας τους κι όχι ακολουθώντας τις υποδείξεις άλλων. Είναι αναγκαία, επομένως, η πρότερη αμφισβήτηση αυτών των αξιών κατά τα χρόνια της νεότητάς του, ώστε όταν στη συνέχεια αντιληφθεί τον καίριο ρόλο που διαδραματίζουν, να συνειδητοποιήσει απόλυτα πόσο ουσιώδεις είναι.  

ΘΕΜΑ Γ

Κύριο θέμα του κειμένου, κατά τη γνώμη μου, είναι η βαθιά και διαρκής αγωνία που αισθάνεται ένας γονιός για την υγεία και την ασφάλεια του παιδιού του. Θέμα που προσεγγίζεται με την αφηγηματική παρουσίαση μιας εμπύρετης νύχτας ενός μικρού παιδιού. Με την παραστατική παρομοίωση «σαν φάρος κατακόκκινος» αποδίδεται το κοκκινισμένο απ’ τον πυρετό πρόσωπο του παιδιού, τα «πυρωμένα» μάγουλα του οποίου οδηγούν τον ανήσυχο γονιό σ’ ένα μεταφορικό μονοπάτι στο «αδιάβατο». Υπό το κράτος του φόβου, ο γονιός βρίσκει «ψηλαφητά το δρόμο» σ’ αυτό το μονοπάτι της αγωνίας, αγγίζοντας αντικείμενα άρρηκτα συνδεδεμένα με την ασθένεια (θερμόμετρα, κομπρέσες και σιρόπια). Τελευταίο παρουσιάζεται το άγγιγμα στα ιδρωμένα μαλλάκια του παιδιού, το οποίο και οδηγεί την αγωνία στην κορύφωσή της, αφού εκείνη είναι η στιγμή κατά την οποία ο προσωποποιημένος τρόμος «δένει στο λαιμό» του γονιού ένα σκοινί. Ο αρχέγονος αυτός τρόμος που έρχεται από «άγνωστες νύχτες σε σπηλιές», διατηρεί αμείωτη τη δύναμή του και θέτει πλήρως υπό τον έλεγχό του τον γονιό, τραβώντας τον απ’ το σκοινί και υπενθυμίζοντάς του διαρκώς πως δεν θα μπορέσει ποτέ πια να γνωρίσει στιγμή ηρεμίας. Μ’ ένα ασύνδετο σχήμα «πως κάπου, κάποτε, αλλού» τονίζεται πως ο τρόμος δεν αφήνει κανένα περιθώριο στον γονιό να ξεχαστεί ή να υποθέσει πως θα ξαναβρεί τον ύπνο. Θα μένει πάντοτε άγρυπνος να αγωνιά και να ανησυχεί για το παιδί του.

[Λέξεις: 220]

ΘΕΜΑ Δ

Ο εκπαιδευτικός που χρειαζόμαστε… σήμερα!

Η οδυνηρή επίγνωση πως οι νέοι έρχονται ολοένα και πιο συχνά αντιμέτωποι με κρίσιμα προβλήματα που κλονίζουν τόσο την πίστη τους στις δικές τους προοπτικές, όσο και την εμπιστοσύνη τους στους άλλους ανθρώπους, καθιστά όλο και πιο εμφανή την ανάγκη της κατάλληλης πνευματικής και ψυχικής αγωγής. Η δράση εκπαιδευτικών ικανών να στηρίξουν, να εμπνεύσουν και να καθοδηγήσουν τους νέους, αποκτά στις μέρες μας το χαρακτήρα επιτακτικής ανάγκης.

Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός οφείλει τώρα, όσο ποτέ πριν, να φανερώνει με κάθε τρόπο τη βαθιά εμπιστοσύνη του στις δυνατότητες και στην αξία κάθε νέου ξεχωριστά. Κάθε μαθητής, έστω και στο πλαίσιο των πολυμελών τμημάτων του σχολείου, χρειάζεται τη συνδρομή του δασκάλου του, για να εδραιώσει μέσα του μια ισχυρή και υγιή αίσθηση αυτοπεποίθησης. Με το διαρκές κλίμα αβεβαιότητας που επικρατεί στον οικονομικό και επαγγελματικό τομέα να υποσκάπτει επικίνδυνα τις ελπίδες των νέων για το μέλλον τους, είναι απαραίτητη η επίγνωση πως κάποιος αναγνωρίζει και επιβραβεύει τις ικανότητές τους. Ο εκπαιδευτικός του σήμερα, άλλωστε, οφείλει να βλέπει πέρα από τις επιμέρους επιδόσεις του μαθητή και να τον στηρίζει στον εντοπισμό των δικών του κλίσεων και δεξιοτήτων.

Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός, συνάμα, οφείλει να προσφέρει με το προσωπικό του παράδειγμα και με το ήθος του, μια καίρια υπενθύμιση πως οι αξίες της τιμιότητας, της αλληλεγγύης και του ανιδιοτελούς ενδιαφέροντος συνεχίζουν να υπάρχουν και να διέπουν τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να μην αφεθούν οι νέοι να πιστέψουν πως η κοινωνία στην οποία ζουν είναι μια κοινωνία κυνική, αφοσιωμένη αποκλειστικά στο οικονομικό συμφέρον και στον απρόσωπο ανταγωνισμό. Μια τέτοια πεποίθηση θα οδηγούσε σε γρήγορο μαρασμό όλες εκείνες τις αρετές, όπως και την πίστη στη δυνατότητα πραγμάτωσης του ιδεατού, που κρύβουν μέσα τους οι νέοι άνθρωποι.

Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός, επιπροσθέτως, οφείλει να διακρίνεται για την προσαρμοστικότητά του στα διαρκώς νέα δεδομένα που δημιουργεί η υπό συνεχή εξέλιξη κοινωνική πραγματικότητα. Ο νέος θέλει να αισθάνεται πως στο πρόσωπο του δασκάλου του βρίσκει έναν συνομιλητή με ικανότητα προσαρμογής παραπλήσια με τη δική του, κι όχι έναν άγονα προσκολλημένο στο παρελθόν ενήλικα. Αυτή η διατήρηση της πνευματικής νεανικότητας συνιστά αναγκαίο ζητούμενο προκειμένου ο διάλογος ανάμεσα στο δάσκαλο και το μαθητή να συνεχίζεται απρόσκοπτος.

Ένας εκπαιδευτικός, λοιπόν, που πιστεύει πραγματικά στις δυνατότητες των μαθητών του κι είναι πρόθυμος να εξελίσσεται διαρκώς, ακολουθώντας τους ταχύτατους ρυθμούς της σύγχρονης πραγματικότητας, μπορεί να λειτουργήσει ως πολύτιμος συνοδοιπόρος. Ενώ, με το ήθος και τις αρχές του θα αποτελεί, την ίδια στιγμή, ένα πρότυπο κατάλληλο για το ανήσυχο πνεύμα των νέων.

[Λέξεις: 406]