Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Τα σύγχρονα μουσεία [Κριτήριο αξιολόγησης]

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Τα σύγχρονα μουσεία [Κριτήριο αξιολόγησης]  
 
Κείμενο I: Τα σύγχρονα μουσεία
[1] Οι κοινωνικές, πολιτικές, επιστημονικές, επιστημολογικές και πολιτισμικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες, κυρίως από τα μέσα του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν δημιουργήσει νέα πλαίσια για τα μουσεία. Ένας έντονος μουσειολογικός διάλογος και νέες πρακτικές έχουν αλλάξει και συνεχώς αλλάζουν τη μορφή και τον χαρακτήρα των μουσείων στην εποχή μας. Τα σύγχρονα μουσεία επιδιώκουν να προσαρμόζονται στις νέες κοινωνικές συνθήκες και, μεταξύ άλλων, να αναπτύσσουν συνειδητή επικοινωνιακή πολιτική που μπορεί να τα καθιστά λειτουργικά, βιώσιμα αλλά και φιλικά προς το ευρύ κοινό. Βασικός σκοπός τους δεν είναι πλέον η προστασία και η προβολή του υλικού πολιτισμικού πλούτου, αλλά και η ουσιαστική επικοινωνία με το κοινό τους.
[2] Η σύνθετη διασύνδεση των μουσειακών αντικειμένων και των μουσείων με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον αποτυπώθηκε καθαρά στον ορισμό του μουσείου, όπως αυτός διατυπώθηκε το 1974 από το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων: «Ένα μουσείο είναι ένα μη κερδοσκοπικό, μόνιμο ίδρυμα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της και ανοικτό στο κοινό, το οποίο αποκτά, συντηρεί, ερευνά, κοινοποιεί και εκθέτει υλικές μαρτυρίες για τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους με το σκοπό της μελέτης, της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας».
[3] Το μουσείο συνδέεται με την κοινωνική πραγματικότητα μέσα στην οποία λειτουργεί, την ανάπτυξη της οποίας εξυπηρετεί. Το μουσείο δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, ακόμα κι αν είναι ιδιωτικό ίδρυμα· είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ευρύτερη κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα, η οποία καθορίζει τις μορφές, τους όρους και τους σκοπούς της λειτουργίας του.
[4] Γενικά τα μουσεία στην εποχή μας λειτουργούν ως χώροι συνάντησης, διαλόγου και επικοινωνίας διαφόρων και διαφορετικών κοινωνικών και πολιτισμικών κόσμων, γι’ αυτό και η φυσιογνωμία τους διαμορφώνεται με βάση την επικοινωνιακή πολιτική που ασκούν. Τα σύγχρονα μουσεία επιδιώκουν ουσιαστικό διάλογο με το κοινό τους. Αν τα μουσεία του 19ου αιώνα ασκούσαν τον παιδευτικό ρόλο τους παρέχοντας ακαδημαϊκή γνώση προς παθητική κατανάλωση από το κοινό, τα σύγχρονα μουσεία ασκούν τον παιδευτικό, αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο τους, με βάση την επικοινωνία και το διάλογο που επιδιώκουν να αναπτύσσουν με το κοινό τους.
[5] Παρά το άνοιγμα των σύγχρονων μουσείων προς την κοινωνία και τον ουσιαστικό διάλογο που επιδιώκουν με το κοινό τους, δεν μειώθηκαν οι πολιτικές διαστάσεις των μουσείων ως χώρων εξουσίας. Αν και τα σύγχρονα μουσεία λειτουργούν με βάση μια πλατιά επικοινωνιακή πολιτική, που τα καθιστά, τυπικά, ανοικτά σε όλους, ορισμένες κατηγορίες ατόμων και κοινωνικών ομάδων έχουν ή μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά.
[6] Οι πολιτικές διαστάσεις των μουσείων συνδέονται κυρίως με τη δυνατότητά τους να συγκροτούν και να προβάλλουν «αντικειμενικές» όψεις της πραγματικότητας και να παράγουν και να καλλιεργούν αντίστοιχους τύπους γνώσης. Οι πολιτικές διαστάσεις των μουσείων συνδέονται, επίσης, με το προνόμιο αυτών που έχουν πρόσβαση στα μουσεία, που μπορούν να τα «διαβάζουν» και να αξιοποιούν δημιουργικά την αντίστοιχη γνώση. Γι’ αυτό και η μουσειακή εκπαίδευση έχει, μεταξύ άλλων, και πολιτική σημασία, καθώς επιδιώκει να καταστήσει όλους και από μικρή ηλικία, κατά το δυνατόν, ικανούς να αξιοποιούν το δικαίωμά τους στην ουσιαστική πρόσβαση και δημιουργική αξιοποίηση των μουσείων και, γενικότερα, του ευρύτερου υλικού πολιτισμού.
 
Ειρήνη Νάκου, 2001. Μουσεία: Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός. Αθήνα: νήσος, σ. 124-127. (Διασκευασμένο απόσπασμα, 507 λέξεις. Ακολουθείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου.)
 
Κείμενο II: «Βρετανικό μουσείο»
(Ελγίνου μάρμαρα)
 
Στην ψυχρή του Μουσείου αίθουσα
την κλεμμένη, ωραία, κοιτώ
μοναχή Καρυάτιδα.
Το σκοτεινό γλυκύ της βλέμμα
επίμονα εστραμμένο έχει
στο σφριγηλό του Διονύσου σώμα
(σε στάση ηδυπαθείας σμιλευμένο)
που δυό βήματα μόνον απέχει.
Το βλέμμα το δικό του έχει πέσει
στη δυνατή της κόρης μέση.
Πολυετές ειδύλλιον υποπτεύομαι|
τους δυό αυτούς να ‘χει ενώσει.
Κι έτσι, όταν το βράδυ η αίθουσα αδειάζει
απ’ τους πολλούς, τους θορυβώδεις επισκέπτες,
τον Διόνυσο φαντάζομαι
προσεκτικά απ’ τη θέση του να εγείρεται
των διπλανών γλυπτών και αγαλμάτων
την υποψία μην κινήσει,
κι όλος παλμό να σύρεται
τη συστολή της Καρυάτιδας
με οίνον και με χάδια να λυγίσει.
 
Δεν αποκλείεται όμως έξω να ‘χω πέσει.
Μιαν άλλη σχέση ίσως να τους δένει
πιο δυνατή, πιο πονεμένη:
Τις χειμωνιάτικες βραδιές
και τις εξαίσιες του Αυγούστου νύχτες
τους βλέπω,
απ’ τα ψηλά να κατεβαίνουν βάθρα τους,
της μέρας αποβάλλοντας το τυπικό τους ύφος,
με νοσταλγίας στεναγμούς και δάκρυα
τους Παρθενώνες και τα Ερεχθεία που στερήθηκαν
στη μνήμη τους με πάθος ν’ ανεγείρουν.
 
Κική Δημουλά, Ποιήματα, Ίκαρος
 
[Το μη λογοτεχνικό κείμενο και μέρος των θεμάτων έχουν αντληθεί από το study4exams.]
 
ΘΕΜΑ Α
Να παρουσιάσετε συνοπτικά, σε 60-70 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου.
 
Λόγω των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών, τα σύγχρονα μουσεία αναπροσαρμόζονται, για να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες. Επιδιώκουν τη διασφάλιση της επικοινωνίας με το κοινό τους, ώστε να είναι λειτουργικά, αλλά και οικονομικώς βιώσιμα. Όπως, μάλιστα, τονίζεται στον ορισμό του μουσείου, τα ιδρύματα αυτά βρίσκονται στην υπηρεσία της κοινωνίας και αποσκοπούν στην ανάπτυξή της. Στόχος τους, έτσι, δεν είναι μόνο η προστασία και προβολή πολιτισμικών τεκμηρίων, αλλά κι η διασύνδεσή τους με την επικρατούσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Με βάση το κείμενο, να αντιστοιχίσετε κάθε μια από τις αριθμημένες φράσεις / προτάσεις με εκείνη από τις ακόλουθες προτεινόμενες φράσεις που τη συμπληρώνει νοηματικά.
 
1. Βασικός σκοπός των σύγχρονων μουσείων είναι:
α. αποκλειστικά η επίδειξη των επιτευγμάτων του παρελθόντος.
β. αφενός η διαφύλαξη και ανάδειξη του πολιτισμικού παρελθόντος και αφετέρου η ανάπτυξη γνήσιου διαλόγου με τους επισκέπτες.
γ. μόνο η παροχή εκπαίδευσης στους νέους.
 
2. Τα μουσεία λειτουργούν:
α. ανεξάρτητα από την κοινωνία.
β. ως ιδιωτικές επιχειρήσεις.
γ. σε αλληλεπίδραση με την κοινωνία.
 
3. Η φυσιογνωμία των σύγχρονων μουσείων διαμορφώνεται:
α. από τον τρόπο προσέγγισης του κοινού τους.
β. από τον χώρο στον οποίο βρίσκονται.
γ. από το περιεχόμενό τους.
 
4. Τα σύγχρονα μουσεία:
α. είναι ανοικτά σε όλους.
β. έχουν ακαδημαϊκό προσανατολισμό.
γ. διακρίνονται από πολιτική ουδετερότητα.
 
5. Στόχος της μουσειακής εκπαίδευσης είναι:
α. να δημιουργήσει ειδικούς μουσειολόγους.
β. να καταστήσει το περιεχόμενο των μουσείων προσιτό σε όλους ανεξαιρέτως.
γ. να διαμορφώσει παθητικούς καταναλωτές της ιστορικής γνώσης.
 
1 = β
2 = γ
3 = α
4 = α
5 = β
 
Β2.α) Ένας από τους τρόπους ανάπτυξης της 4ης παραγράφου είναι αυτός της σύγκρισης-αντίθεσης. Να εξηγήσετε πως ο συγκεκριμένος τρόπος ανάπτυξης εξυπηρετεί την πρόθεση της συγγραφέως.
 
Η συγγραφέας αξιοποιεί τη σύγκριση-αντίθεση ως έναν από τους τρόπους ανάπτυξης της συγκεκριμένης παραγράφου προκειμένου να διαφανεί εναργέστερα η διαφοροποίηση που παρουσιάζεται στον τρόπο λειτουργίας και τη στόχευση των σύγχρονων μουσείων σε σχέση με το παρελθόν. Σε αντίθεση, έτσι, με το 19ο αιώνα, στο πλαίσιο του οποίου η παιδευτική αποστολή των μουσείων εκπληρωνόταν με τη στείρα παροχή ακαδημαϊκής γνώσης, τα σύγχρονα μουσεία εκπληρώνουν τον στόχο αυτό, όπως και τη γενικότερη κοινωνική και πολιτιστική τους αποστολή, μέσα από τη διαμόρφωση ενός κλίματος επικοινωνίας και διαλόγου με το κοινό τους. Η διαπίστωση αυτή που προκύπτει από τη σύγκριση με το παρελθόν ενισχύει την πρόθεση της συγγραφέως να αναδείξει τη δραστική αλλαγή που έχει επέλθει στον χαρακτήρα των σύγχρονων μουσείων, τα οποία επιδιώκουν πλέον όχι μόνο τη διαμόρφωση μιας σχέσης επικοινωνίας με το κοινό τους, αλλά και να αποτελούν χώρους διαλόγου, επικοινωνίας και γνωριμίας μεταξύ διαφόρων πολιτισμών.

Β2.β) Στη 2η παράγραφο του κειμένου παρατίθεται αυτούσιος ο ορισμός των μουσείων, όπως διατυπώθηκε από το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων. Να γράψετε πώς λειτουργεί η αυτούσια παράθεση του συγκεκριμένου ορισμού στο κείμενο, όσον αφορά την πειστικότητα των θέσεων που αναπτύσσει η συγγραφέας.
 
Η συγγραφέας παραθέτει αυτούσιο τον ορισμό του Διεθνούς Συμβουλίου των Μουσείων, προκειμένου να ενισχύσει τη θέση της «για τη σύνθετη διασύνδεση των μουσειακών αντικειμένων και των μουσείων με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον». Η αυτούσια παράθεση λειτουργεί ως τεκμήριο. Ενισχύεται η αξιοπιστία του κειμένου το οποίο έχει τα χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου (επίκληση στη λογική και ενίσχυση του ήθους του πομπού).
 
Β3. Να εντοπίσετε πέντε δείκτες (λέξεις, φράσεις) που συμβάλλουν στη συνοχή του κειμένου στις παραγράφους 4-6 και βοηθούν στη συγκρότηση του νοήματος /στην αλληλουχία των νοημάτων. Να γράψετε ποια νοηματική σχέση υποδεικνύει στο κείμενο κάθε μια από τις λέξεις και φράσεις που εντοπίσατε.
 
[4] Γενικά...: Συνοψίζει τα προηγούμενα και τα συνδέει με τα επόμενα.
[5] Παρά το άνοιγμα των σύγχρονων μουσείων προς την κοινωνία και τον ουσιαστικό διάλογο που επιδιώκουν με το κοινό τους... Αν και τα σύγχρονα μουσεία...: Εκφράζεται μια σχέση αντίθεσης και εναντίωσης, ανάμεσα στις επιδιώξεις των σύγχρονων μουσείων (ελεύθερη πρόσβαση σε όλους, διάλογος κ.λπ.) και τις διαπιστώσεις που προκύπτουν από την πραγματικότητα (αποκλεισμός ατόμων/ ομάδων...).
[6] ...κυρίως...: Δίνεται έμφαση σε συγκεκριμένη δυνατότητα.
...επίσης...: Προστίθεται ένα ακόμη δεδομένο στην πολιτική διάσταση των μουσείων.
Γι’ αυτό και η μουσειακή εκπαίδευση έχει...: Συνοψίζονται οι λόγοι που έχουν αναφερθεί πρωτύτερα (αίτια) και καθιστούν αναγκαία τη μουσειακή εκπαίδευση (αποτέλεσμα).

Εναλλακτικά:
Β3. «Οι πολιτικές διαστάσεις των μουσείων συνδέονται κυρίως με τη δυνατότητά τους να συγκροτούν και να προβάλλουν «αντικειμενικές» όψεις της πραγματικότητας και να παράγουν και να καλλιεργούν αντίστοιχους τύπους γνώσης.»
Τι θεωρείτε ότι εννοεί η συγγραφέας με το χωρίο αυτό; Να αναπτύξετε τη σκέψη της σε 70-80 λέξεις.
 
Τα μουσεία μέσα από την κατάλληλη επιλογή και παρουσίαση των εκθεμάτων τους μπορούν να διαμορφώσουν μια θεωρητικώς «αντικειμενική» όψη της πραγματικότητας του παρελθόντος. Η αδιαμφισβήτητη εγκυρότητα των υλικών τεκμηρίων επιτρέπει τη συγκρότηση μιας συγκεκριμένης κάθε φορά αφήγησης, έστω κι αν είναι προφανές πως τα τεκμήρια αυτά δεν παρουσιάζουν τη συνολική εικόνα της πραγματικότητας, εφόσον αποκρύπτονται συνήθως οι ιδιαιτέρως αρνητικές πτυχές της. Υπ’ αυτή την έννοια η γνώση που αποκομίζει ο επισκέπτης του μουσείου περιορίζεται συνήθως στις στιγμές μεγαλείου ή στα σημαντικότερα επιτεύγματα του εκάστοτε πολιτισμού ή ιστορικής περιόδου.
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το βασικό μήνυμα του ποιήματος; Να το παρουσιάσετε αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
 
Το βασικό, κατά τη γνώμη μου, μήνυμα του ποιήματος είναι η ανάγκη επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα που «φιλοξενούνται» στο Βρετανικό μουσείο. Το μήνυμα αυτό προβάλλεται μέσα από τις σκέψεις του ποιητικού υποκειμένου, καθώς παρατηρεί δύο από τα γλυπτά αυτά, την Καρυάτιδα και τον Διόνυσο. Με τη χρήση επιθέτων το ποιητικό υποκείμενο επισημαίνει αφενός πως ο χώρος στον οποίο εκτίθενται δεν είναι ο κατάλληλος γι’ αυτά (ψυχρή αίθουσα) και πως βρίσκονται εκεί παρανόμως, έχοντας αποσπαστεί από το φυσικό τους χώρο (κλεμμένη, μοναχή Καρυάτιδα)‧ με τον αυτουργό της κλοπής να υπενθυμίζεται στον υπότιτλο του ποιήματος (Ελγίνου μάρμαρα). Το ποιητικό υποκείμενο διαπιστώνει μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσά τους, την οποία αρχικά ερμηνεύει ως ερωτική έλξη (Πολυετές ειδύλλιον υποπτεύομαι). Με τη χρήση, ωστόσο, ενός ασύνδετου σχήματος επισημαίνει πως ίσως η μεταξύ τους σχέση να είναι κατά πολύ ισχυρότερη (πιο δυνατή, πιο πονεμένη) και να σχετίζεται με την επίμονη νοσταλγία για την κοινή πατρίδα τους. Προχωρά, μάλιστα, στην παρουσίαση της δράσης των δύο προσωποποιημένων γλυπτών κατά τη διάρκεια της νύχτας -όχι ως υπόθεση, αλλά ως βεβαιότητα (τους βλέπω)-, όταν τους δίνεται η ευκαιρία να κατέβουν απ’ τα βάθρα τους και ν’ ανακαλέσουν στη μνήμη τους «με πάθος» τα μνημεία που έχουν στερηθεί.
Το αίτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία, εφόσον αποτελούν μέρος του πιο εμβληματικού ελληνικού μνημείου. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν έχουν γίνει ανάλογες αφαιρέσεις κι από άλλα μνημεία του τόπου μας, όπως υπονοείται από τη χρήση πληθυντικού αριθμού στο πλαίσιο του ποιήματος: «τους Παρθενώνες και τα Ερεχθεία». 
 
ΘΕΜΑ Δ
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, στην προσπάθειά του να αναδείξει τον ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κοινωνία, καθιέρωσε από το 1977 τη 18η Μαΐου ως Διεθνή Ημέρα Μουσείων. Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων και αξιοποιώντας στοιχεία του κειμένου που σας δόθηκε, να γράψετε άρθρο (350-400 λέξεων) για τη σχολική σας εφημερίδα, στο οποίο θα παρουσιάζετε τη γενικότερη προσφορά των μουσείων.
 
Η διαχρονική προσφορά των μουσείων
 
     Η Διεθνής Ημέρα Μουσείων, η 18η Μαΐου, αποτελεί μια ιδανική αφορμή για όλους μας να διερευνήσουμε και να αποτιμήσουμε την πολύπλευρη προσφορά τους, η οποία εκτείνεται πέρα από τα όρια της απλής διαφύλαξης και ανάδειξης πολύτιμων ιστορικών και πολιτισμικών τεκμηρίων του παρελθόντος. Πρόκειται, άλλωστε, για χώρους που διαδραματίζουν καίριο παιδευτικό, κοινωνικό και ουσιωδώς ψυχαγωγικό ρόλο, φέρνοντας τους πολίτες σε επαφή τόσο με το δικό τους ιστορικό παρελθόν, όσο και με τον πλούτο άλλων κοινωνιών και πολιτισμών.
     Μέσα από την οργανωμένη παρουσίαση των εκθεμάτων τους -όποια κι αν είναι η ειδικότερη ιστορική περίοδος ή ανθρώπινη δράση που καλύπτουν- παρέχουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες τους να εμπλουτίσουν ουσιαστικά τις γνώσεις τους. Η άμεση επαφή με τα υλικά τεκμήρια, καθώς και οι διαφωτιστικές πληροφορίες που τα συνοδεύουν, επιτρέπουν σε κάθε επισκέπτη, ανεξάρτητα από το μορφωτικό του υπόβαθρο, να κατανοήσει και να εκτιμήσει την ιστορική αξία, το κάλλος ή την πρακτική χρήση των εκθεμάτων. Αποκομίζει, έτσι, ο επισκέπτης τους μια σαφή εικόνα είτε για τα επιτεύγματα προγενέστερων εποχών είτε για τη διαδρομή που έχει ακολουθηθεί στην εξέλιξη μιας ανθρώπινης δραστηριότητας.
     Σημαντικός είναι, συνάμα, ο ρόλος που διαδραματίζουν σε ό,τι αφορά την επαφή και την επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών κόσμων. Η δυνατότητα των μουσείων να φιλοξενούν εκθέσεις από αντίστοιχα ιδρύματα άλλων χωρών, επιτρέπει στους επισκέπτες τους να γνωρίσουν την πολιτισμική και κοινωνική πορεία άλλων εθνοτήτων, υποβοηθώντας, έτσι, τη γνωριμία και την αλληλοκατανόηση μεταξύ των λαών. Κατά τρόπο παρόμοιο, ο επισκέπτης έχει άλλοτε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τα επιμέρους στάδια της κοινωνικής διαμόρφωσης του δικού του έθνους, και να κατανοήσει καλύτερα τις ποικίλες εναλλαγές που προκύπτουν κατά τη διάρκεια των χρόνων.
     Πρωτίστως, ωστόσο, τα μουσεία συνιστούν ιδανική επιλογή για μια αμιγώς ψυχαγωγική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, ιδίως των νεότερων ανθρώπων, καθώς παρέχουν έναν άριστο συνδυασμό ανάδειξης υλικών τεκμηρίων και γνωστικών ερεθισμάτων. Η επαφή με τα έργα τέχνης, τα κοσμήματα, τα εργαλεία και τα όπλα παλαιότερων εποχών, προσφέρει στον επισκέπτη το υλικό εκείνο που ανασυνθέτει στα μάτια του τη ζωή, τη σκέψη, τις δεξιότητες και το πολιτισμικό επίπεδο παλαιότερων εποχών, προκαλώντας τον να αντλήσει τα δικά του συμπεράσματα. Η παράλληλη αυτή διαδικασία της θέασης έξοχων πολιτισμικών έργων και των ερωτημάτων που αναπόφευκτα γεννιούνται στη σκέψη του επισκέπτη, αποτελούν μια ιδιαιτέρως επωφελή ψυχαγωγική εμπειρία.
     Με τη διαφύλαξη και ανάδειξη, επομένως, των υλικών τεκμηρίων που συγκροτούν την ιστορική ταυτότητα κάθε πολιτισμού και ενισχύουν τη συλλογική μνήμη των πολιτών, τα μουσεία διαδραματίζουν έναν διαχρονικά σημαντικό ρόλο σε κάθε κοινωνία. Εκπαιδεύουν, ψυχαγωγούν, αλλά και προσφέρουν τη δυνατότητα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με άλλους λαούς, προωθώντας τόσο την ιστορική αυτογνωσία, όσο και την ουσιαστική εκτίμηση ξένων πολιτισμών.
 
Ιδέες και πληροφορίες που αντλούνται από το κείμενο αναφοράς:
- Τα σύγχρονα μουσεία επιδιώκουν συνειδητά μια επικοινωνιακή πολιτική προκειμένου να καταστούν λειτουργικά -αποτελεσματικά ως προς την υπηρέτηση των βασικών τους σκοπών-, βιώσιμα -επικερδή, ώστε να διασφαλίζουν αυτόνομα τη συνέχιση της λειτουργίας τους-, και φιλικά προς το ευρύ κοινό, ώστε να μην περιορίζονται οι επισκέπτες τους στη μερίδα εκείνων μόνο που έχουν ειδικές ή επαρκείς γνώσεις.
- Η αποστολή των μουσείων δεν είναι μονοσήμαντη, εφόσον σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό του μουσείου, υπηρετούν την κοινωνία και την ανάπτυξή της -ενίσχυση της πνευματικής καλλιέργειας, ιστορική αυτογνωσία, κατανόηση ιστορικής πορείας, ενθάρρυνση νέων επιδιώξεων, καθώς και ενίσχυση της τοπικής οικονομίας-, «αποκτούν», «συντηρούν», «ερευνούν», «κοινοποιούν και εκθέτουν» υλικές μαρτυρίες για τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους με το σκοπό της μελέτης, της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας.
- Τα μουσεία βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με την ευρύτερη κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα της χώρας στην οποία ανήκουν, κι έχουν τη δυνατότητα να υπηρετούν συγκεκριμένους στόχους πολιτικής υφής, εφόσον μπορούν μέσα από την παρουσίαση των υλικών τεκμηρίων του παρελθόντος να συγκροτούν συγκεκριμένες «αντικειμενικές» όψεις της ιστορίας ενός έθνους.
- Τα σύγχρονα μουσεία λειτουργούν ως χώροι συνάντησης, διαλόγου και επικοινωνίας διαφόρων και διαφορετικών κοινωνικών και πολιτισμικών κόσμων.
- Τα σύγχρονα μουσεία ασκούν τον παιδευτικό, αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο τους, με βάση την επικοινωνία και το διάλογο που επιδιώκουν να αναπτύσσουν με το κοινό τους.
 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Fake News [Σχεδιάγραμμα Έννοιας]

Allan Swart

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Fake News [Σχεδιάγραμμα Έννοιας] 

Με τον όρο fake news εννοούμε τις ψευδείς, συχνά εντυπωσιακές, πληροφορίες που διαδίδονται υπό το πρόσχημα της είδησης.  

Ο όρος αυτός σχετίζεται με δύο είδη ψευδούς πληροφόρησης, που έχουν διαφορετική στόχευση:

α) Σε πρώτο επίπεδο υπάρχουν τα fake news που αποσκοπούν στην αύξηση των διαφημιστικών εσόδων και τα οποία δημιουργούνται και διαδίδονται από ιστοσελίδες που δεν έχουν πραγματική σχέση με την ενημέρωση. Πρόκειται για μη δημοσιογραφικές ιστοσελίδες -το κύριο περιεχόμενο των οποίων προέρχεται από άλλους ιστότοπους- που επιχειρούν να προσελκύσουν επισκέπτες με δημοσιεύσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υποτιθέμενων ειδήσεων με υπερβολικούς και απίστευτους ισχυρισμούς, καθώς και με απόψεις που παραπέμπουν σε «θεωρίες συνωμοσίας». 

Οι ιστοσελίδες αυτές καταφεύγουν στην τεχνική του click-bait, στην αξιοποίηση, δηλαδή, ειδήσεων που λειτουργούν ως δόλωμα, για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών, καθώς η υψηλή επισκεψιμότητα μιας σελίδας συνδέεται με την αύξηση των διαφημιστικών της εσόδων. Οι ιστοσελίδες αυτές εκμεταλλεύονται αφενός την τάση των πολιτών να επισκέπτονται οι ίδιοι ή να αναδημοσιεύουν στο προφίλ τους οποιαδήποτε είδηση βλέπουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που τους φαίνεται ενδιαφέρουσα, χωρίς να ενδιαφέρονται για την εγκυρότητά της, κι αφετέρου την απουσία ουσιαστικού ελέγχου των όσων δημοσιεύονται στο διαδίκτυο.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, άτομα που δεν έχουν καμία σχέση με το δημοσιογραφικό επάγγελμα δημιουργούν ιστοσελίδες δήθεν ενημερωτικού χαρακτήρα, και εκμεταλλεύονται την ευπιστία των πολιτών προκειμένου να κερδίσουν χρήματα. Ψευδείς ειδήσεις για την προσωπική ζωή διάσημων προσώπων ή για υποτιθέμενες πολιτικές εξελίξεις, υποσχέσεις δήθεν αποκαλύψεων για ζητήματα της επικαιρότητας και οτιδήποτε άλλο μπορεί να τραβήξει το ενδιαφέρον εκείνων που αδιαφορούν για την αξιοπιστία της κάθε ιστοσελίδας, αποτελούν το υλικό που διασφαλίζει επισκεψιμότητα και κέρδη στις ιστοσελίδες αυτές.

Βασικό όχημα των ιστοσελίδων που διαδίδουν fake news είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς πολύ μεγάλο ποσοστό των πολιτών αναζητά πλέον ειδήσεις και πληροφορίες σε αυτά. Ενώ, αντιστοίχως, είναι μεγάλος ο αριθμός των πολιτών που αναδημοσιεύει κάποια «είδηση» έχοντας διαβάσει μόνο τον τίτλο της και όχι το περιεχόμενό της. Η συχνά αστραπιαία διάδοση των fake news βασίζεται ακριβώς στην άκριτη αυτή αναδημοσίευσή τους από άτομα που δεν αφιερώνουν καν χρόνο για να διαβάσουν τις «ειδήσεις» αυτές και να ελέγξουν την αξιοπιστία τους.

β) Σε δεύτερο επίπεδο υπάρχουν τα fake news που σχετίζονται με τον χώρο της πολιτικής και αποσκοπούν στο να επηρεάσουν την κοινή γνώμη και κατ’ επέκταση τις πολιτικές εξελίξεις. Οι ψευδείς ειδήσεις αυτού του είδους έχουν ιδιαίτερη κρισιμότητα, εφόσον ανάλογα με την έκταση που θα λάβουν ενδέχεται να ασκήσουν μεγαλύτερη ή μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση των πολιτικών απόψεων σημαντικού μέρους των πολιτών.  

Η διάδοση fake news για θέματα πολιτικής είναι δηλωτική της αυξανόμενης επικράτησης κομματικού φανατισμού μεταξύ των πολιτών, καθώς είναι πολλοί εκείνοι πλέον που αναζητούν οποιαδήποτε ευκαιρία για να στηρίξουν την παράταξή τους ή να «πολεμήσουν» την αντίπαλη ιδεολογία, ώστε σπεύδουν να αναδημοσιεύσουν και να διαδώσουν οποιαδήποτε σχετική πληροφορία, χωρίς να ελέγξουν την αξιοπιστία και την εγκυρότητά της. Τον φανατισμό αυτό εκμεταλλεύονται όχι μόνο εκείνοι που επιδιώκουν να αυξήσουν την επισκεψιμότητα της ιστοσελίδας τους, αλλά -κυρίως- εκείνοι που για χάρη των προσωπικών τους συμφερόντων επιθυμούν να στηρίξουν -ή να υπονομεύσουν- ένα πολιτικό κόμμα. Είναι, άλλωστε, προφανές πως οι φανατικοί οπαδοί ενός κόμματος είναι πρόθυμοι να πιστέψουν οποιαδήποτε αρνητική πληροφορία για την αντίπαλη παράταξη και να συνεχίσουν, μάλιστα, να τη θεωρούν έγκυρη, ακόμη κι αν στην πορεία αποδειχθεί πως δεν ήταν αληθινή.

Fake news & Δημοσιογραφία

Παρά το γεγονός ότι οι ψευδείς ειδήσεις άρχισαν να υπάρχουν από την πρώτη στιγμή που δημιουργήθηκε ο Τύπος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως πλέον τα fake news, στην πλειονότητά τους, προέρχονται από άτομα που δεν έχουν σχέση με τον δημοσιογραφικό χώρο. Οι δημοσιογράφοι γνωρίζουν πόσο γρήγορα και πόσο εύκολα μπορεί να διασταυρωθεί μια πληροφορία και να αποδειχθεί πως αυτό που αναφέρουν ή γράφουν είναι αναληθές, γι’ αυτό κι είναι συνήθως εξαιρετικά προσεκτικοί, εφόσον δεν θέλουν να χάσουν την αξιοπιστία τους. Αξίζει, μάλιστα, να προσεχθεί μια διάκριση που εύστοχα σημειώνει ο Αντρέας Βλάχος: «άλλο είναι η λανθασμένη πληροφορία (misinformation) κι άλλο η παραπληροφόρηση (disinformation) που γίνεται με κακή πρόθεση». 

Υπό την πίεση της ταχύτητας με την οποία μεταδίδονται οι πληροφορίες μέσω του διαδικτύου και λόγω του ανταγωνισμού που εύλογα υπάρχει μεταξύ των μέσων μαζικής ενημέρωσης για το ποιος θα μεταδώσει πρώτος μια είδηση, είναι πιθανό ένας δημοσιογράφος να μεταφέρει μια «λανθασμένη» πληροφορία, διότι έσπευσε να τη δώσει στη δημοσιότητα προτού την ελέγξει επαρκώς και προτού συλλέξει όλες τις πληροφορίες. Η επιλογή, από την άλλη, της χάλκευσης μιας είδησης, της δημιουργίας, δηλαδή, fake news, σχετίζεται, κυρίως, με ενημερωτικά μέσα που είτε δεν ανήκουν σε όσα έχουν αξιώσεις να θεωρούνται έγκυρα, είτε εξυπηρετούν συγκεκριμένα κομματικά ή οικονομικά συμφέροντα και δεν διστάζουν να έρθουν αντιμέτωπα με την -συχνά σχεδόν άμεση- αποκάλυψη πως διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις.

Fake news & Πολιτική

Η διασπορά ψευδών ειδήσεων από μη δημοσιογραφικές ιστοσελίδες αποτέλεσε μια καλοδεχούμενη εξέλιξη για τους λαϊκιστές πολιτικούς, οι οποίοι έσπευσαν να δώσουν μεγάλη έμφαση στο φαινόμενο των fake news, προκειμένου να έχουν ένα ιδανικό άλλοθι για να υπονομεύουν οποιονδήποτε επιχειρεί να τους ασκήσει κριτική. Πλέον, κάθε φορά που ένας λαϊκιστής πολιτικός έρχεται αντιμέτωπος με τις αστοχίες, τα λάθη του ή τις εξυπηρετήσεις που προσφέρει σε εκείνους που τον στηρίζουν, αρνείται να δώσει εξηγήσεις διατεινόμενος πως τα όσα του προσάπτουν είναι fake news.

Με αυτό τον τρόπο, λοιπόν, ακόμη κι η κριτική εκείνη που ασκείται ορθώς και αποσκοπεί στο να προστατεύσει τους πολίτες από την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά των λαϊκιστών πολιτικών στιγματίζεται ως fake news και αποδυναμώνεται. Υπονομεύεται, έτσι, η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, εφόσον οι πολιτικοί αποφεύγουν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους. Στο στόχαστρο, μάλιστα, των λαϊκιστών πολιτικών τίθενται κυρίως οι δημοσιογράφοι, κι εκείνους προσπαθούν κυρίως να αμφισβητήσουν με την κατηγορία πως δήθεν διαδίδουν fake news, καθώς οι δημοσιογράφοι είναι εκείνοι που ερευνούν και ελέγχουν τη δράση τους, προκειμένου να είναι σε θέση να ενημερώσουν τους πολίτες. Αν, επομένως, οι πολίτες παύσουν να έχουν εμπιστοσύνη στους δημοσιογράφους, τότε οι πολιτικοί θα μπορούν να δρουν εντελώς ανεξέλεγκτοι, μιας και θα γνωρίζουν πως ο κόσμος δεν θα δίνει πια σημασία στις αποκαλύψεις των δημοσιογράφων.

Οι αρνητικές επιπτώσεις των fake news

- Αμφισβήτηση της αξιοπιστίας των δημοσιογράφων. Μία από τις σοβαρότερες επιπτώσεις της διάδοσης των fake news είναι πως οι πολίτες χάνουν σταδιακά την εμπιστοσύνη τους στην ενημέρωση που λαμβάνουν και δυσπιστούν απέναντι στα όσα καταγγέλλουν ή αποκαλύπτουν οι δημοσιογράφοι. Η εξέλιξη αυτή είναι εξαιρετικά δυσοίωνη, εφόσον σημαίνει πως οι πολιτικοί θα μπορούν ολοένα και πιο εύκολα να καλύπτουν τις άστοχες ή άνομες δράσεις τους, μιας κι οι πολίτες δεν θα είναι πρόθυμοι να πιστέψουν τις σχετικές δημοσιογραφικές αποκαλύψεις.

Η δυνατότητα των δημοσιογράφων να ελέγχουν -συχνά με αυστηρότητα- τη δράση των πολιτικών αποτελεί βασικό στοιχείο της σύγχρονης δημοκρατίας. Οποιαδήποτε προσπάθεια, επομένως, υπονόμευσης της αξιοπιστίας τους ενορχηστρώνεται από λαϊκιστές πολιτικούς, οι οποίοι θέλουν να αποφύγουν το δημοσιογραφικό έλεγχο. Καιροσκόποι πολιτικοί που είναι αναποτελεσματικοί και διεφθαρμένοι επιδιώκουν τη με κάθε τρόπο αποδυνάμωση των δημοσιογράφων, ώστε να έχουν το ελεύθερο να υλοποιήσουν τη δόλια και άνομη δράση τους.

- Πέρασμα στην εποχή της μετά-αλήθειας (post truth). Η έλλειψη εμπιστοσύνης στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και στο πώς παρουσιάζουν τα γεγονότα της πολιτικής επικαιρότητας, δημιουργεί στους πολίτες μια γενικευμένη αίσθηση δυσπιστίας και κατ’ επέκταση τους οδηγεί στο να διαμορφώνουν γνώμη για την πολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας, όχι με βάση τα όσα πράγματι συμβαίνουν, αλλά με βάση τις προσωπικές τους -συχνά ατεκμηρίωτες και αβάσιμες- αντιλήψεις. Απομένουν έκθετοι στις τακτικές των λαϊκιστών και κρίνουν περισσότερο με το συναίσθημα παρά με τη λογική τους, αφού θεωρούν πως δεν μπορούν να μάθουν την αλήθεια για τα γεγονότα. Κατ’ αυτό τον τρόπο ενισχύεται ο κομματικός φανατισμός, εφόσον ο κάθε πολίτης νομίζει πως όσα πληροφορείται και δεν συμφωνούν με την κομματική εκδοχή της πραγματικότητας είναι αναληθή.

- Απώλεια ενδιαφέροντος για την επικαιρότητα. Εξαιτίας των fake news ενισχύεται η ήδη υπάρχουσα αδιαφορία ορισμένων πολιτών για τα όσα συμβαίνουν στον χώρο της πολιτικής και της οικονομίας, με την ευλογοφανή πρόφαση πλέον πως η ενημέρωση είναι, ούτως ή άλλως, ανακριβής. Είναι, ωστόσο, εξαιρετικά σημαντικό να δείχνουν ενεργό ενδιαφέρον οι πολίτες για την πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα, καθώς, αν παραμένουν ανενημέρωτοι, χειραγωγούνται πιο εύκολα από τους επιτήδειους πολιτικούς.  

Επιπροσθέτως, οι πολίτες που δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τα γεγονότα της επικαιρότητας τείνουν συχνά να αντιμετωπίζουν με αδιαφορία τις εκλογικές αναμετρήσεις και να μην ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα, με αποτέλεσμα ένας μικρός αριθμός ψηφοφόρων να ελέγχει την έκβαση των εκλογών.

Άρθρο για τα Fake news

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν μια ανάρτηση είναι hoax

Έχουμε λάβει πολλά μηνύματα που μας ρωτάνε πως μπορούν να καταλάβουν αν μία ανάρτηση είναι hoax. Σήμερα θα κάνουμε μια προσπάθεια να σας εξηγήσουμε με ποιο τρόπο θα καταλάβετε ότι κάτι δεν πάει καλά σε μια δημοσίευση που διαβάζετε στο ίντερνετ.

Δεν υπάρχει κάποιος κανόνας γιατί οι διαφορές από hoax σε hoax είναι τεράστιες, αλλά υπάρχουν κάποια στοιχεία που αν υπάρχουν στην ανάρτηση που διαβάζετε, θα πρέπει να σας υποψιάσουν, ότι κάτι δεν πάει καλά. Ας τα δούμε αναλυτικά.

1. Αναπαραγωγή. Αν το κείμενο σας προτρέπει να το αναπαράγετε, αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Τα hoaxes υπάρχουν και αναπαράγονται στο ίντερνετ με αυτό τον τρόπο. Αν κανείς δεν αναπαράγει το hoax, αυτό έχει πεθάνει.

2. Συντάκτης. Αν δεν υπάρχει συντάκτης, είναι ύποπτο. Όσο πιο μεγάλης σημασίας ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο και περισσότερο σημαντικό είναι να υπάρχει συντάκτης και να μην είναι φανταστικό πρόσωπο.

3. Ημερομηνία. Αν αντί για ημερομηνία το κείμενο μας δίνει το χρόνο της ιστορίας που περιγράφει με λέξεις, όπως χθες, προχθές, την προηγούμενη βδομάδα κ.τ.λ., αυτό είναι πολύ ύποπτο.

4. Ονόματα. Αν το κείμενο που διαβάζετε μιλάει για τη μικρή Μαρία, τον Γιωργάκη και την θεία Καλλιόπη στο χωριό αυτό θα πρέπει να σας υποψιάσει. Η θεία Καλλιόπη, ο Γιωργάκης, η μικρή Μαρία και οποιοδήποτε άλλο όνομα, δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα. Αν μάλιστα, αυτά που περιγράφουν είναι πολύ σημαντικά, αυτό να σας υποψιάσει διπλά.

5. Ορθογραφία. Αν στο κείμενο υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη, είναι μια ακόμη ένδειξη.

6. Μετάφραση. Αν το κείμενο είναι προϊόν αυτόματης μετάφρασης, τότε αυτό είναι μια πολύ μεγάλη ένδειξη. Όσο πιο σημαντικό μήνυμα προσπαθεί να σας περάσει, τόσο πιο πολύ θα πρέπει να σας υποψιάσει το κείμενο που προέρχεται από αυτόματη μετάφραση.

7. Φωτογραφίες. Αν το κείμενο συνοδεύεται από φωτογραφίες άσχετες με το θέμα, ή αν το θέμα της ανάρτησης είναι η φωτογραφία και αυτή έχει άθλια ανάλυση, είναι μια καλή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.

8. Ιστορίες. Αν αυτό που διαβάζετε είναι η περιγραφή μιας ιστορίας χωρίς κανένα στοιχείο, μην το πιστεύετε. Είναι απλά μια ιστορία.

9. Πικάντικα και πονηρά. Αν το κείμενο περιγράφει μια σεξουαλικού περιεχομένου, πικάντικη ιστορία που φυσικά δεν θα περιέχει στοιχεία, για ευνόητους λόγους, μην την πιστέψετε. 99% αυτές οι ιστορίες γράφονται για να αυξήσουν την επισκεψιμότητα στις σελίδες γιατί κινούν την περιέργεια των αναγνωστών.

10. Μην πιστεύετε ότι αν κοινοποιήσετε μια φωτογραφία ή ένα κείμενο, οποιαδήποτε εταιρία θα διαθέσει ένα ποσό για κάποιο λόγο. Συνήθως αυτά τα μηνύματα αναπαράγονται στο Facebook και ισχυρίζονται ότι θα δοθεί ένα ποσό σε κάποια θεραπεία ή άλλο φιλανθρωπικό σκοπό.

11. Απίστευτοι ισχυρισμοί. Όσο πιο απίστευτοι και τρελοί ισχυρισμοί υπάρχουν σε ένα κείμενο, τόσο πιο ατράνταχτες αποδείξεις και στοιχεία θα πρέπει να το συνοδεύουν. Αν δεν υπάρχουν τότε η ανάρτηση είναι προϊόν φαντασίας του αρθρογράφου.

12. Συνωμοσιολογίες. Το ίντερνετ και οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι το ιδανικό μέσο για τους συνωμοσιολόγους που θέλουν να ψαρέψουν οπαδούς. Να είσαστε πολύ επιφυλακτικοί, ειδικά όταν διαβάζετε ισχυρισμούς χωρίς να υπάρχουν τρανταχτά στοιχεία.

13. Μη λειτουργικά – ενεργά λινκ. Σελίδες διαγράφονται καθημερινά από το ίντερνετ και είναι πολύ πιθανό να συναντήσετε σε αρκετές αναρτήσεις κάποιο τέτοιο μη λειτουργικό λινκ, επειδή έχει διαγραφεί η σελίδα ή από κάποιο λάθος. Όμως, αν αυτό συνοδεύεται και με κάποια από τα παραπάνω ή υπάρχουν αρκετά μη ενεργά λινκ στην ανάρτηση, είναι μια ακόμη ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά.

14. Λογικά σφάλματα. Αν το κείμενο περιέχει λογικά σφάλματα, τότε μην το πάρετε στα σοβαρά. Δεν μπορεί να μας λέει αλήθεια ένα κείμενο που μιλάει για μια ευρωπαϊκή χώρα και να περιέχει τιμές σε δολάρια Καναδά.

15. Υπερβολικοί τίτλοι ή τίτλοι που δεν έχουν σχέση με το κείμενο της ανάρτησης. Τίτλοι που περιέχουν λέξεις όπως ΣΟΚ, ΣΟΚΑΡΙΣΤΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΟΒΕΡΟ, ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ, ΔΕΝ ΘΑ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΑΣ κ.τ.λ. ή τίτλοι που μετά την ανάγνωση του άρθρου καταλαβαίνεις ότι δεν έχουν σχέση με την ανάρτηση, ή στον τίτλο υπάρχουν 25 θαυμαστικά !!!!!!!!!!!!!!! είναι εύκολο να καταλάβετε ότι μπαίνουν μόνο για να εκμεταλλευτούν την περιέργειά σας και να αυξήσουν την επισκεψιμότητα της σελίδας. Αυτό με συνδυασμό κάποιων από τα παραπάνω ανεβάζει τις πιθανότητες, να είναι hoax το άρθρο.

16. Αδικαιολόγητα λάθη. Δε μιλάμε για απλά ορθογραφικά λάθη, αλλά για τρανταχτά αδικαιολόγητα λάθη. Δεν μπορεί σε ένα άρθρο που μας εμφανίζει π.χ. ένα email απάντηση από μια εταιρία, το όνομα της εταιρίας να είναι γραμμένο λάθος από την ίδια την εταιρία.

17. Έρευνες και βαριά ονόματα. Αν το άρθρο αναφέρει κάποια έρευνα χωρίς να την παρουσιάζει ή να υπάρχει link για να τη διαβάσετε, αυτό θα πρέπει να σας προβληματίσει. Η αναφορά σε έρευνες, γίνεται για να αυξήσει την αξιοπιστία του άρθρου και να το πιστέψετε. Το ίδιο συμβαίνει με μεγάλα και γνωστά ονόματα επιστημόνων όπως Αϊνστάιν, Τέσλα κ.τ.λ. Αν το είπε ο Αϊνστάιν, «τότε δεν αμφισβητείται».

18. Άλλες αναρτήσεις. Αν στη σελίδα που διαβάσατε την ανάρτηση δείτε άλλα γνωστά hoaxes, αυτό είναι μια πολύ μεγάλη ένδειξη, γιατί, όπως καταλαβαίνετε, δεν υπάρχει έλεγχος στις αναρτήσεις της σελίδας.

19. Πόσα άρθρα ανά ώρα; Παρατηρήστε πόσα άρθρα ανεβάζουν οι διαχειριστές την ημέρα. Αν κάθε 2-3 και 5 λεπτά ανεβαίνει και νέο άρθρο, καταλαβαίνετε ότι δεν υπάρχει ο παραμικρός έλεγχος. Ούτε καν διαβάζουν αυτό που αναπαράγουν.

20. Σχόλια. Διαβάζετε πάντα τα σχόλια. Αν στα σχόλια υπάρχουν ισχυρισμοί ότι η ανάρτηση είναι ψέμα, αυτό δεν είναι καθόλου μα καθόλου καλό για την αξιοπιστία του άρθρου.

21. Όλα τα παραπάνω. Όσο περισσότερα από τα παραπάνω συναντήσετε σε μια ανάρτηση, τόσο πολλαπλασιάζονται οι πιθανότητες αυτή η ανάρτηση να είναι ένα ακόμη ψέμα ή τουλάχιστον να περιέχει μεγάλες ανακρίβειες.

Δανιηλίδης, Θ. (2014). «Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν μια ανάρτηση είναι hoax». Διαδικτυακή δημοσίευση στη σελίδα ellinikahoaxes.gr (διασκευή, απόσπασμα)

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο Αξιολόγησης [Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του Διαστήματος]

Jennifer Rondinelli Reilly

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο Αξιολόγησης [Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του Διαστήματος]

Κείμενο I: Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του Διαστήματος

     Ενίοτε μας τίθεται από το κοινό το ερώτημα «Γιατί να δαπανούμε χρόνο, προσπάθεια και χρήμα για την εξερεύνηση του Διαστήματος, όταν υπάρχουν τόσα καθημερινά προβλήματα στη Γη που χρειάζονται αυτούς τους πόρους;». Η απάντηση είναι τριπλή. Πρώτον, επειδή από τη φύση μας είμαστε περίεργοι. Οποιαδήποτε ενέργεια που ξεπερνά την αυτοσυντήρηση, οφείλεται καταρχήν στην πνευματική ανησυχία του ανθρώπου. Δεύτερον, επειδή το Διάστημα είναι ένα πρώτης τάξεως παρατηρητήριο για την κατανόηση και προστασία του πλανήτη μας. Θυμίζουμε τη διαπίστωση της μείωσης του στρώματος όζοντος από δορυφορικές μετρήσεις. Τρίτον, και εδώ θα σταθούμε περισσότερο, επειδή υπάρχει ανάγκη επέκτασης του ζωτικού χώρου της ανθρωπότητας.

     Εύλογη είναι ίσως η επόμενη απορία: μα πρέπει να επεκτείνουμε κι άλλο τον ζωτικό μας χώρο; Δεν μας αρκεί η Γη; Δυστυχώς δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους.     

     Αν τα επιτεύγματα της ιατρικής συνεχιστούν, θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα: μείωση της θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Αυτά τα ομολογουμένως θετικά αποτελέσματα θα οδηγούν σε ολοένα και μεγαλύτερο παγκόσμιο πληθυσμό, ο οποίος θα αντιμετωπίσει προβλήματα χώρου, κατοικίας και διατροφής. Ας σημειώσουμε ότι η επέκταση των οικισμών/πόλεων γίνεται εις βάρος των εκτάσεων που είναι διαθέσιμες για την παραγωγή τροφής. Συνεπώς η πληθυσμιακή αύξηση επηρεάζει με διπλό τρόπο το επισιτιστικό πρόβλημα: αυξάνοντας τις ανάγκες και μειώνοντας τις διαθέσιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

     Αλλά ακόμη κι αν η παραγωγή τροφής συνεχίσει να αυξάνεται και αυτή με νέες τεχνολογίες και καταφέρει να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού, οι υπόλοιποι φυσικοί πόροι που είναι απαραίτητοι για τον πολιτισμό μας (ενέργεια και, κυρίως, οι -μη ανανεώσιμες- πρώτες ύλες) θα είναι μάλλον απίθανο να συνεχίσουν να επαρκούν. Ως εκ τούτου, η ανθρωπότητα θα αναγκαστεί να αποικίσει άλλους πλανήτες, όπως ακριβώς στο παρελθόν αποίκισε άλλες περιοχές της Γης. Ας θυμηθούμε τον αποικισμό της Μικράς Ασίας, της δυτικής Μεσογείου και της νότιας Ιταλίας από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι τον αποικισμό-κατάκτηση του Νέου Κόσμου από τους Ευρωπαίους. Μάλιστα, η περίπτωση της Αυστραλίας μπορεί να θεωρηθεί παράδειγμα επιτυχημένης μετατροπής ενός άγονου και αφιλόξενου κόσμου σε τόπο βιώσιμης ανάπτυξης. Ενώ στην Αυστραλία δεν υπήρχαν ούτε ενδημικά φυτά κατάλληλα για γεωργία ούτε ζώα που θα μπορούσαν να γίνουν οικόσιτα και κατά συνέπεια η ήπειρος αυτή δεν μπορούσε να συντηρήσει πολυάριθμες κοινωνίες, η κατάσταση άλλαξε με την εισαγωγή φυτών και ζώων από την Ευρώπη. Το διαστημικό ανάλογο της Αυστραλίας είναι προς το παρόν ο Άρης, που, αν και άγονος και αφιλόξενος, έχει το δυναμικό να καταστεί κατοικήσιμος μέσω της μακρόχρονης και πολύπλοκης διαδικασίας της γεωπλασίας.

     Ο δεύτερος λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι ο κίνδυνος καταστροφής του πολιτισμού μας από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Τα ανθρωπογενή αίτια είναι τα όπλα μαζικής καταστροφής, αλλά και η αλλοίωση του περιβάλλοντος και του κλίματος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Το κυριότερο φυσικό αίτιο μείζονος καταστροφής είναι η πρόσκρουση μεγάλου αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη. «Μεγάλος» σημαίνει με διάμετρο μερικών χιλιομέτρων. Μια πρόσκρουση τέτοιου μεγέθους εκτιμάται πως συμβαίνει ανά 300 χιλιάδες χρόνια περίπου και βρίσκεται στο κατώφλι της παγκόσμιας καταστροφής. Αν και 300 χιλιάδες χρόνια είναι για τα ανθρώπινα μέτρα ομολογουμένως πολλά, πρόκειται απλώς για μια ενδεικτική χρονική κλίμακα, και φυσικά κανείς δεν γνωρίζει πότε «τελειώνουν»!

     Τέλος, η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι η μετατροπή του Ήλιου σε κόκκινο γίγαντα, που λόγω διαστολής θα καταπιεί τη Γη και τους υπόλοιπους πλανήτες του. Αυτό θα συμβεί σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά θα συμβεί σίγουρα, ακόμη και αν δεν έχουν συμβεί τα δύο προηγούμενα.

     Η εξερεύνηση του Διαστήματος και η επέκταση της ανθρωπότητας συνδέονται πάντα και με την αναζήτηση ζωής, και μάλιστα νοήμονος ζωής, σε άλλους πλανήτες. Κλείνοντας το άρθρο, θα ήθελα να σχολιάσω πως οι προσδοκίες «συνάντησης» με άλλα νοήμονα όντα είναι μάλλον υπερβολικές. Το σύμπαν είναι αχανές και είναι πολύ πιθανό δύο κόσμοι να «προσπεράσουν» ο ένας τον άλλον επειδή δεν ταυτίζονται τα επίπεδα του τεχνολογικού τους πολιτισμού. Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι έρχεται η μέρα που αντικρίζουμε κάποιους εξωγήινους, θεωρώ εξαιρετικά απίθανη τη δυνατότητα επικοινωνίας. Ζούμε χιλιάδες χρόνια δίπλα σε νοήμονα όντα στον δικό μας πλανήτη (εννοώ τα ζώα, άγρια και εξημερωμένα) και η επικοινωνία μας μαζί τους παραμένει από περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Αλλά, ακόμη και οι άνθρωποι διαφορετικών φυλών δυσκολεύτηκαν πολύ να επικοινωνήσουν και σε πολλές περιπτώσεις στην Ιστορία αλληλοεξοντώθηκαν (και δυστυχώς αλληλοεξοντώνονται). Εκτιμώ ότι η ανθρωπότητα είναι ακόμη ανώριμη και ανέτοιμη για συνάντηση με άλλες μορφές νοήμονος ζωής. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να κλειστούμε στο καβούκι μας και να αποστρέψουμε το βλέμμα μας από τον ουρανό. Το έσχατο ταξίδι της ανθρωπότητας έξω από τα όρια της γήινης ατμόσφαιρας είναι δύσκολο και θα χρειαστεί προσπάθειες αιώνων για να επιτευχθεί.

Ιωάννης Α. Δαγκλής, Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (2009, 9 Μαΐου). Γιατί είναι σκόπιμη η εξερεύνηση του διαστήματος.

Ανακτήθηκε από http://www.kathimerini.gr/357418/article/epikairothta/kosmos/

giati-einai-skopimh-h-e3ereynhsh-toy-diasthmatos (διασκευή)

Κείμενο ΙΙ: Το τραγούδι του χιλμπίλη

Παρά τις προσπάθειες της γιαγιάς, παρά τ’ αναρίθμητα κηρύγματά της που λίγο-πολύ έλεγαν «Μπορείς να καταφέρεις τα πάντα⸱ μην είσαι σαν αυτούς τους μαλάκες που νομίζουν πως η τράπουλα είναι σημαδεμένη σε βάρος τους», εγώ δεν είχα πάρει αυτό το μήνυμα πριν πάω στο στρατό. Το μήνυμα που έπαιρνα απ’ όλους γύρω μου ήταν διαφορετικό: ότι εγώ και οι άνθρωποι σαν εμένα δεν ήμασταν αρκετά καλοί⸱ ότι ο λόγος που το Μίντλταουν δεν έστελνε φοιτητές στα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας ήταν κάποιο έμφυτο ή πολιτισμικό ελάττωμά μας. Δεν μπορούσα ν’ αντιληφθώ πόσο καταστροφική ήταν αυτή η νοοτροπία μέχρι να την αποτινάξω από πάνω μου. Το Σώμα Πεζοναυτών την αντικατέστησε με μια άλλη νοοτροπία, μια νοοτροπία που απεχθανόταν τις δικαιολογίες. «Δώσε ό,τι έχεις μέσα σου» ήταν η φράση που ακούγαμε διαρκώς, στα μαθήματα και στις προπονήσεις. Όταν κατάφερα για πρώτη φορά να τρέξω 5 χιλιόμετρα, είχα ελαφρά εντυπωσιαστεί από τη μετριότατη επίδοσή μου (25 λεπτά). Τότε, ένας τρομαχτικός εκπαιδευτής με πλησίασε στη γραμμή τερματισμού ουρλιάζοντας «Εφόσον δεν ξερνάς, τεμπελιάζεις! Σταμάτα να τεμπελιάζεις, τεμπελόσκυλο!» Μετά με διέταξε να τρέξω σπριντ την απόσταση ανάμεσα σ’ εκείνον και σ’ ένα δέντρο, ξανά και ξανά. Λίγο πριν πέσω λιπόθυμος, σταμάτησε.  Μού ‘χε κοπεί η ανάσα, δεν μπορούσα να πάρω αέρα. «Έτσι πρέπει να αισθάνεσαι κάθε φορά που τελειώνεις το τρέξιμο!», ούρλιαξε. Στους πεζοναύτες, το να δίνεις ό,τι έχεις μέσα σου ήτανε τρόπος ζωής.

Δε λέω ότι οι φυσικές ικανότητες δεν έχουν σημασία. Προφανώς βοηθάνε. Αλλά είναι μια πολύ δυνατή στιγμή όταν συνειδητοποιείς ότι έχεις δώσει στον εαυτό σου πολύ μικρή αξία, ότι τον πούλησες πολύ φτηνά – ότι με κάποιον τρόπο το μυαλό σου μπέρδεψε την έλλειψη προσπάθειας με την έλλειψη ικανοτήτων. Αυτός είναι ο λόγος που όταν με ρωτάνε ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θ’ άλλαζα στους ανθρώπους της εργατικής τάξης, τους απαντώ: «την αίσθηση ότι οι επιλογές μας δεν έχουν πραγματική σημασία». Το Σώμα Πεζοναυτών μού ξερίζωσε τούτη την αίσθηση όπως ένας χειρουργός αφαιρεί έναν όγκο.

Τζέιμς Ντέιβιντ Βανς, Το τραγούδι του χιλμπίλη, Εκδόσεις ΔΩΜΑ, 2018

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσετε συνοπτικά (70-90 λέξεις) τους τρεις λόγους για τους οποίους ο συγγραφέας θεωρεί αναγκαία την επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

Διαβάστε προσεκτικά την 5η παράγραφο (Ο δεύτερος λόγος… πότε «τελειώνουν»!) του Κειμένου I και απαντήστε στα ερωτήματα: α) Ποια είναι η άποψη την οποία προσπαθεί να αποδείξει ο συγγραφέας; β) Ποια είναι τα δεδομένα πάνω στα οποία στηρίζει τον ισχυρισμό του; γ) Ποια γενική αρχή (που δε δηλώνεται σαφώς, αλλά υπονοείται) συνδέει τα στοιχεία αυτά με τον αρχικό του ισχυρισμό; δ) Ποιος είναι ο «αντίλογος» στον ισχυρισμό του συγγραφέα και με ποιον τρόπο τον αντιμετωπίζει;

Μονάδες 15

2ο Ερώτημα

α) Σε ποιο κειμενικό είδος (περιγραφή, εξήγηση, οδηγίες, επιχειρηματολογία, αφήγηση) εντάσσεται το άρθρο που σας δόθηκε (Κείμενο I); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 7

β) Πόσο βέβαιος δείχνει ο συγγραφέας του άρθρου (Κείμενο I) για αυτά που παρουσιάζει στην 7η παράγραφο (Η εξερεύνηση του διαστήματος… προσπάθειες αιώνων για να επιτευχθεί); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά στους τρόπους και τα μέσα πειθούς που αξιοποιεί και στις γλωσσικές επιλογές. Να παρουσιάσετε τουλάχιστον από ένα παράδειγμα για κάθε ένα από τα παραπάνω.

Μονάδες 8

3ο Ερώτημα

Παρατηρήστε στο Κείμενο I το ύφος, τη στίξη, τα ρηματικά πρόσωπα, το είδος του λόγου (ονοματικός – ρηματικός), το μήκος των προτάσεων και το είδος της σύνδεσής τους. Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε;

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το Κείμενο II, που κρίνετε πιο σημαντικό. Να τεκμηριώσετε τη θέση σας. (150-200 λέξεις)  

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Σε μια επιστολή σας προς τον συγγραφέα -έκτασης περίπου 350 λέξεων- καλείστε να υιοθετήσετε αντίθετη θέση από τη δική του και να αντικρούσετε τα επιχειρήματά του. Στόχος σας να διαφανεί πως αξίζει να επικεντρώσουμε την προσπάθειά μας στη διαφύλαξη της γης.

Μονάδες 30

Ενδεικτικές απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α

Η επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων κρίνεται αναγκαία κατ’ αρχάς διότι χάρη στα επιτεύγματα της ιατρικής είναι πιθανό να αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής και να μειωθεί η θνησιμότητα, με αποτέλεσμα να διευρυνθούν σημαντικά οι επισιτιστικές και στεγαστικές ανάγκες. Επιπλέον, είναι σαφής ο κίνδυνος καταστροφής του ανθρώπινου πολιτισμού είτε εξαιτίας της μόλυνσης του περιβάλλοντος είτε εξαιτίας των όπλων μαζικής καταστροφής. Ο κίνδυνος αυτός ενδέχεται, επιπροσθέτως, να προκύψει είτε από την πρόσκρουση κάποιου μεγάλου αστεροειδούς στη γη είτε λόγω της αναπόφευκτης μετατροπής του ήλιου σε κόκκινο γίγαντα που κατά τη διαστολή του θα αφανίσει όλους τους γύρω του πλανήτες.  

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

α) Στο πλαίσιο τους πέμπτης παραγράφου ο συγγραφέας επιχειρεί να αποδείξει πως είναι αναγκαία η επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων σε άλλους πλανήτες, διότι υπάρχει ο κίνδυνος να καταστραφεί ο πολιτισμός στη γη είτε από φυσικά αίτια είτε εξαιτίας της δράσης των ίδιων των ανθρώπων.

β) Η άποψη αυτή του συγγραφέα στηρίζεται, από τη μία, στο γεγονός ότι η δράση των ανθρώπων είναι πολλαπλώς φθοροποιός, καθώς μπορεί να οδηγήσει τον ανθρώπινο πολιτισμό στην καταστροφή αιφνιδίως μέσω των όπλων μαζικής καταστροφής ή σταδιακά λόγω της υπονόμευσης του φυσικού περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση του κλίματος. Από την άλλη, ο συγγραφέας επικαλείται το ενδεχόμενο πρόσκρουσης ενός μεγάλου αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη, κάτι που θα καταστρέψει συνολικά τον ανθρώπινο πολιτισμό.

γ) Το ενδεχόμενο να καταστραφεί ο ανθρώπινος πολιτισμός από φυσικά ή από ανθρωπογενή αίτια υπακούει στη γενικότερη αρχή πως καθετί έχει αρχή και τέλος. Υπ’ αυτή την έννοια ο συγγραφέας θεωρεί δεδομένη την καταστροφή της ανθρωπότητας, ανεξάρτητα από το πώς αυτή θα προκύψει, εφόσον τίποτε δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα.

δ) Η επισήμανση του συγγραφέα πως ανά 300 χιλιάδες χρόνια γίνεται πρόσκρουση της γης με κάποιο μεγάλο κομήτη ή αστεροειδή, δημιουργεί τον αντίλογο πως ένα τέτοιο γεγονός απέχει πάρα πολλά χρόνια, ώστε να προκαλεί ανησυχία. Σ’ αυτό τον αντίλογο ο συγγραφέας αντιπαραθέτει τις παρατηρήσεις πως αφενός αυτό το χρονικό διάστημα είναι απλώς ενδεικτικό -οπότε μπορεί να συμβεί και νωρίτερα- και αφετέρου πως δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πότε «τελειώνουν» τα 300 χιλιάδες χρόνια, εφόσον δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έγινε η προηγούμενη μεγάλη πρόσκρουση.

2ο Ερώτημα

α) Το άρθρο αυτό εντάσσεται στο κειμενικό είδος της επιχειρηματολογίας, εφόσον ο συγγραφέας επιχειρεί να πείσει τους αναγνώστες σχετικά με την ορθότητα της άποψής του.

Η δομή της επιχειρηματολογίας: Παρατηρούμε, ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τη δομή του κειμένου πως αυτό ξεκινά με τον βασικό ισχυρισμό -αποδεικτέα θέση- του συγγραφέα, ότι, δηλαδή, είναι απαραίτητη η εξερεύνηση του διαστήματος παρά το γεγονός ότι προϋποθέτει τη δαπάνη χρόνου, χρήματος και προσπάθειας, κι ό,τι ακολουθεί είναι τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια που υποστηρίζουν τον ισχυρισμό αυτό.

Η ρητορική της επιχειρηματολογίας: Η χρήση, μάλιστα, πληθώρας επιχειρημάτων και τεκμηρίων σε όλη την έκταση του κειμένου, συνιστά την πλέον σαφή ένδειξη πως πρόκειται για ένα κείμενο επιχειρηματολογίας. Ενδεικτικό, για παράδειγμα, είναι το πρώτο επιχείρημα που αξιοποιεί προκειμένου να στηρίξει την άποψή του πως είναι αναγκαία η επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων: «Αν τα επιτεύγματα της ιατρικής συνεχιστούν, θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα: μείωση της θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Αυτά τα ομολογουμένως θετικά αποτελέσματα θα οδηγούν σε ολοένα και μεγαλύτερο παγκόσμιο πληθυσμό, ο οποίος θα αντιμετωπίσει προβλήματα χώρου, κατοικίας και διατροφής.». Ενώ, συχνή είναι και η χρήση τεκμηρίων, όπως η ιστορική αναφορά στον εποικισμό της Μικράς Ασίας, της δυτικής Μεσογείου και της νότιας Ιταλίας από τους αρχαίους Έλληνες.

Η γλώσσα της επιχειρηματολογίας: Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα του κειμένου, διαπιστώνουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:

- Σαφήνεια στη διατύπωση με ακριβή χρήση του λεξιλογίου και κυριολεξίες π.χ. «Ο δεύτερος λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι ο κίνδυνος καταστροφής του πολιτισμού μας από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια.»

- Χρήση ειδικών όρων, προκειμένου να αποδοθούν με ακρίβεια επιστημονικές πτυχές του θέματος π.χ. «Τέλος, η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι η μετατροπή του Ήλιου σε κόκκινο γίγαντα, που λόγω διαστολής θα καταπιεί τη Γη και τους υπόλοιπους πλανήτες του.»

- Χρήση αποφαντικών -δηλωτικών- προτάσεων π.χ. «Η εξερεύνηση του Διαστήματος και η επέκταση της ανθρωπότητας, συνδέονται πάντα και με την αναζήτηση ζωής, και μάλιστα νοήμονος ζωής, σε άλλους πλανήτες.»

- Χρήση ονοματοποίησης π.χ. «η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου»

- Χρήση ερωτημάτων προκειμένου να διασφαλιστεί η εσωτερική συνοχή του κειμένου, καθώς και να παρουσιαστούν με σαφήνεια οι συλλογισμοί του συγγραφέα π.χ. «Εύλογη είναι ίσως η επόμενη απορία: μα πρέπει να επεκτείνουμε κι άλλο τον ζωτικό μας χώρο; Δεν μας αρκεί η Γη; Δυστυχώς δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους.»

- Αξιοποίηση επιστημικής και δεοντικής τροπικότητας. Επιστημική: Απλή οριστική έγκλιση «Συνεπώς η πληθυσμιακή αύξηση επηρεάζει με διπλό τρόπο το επισιτιστικό πρόβλημα: αυξάνοντας τις ανάγκες και μειώνοντας τις διαθέσιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.», χρήση επιρρημάτων που δηλώνουν βεβαιότητα «Αυτό θα συμβεί σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά θα συμβεί σίγουρα, ακόμη και αν δεν έχουν συμβεί τα δύο προηγούμενα.». Δεοντική: «Τρίτον, και εδώ θα σταθούμε περισσότερο, επειδή υπάρχει ανάγκη επέκτασης του ζωτικού χώρου της ανθρωπότητας.»

- Χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων που δηλώνουν την εξαγωγή συμπεράσματος (συνεπώς, ως εκ τούτου, κατά συνέπεια), αλλά και εμφανή σύνδεση των επιμέρους δεδομένων με τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος (θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα, αυτά τα ομολογουμένως θετικά αποτελέσματα θα οδηγούν, η ανθρωπότητα θα αναγκαστεί, το κυριότερο φυσικό αίτιο).

β) Στην 7η παράγραφο ο συγγραφέας σχολιάζει τις προσδοκίες «συνάντησης» των ανθρώπων με άλλα νοήμονα όντα, επισημαίνοντας πως τις θεωρεί «μάλλον υπερβολικές». Η θέση του συγγραφέα είναι αρνητική απέναντι σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ωστόσο, δεν επιθυμεί να φανεί απόλυτος ή δογματικός, γι’ αυτό και επιλέγει να την παρουσιάσει με υψηλό βαθμό βεβαιότητας μεν, αλλά όχι με τρόπο που να δηλώνει πως είναι απόλυτα βέβαιος. Χρησιμοποιεί, έτσι, εκφράσεις που φανερώνουν έλλειψη δογματικότητας, όπως «είναι πολύ πιθανό», «θεωρώ εξαιρετικά απίθανη», καθώς και ρήματα σε πρώτο πρόσωπο, ώστε να είναι σαφές πως τα όσα αναφέρει αποτελούν προσωπική του άποψη, όπως «θεωρώ», «εκτιμώ».

Φροντίζει, πάντως, να στηρίξει τον ισχυρισμό του χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και τεκμήρια, όπως και λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες που απευθύνονται κυρίως στο συναίσθημα των αναγνωστών.

Ειδικότερα, ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σχετίζεται με το πόσο δύσκολη, αν όχι ανέφικτη, θα είναι η δυνατότητα επικοινωνίας των ανθρώπων με τους εξωγήινους. Εφόσον, όπως αναφέρει, οι άνθρωποι συνυπάρχουν χιλιάδες χρόνια τώρα με άλλα νοήμονα όντα, τα ζώα, κι ακόμη δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί τους, κάτι ανάλογο θα συμβεί και στην -υποθετική- περίπτωση που συναντήσουν εξωγήινα όντα. Το επιχείρημα αυτό, μάλιστα, το στηρίζει με ένα τεκμήριο, την αναφορά σε ποικίλες συναντήσεις, που έχει να αναδείξει η ιστορία, μεταξύ διαφορετικών φυλών, κατά τις οποίες αφενός η επικοινωνία μεταξύ τους υπήρξε πολύ δύσκολη και αφετέρου οι άνθρωποι αυτοί οδηγήθηκαν στην αλληλοεξόντωση.

Το παρενθετικό σχόλιο (και δυστυχώς αλληλοεξοντώνονται) αποσκοπεί στο να προβληματίσει τους αναγνώστες σχετικά με το πόσο δύσκολο είναι στους ανθρώπους να επικοινωνήσουν ακόμη και μεταξύ τους. Η χρήση του επιρρήματος «δυστυχώς» λειτουργεί ως μέσο επίκλησης στο συναίσθημα των αναγνωστών.

3ο Ερώτημα

Ο συντάκτης του Κειμένου I, Ιωάννης Α. Δαγκλής, ως Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης, καλείται να παρουσιάσει με πιο απλό -εκλαϊκευτικό- τρόπο ένα επιστημονικό στην ουσία του θέμα. Ειδικότερα, με αφορμή σχετικά ερωτήματα πολιτών, συντάσσει το άρθρο αυτό επιχειρώντας να εξηγήσει τη σκοπιμότητα της εξερεύνησης του Διαστήματος. Η χρήση σε αυτό του α΄ πληθυντικού προσώπου (είμαστε περίεργοι, θυμίζουμε τη διαπίστωση, εδώ θα σταθούμε περισσότερο κ.ά.), όπως κι η αξιοποίηση στα περισσότερα σημεία μικροπερίοδου λόγου (Η απάντηση είναι απλή. Πρώτον, επειδή από τη φύση μας είμαστε περίεργοι), διαμορφώνουν ένα οικείο ύφος, έστω κι αν λόγω του θέματος ο συγγραφέας αναγκάζεται να καταφύγει και στη χρήση εκτενέστερων και πιο σύνθετων περιόδων.

Πέρα από το οικείο ύφος, ένα ακόμη στοιχείο που φανερώνει την πρόθεση του συγγραφέα να προσεγγίσει με εύληπτο και σαφή τρόπο το θέμα του είναι η αξιοποίηση των σημείων στίξης. Προκειμένου να γίνει εξαρχής κατανοητό το θέμα του θέτει ερωτήματα στα οποία αμέσως μετά απαντά ο ίδιος, με ξεκάθαρα δομημένο λόγο (Η απάντηση είναι τριπλή… Πρώτον, Δεύτερον, Τρίτον… δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους). Χρησιμοποιεί άνω και κάτω τελεία για να παραθέσει τα αποτελέσματα μιας κατάστασης (θα έχουμε δύο βαρυσήμαντα αποτελέσματα:), παρενθέσεις για να αποσαφηνίσει ορισμένες αναφορές του, όπως για παράδειγμα τους απαραίτητους φυσικούς πόρους που θα βρεθούν σε έλλειψη (ενέργεια και, κυρίως, οι -μη ανανεώσιμες- πρώτες ύλες) ή για να εντάξει στο κείμενό του κάποιο σχόλιο (και δυστυχώς αλληλοεξοντώνονται), εισαγωγικά για να δηλώσει πως χρησιμοποιεί κάποιες λέξεις με μεταφορικό τρόπο ή για να τονίσει τη σημασία τους («Μεγάλος», «συνάντησης», «προσπεράσουν»).

Ο λόγος του συγγραφέα είναι κυρίως ρηματικός, προκειμένου να δηλώνονται με σαφήνεια οι ενέργειες που οδηγούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα και να αποκτά το νόημα την αναγκαία σαφήνεια (Ως εκ τούτου, η ανθρωπότητα θα αναγκαστεί να αποικίσει άλλους πλανήτες…). Σε αρκετά σημεία, πάντως, είναι εμφανής κι η χρήση του ονοματικού λόγου, η οποία είναι αλληλένδετη με το επιστημονικό περιεχόμενο του κειμένου (η αλλοίωση του περιβάλλοντος και του κλίματος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις… μείωση της θνησιμότητας και αύξηση του προσδόκιμου ζωής… η έσχατη αιτία καταστροφής και κατά συνέπεια λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου κ.ά.).

Σε ό,τι αφορά τη σύνδεση των προτάσεων, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κύριες προτάσεις, όταν παρουσιάζει επιστημονικά δεδομένα, προκειμένου να προσδώσει στο λόγο του λιτότητα και την πάντοτε επιδιωκόμενη σαφήνεια (Ο δεύτερος λόγος επέκτασης του ζωτικού μας χώρου είναι ο κίνδυνος καταστροφής του πολιτισμού μας από φυσικά ή ανθρωπογενή αίτια. Τα ανθρωπογενή αίτια είναι τα όπλα μαζικής καταστροφής, αλλά και η αλλοίωση του περιβάλλοντος και του κλίματος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Το κυριότερο φυσικό αίτιο μείζονος καταστροφής είναι η πρόσκρουση μεγάλου αστεροειδούς ή κομήτη στη Γη.). Χρησιμοποιεί, όμως, δευτερεύουσες προτάσεις, όταν θέλει να φανερώσει μέσω της επιρρηματικής τους φύσης, τις ιδιαίτερες νοηματικές σχέσεις μεταξύ των επιμέρους στοιχείων που παρουσιάζει. Έχουμε, έτσι, αιτιολογικές προτάσεις, όταν θέλει να εξηγήσει γιατί συμβαίνει ή πρέπει να συμβεί κάτι (Δεύτερον, επειδή το Διάστημα είναι ένα πρώτης τάξεως παρατηρητήριο…), παραχωρητικές προτάσεις, όταν θέλει να δείξει πως λαμβάνει υπόψη του τον πιθανό αντίλογο σε όσα ο ίδιος ισχυρίζεται (ακόμη κι αν η παραγωγή τροφής συνεχίσει να αυξάνεται… ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι έρχεται η μέρα που αντικρίζουμε κάποιους εξωγήινους), εναντιωματικές προτάσεις για να τονίσει τη δυνατότητα να ανατραπούν κάποια δεδομένα ή πως δεν θα πρέπει να θεωρούμε κάτι ως απίθανο (Ενώ στην Αυστραλία δεν υπήρχαν ούτε ενδημικά φυτά κατάλληλα για γεωργία… αν και άγονος και αφιλόξενος… αν και 300 χιλιάδες χρόνια είναι για τα ανθρώπινα μέτρα ομολογουμένως πολλά…).

Σε ό,τι αφορά το μήκος των προτάσεων, αν και βασική προσπάθεια του συγγραφέα είναι να παρουσιάζει με σαφήνεια τις σκέψεις του, χρησιμοποιώντας στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου σύντομες ή σχετικά σύντομες προτάσεις (Δεν μας αρκεί η Γη; Δυστυχώς δεν μας αρκεί για τρεις σημαντικούς λόγους), αναγκάζεται, ωστόσο, να αξιοποιήσει και κάποιες εκτενέστερες περιόδους, κυρίως όταν παρουσιάζει κάποιο παράδειγμα ή κάποιο συλλογισμό που χρειάζεται περισσότερες λεπτομέρειες για να διαφανεί πιο ξεκάθαρα το νόημά του (Ενώ στην Αυστραλία δεν υπήρχαν ούτε ενδημικά φυτά κατάλληλα για γεωργία ούτε ζώα που θα μπορούσαν να γίνουν οικόσιτα και κατά συνέπεια η ήπειρος αυτή δεν μπορούσε να συντηρήσει πολυάριθμες κοινωνίες, η κατάσταση άλλαξε με την εισαγωγή φυτών και ζώων από την Ευρώπη.)

Σε ό,τι αφορά τα ρηματικά πρόσωπα ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό για να προσδώσει στο κείμενό του ύφος οικειότητας και να υποδείξει πως το ζήτημα αυτό αφορά συνολικά τους ανθρώπους. Χρησιμοποιεί, συνάμα, το α΄ ενικό, για να φανερώσει πως κάποιες απόψεις και εκτιμήσεις αποτελούν προσωπικές του θέσεις, αλλά και το γ΄πρόσωπο, όταν καταγράφει αντικειμενικού χαρακτήρα πληροφορίες και επιστημονικά δεδομένα.

ΘΕΜΑ Γ

Το πιο σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, θέμα είναι αυτό που σχετίζεται με την εσφαλμένη εντύπωση των ατόμων από φτωχότερα κοινωνικά στρώματα πως δεν μπορούν να επιτύχουν κάτι σημαντικό στη ζωή τους, επειδή ξεκινούν από χαμηλότερο σημείο. Το θέμα αυτό αναδεικνύεται σε α΄ πρόσωπο από τον αυτοδιηγητικό αφηγητή με βάση τις δικές του εμπειρίες. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, χρειάστηκε να βιώσει την απαιτητική διαδικασία της στρατιωτικής θητείας για να αντιληφθεί πως είναι ικανός για πολύ περισσότερα απ’ όσα νόμιζε. Το μήνυμα, άλλωστε, που λάμβανε προηγούμενα από τους άλλους γύρω του ήταν πως οι άνθρωποι σαν αυτόν δεν είναι «αρκετά καλοί», έστω κι αν η γιαγιά του προσπαθούσε να τον πείσει για το αντίθετο και του τόνιζε με μια εύστοχη μεταφορική έκφραση να μην επηρεάζεται από εκείνους που θεωρούν πως είναι εξαρχής αδικημένοι (πως η τράπουλα είναι σημαδεμένη σε βάρος τους). Η πίεση της στρατιωτικής εκπαίδευσης και το βασικό σύνθημα των Πεζοναυτών: «Δώσε ό,τι έχεις μέσα σου», θα τον κάνουν να συνειδητοποιήσει το πόσο επιζήμια είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης. Ο ήρωας κατανοεί πως η κυρίαρχη αίσθηση των ανθρώπων της εργατικής τάξης ότι οι επιλογές τους δεν έχουν σημασία, εφόσον η ζωή τους είναι προδιαγεγραμμένη, έχει ολέθριες συνέπειες για το μέλλον τους. Νιώθει, έτσι, ευγνωμοσύνη για το γεγονός ότι γλίτωσε από αυτή, όπως εμφατικά το αποδίδει με μια παρομοίωση: «Το Σώμα των Πεζοναυτών μού ξερίζωσε τούτη την αίσθηση, όπως ένας χειρουργός αφαιρεί έναν όγκο».

ΘΕΜΑ Δ

Αξιότιμε κ. Δαγκλή

     Με αφορμή το άρθρο σας σχετικά με τη σκοπιμότητα της εξερεύνησης του διαστήματος, θα ήθελα, ως νέος που ανησυχεί για το περιβάλλον και το μέλλον του πλανήτη μας, να σας εκφράσω ορισμένες σκέψεις και ενστάσεις μου. Αν και προφανώς σέβομαι απεριόριστα τις απόψεις σας, διαφωνώ με τη λογική της επένδυσης χρημάτων σε μια μελλοντική μετεγκατάσταση σε άλλο πλανήτη, εφόσον κάτι τέτοιο σημαίνει πως έχουμε ήδη αποφασίσει ότι η Γη είναι καταδικασμένη.

     Μεταξύ των λόγων που αναφέρετε ότι καθιστούν αναγκαία την επέκταση του ζωτικού χώρου των ανθρώπων, είναι και η πιθανή καταστροφή του πολιτισμού μας από ανθρωπογενή αίτια. Ένα πιθανό ενδεχόμενο, όπως επισημαίνετε, είναι η καταστροφή να προκύψει λόγω της αλλοίωσης του περιβάλλοντος και του κλίματος, εξαιτίας της ζημιογόνου δράσης των ανθρώπων. Ο κίνδυνος αυτός είναι σαφώς ήδη ορατός, γι’ αυτό και θεωρώ πως οφείλουμε, όχι να στρέψουμε το βλέμμα μας σε άλλους μακρινούς πλανήτες, αλλά να εντείνουμε την προσπάθεια και την αποφασιστικότητά μας, ώστε να διασωθεί ο δικός μας. Οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να μας υποδείξουν τις ουσιώδεις εκείνες αλλαγές που οφείλουμε να κάνουμε, προκειμένου να αντιστραφεί η αρνητική πορεία που ακολουθούμε. Θα εξαρτάται ύστερα από εμάς το να αποδείξουμε έμπρακτα ότι πραγματικά θέλουμε να διασώσουμε τον πλανήτη μας.

     Αναφέρεστε, επίσης, στο γεγονός ότι η Γη κινδυνεύει να καταστραφεί από εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η πρόσκρουση με κάποιο αστεροειδή ή η μετατροπή του Ήλιου σε κόκκινο γίγαντα. Τα ενδεχόμενα αυτά, ωστόσο, δεν θα πρέπει να αποτελέσουν λόγο για την παροχή πρόσθετης ή αυξημένης χρηματοδότησης στις έρευνες του διαστήματος, εφόσον αφορούν το απώτατο μέλλον. Είναι, νομίζω, προτιμότερο να χρηματοδοτηθούν έρευνες και δράσεις που σχετίζονται με τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων του παρόντος, αλλά και του άμεσου μέλλοντος. Για παράδειγμα, όπως τονίζετε, σύντομα οι αστικοί χώροι δεν θα επαρκούν για τη στέγαση των ανθρώπων. Γιατί, λοιπόν, να μη δαπανηθούν χρήματα στη δημιουργία νέων πόλεων σε περιοχές που η τεχνογνωσία του παρελθόντος είχε απορρίψει ως μη κατάλληλες;  

     Έχω, συνάμα, την πεποίθηση πως ο χρόνος και οι οικονομικοί πόροι που θα απαιτηθούν για την μετατροπή του Άρη ή κάποιου άλλου πλανήτη σε φιλόξενο για τους ανθρώπους χώρο, θα απέδιδαν πολύ περισσότερα αν επενδύονταν στον πλανήτη που ήδη έχουμε. Εφόσον είναι εφικτή η τόσο δραστική αλλαγή στο περιβάλλον του Άρη, γιατί να θεωρούμε μη διασώσιμη τη Γη;

Με εκτίμηση