Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Κοσμογονία στην ιατρική: Ο εικονικός γιατρός θα σας δεχθεί σε λίγο

Peter Menzel
 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Κοσμογονία στην ιατρική: Ο εικονικός γιατρός θα σας δεχθεί σε λίγο
 
Κείμενο 1: Κοσμογονία στην ιατρική: Ο εικονικός γιατρός θα σας δεχθεί σε λίγο
 
     Το Kέντρο Εικονικής Περίθαλψης του νοσοκομείου Mercy στο Σεντ Λούις έχει τριακόσιους γιατρούς και νοσηλευτές, που φροντίζουν ετησίως εξακόσιες χιλιάδες ασθενείς. Δεν διαθέτει όμως κλίνες. Οι ασθενείς βρίσκονται στην… κρεβατοκάμαρα ή στο σαλόνι του σπιτιού τους και η παρακολούθησή τους γίνεται αποκλειστικά εξ αποστάσεως μέσα από οθόνες όπου καταγράφονται όλα τα δεδομένα για την κατάσταση της υγείας τους. Ακόμη και αν κάποιος από αυτούς δεν παρουσιάζει συμπτώματα, οι αλγόριθμοι επιτήρησης τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται στο Κέντρο θα καταγράψουν οποιοδήποτε «υπόγειο» ανησυχητικό σημάδι και θα ειδοποιήσουν τους γιατρούς. Πρόκειται για το πρώτο εικονικό νοσοκομείο των ΗΠΑ, που άρχισε να λειτουργεί το 2015, και μας δίνει μια εικόνα από το μέλλον, όπου η ιατρική θα καθορίζεται από την τεχνητή νοημοσύνη. Ή μήπως αυτό συμβαίνει ήδη;
     Την απάντηση δίνει ο Αμερικανός γιατρός και συγγραφέας Ερικ Τόπολ στο βιβλίο του «Βαθιά Ιατρική – Ιατρική και τεχνητή νοημοσύνη». H τεχνητή νοημοσύνη, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρατίθενται στις σελίδες του, έχει ήδη αποδεδειγμένη ικανότητα να διαγιγνώσκει ορισμένους τύπου καρκίνου του δέρματος εξίσου καλά, ή και καλύτερα, από τους ειδικευμένους δερματολόγους, να εντοπίζει ειδικές ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού όπως οι καρδιολόγοι, να διαβάζει ιατρικές τομογραφίες το ίδιο επαρκώς με έμπειρους, υψηλής εξειδίκευσης ακτινολόγους, αντίστοιχα, να διαγιγνώσκει ποικίλες οφθαλμικές παθήσεις όπως οι οφθαλμίατροι.
     Οι ικανότητες αυτές αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο με τη βοήθεια της αναγνώρισης προτύπων, με μηχανές που μαθαίνουν αυτά τα πρότυπα έπειτα από εκπαίδευση με εκατοντάδες χιλιάδες και, αρκετά σύντομα, με εκατομμύρια παραδείγματα. Τέτοιου είδους συστήματα γίνονται ολοένα και καλύτερα, με τα ποσοστά σφάλματος να πέφτουν έως και κάτω από το 5%, ξεπερνώντας τάχιστα τα ανθρώπινα όρια και δίνοντας νέες λύσεις σε προβλήματα όπως η εσφαλμένη διάγνωση και οι ανεξέλεγκτες δαπάνες. «Σε αντίθεση μάλιστα με τους ανθρώπους που κουράζονται, έχουν δύσκολες μέρες, μπορεί να γίνουν συναισθηματικοί, να τους λείπει ύπνος ή να αφαιρούνται, οι μηχανές είναι σταθερές, έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται ολόκληρο το εικοσιτετράωρο, ολόκληρη την εβδομάδα, χωρίς διακοπές και χωρίς παράπονα. Κι αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον μελλοντικό ρόλο των γιατρών και τον απρόβλεπτο αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στην άσκηση της ιατρικής», όπως επισημαίνει ο Τόπολ.
     Όλα αυτά σημαίνουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αλλάξει και τη γνώση που παρέχεται στους φοιτητές της Ιατρικής στα πανεπιστήμιά μας; «Είναι απολύτως βέβαιο ότι αποτελεί καθοριστικό παράγοντα επαναπροσδιορισμού του τρόπου άσκησης της Ιατρικής. Ένα τεράστιο μέρος των καθημερινών δραστηριοτήτων των γιατρών, πολύ σύντομα θα εξυπηρετείται από εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Ιατρικές ειδικότητες θα αλλάξουν φυσιογνωμία», εξηγεί ο κ. Γερμενής, ομότιμος καθηγητής Ανοσολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. «Όλα αυτά συνεπάγονται την ανάγκη σημαντικής αναδόμησης των ιατρικών σπουδών με κεντρικό άξονα τη μετάθεση από τον στόχο του γνωσιακού περιεχομένου (τι πρέπει να μάθω;) προς τον στόχο της γνωσιακής μεθόδου (πώς μπορώ να μαθαίνω;)».
 
Τασούλα Επτακοίλη, Η Καθημερινή, 03.08.2023

Κείμενο 2: Η πρόκληση της τεχνολογίας
 
     Οι πιθανές λύσεις εμπίπτουν σε τρεις βασικές κατηγορίες: τι να κάνουμε για να αποτρέψουμε την απώλεια θέσεων εργασίας∙ τι να κάνουμε για να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας∙ τι να κάνουμε αν, παρά τις προσπάθειές μας, οι απώλειες θέσεων εργασίας ξεπεράσουν κατά πολύ τη δημιουργία νέων.
     Το να αποτρέψουμε εντελώς την απώλεια θέσεων εργασίας είναι μια στρατηγική καθόλου ελκυστική και μάλλον ανέφικτη, αφού σημαίνει να εγκαταλείψουμε τις τεράστιες θετικές δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής. Εντούτοις, οι κυβερνήσεις μπορεί να αποφασίσουν να επιβραδύνουν επίτηδες το ρυθμό της αυτοματοποίησης για να περιορίσουν τα σοκ που προκαλεί και να κερδίσουν αρκετό χρόνο προσαρμογής. Η τεχνολογία δεν είναι ποτέ ντετερμινιστική, και το γεγονός ότι κάτι μπορεί να γίνει δεν σημαίνει ότι πρέπει και να γίνει. Οι κανονισμοί που θέτει μια κυβέρνηση μπορούν να σταματήσουν τις νέες τεχνολογίες ακόμα κι αν αυτές είναι εμπορικά βιώσιμες και προσοδοφόρες.
     Αν επιβραδύνουμε το ρυθμό, μπορεί να εξασφαλίσουμε αρκετό χρόνο για να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας και να αναπληρώσουμε τις περισσότερες απώλειες. Ωστόσο, η οικονομική επιχειρηματικότητα πρέπει να συνοδεύεται από μια επανάσταση στην εκπαίδευση και την ψυχολογία. Αν υποθέσουμε ότι οι νέες θέσεις εργασίας δεν θα είναι αργομισθίες στο Δημόσιο, θα απαιτούν μάλλον υψηλό επίπεδο ειδίκευσης –και όσο θα βελτιώνεται η τεχνητή νοημοσύνη, οι άνθρωποι θα πρέπει να αποκτούν νέες δεξιότητες και να αλλάζουν επάγγελμα. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να παρέμβουν, τόσο για να χρηματοδοτήσουν έναν τομέα ισόβιας εκπαίδευσης όσο και για να προσφέρουν ένα δίχτυ προστασίας για τις αναπόφευκτες μεταβατικές περιόδους.
     Ωστόσο, ακόμα και με αρκετή βοήθεια από το κράτος, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι δισεκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούν να εκπαιδεύονται διαρκώς χωρίς να χάσουν την πνευματική τους ισορροπία. Επομένως, θα πρέπει να ανακαλύψουμε νέα μοντέλα μεταεργασιακής κοινωνίας, οικονομίας και πολιτικής. Ένα νέο μοντέλο, που τραβάει ολοένα και περισσότερο την προσοχή, είναι το καθολικό βασικό εισόδημα. Τα κράτη θα φορολογούν τους δισεκατομμυριούχους και τις εταιρείες που ελέγχουν τους αλγόριθμους και τα ρομπότ και θα χρησιμοποιούν τα χρήματα για να παρέχουν σε όλους τους ανθρώπους έναν μισθό που θα καλύπτει τις βασικές τους ανάγκες. Αυτό θα προστατέψει τους φτωχούς από τον οικονομικό εκτοπισμό, αλλά και τους πλούσιους από τη λαϊκή οργή.
 
Yuval Noah Harari, 21 μαθήματα για τον 21^ο αιώνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
 
Κείμενο 3: Η αφήγηση του αρχιμάστορα
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το μυθιστόρημα Η αναζήτηση, η υπόθεση του οποίου τοποθετείται στα τέλη του 19ου αιώνα. Το παρακάτω αφήγημα είναι το πρώτο μέρος της διήγησης του αρχιμάστορα από την Ήπειρο για όσα έζησε, δουλεύοντας χτίστης στη Μυτιλήνη.
 
Από τις πρώτες μέρες φάνηκε ότι ο κόσμος της Μυτιλήνης, η αγορά, οι μορφωμένοι κι οι επιχειρηματίες, η Λέσχη και οι καφενέδες, γύρναγαν όλοι γύρω από μια λέξη και πως σιγά σιγά άρχιζε επάνω της και γύρω της να χτίζεται ένας καινούριος κόσμος. Την έφερνε και την πήγαινε, την αγόραζε ή την πουλούσε, τη σχεδίαζε ή την πολεμούσε. «Ατμός». Όλοι μιλούσανε για τον ατμό και τις ατμομηχανές. Πως μπήκανε ή πως θα ‘πρεπε να μπούνε στη ζωή τους, πως θ’ άλλαζαν τα πράγματα, οι δουλειές, ο τζίρος, τα έσοδα. Πως θα ‘φερνε ο ατμός τα πάνω κάτω στα λιοτρίβια, στα σαπουνάδικα, στους μύλους και στις θαλασσινές μεταφορές. Πως μίκραιναν οι αποστάσεις, πως άνοιγαν οι αγορές, πως θα μπορούσαν να αλλάξουν όψη τα κάθε είδους εργαστήρια της πόλης που φτάσανε τα τρακόσια τότε. Πως οι τραπεζικές και ασφαλιστικές δουλειές θα παίρναν κι άλλο επάνω τους, πως κάποιοι Λόιντς απ’ το Τριέστι συζήταγαν την ίδρυση της πρώτης Τράπεζας στη Μυτιλήνη, πως νέα προϊόντα θα μπορούσαν πια να πέσουνε στην ντόπια αγορά απ’ τα δικά τους χέρια. Ακόμη, πως στα σχολεία θα ‘πρεπε να μπουν νέα μαθήματα να δείχνουνε πού πάει ο κόσμος και να ετοιμάσουνε σωστά τους κανακάρηδές τους. Και το Στρατή τον απασχολούσε ο ατμός και οι ατμομηχανές, πως άκουγε στην αγορά ότι θα άλλαζε τη ζωή πλούσιων και φτωχών. Στο τέλος πήγα κι εγώ και βρήκα έναν μηχανικό να τον ρωτήσω πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον ατμό και στη δική μας τέχνη, μα σύντομα φάνηκε πως δύσκολα θα μπορούσε να σκεφτεί την όποια χρήση. «Στη γνώση και στη μαστοριά της τέχνης σου ο ατμός δεν έχει θέση», κατέληξε ο Αχιλλέας που είχε γυρίσει μηχανικός από την Αγγλία. «Αλλά να ξέρεις αυτός θα γυρίσει τη ρόδα της ζωής μας, της προκοπής του τόπου μας και των παιδιών μας». Με καθησύχασε από τη μια, μα και με στενοχώρησε από την άλλη που οι δύο τέχνες δεν μπορούσαν να ταιριάξουν.
 
Νίκος Θέμελης. Η αναζήτηση, Κέδρος

ΘΕΜΑ Α
Α1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά (80 λέξεις) το περιεχόμενο της 3^ης και της 4^ης παραγράφου του Κειμένου 2 («Αν επιβραδύνουμε το ρυθμό… αλλά και τους πλούσιους από τη λαϊκή οργή»).
Μονάδες 20
 
Εναλλακτικά:
Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, όπως αυτές καταγράφονται στο Κείμενο 1 (70 λέξεις).
Μονάδες 20
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αξιολογήσετε την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα (πρόκληση ενδιαφέροντος, κατατόπιση για το περιεχόμενου του κειμένου) του τίτλου (Κείμενο 1) (6 μονάδες) και να εξηγήσετε πώς υπηρετούνται οι επιδιώξεις αυτές μέσω της γλωσσικής του διατύπωσης (μονάδες 9).
Μονάδες 15
 
Β2.α. Να προσδιορίσετε το σχήμα αιτίου – αποτελέσματος στην καταληκτική παράγραφο του Κειμένου 1 και να εξηγήσετε πώς υπηρετεί την πρόθεση της γράφουσας. (μονάδες 5)
β. Να προσδιορίσετε έναν τρόπο οργάνωσης της 2^ης παραγράφου του Κειμένου 2 και να εξηγήσετε πώς ο τρόπος αυτός υπηρετεί την πρόθεση του γράφοντος. (μονάδες 5)
Μονάδες 10
Β3. Να εντοπίσετε τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα με τη συνδρομή των οποίων η γράφουσα τονίζει την υποδεέστερη απόδοση των ανθρώπων έναντι των μηχανών στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 («Οι ικανότητες αυτές… όπως επισημαίνει ο Τόπολ») και να εξηγήσετε τη νοηματική τους λειτουργία.
Μονάδες 10
 
ΘΕΜΑ Γ
Με τη συνδρομή τριών κατάλληλων κειμενικών δεικτών να παρουσιάσετε τις προσδοκίες των πολιτών της Μυτιλήνης από την αξιοποίηση των ατμομηχανών. Θεωρείτε πως έχετε αντίστοιχα θετική στάση απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις; Να αιτιολογήσετε τη δική σας στάση. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε μια ομιλία σας σε εκδήλωση του σχολείου σας σχετικά με τις προκλήσεις της τεχνολογίας καλείστε αφενός να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τις πιθανές επιπτώσεις (θετικές ή αρνητικές) της τεχνητής νοημοσύνης και αφετέρου να παρουσιάσετε προτάσεις σχετικά με την αντιμετώπιση ενδεχόμενων προβλημάτων, όπως η απώλεια θέσεων εργασίας. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 40
 
Ενδεικτικές απαντήσεις
 
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά (80 λέξεις) το περιεχόμενο της 3^ης και της 4^ης παραγράφου του Κειμένου 2 («Αν επιβραδύνουμε το ρυθμό… αλλά και τους πλούσιους από τη λαϊκή οργή»).
 
Αν επιλεχθεί η βραδύτερη υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης προκειμένου να εξισορροπηθεί ο ρυθμός απώλειας και δημιουργίας θέσεων εργασίας θα απαιτηθούν εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Οι νέες θέσεις θα χρήζουν αυξημένη εξειδίκευση, γι’ αυτό θα χρειαστεί κρατική ενίσχυση στη δια βίου εκπαίδευση και στην ψυχολογική στήριξη των πολιτών. Η διαδικασία, άλλωστε, διαρκούς επανεκπαίδευσης θα δοκιμάσει τις ψυχικές αντοχές των πολιτών. Παραλλήλως, απαιτείται πρόνοια για την ενδεχόμενη μετάβαση σε μια μεταεργασιακή κοινωνία. Ενδιαφέρουσα επιλογή συνιστά η διασφάλιση ενός βασικού εισοδήματος για όλους μέσω της φορολόγησης πλουσίων και εταιρειών τεχνολογίας, για την αποφυγή κοινωνικών εντάσεων.
[Λέξεις: 90]
 
Εναλλακτικά:
Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, όπως αυτές καταγράφονται στο Κείμενο 1 (70 λέξεις).
 
Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα διάγνωσης διαφόρων ασθενειών με παρόμοια ή και καλύτερη απόδοση αυτής των ειδικών γιατρών. Η δυνατότητα αυτή βασίζεται στην αναγνώριση προτύπων, η οποία μέσω της αξιοποίησης πλήθους παραδειγμάτων ενισχύει ταχύτατα την αποτελεσματικότητα της τεχνητής νοημοσύνης. Ήδη τα ποσοστά λάθους πέφτουν κάτω από το 5% ξεπερνώντας σε ακρίβεια τους ανθρώπους. Επιπροσθέτως, τα μηχανικά συστήματα έχουν σταθερή απόδοση, έστω κι αν «εργάζονται» συνεχώς, σε αντίθεση με τις διακυμάνσεις της ανθρώπινης απόδοσης.
[Λέξεις: 74]
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αξιολογήσετε την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα (πρόκληση ενδιαφέροντος, κατατόπιση για το περιεχόμενου του κειμένου) του τίτλου (Κείμενο 1) και να εξηγήσετε πώς υπηρετούνται οι επιδιώξεις αυτές μέσω της γλωσσικής του διατύπωσης.
 
Ο τίτλος κρίνεται ιδιαίτερα αποτελεσματικός σε ό,τι αφορά την επικοινωνιακή του λειτουργία, εφόσον κατορθώνει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά και να τον κατατοπίσει σχετικά με το περιεχόμενο του κειμένου.
Σε ό,τι αφορά την πρόκληση του ενδιαφέροντος προσέχουμε πως με τη χρήση του ουσιαστικού «Κοσμογονία», μέσω του οποίου υποδηλώνεται μια δραστικότατη αλλαγή, καθώς και με τη χρήση του επιθέτου «εικονικός», το οποίο προσδιορίζει τη λέξη γιατρός, ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται πως έχουν προκύψει τεράστιες αλλαγές στον χώρο της ιατρικής.
Με τη χρήση της άνω και κάτω τελείας μετά την εισαγωγική διαπίστωση «Κοσμογονία στην ιατρική» η γράφουσα επιτυγχάνει δύο λειτουργίες. Από τη μία υποδηλώνει πως ό,τι ακολουθεί επεξηγεί την έννοια της «Κοσμογονίας» και από την άλλη πως η φράση που ακολουθεί τίθεται σε ευθύ λόγο «Ο εικονικός γιατρός θα σας δεχθεί σε λίγο». Με τη φράση αυτή, η οποία είναι οικεία στους περισσότερους από τις επισκέψεις τους σε ιατρεία, εισάγεται το θέμα της ιατρικής περίθαλψης, το οποίο όμως λαμβάνει μια νέα διάσταση, εφόσον ο γιατρός είναι πλέον «εικονικός». Με τη γλωσσική αυτή διατύπωση ο αναγνώστης ενημερώνεται για τις ειδικότερες πτυχές του θέματος με τρόπο ενδιαφέρον, σαφή και συνοπτικό.
 
Β2.α. Να προσδιορίσετε το σχήμα αιτίου – αποτελέσματος στην καταληκτική παράγραφο του Κειμένου 1 και να εξηγήσετε πώς υπηρετεί την πρόθεση της γράφουσας.
 
Η τεχνητή νοημοσύνη ως αίτιο, σύμφωνα με τον κ. Γερμενή, επιφέρει σημαντικές αλλαγές (αποτελέσματα) στην ιατρική επιστήμη, εφόσον μέρος των καθημερινών δραστηριοτήτων των ιατρών θα επιτελείται από εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό έχει ως πρόσθετο αποτέλεσμα την ανάγκη αναδιαμόρφωσης των ιατρικών σπουδών, καθώς στο επίκεντρο τίθεται πλέον το πώς μπορεί ο σπουδαστής να διευρύνει και να εδραιώσεις τις γνώσεις του και όχι το τι χρειάζεται να μάθει.
Με τη χρήση του αιτίου – αποτελέσματος η γράφουσα επιδιώκει και επιτυγχάνει να τεκμηριώσει την αρχική της διαπίστωση/θέση πως επέρχεται «κοσμογονία» στην ιατρική. Οι ποικίλες αλλαγές που επέρχονται στην ιατρική επιστήμη και στις ιατρικές σπουδές φανερώνουν με τρόπο σαφή και αδιαμφισβήτητο τον ριζικά ανανεωτικό ρόλο που διαδραματίζει η τεχνητή νοημοσύνη.
 
β. Να προσδιορίσετε έναν τρόπο οργάνωσης της 2^ης παραγράφου του Κειμένου 2 και να εξηγήσετε πώς ο τρόπος αυτός υπηρετεί την πρόθεση του γράφοντος.
 
Ένας τρόπος οργάνωσης της δεύτερης παραγράφου είναι αυτός της αιτιολόγησης. Ο συγγραφέας επισημαίνει πως η προσπάθεια πλήρους αποτροπής της απώλειας θέσεων εργασίας δεν αποτελεί «ελκυστική» επιλογή, διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε τη μη αξιοποίηση όλου του εύρους των δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη.
Με τη χρήση της αιτιολόγησης ο γράφων επιδιώκει να αναδείξει πως οι επιμέρους κυβερνήσεις έχουν τη δυνατότητα είτε να αξιοποιήσουν τα οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης είτε όχι -όπως το επεξηγεί στη συνέχεια της παραγράφου-, καθώς η ύπαρξη της νέας τεχνολογίας δε σημαίνει την κατ’ ανάγκη αξιοποίησή της. Κατά τον γράφοντα, άρα, η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης δεν δεσμεύει τα επιμέρους κράτη να την υιοθετήσουν άμεσα, αφού έχουν το περιθώριο να απαρνηθούν τα κέρδη που αυτή προσφέρει, για όσο διάστημα εκείνα το επιθυμούν.
 
Β3. Να εντοπίσετε τρεις διαφορετικές γλωσσικές επιλογές/εκφραστικά μέσα με τη συνδρομή των οποίων η γράφουσα τονίζει την υποδεέστερη απόδοση των ανθρώπων έναντι των μηχανών στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 1 («Οι ικανότητες αυτές… όπως επισημαίνει ο Τόπολ») και να εξηγήσετε τη νοηματική τους λειτουργία.
 
Η γράφουσα αξιοποιεί σχήμα σύγκρισης-αντίθεσης («Σε αντίθεση μάλιστα…») προκειμένου να αναδείξει την υπέρτερη αποτελεσματικότητα των μηχανών, εφόσον οι δυνατότητες τους ξεπερνούν εκείνες των ανθρώπων, όπως αυτό διαφαίνεται με τη χρήση ασύνδετου σχήματος («οι μηχανές είναι σταθερές, έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται ολόκληρο το εικοσιτετράωρο, ολόκληρη την εβδομάδα…». Σε λεκτικό, συνάμα, επίπεδο η γράφουσα επιλέγει τη χρήση λέξεων που τονίζουν το συγκριτικό πλεονέκτημα των μηχανών, όπως προκύπτει, για παράδειγμα, με τη χρήση του υπερθετικού βαθμού «τάχιστα» («ξεπερνώντας τάχιστα τα ανθρώπινα όρια»). Με τη χρήση επιθέτων, μάλιστα, η γράφουσα κατορθώνει να φανερώσει τις ελλείψεις των ανθρώπων, εφόσον η δική τους απόδοση μπορεί να επηρεαστεί από ποικίλους (ψυχικούς ή σωματικούς) παράγοντες, καθιστώντας τους έτσι λιγότερο αποδοτικούς και αξιόπιστους («δύσκολες μέρες, να γίνουν συναισθηματικοί»).
Με την αξιοποίηση της αντίθεσης, επομένως, η γράφουσα επιτυγχάνει να αναδείξει με σαφήνεια το υποδεέστερο των ανθρώπων, εφόσον η σύγκριση των δυνατοτήτων τους με τις αντίστοιχες των μηχανών, όπως παρουσιάζονται επιγραμματικά με ασύνδετα σχήματα που επηρεάζουν δραστικά τον αναγνώστη, οδηγεί στο προφανές συμπέρασμα πως οι άνθρωποι δεν έχουν τη σταθερότητα των μηχανών, ούτε τη δυνατότητά τους να εργάζονται αδιάκοπα, χωρίς προβλήματα και χωρίς «παράπονα».
 
ΘΕΜΑ Γ
Με τη συνδρομή τριών κατάλληλων κειμενικών δεικτών να παρουσιάσετε τις προσδοκίες των πολιτών της Μυτιλήνης από την αξιοποίηση των ατμομηχανών. Θεωρείτε πως έχετε αντίστοιχα θετική στάση απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις; Να αιτιολογήσετε τη δική σας στάση. (150-200 λέξεις)
 
Η εφεύρεση των ατμομηχανών και οι ποικίλοι τρόποι με τους οποίους μπορούσε πλέον η δύναμη του ατμού να αξιοποιηθεί δημιουργούν κλίμα αισιοδοξίας και προσδοκίας στους κατοίκους της Μυτιλήνης, εφόσον διαβλέπουν αλλαγές σε όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής και της οικονομικής τους δραστηριότητας. Με τη μεταφορική εικόνα του χτισίματος «ενός καινούριου κόσμου» πάνω στη λέξη ατμός γίνεται εμφατικά αντιληπτό το κλίμα προσδοκίας, εφόσον οι άνθρωποι προετοιμάζονται για εκ βάθρου αλλαγές στη ζωή τους. Τις αλλαγές αυτές, μάλιστα, ο αφηγητής τις παρουσιάζει με την αξιοποίηση ελεύθερου πλαγίου λόγου, καθώς και ασύνδετων σχημάτων, μεταφέροντας το περιεχόμενο των συζητήσεων και την ουσία των αλλαγών που προσδοκούσαν οι κάτοικοι του νησιού («πως θ’ άλλαζαν τα πράγματα, οι δουλειές, ο τζίρος, τα έσοδα. Πως θα ‘φερνε ο ατμός τα πάνω κάτω στα λιοτρίβια, στα σαπουνάδικα, στους μύλους»). Οι αλλαγές αυτάς επηρεάζουν, μάλιστα, ακόμη και την εκπαίδευση των παιδιών, όπως εμφατικά προκύπτει με την προσωποποίηση των νέων μαθημάτων, τα οποία καλούνται «να δείχνουνε πού πάει ο κόσμος και να ετοιμάσουνε σωστά τους κανακάρηδές τους».
Προσωπικά θεωρώ πως οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν -έστω και μακροπρόθεσμα- θετική επενέργεια στη ζωή των ατόμων, εφόσον συνήθως διευκολύνουν την παραγωγή έργου μειώνοντας τον απαιτούμενο χρόνο και διευκολύνοντας την εργασιακή καθημερινότητα. Βασική, βέβαια, παράμετρος είναι η λελογισμένη αξιοποίησή τους κατά τρόπο επωφελή για το σύνολο της κοινωνίας.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε μια ομιλία σας σε εκδήλωση του σχολείου σας σχετικά με τις προκλήσεις της τεχνολογίας καλείστε αφενός να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τις πιθανές επιπτώσεις (θετικές ή αρνητικές) της τεχνητής νοημοσύνης και αφετέρου να παρουσιάσετε προτάσεις σχετικά με την αντιμετώπιση ενδεχόμενων προβλημάτων, όπως η απώλεια θέσεων εργασίας. (350-400 λέξεις)
 
Αξιότιμοι καθηγητές, αγαπητοί συμμαθητές,
 
Η σημερινή εκδήλωση του σχολείου μας για τις προκλήσεις της τεχνολογίας ανταποκρίνεται στις ανησυχίες της κοινωνίας μας, καθώς είμαστε όλοι αντιμέτωποι με μια νέα τεχνολογική επανάσταση. Η είσοδος της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητά μας θα επιφέρει ουσιαστικές βελτιώσεις σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων μας και θα αναδιαμορφώσει τον εργασιακό χάρτη. Πολλές εργασίες θα επιτελούνται πολύ πιο αποδοτικά, παράλληλα, όμως, πολλά επαγγέλματα θα περάσουν στη «δικαιοδοσία» των μηχανών.
 
Θετικές επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης:
 
- Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να βελτιώσει θεαματικά την απόδοση πλήθους επιχειρήσεων με την υποκατάσταση των εργαζομένων από μηχανές αυτοματοποιημένης λειτουργίας. Το γεγονός ότι οι μηχανές μπορούν να λειτουργούν αδιάκοπα, χωρίς τον παράγοντα της κόπωσης, επιτρέπει την αύξηση της παραγωγικότητας με την παράλληλη μείωση των σφαλμάτων. Μια τέτοια υποκατάσταση, μάλιστα, είναι εφικτή όχι μόνο σε χώρους τυποποιημένων διαδικασιών, όπως είναι τα εργοστάσια, αλλά ακόμη και σε τομείς υψηλής ευθύνης, όπως είναι ο χώρος της ιατρικής, δοθέντος ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να επιτελέσει ήδη επιτυχώς τη διαδικασία διάγνωσης ασθενειών.
 
- Η ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης να μαθαίνει αξιοποιώντας σημαντικό όγκο πληροφοριών και παραδειγμάτων, τής προσδίδει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τις επιδόσεις των ανθρώπων όχι μόνο σε ποσοτικό, αλλά και σε ποιοτικό επίπεδο. Υπ’ αυτή την έννοια, το εύρος των εργασιών που μπορεί να πραγματοποιηθεί από την τεχνητή νοημοσύνη διευρύνεται σημαντικά, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το προσδοκώμενο οικονομικό κέρδος από τις εταιρείες και τις επιχειρήσεις που θα επενδύσουν σε αυτή. Σημαντικά οικονομικά οφέλη, βέβαια, θα αποκομίσουν και τα κράτη, εφόσον η παραγωγικότητα τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα θα ενισχυθεί δραστικά αποφέροντας άμεσα -μείωση προσωπικού και γραφειοκρατίας- και έμμεσα -φόροι- κέρδη.
 
- Με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης αναμένεται διευκόλυνση στην επιτέλεση πολλών εργασιών, αύξηση της παραγωγικότητας, παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών στους πολίτες, καθώς και ενίσχυση του παγκόσμιου πλούτου. Σε κρατικό επίπεδο, μάλιστα, τα πρόσθετα οικονομικά κέρδη θα αποτελέσουν εφαλτήριο βελτίωσης των υποδομών, καθώς και της παροχής στήριξης στις ευάλωτες ομάδες.
- Με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να επιτευχθεί η δημιουργία «έξυπνων πόλεων» στις οποίες βασικές λειτουργίες, όπως η ηλεκτροδότηση, η υδροδότηση και η αποκομιδή απορριμμάτων, θα ελέγχονται από ένα κεντρικό σύστημα. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα επιτυγχάνεται εξοικονόμηση χρημάτων, εφόσον θα περιορίζεται ο φωτισμός στους δρόμους τις ώρες μηδενικής κίνησης, θα εντοπίζονται τάχιστα πιθανές διαρροές υδάτων και θα ρυθμίζεται η αποκομιδή απορριμμάτων κατά τρόπο που θα έχει μικρότερο αντίκτυπο στην κυκλοφορία των οχημάτων.
 
- Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αξιοποιηθεί στον χώρο της γεωργικής παραγωγής ελέγχοντας πιο αποτελεσματικά την άρδευση, καθώς και τη χρήση λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων, προκειμένου να επιτυγχάνεται ποιοτικότερη απόδοση με την αποφυγή περιττής δαπάνης νερού ή χημικών στοιχείων. Παρόμοιο έλεγχο πρώτων υλών μπορεί να προσφέρει σε ποικίλους παραγωγικούς τομείς ενισχύοντας το επίπεδο οικονομικής απόδοσης με παράλληλη μείωση του κόστους.
 
Το τίμημα, ωστόσο, από την ευρεία αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης αναμένεται υψηλό, διότι θα χαθεί σημαντικός αριθμός θέσεων εργασίας και θα απαιτηθεί συγκροτημένη προσπάθεια για την αποκατάσταση των ανέργων.
 
Προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας:
 
- Η διαχείριση του προβλήματος της ανεργίας δεν πρόκειται να είναι εύκολη, ιδίως αν οι επιχειρήσεις σπεύσουν να υιοθετήσουν τις επιμέρους χρήσεις και δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, μειώνοντας με γοργό ρυθμό το προσωπικό τους. Η διασφάλιση μιας μεταβατικής περιόδου, στο πλαίσιο της οποίας τα άτομα θα έχουν τη δυνατότητα να μετεκπαιδευτούν και να αποκτήσουν νέες επαγγελματικές δεξιότητες, είναι σημαντική, για να αποφευχθεί μια αιφνίδια αύξηση του αριθμού των ανέργων.
 
- Αν και προφανώς δεν είναι πλήρως εφικτή η εκτίμηση του αντικτύπου της τεχνητής νοημοσύνης, θα ήταν επωφελής ο έγκαιρος προσανατολισμός των νέων σε επαγγελματικές επιλογές που δεν θα επηρεαστούν σημαντικά από τις επικείμενες αλλαγές. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα αποτραπεί η ενίσχυση του αριθμού εκείνων που θα χρειαστεί να προχωρήσουν στην εκμάθηση νέων δεξιοτήτων ή στην αλλαγή τομέα επαγγελματικής απασχόλησης.
 
- Πέρα από τις ατομικές διαδικασίες επανεκπαίδευσης ή αλλαγής επαγγελματικής απασχόλησης είναι σημαντικό να υπάρξει εκ των προτέρων ένας κρατικός σχεδιασμός για την οικονομική στήριξη των ανέργων. Η αξιοποίηση, για παράδειγμα, της φορολόγησης των επιχειρήσεων που θα σημειώσουν μεγάλη αύξηση στα κέρδη τους μπορεί να διασφαλίσει στα κράτη την αναγκαία χρηματοδότηση τόσο για την παροχή οικονομικών βοηθημάτων όσο και για τη διαμόρφωση ενός ευρύτερου προγράμματος επαγγελματικής κατάρτισης των άνεργων πολιτών.
 
- Τα κράτη θα χρειαστεί πιθανώς να παρέμβουν ρυθμιστικά στην εσωτερική αγορά, ώστε η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης να γίνει με ελεγχόμενο ρυθμό. Η παρέμβαση αυτή θα αποσκοπεί στη συγκράτηση του αριθμού ανέργων προκειμένου να δοθεί χρόνο στους πολίτες που χάνουν την εργασία τους είτε να βρουν διαφορετική απασχόληση είτε να μπουν σε διαδικασία επανεκπαίδευσης. Αν και μια παρέμβαση αυτού του είδους θα έχει οικονομικό κόστος για τις επιμέρους επιχειρήσεις, συνιστά μια δυνητική επιλογή για την αποφυγή της ραγδαίας και ανεξέλεγκτης μείωσης της απασχόλησης.
 

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ενεργός Πολιτειότητα

Michael Tompsett

 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ενεργός Πολιτειότητα
 
Κείμενο 1: Ενεργός Πολιτειότητα - Συμμετοχική αντίληψη της ενεργού ιδιότητας του πολίτη
 
     Η πολιτειότητα, είναι η ιδιότητα του να είναι κανείς πολίτης. Η ενεργός πολιτειότητα περιλαμβάνει την πληροφόρηση για τις κοινωνικές εξελίξεις και δομές, τη συνειδητοποίηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που έχει το άτομο ως πολίτης, την ελεύθερη έκφραση των απόψεων και των ιδεών του, το δικαίωμα για διαφάνεια και δικαιοσύνη, την ενεργό συμμετοχή στις κοινωνικές δράσεις.
     Η έννοια του «ενεργού πολίτη» έχει αναφορές στις διαδικασίες διεκδίκησης δικαιωμάτων στη δημόσια και κοινωνική ζωή, στην ενεργό συμμετοχή σε πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους, όπως η τοπική αυτοδιοίκηση, τα κόμματα, οι ενώσεις οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι επιστημονικοί σύλλογοι και γενικότερα όλες οι μορφές συλλογικοτήτων που χαρακτηρίζονται από ανάληψη δράσεων και λήψη αποφάσεων.
     Σχετικά, με τη συμμετοχική αντίληψη της ενεργού πολιτειότητας, η Χάνα Άρεντ υποστηρίζει πως η πολιτική δραστηριότητα δεν είναι ένα μέσο για κάποιο σκοπό αλλά ένας αυτοσκοπός. Δεν αναμειγνύεται κάποιος σε πολιτική δράση για να προωθήσει απλώς την ευημερία του, αλλά για να πραγματοποιήσει τις εγγενείς αρχές της πολιτικής ζωής, όπως την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, το θάρρος και την αρετή. Ο Mill, επίσης συμφωνεί, υποστηρίζοντας, πως μέσα από τη συμμετοχή στο δημόσιο βίο, ο πολίτης μπορεί να διδαχθεί αξίες και καθήκοντα.
     Για να καταστεί εφικτή η ενεργός συμμετοχή όλων των πολιτών στα δημόσια πράγματα και για να γίνει εφικτή η πραγμάτωση της πλουραλιστικής διάστασης της σύγχρονης δημοκρατίας, προϋπόθεση απαραίτητη είναι ο δημόσιος διάλογος ο οποίος για να επιτευχθεί με ουσιαστικό τρόπο, απαιτείται η καλλιέργεια μιας σειράς από πολιτικές αρετές, όπως η κριτική σκέψη, η αμφισβήτηση της αυθεντίας, η ικανότητα να σέβεται κανείς τα δικαιώματα των άλλων, η ευρύτητα πνεύματος, η εντιμότητα, η αυτοσυγκράτηση, η αλληλοαποδοχή, η διάθεση για ενεργητική συμμετοχή, η εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη και στους θεσμούς.
     Η συμμετοχικότητα, αναγνωρίζεται πως σε ατομικό επίπεδο συμβάλλει στην εκμάθηση της αυτονομίας, σε κοινωνικό επίπεδο στην εκμάθηση της συνεργασίας και
σε δημόσιο στην εκμάθηση της συμμετοχής. Σε δημοκρατικές κοινωνίες η ενεργητική συμμετοχή μπορεί να εκδηλωθεί με εθελοντική συμμετοχή και προσφορά, με διεξαγωγή ελεύθερου δημόσιου διαλόγου και με δραστηριοποίηση και συνεργατική επίλυση προβλημάτων.
      Ο Dewey θεωρεί πως «η συμμετοχή είναι εκείνο το σημείο όπου η δημοκρατία και η μάθηση συναντώνται στο πλαίσιο της σχολικής αίθουσας». Μέσω της ενεργητικής μάθησης οι μαθητές αναπτύσσουν επιστημονικές μεθόδους και δημοκρατικές συνήθειες. Οι μαθητές μέσω της ενεργητικής συμμετοχής διαμορφώνουν τους στόχους τους, αποδίδουν νοήματα και σημασίες στα σχέδια τους, που θα κατευθύνουν τις δράσεις τους κι αυτή η ενέργεια αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της προοδευτικής δημοκρατικής εκπαίδευσης, που θα οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός «σκεπτόμενου» ενεργού πολίτη.

Άννα Μιχαήλ, Ενεργός Πολιτειότητα και Συμμετοχικότητα, 2019, Μεταπτυχιακή Εργασία
 
 
Κείμενο 2: Μοντέλα διαχείρισης της πολυπολιτισμικότητας στο σχολείο
 
     Το πρώτο μοντέλο μέσω του οποίου κατόρθωσαν να διαχειριστούν τη μεγάλη είσοδο νέων πολυπολιτισμικών ομάδων, ονομάζεται «αφομοιωτικό». Πρωτοεμφανίζεται στη δεκαετία του 1950 και έχει ως πρωταρχικό του μέλημα την ομαδοποίηση και τη συσπείρωση του έθνους. Με το αφομοιωτικό μοντέλο ο στόχος είναι να μπορέσει ο μετανάστης να αποβάλει όλα του τα πολιτισμικά γνωρίσματα και να προσαρμοστεί σε εκείνα της νέας κουλτούρας του τόπου εγκατάστασης. Μέχρι το 1970 η χώρα ακολουθούσε το αφομοιωτικό μοντέλο εκπαίδευσης, το οποίο είχε ως βάση του μια κοινή κουλτούρα, η οποία είχε την έδρα της σε έναν μοναδικό πολιτισμό, μια μονάχα γλώσσα και μία θρησκεία.
     Προχωρώντας, από το 1970 και ύστερα, ο όρος «αφομοίωση» μετεξελίχθηκε στον όρο «ενσωμάτωση». Δεν σημειώνεται, ωστόσο, κάποια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται στην πράξη η διαφορετικότητα, καθώς και τα διαφορετικά πολιτισμικά γνωρίσματα που ο κάθε μετανάστης φέρει μαζί του στον τόπο εγκατάστασης. Παρόλο, λοιπόν, που η έμφαση εξακολουθεί να δίνεται ακόμα, -όπως και στο αφομοιωτικό μοντέλο- στη δημιουργία μιας «πολυπολιτισμικά ομοιογενούς» ομάδας, με τον όρο «ενσωμάτωση» υποδηλώνεται η διαπίστωση και η αναγνώριση ότι κάθε μεταναστευτική ομάδα είναι φορέας πολιτισμού που δέχεται επιδράσεις από τη χώρα υποδοχής και ασκεί επίδραση σε αυτήν.
     Συνεπώς, η έννοια της ενσωμάτωσης αναφέρεται και συμπεριλαμβάνει πρακτικές, οι οποίες σχετίζονται με την αποδοχή της ετερογένειας, χωρίς όμως ουσιαστική αλλαγή και μόνο στον βαθμό που αυτή δεν θέτει σε κίνδυνο τις πολιτισμικές βάσεις της κυρίαρχης κοινωνίας.
     Προχωρώντας, σε απάντηση στο μοντέλο της αφομοίωσης και έπειτα της ενσωμάτωσης, μοντέλα τα οποία είναι μονοπολιτισμικά, έρχεται να προστεθεί το πολυπολιτισμικό μοντέλο, το οποίο χαρακτηρίζεται ως πλουραλιστικό. Η πολυπολιτισμική προσέγγιση στοχεύει όχι μόνο σε παρέμβαση στις μειονοτικές και μεταναστευτικές ομάδες, αλλά και στις αλλαγές στη συμπεριφορά και τις πρακτικές της πλειοψηφίας απέναντι στις ομάδες αυτές. Ταυτόχρονα, μέσω του πολυπολιτισμικού μοντέλου, προωθείται η άποψη ότι η άγνοια γεννά την καχυποψία και την έλλειψη ανεκτικότητας και ότι ο ρατσισμός μπορεί να αποφευχθεί μόνο αν όλοι αποκτήσουν μεγαλύτερη κατανόηση για τους άλλους πολιτισμούς.
    Ακολούθως, το διαπολιτισμικό μοντέλο εκπαίδευσης κάνει την εμφάνισή του στην Ευρώπη, στη δεκαετία του 1980, η ανάγκη για πολιτισμική πολλαπλότητα και για αποδοχή και εφαρμογή της διαφορετικότητας γεννά το διαπολιτισμικό μοντέλο εκπαίδευσης και τη διαπολιτισμικότητα. Στα εκπαιδευτικά προγράμματα, στα οποία εφαρμόζεται η διαπολιτισμική εκπαίδευση, ο στόχος δεν είναι μόνο οι ομάδες, που διαφοροποιούνται ως προς τον πολιτισμό και τη γλώσσα, αλλά σε εκείνες που έχουν γενικότερα διαφοροποιήσεις.
     Στόχος του διαπολιτισμικού μοντέλου γενικότερα και στην εκπαίδευση ειδικότερα, είναι να απομακρύνει τις πρακτικές των προηγούμενων μονοπολιτισμικά προσανατολισμένων μοντέλων και να τις αναδιαμορφώσει. Με τον τρόπο αυτό θα υπάρχει μεγαλύτερη δυνατότητα να ανταποκριθούν οι νέες γενιές στις απαιτήσεις μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας.
     Διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι η εκπαίδευση σε ομάδες πληθυσμού με γλωσσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, -όπως για παράδειγμα οι αλλοδαποί, οι παλιννοστούντες μετανάστες, οι Ρομά, οι μουσουλμάνοι και οι ομογενείς- η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη της διαπολιτισμικότητας, της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και της διαπολιτισμικής προσέγγισης. Ορίζεται ως μια ριζικά διαφοροποιημένη πρακτική στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, σύμφωνα με την οποία επιδιώκεται ο σεβασμός και η αξιοποίηση των γλωσσικών και πολιτισμικών διαφορών που υφίστανται μέσα στη «μικτή σχολική τάξη», η αντιμετώπιση της πολυπολιτισμικότητας που δημιουργείται μέσα στην τάξη ως πρόκλησης και ως ευτυχούς συγκυρίας, η προώθηση της αλληλεπίδρασης των μαθητών που είναι φορείς διαφορετικών πολιτισμικών κεφαλαίων. Παράλληλα στοχεύεται και η ανάδειξη τρόπων, που θα συμβάλουν στη διαμόρφωση «πολυπολιτισμικών» προσωπικοτήτων.
    
Πολυχρόνη Ευφροσύνη, Η εκπαίδευση ως μέσο ανάδειξης της διαπολιτισμικότητας, 2023
 
Κείμενο 3: Γιάννης Ρίτσος «Ορέστης»  
 
Πώς γίνεται οι άλλοι να ορίζουν λίγο-λίγο τη μοίρα μας, να μας την επιβάλλουν
κ’ εμείς να το δεχόμαστε; Πώς γίνεται μ’ ελάχιστα νήματα
κάποιων δικών μας στιγμών να μας υφαίνουν
ολόκληρο το χρόνο μας, τραχύ και σκοτεινόν, ριγμένον
σαν καλύπτρα απ’ το κεφάλι ως τα πόδια μας, σκεπάζοντας
ολόκληρο το πρόσωπό μας και τα χέρια μας, όπου αποθέσανε
ένα άγνωστο μαχαίρι -ολότελα άγνωστο- και να φωτίζει
με τη σκληρή του λάμψη ένα τοπίο, όχι δικό μας, -
αυτό το γνωρίζω: όχι δικό μας. Και πώς γίνεται
 
να το αποδέχεται η δική μας μοίρα, ν’ αποσύρεται
και να κοιτάει σαν ξένη εμάς τους ίδιους και την ξένη μοίρα μας,
μουγγή, αυστηρή, παραιτημένη, αμέτοχη,
ούτε με το ύφος καν μιας μεγαλοψυχίας ή στωϊκότητας,
χωρίς τουλάχιστο να εξαφανίζεται, χωρίς να πεθαίνει,
να μείνουμε έρμαιο έστω μιας αλλότριας μοίρας,
αλλά μιας μόνον -όχι δίβουλοι και μοιρασμένοι.

Γιάννης Ρίτσος, Ορέστης, Εκδόσεις Κέδρος 

 
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά τα χαρακτηριστικά του αφομοιωτικού μοντέλου και εκείνου της ενσωμάτωσης, όπως αυτά καταγράφονται στο Κείμενο 2 (70-80 λέξεις).  
Μονάδες 20
 
Σύμφωνα με το κείμενο, το αφομοιωτικό μοντέλο διαχείρισης της πολυπολιτισμικότητας αποσκοπεί πρωτίστως στη συσπείρωση του έθνους και στην προσαρμογή των μεταναστών στη χώρα υποδοχής μέσω της αποβολής των πολιτισμικών τους γνωρισμάτων. Βασίζεται, άλλωστε, στο δόγμα του ενός κοινού πολιτισμού και της μίας γλώσσας. Μετεξέλιξη του μοντέλου αυτού είναι η «ενσωμάτωση», η οποία, αν και διατηρεί το στόχο της ομοιογένειας, αναγνωρίζει τους μετανάστες ως φορείς πολιτισμού που δέχονται και ασκούν επιδράσεις. Η αναγνώριση αυτή, όμως, υφίσταται μόνο στο βαθμό που δεν απειλείται ο πολιτισμός της κυρίαρχης εθνότητας. 
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ένα από τα ζητούμενα στον επιστημονικό λόγο είναι η σαφήνεια και η ακρίβεια στη διατύπωση. Πώς επιδιώκεται η εκπλήρωση των ζητουμένων αυτών στις 2 πρώτες παραγράφους στο Κείμενο 1;
Μονάδες 10
 
Η συγγραφέας για να παρουσιάζει τις ιδέες της με σαφήνεια ορίζει αρχικά την έννοια της πολιτειότητας και ακολούθως παραθέτει αναλυτικό ορισμό της ενεργού πολιτειότητας, της έννοιας, δηλαδή, του ενεργού πολίτη. Στο πλαίσιο του αναλυτικού ορισμού καταγράφει τα στοιχεία που συνιστούν την έννοια του ενεργού πολίτη, αξιοποιώντας την ονοματοποίηση προκειμένου να τα αποδώσει συνοπτικά και με ακρίβεια («πληροφόρηση», «συνειδητοποίηση», «έκφραση», «διεκδίκηση», «συμμετοχή»). Η παράθεση των στοιχείων γίνεται με τη χρήση ασύνδετου σχήματος, ώστε η διατύπωση να αποκτήσει την αναγκαία πυκνότητα και πληροφοριακότητα. Παραλλήλως, η γράφουσα δημιουργεί με την αξιοποίηση του συμπλεκτικού συνδέσμου «και» ζεύγη εννοιών με στενή συσχέτιση μεταξύ τους («δικαιωμάτων και υποχρεώσεων», «απόψεων και ιδεών», «διαφάνεια και δικαιοσύνη», «πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους»). Προκειμένου, μάλιστα, να παρουσιάσει με μεγαλύτερη σαφήνεια την ενεργό συμμετοχή των πολιτών σε πολιτικούς και κοινωνικούς φορείς αξιοποιεί τη χρήση διευκρινιστικού παραδείγματος («όπως η τοπική αυτοδιοίκηση, τα κόμματα, οι ενώσεις…».  
 
[Στα χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου, σύμφωνα με το βιβλίο Έκφραση – Έκθεση Γ΄ Λυκείου σελ. 180, συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων: α) η προσεκτική τεκμηρίωση μιας άποψης με έγκυρα επιστημονικά δεδομένα, η κριτική στάση απέναντι στη σχετική βιβλιογραφία, η επιδίωξη της αντικειμενικότητας, β) η σαφήνεια και η ακρίβεια στη διατύπωση, γ) η αυστηρή λογική οργάνωση, και δ) η χρήση ειδικού λεξιλογίου, όρων, δηλαδή, που χρησιμοποιούνται σε μια συγκεκριμένη επιστήμη.]
 
Β2.α. Να εντοπίσετε πέντε δείκτες (λέξεις, φράσεις) που συμβάλλουν στη συνοχή του Κειμένου 2 στις παραγράφους 2-3 και βοηθούν στη συγκρότηση του νοήματος /στην αλληλουχία των νοημάτων. Να γράψετε ποια νοηματική σχέση υποδεικνύει στο κείμενο κάθε μια από τις λέξεις και φράσεις που εντοπίσατε. (μονάδες 5)
 
ωστόσο: αντίθεση
καθώς: προσθήκη
παρόλο που: εναντίωση
λοιπόν: συμπέρασμα
Συνεπώς: συμπέρασμα
 
β. Λαμβάνοντας υπόψη σας το περιεχόμενο της καταληκτικής παραγράφου του Κειμένου 1 να εξηγήσετε πώς επιτυγχάνεται η «διαμόρφωση ενός «σκεπτόμενου» ενεργού πολίτη». (60-70 λέξεις) (μονάδες 5)
Μονάδες 10
 
Το κρίσιμο στοιχείο για τη διαμόρφωση ενός σκεπτόμενου ενεργού πολίτη είναι η συμμετοχή του στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Με την ενεργό συμμετοχή στο μάθημα διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την υιοθέτηση δημοκρατικών συνηθειών και για την ενεργή διαμόρφωση των προσωπικών επιδιώξεων. Οι ενεργά συμμετέχοντες μαθητές προσδίδουν ουσιαστικό νόημα σε κάθε τους σχέδιο και κάθε τους δράση, γεγονός που τους προετοιμάζει για τη μετέπειτα ενεργό συμμετοχή τους και στην πολιτική ζωή.
 
Β3. Ποια είναι η πρόθεση της συγγραφέως στην 4η παράγραφο του Κειμένου 1 («Για να καταστεί εφικτή… στη δικαιοσύνη και στους θεσμούς.»); Με ποιες γλωσσικές επιλογές –να αναφέρετε τουλάχιστον 3- επιτυγχάνει το σκοπό της; 
Μονάδες 15
 
Πρόθεση της συγγραφέως είναι να εξηγήσει το πώς θα καταστεί εφικτή αφενός η συμμετοχή των πολιτών στη δημόσια ζωή και αφετέρου η πραγμάτωση της πλουραλιστικής διάστασης της δημοκρατίας. Κοινός και αναγκαίος παράγοντας, σύμφωνα με τη συγγραφέα, για τις επιτεύξεις αυτές είναι ο δημόσιος διάλογος. Προκειμένου, μάλιστα, να τονίσει τη σημασία του αξιοποιεί το επίθετο «απαραίτητη», ώστε να διαφανεί η αναγκαιότητά του. Η «ουσιαστική» εκπλήρωση του δημόσιου διαλόγου, βέβαια, απαιτεί αρκετές πολιτικές αρετές, τις οποίες η συγγραφέας παραθέτει με τη χρήση ασύνδετου σχήματος προκειμένου να αποδοθούν αυτές με τρόπο πυκνό και επικοινωνιακά δραστικό. Μέρος των αρετών αυτών καταγράφεται με την αξιοποίηση της ονοματοποίησης, ώστε να ενισχυθεί ο επιστημονικός και αντικειμενικός χαρακτήρας της καταγραφής («αμφισβήτηση», «αυτοσυγκράτηση», «συμμετοχή», «εμπιστοσύνη»). Η συγγραφέας, συνάμα, αξιοποιεί ονοματικά σύνολα προκειμένου να αποδώσει με έμφαση αφενός τις επιδιωκόμενες επιτεύξεις και αφετέρου τις ποιότητες των αναγκαίων προϋποθέσεων για την εκπλήρωσή τους («ενεργός συμμετοχή», «δημόσια πράγματα», «πλουραλιστικής διάστασης», «σύγχρονης δημοκρατίας», «δημόσιος διάλογος», «ουσιαστικό τρόπο», «κριτική σκέψη», «ευρύτητα πνεύματος», «ενεργητική συμμετοχή»).
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποια κατάσταση παρουσιάζεται, κατά τη γνώμη σας, στο Κείμενο 3; Να τεκμηριώσετε την ερμηνευτική σας πρόταση με τρεις κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Πώς θα αντιδρούσατε απέναντι σε μια τέτοια κατάσταση; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Στο κείμενο, κατά τη γνώμη μου, κυριαρχεί μια κατάσταση συμβιβασμού με μια έξωθεν επιβεβλημένη μοίρα στο άτομο. Πρόκειται για κατάσταση, η οποία αποδίδεται εναργώς ήδη με το πρώτο ερώτημα του ποιητικού υποκειμένου («Πώς γίνεται οι άλλοι να ορίζουν λίγο-λίγο τη μοίρα μας… κ’ εμείς να το δεχόμαστε;»). Το γεγονός του παθητικού συμβιβασμού με την ξένη μοίρα δημιουργεί εναγώνια ερωτήματα στο ποιητικό υποκείμενο, το οποίο δυσκολεύεται να κατανοήσει την πλήρη απουσία αντίδρασης. Όπως, άλλωστε, διαφαίνεται μέσω του σχήματος επανάληψης («ένα άγνωστο μαχαίρι -ολότελα άγνωστο-», «ένα τοπίο όχι δικό μας… όχι δικό μας») τα άτομα εξαναγκάζονται να αποδεχτούν έναν προορισμό που ξεκάθαρα δεν είναι δικός τους. Εύλογα, λοιπόν, εκπλήσσεται το ποιητικό υποκείμενο ερχόμενο αντιμέτωπο με τη συνειδητοποίηση του πόσο εύκολα μπορούν οι άνθρωποι να αποδεχτούν το να καθορίζεται η ζωή τους από άλλους, χωρίς να προβάλουν καμία αντίδραση, όπως αυτό δηλώνεται με το σχήμα προσωποποίησης («να το αποδέχεται η δική μας μοίρα, ν’ αποσύρεται»).
Ο συμβιβασμός των ανθρώπων με μια καθορισμένη από άλλους μοίρα -στην περίπτωση του Ορέστη η υποχρέωση να εκδικηθεί τη δολοφονία του πατέρα του- είναι, σαφώς, μία μη αποδεκτή κατάσταση, ιδίως στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Κάθε άνθρωπος, κατά τη γνώμη μου, οφείλει να έχει τον έλεγχο της ζωής του και να μην αποδέχεται την απώλεια αυτού του απολύτως βασικού δικαιώματος.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε μία ομιλία σας στη Βουλή Εφήβων με ευρύτερο θέμα την πολιτειότητα καλείστε να εξηγήσετε: α) γιατί είναι σημαντικό να διαμορφώνονται μέσω της εκπαίδευσης «ενεργοί πολίτες», και β) ποιο μοντέλο εκπαιδευτικής διαχείρισης θα αξιοποιούσατε -και γιατί- προκειμένου οι μετανάστες και οι όποιες μειονοτικές ομάδες να υιοθετήσουν τη λογική του ενεργού πολίτη.
Η ομιλία σας οφείλει να βασιστεί στα Κείμενα 1 & 2. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε,
Αγαπητά μέλη της Βουλής των Εφήβων
 
Η έννοια της ενεργού πολιτειότητας τοποθετείται στο κέντρο της ελληνικής ταυτότητας, αν λάβουμε υπόψη πως η χώρα μας είναι η γενέτειρα της δημοκρατίας. Η ύπαρξη, ωστόσο, ενεργών πολιτών με πλήρη επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους δεν προκύπτει εκ του μηδενός. Αποτελεί έργο και συνάμα υποχρέωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και αφορά τόσο τους γηγενείς όσο και τους αλλοεθνείς πολίτες αυτού του κράτους.
 
1^ο ζητούμενο:
- Η διαμόρφωση ενεργών πολιτών είναι κατ’ αρχάς ουσιώδης επιδίωξη για τα ίδια τα άτομα, εφόσον διεκδικούν από νωρίς την αυτονομία τους, αποκτούν το θάρρος της γνώμης τους και μαθαίνουν να εκφράζουν ελεύθερα τις ιδέες τους και τις απόψεις τους.
- Σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο η επαφή με την ενεργό πολιτειότητα επιτρέπει στα άτομα να αναγνωρίσουν την αξία της αλληλεγγύης, της ισότητας μεταξύ των πολιτών, τη δύναμη της συλλογικής δράσης και τη σημασία της συμμετοχής σε κοινωνικές δράσεις. Οι πολίτες των επιμέρους τοπικών κοινοτήτων κατανοούν πως έχουν τη δυνατότητα μέσω της συνεργασίας να επιλύσουν προβλήματα της περιοχής τους, χωρίς να εξαρτώνται κατ’ ανάγκη από την κρατική αρωγή ή μέριμνα.
- Σε πολιτικό επίπεδο η ενεργός πολιτειότητα αποκτά τη σημασία του έμπρακτου ενδιαφέροντος για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις του τόπου. Οι πολίτες ενημερώνονται, δρουν και αντιδρούν προκειμένου να προφυλάξουν το δημόσιο συμφέρον και να προφυλάξουν τα ασθενέστερα μέλη της κοινωνίας. Μυούνται στην ενεργό διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, αλλά αποκτούν και βαθύ σεβασμό των υποχρεώσεων που συνοδεύουν τον ρόλο του πολίτη.
- Προκειμένου να λειτουργεί ορθώς η δημοκρατία και να ανακόπτεται η δράση κομματικών σχηματισμών που δεν υπηρετούν το συλλογικά επωφελές χρειάζονται ενεργοί πολίτες, οι οποίοι βρίσκονται σε επαγρύπνηση και δεν αποδέχονται την παρέκκλιση από τις δημοκρατικές διαδικασίες, τη δικαιοσύνη και τη διαφάνεια.
 
2^ο ζητούμενο:
- Το πιο κατάλληλο μοντέλο εκπαίδευσης για τη μετάδοση των αξιών της ενεργού πολιτειότητας στις μειονότητες -είτε μεταναστών είτε όποιας άλλης ομάδας- είναι το διαπολιτισμικό, εφόσον αυτό δεν αναγνωρίζει απλώς τη σημασία της αποδοχής, επιδιώκει, συνάμα, την ενθάρρυνση της αλληλεπίδρασης, καθώς και της αξιοποίησης των επιμέρους πολιτισμικών διαφορών. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι αλλοεθνείς πολίτες κατανοούν πως η γλώσσα και ο πολιτισμός τους τυγχάνουν του ζητούμενου σεβασμού στη χώρα υποδοχής και πως, άρα, η φωνή τους μπορεί να ακουστεί σε κάθε άλλο θέμα που τους αφορά. Οι μειονότητες, επομένως, μέσω του διαπολιτισμικού μοντέλου απολαμβάνουν τόσο το αίσθημα αποδοχής όσο και το αίσθημα πως γίνονται ορατές.
- Το διαπολιτισμικό μοντέλο, μάλιστα, αναγνωρίζει την ύπαρξη τόσο ομάδων με διαφορετικά εθνικά χαρακτηριστικά όσο και ομάδων που διαφοροποιούνται καθ’ οποιονδήποτε άλλο τρόπο, επιτρέποντας,  έτσι, στα μέλη της κοινωνίας να αποκτήσουν επίγνωση και σεβασμό απέναντι στο πολυποίκιλο της κοινωνικής σύνθεσης και διαστρωμάτωσης. Υποχωρεί υπ’ αυτή την έννοια η πρωτοκαθεδρία του ενός κυρίαρχου πολιτισμού ή του ενός τρόπου σκέψης και δράσης, ανοίγοντας το δρόμο στην έκφραση όλων των ομάδων που συναποτελούν το κοινωνικό σύνολο.  
- Η έννοια, άλλωστε, της διαπολιτισμικότητας προβλέπει το συνδυασμό στοιχείων από διάφορες πολιτισμικές ταυτότητες και όχι απλώς τη συνύπαρξη πολλών πολιτισμών. Στο πλαίσιο, άρα, της διαπολιτισμικής συνύπαρξης η ετερότητα γίνεται πλήρως σεβαστή και αποκτά τη δυνατότητα να επιδρά κατά τρόπο ενεργό στον πολιτισμό της χώρας υποδοχής.

Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η έννοια και η προστασία του ευ αγωνίζεσθαι

Jewels Hamrick  

 
Ν. Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Η έννοια και η προστασία του ευ αγωνίζεσθαι
 
Κείμενο 1: Η έννοια και η προστασία του ευ αγωνίζεσθαι
 
     Η προσπάθεια για προώθηση της συμμετοχής στον αθλητισμό ξεκίνησε το 1992 με το Ευρωπαϊκό Καταστατικό και συμπληρώθηκε με τον Κώδικα Αθλητικών Ηθών, ο οποίος αναθεωρήθηκε το 2001 και βασίστηκε στις αρχές της ελληνικής φιλοσοφίας και στους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους. Η μεγάλη προσοχή που λαμβάνουν οι επαγγελματίες αθλητές και τα συχνά μεγάλα χρηματικά ποσά που διατίθενται για τον αθλητισμό ανέδειξαν την ανάγκη για την καταγραφή των βασικών αθλητικών αξιών, τις οποίες τα κράτη όφειλαν να ενισχύσουν με τις ενέργειές τους. Για το λόγο αυτό, ο Κώδικας Αθλητικών Ηθών θέτει τις αρχές και τις οδηγίες για τις κυβερνήσεις, τους αθλητικούς οργανισμούς και τα άτομα, προκειμένου να διαμορφωθεί μια ισορροπημένη αθλητική πολιτική και πρακτική. Ο Κώδικας βασίζεται σε δύο βασικές έννοιες: της αμεροληψίας και της αθλητικής αρίστευσης. Η έννοια της αμεροληψίας εκφράζεται τόσο θεσμικά, ως απουσία διακρίσεων και ενιαία εφαρμογή των κανονισμών, όσο και προσωπικά, ως η προσωπική υποχρέωση του καθενός να συμβαδίζει με τους κανόνες και με το ευ αγωνίζεσθαι. Παρομοίως, η έννοια της αθλητικής αριστείας εκφράζεται ως η αποκομιδή αποτελεσμάτων και καλών αποδόσεων, ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης βελτίωσης και ανάπτυξης. Πολύ περισσότερο, αυτό είναι ακόμα πιο απαιτητέο στις νέες ηλικίες, όπου η αθλητική αρίστευση ισοδυναμεί με την υγιή εξέλιξη ενός φυσικού ταλέντου.
     Η έννοια του ευ αγωνίζεσθαι είναι ίσως η πρώτη αναγνωρισμένη αξία του αθλητισμού. Η αξία της έννοιας αυτή δεν είναι μόνο ηθική. Λειτουργικά βοήθησε στην διάδοση του αθλητισμού και στην διάκριση του ευγενούς αθλητισμού από αθέμιτες πρακτικές, προωθώντας τον αθλητισμό όχι μόνο στις κοινωνικές ελίτ αλλά και σε κάθε μονάδα της κοινωνίας. Η σύγχρονη αντίληψη του ευ αγωνίζεσθαι, όπως εκφράζεται από τον Κώδικα Αθλητικών Ηθών του Συμβουλίου της Ευρώπης περιλαμβάνει έναν συνδυασμό από υψηλά επίπεδα ηθικής, ευγενούς άμιλλας, ευσυνειδησίας, αξιοκρατίας και φυσικής δικαιοσύνης. Βασιζόμενο πρωταρχικά στις αρχές του Ολυμπισμού, το δόγμα του ευ αγωνίζεσθαι, εφαρμόζεται τόσο μεταξύ των αθλούμενων, όσο και μεταξύ των διαφόρων αθλητικών νομικών προσώπων, ομάδων και Ομοσπονδιών. Δημιουργώντας μια προσδοκία ισότητας, δικαιοσύνης και δίκαιης αξιοκρατικής νίκης, η μη τήρηση του ευ αγωνίζεσθαι μπορεί να οδηγήσει σε πειθαρχικές κυρώσεις.
     Παρά τη γενική διατύπωσή του σχετικά με το ευ αγωνίζεσθαι, ο Κώδικας Αθλητικών Ηθών φαίνεται να παρουσιάζει το ευ αγωνίζεσθαι όχι μόνο ως μια υποχρέωση των κυβερνήσεων και των αθλητικών οργάνων αλλά και του κάθε ατόμου μεμονωμένα. Πολύ περισσότερο, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην μεταλαμπάδευση της αξίας αυτής στη νέα γενιά, τόσο με ενέργειες κυβερνητικές και θεσμικές, όσο όμως και μέσα από την συμπεριφορά του καθενός, είτε αυτός είναι επαγγελματίας αθλητής, είτε γονέας είτε απλά ένα μέλος της κοινωνίας. Αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, όμως, είναι ότι το ευ αγωνίζεσθαι δεν θεωρείται μόνο ότι καλύπτει τις ηθικές πτυχές του αθλητισμού. Αντιθέτως, αυτό τυγχάνει εφαρμογής και σε ό,τι σχετίζεται με τις επαγγελματικές και εμπορικές συναλλαγές που λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια της αθλητικής δραστηριότητας.
 
Σπανίδου Σοφία, 2021. «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ και ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ: Οι Συνθήκες του Συμβουλίου της Ευρώπης για τον Αθλητισμό», Διπλωματική εργασία.
 
Κείμενο 2: Χουλιγκανισμός
 
Ανά τα χρόνια έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες που προσπαθούν να προσεγγίσουν τις ρίζες του χουλιγκανισμού. Οι θεωρίες αυτές είναι άλλοτε απότοκα της κοινωνιολογικής επιστήμης, άλλοτε της επιστήμης της ψυχολογίας, ή ακόμη και άλλων κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.
   Αναφορικά με την πρώτη κατηγορία, είναι εμφανές πως η βία στα γήπεδα μελετάται από την σκοπιά της επιστήμης της ψυχολογίας, η οποία επικεντρώνεται στον ψυχισμό των μεμονωμένων ατόμων που δρουν βίαια. Η γνωστότερη θεωρία της εν λόγω κατηγορίας είναι η θεωρία των ενστίκτων. Από επιστημονικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί προς μελέτη του χουλιγκανισμού, έχει εξαχθεί το συμπέρασμα πως το φαινόμενο εξηγείται από τον ψυχισμό των επιμέρους ατόμων και την ενστικτώδη τάση τους να εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά. Η θεωρία του ενστίκτου αντιμετωπίζει τη βία ως προδιάθεση του ατόμου, δηλαδή ως μία κατάσταση που υπάρχει εκ κατασκευής στον ψυχικό κόσμο κάθε φυσικού προσώπου, και η οποία αναλόγως με τις συνθήκες βρίσκει αφορμές να εκτονωθεί. Πρόκειται για μία αρκετά ενδιαφέρουσα, πλην όμως γενικευμένη, προσέγγιση που γεννά πολλά ερωτήματα αναφορικά με τα πρόσωπα και τον ψυχισμό τους και δεν μπορεί να ιδωθεί αυτοτελώς προκειμένου να εξηγηθεί το φαινόμενο του χουλιγκανισμού. Η θεωρία του ενστίκτου παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, όμως η αναγωγή της βίαιης συμπεριφοράς στο πλαίσιο του ενστίκτου γενικώς κι ανεξαιρέτως σε κάθε έμβιο οργανισμό δεν αποτελεί ασφαλή οδό για την προσέγγιση του φαινομένου.
      Άλλη κατηγορία θεωρητικής προσέγγισης του χουλιγκανισμού περιλαμβάνει τις θεωρίες με κοινωνιολογικό χαρακτήρα. Η βαρύτητα εδώ δίδεται στην κοινωνία και όχι τόσο στο άτομο. Οι κοινωνικοί παράγοντες που συνθέτουν μία βίαιη συμπεριφορά είναι πολλοί και διαφορετικοί μεταξύ τους. Η συστημική προσέγγιση του χουλιγκανισμού δίδει ποικίλες πληροφορίες και απαντήσεις για το φαινόμενο. Οι παράγοντες που λαμβάνει υπ’ όψιν η εν λόγω προσέγγιση εκτείνονται από τη δομή της κοινωνίας γενικά, μέχρι την ανάγκη του ατόμου να νιώθει μέρος μίας ομάδας ειδικά. Ο σύγχρονος χουλιγκανισμός προέρχεται από τα κοινωνικά στρώματα που συγκροτούν την εργατική τάξη, και είναι απόρροια του «κατατμημένου κοινωνικού δεσμού». Ο κατατμημένος κοινωνικός δεσμός έχει να κάνει με τη συσπείρωση σε ομάδες ορισμένων ανθρώπων, συνήθως εκείνων που ζουν στο όριο της φτώχειας, ενάντια στην πίεση που τους ασκούν έτερες ομάδες που αυτοκαθορίζονται ως υψηλότερες. Έτσι, ο χουλιγκανισμός δεν είναι παρά άλλο ένα αποτέλεσμα ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων, όπως είναι ο ρατσισμός, ο σεξισμός, η ετεροφοβία, η μισαλλοδοξία, καθώς και άλλα φαινόμενα που μαστίζουν τη σύγχρονη κοινωνία και παρεμποδίζουν την ομαλή κοινωνική συμβίωση.
 
Βασιλεία Παπαστεφανάκη, 2022. «Αθλητισμός: Δίκαιο, Ιατρική και Ηθικά Διλήμματα», Μεταπτυχιακή διπλωματική διατριβή.
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά την αξία και το επιδιωκόμενο εύρος του ευ αγωνίζεσθαι (παράγραφοι 2-3), σύμφωνα με τη συγγραφέα του Κειμένου 1 (70-80 λέξεις).
Μονάδες 20
 
Το ευ αγωνίζεσθαι, κατά τη γράφουσα, πέρα από ηθική αξία αποτέλεσε μέσο διάδοσης του αθλητισμού, καθώς διαχώρισε τον ευγενή ανταγωνισμό από τον αθέμιτο. Σήμερα η έννοια αυτή εμπεριέχει στοιχεία αξιοκρατίας και ευσυνειδησίας, και διέπει τη δράση αθλητών, ομάδων και Ομοσπονδιών. Έτι περαιτέρω, το ευ αγωνίζεσθαι συνιστά υποχρέωση τόσο των κυβερνήσεων, όσο και κάθε μεμονωμένου πολίτη, με την αξίωση να μεταδοθεί και στις νεότερες γενιές. Εφαρμόζεται, μάλιστα, σε ποικίλες πτυχές του αθλητισμού, όπως στην επαγγελματική και την εμπορική του όψη.
[Λέξεις: 79] 
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Με βάση τα Κείμενα 1 και 2 να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω περιόδους λόγου ως σωστές ή λανθασμένες, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος (δεν χρειάζεται να αναφέρετε συγκεκριμένο χωρίο κειμένου).
α. Ο Κώδικας Αθλητικών Ηθών καθοδηγεί τη δράση αθλητικών οργανισμών, κρατών και ατόμων. (Κείμενο 1)
β. Η αθλητική αριστεία σηματοδοτεί τη με κάθε μέσο επίτευξη καλών επιδόσεων. (Κείμενο 1)
γ. Η τήρηση των αρχών του ευ αγωνίζεσθαι διασφαλίζει τη δίκαιη αξιοκρατική νίκη των αθλητών. (Κείμενο 1)
δ. Η ενστικτώδης τάση μεμονωμένων ατόμων να εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά έχει επιβεβαιωθεί με επιστημονικό τρόπο. (Κείμενο 2)
ε. Με βάση τις θεωρίες κοινωνιολογικού χαρακτήρα ο χουλιγκανισμός συνιστά αντίδραση κοινωνικά ανένταχτων ατόμων. (Κείμενο 2)
Μονάδες 10
 
α. Σωστό, β. Λάθος, γ. Σωστό, δ. Σωστό, ε. Λάθος
 
Β2.α. Στο πλαίσιο της 2ης παραγράφου (Κείμενο 2) η γράφουσα αναφέρεται στα στοιχεία που συνθέτουν τη θεωρία του ενστίκτου -θέση- και ακολούθως αμφισβητεί την αποτελεσματικότητά της -άρση-. Να εξηγήσετε πώς τεκμηριώνεται η άρση της σχετικής θεωρίας. (μονάδες 5)
 
Η συγγραφέας, αν και θεωρεί ενδιαφέρουσα τη θεωρία του ενστίκτου, την καταφυγή, δηλαδή, στη βία ως φυσική προδιάθεση του ατόμου, την αξιολογεί ως γενικευμένη και, άρα, ως ανεπαρκή για να εξηγήσει αυτοτελώς -χωρίς τη λήψη άλλων παραγόντων υπόψη- το φαινόμενο του χουλιγκανισμού. Όπως εμφατικά επισημαίνει η γράφουσα, το να εκληφθεί η βίαιη συμπεριφορά όλων ανεξαιρέτως των ατόμων ως φανέρωμα ενός ενστίκτου δεν συνιστά ασφαλή οδό για την προσέγγιση και εξήγηση του συγκεκριμένου φαινομένου.  
 
β. Πώς οργανώνει η συγγραφέας του Κειμένου 2 το επιχείρημά της, το οποίο έχει ως βασικό ισχυρισμό τη διαπίστωση πως «Ο σύγχρονος χουλιγκανισμός προέρχεται από τα κοινωνικά στρώματα που συγκροτούν την εργατική τάξη». (3^η §) (μονάδες 5)
Μονάδες 10
 
Η συγγραφέας βασίζει την οργάνωση του επιχειρήματός της σχετικά με την προέλευση του σύγχρονου χουλιγκανισμού από τα στρώματα που συγκροτούν την εργατική τάξη, στο σχήμα αιτίου αποτελέσματος. Παρουσιάζει, ειδικότερα, την εμφάνιση του φαινομένου ως αποτέλεσμα («απόρροια») του κατατμημένου κοινωνικού δεσμού, καθώς, όπως διευκρινίζει, ορισμένα από τα άτομα που ζουν στο όριο της φτώχειας συσπειρώνονται σε ομάδες για να εναντιωθούν στην πίεση που τους ασκείται από τις «υψηλότερες» κοινωνικές ομάδες. Καταλήγει, έτσι, στο συμπέρασμα πως ο χουλιγκανισμός, όπως και άλλες σύγχρονες παθογένειες, είναι αποτέλεσμα ευρύτερων κοινωνικών προβλημάτων.
 
Β3. Πρόθεση της συγγραφέως του Κειμένου 1 στη 2η παράγραφο είναι να πείσει τον αναγνώστη σχετικά με την αξία του ευ αγωνίζεσθαι. Να αναφέρετε τρεις (3) διαφορετικές επιλογές (γλωσσικές, εκφραστικά μέσα, μέσα πειθούς) με τις οποίες επιτυγχάνει το στόχο της, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία (μονάδες 6) και να εξηγήσετε τη λειτουργία καθεμιάς από αυτές στο κείμενο. (μονάδες 9).
Μονάδες 15
 
Η συγγραφέας προκειμένου να πείσει τον αναγνώστη σχετικά την αξία του ευ αγωνίζεσθαι, την «πρώτη αναγνωρισμένη αξία του αθλητισμού», όπως εμφατικά τη χαρακτηρίζει, αξιοποιεί την επίκληση στην αυθεντία αναφερόμενη αφενός στον «Κώδικα Αθλητικών Ηθών» του Συμβουλίου της Ευρώπης, που επισημοποιεί τη σύγχρονη εκδοχή του και αφετέρου στις «αρχές του Ολυμπισμού», απ’ όπου αντλήθηκε αρχικώς η έννοια αυτή. Με τον τρόπο αυτό συνδέει το δόγμα του ευ αγωνίζεσθαι τόσο με τους από κάθε άποψη σημαντικότερους αγώνες της αρχαιότητας όσο και με έναν σύγχρονο σημαντικό διεθνή οργανισμό, ώστε να διαφανεί η διαχρονική και διεθνική αξία της έννοιας αυτής. Παραλλήλως αξιοποιεί ασύνδετο σχήμα προκειμένου να παρουσιάσει τον συνδυασμό θετικών ποιοτήτων που συναποτελούν τη συγκεκριμένη έννοια («υψηλά επίπεδα ηθικής, ευγενούς άμιλλας, ευσυνειδησίας, αξιοκρατίας»). Με την καταγραφή αυτή φανερώνει κατά τρόπο συνοπτικό και νοηματικά πυκνό τον αμιγώς θετικό χαρακτήρα του ευ αγωνίζεσθαι. Η συγγραφέας αξιοποιεί, επίσης, επίκληση στη λογική με την παράθεση ενός επιχειρήματος, το οποίο αναδεικνύει την ευεργετική επενέργεια του ευ αγωνίζεσθαι στη διάδοση του αθλητισμού. Ειδικότερα, η συγγραφέας επισημαίνει πως χάρη στις αρχές του ευ αγωνίζεσθαι επιτεύχθηκε η διάκριση του ευγενούς αθλητισμού από τις αθέμιτες πρακτικές, με αποτέλεσμα να διαδοθεί ευρύτερα ο αθλητισμός στο σύνολο των μελών της κοινωνίας.
Συμπληρωματικά, αξίζει να σημειωθεί πως σε γλωσσικό επίπεδο η συγγραφέας αξιοποιεί την οριστική έγκλιση προκειμένου να παρουσιάσει τις αρετές της εξεταζόμενης έννοιας ως επιβεβαιωμένη και ισχύουσα πραγματικότητα, όπως και το γ΄ πρόσωπο, ώστε να αποδώσει τα στοιχεία αυτά με τρόπο αντικειμενικό.
 
ΘΕΜΑ Δ
Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε:
α) τις θετικές επιδράσεις των αρχών του ευ αγωνίζεσθαι στον αθλητισμό, και
β) αρνητικά φαινόμενα που εμφανίζονται στον χώρο του αθλητισμού.
(350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
α) - Οι αρχές του ευ αγωνίζεσθαι διαφυλάττουν -στα ατομικά και στα ομαδικά αθλήματα- τον χαρακτήρα της ευγενούς άμιλλας, ώστε οι αθλητές αφενός να αισθάνονται πως θα υπάρξει δίκαιη αναγνώριση της αξίας τους και αφετέρου να είναι οι ίδιοι σε θέση να σεβαστούν και να αποδεχτούν την υπεροχή του συναθλητή τους που θα αναδειχτεί νικητής.
- Διασφαλίζεται, δηλαδή, μια καθαρή αναμέτρηση, χωρίς υπόνοιες ή ανησυχία αξιοποίησης δόλιων μέσων. Οι αθλητές κατανοούν πως αν επιθυμούν να διατηρηθεί η αγνότητα της αναμέτρησης οφείλουν να βασιστούν αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις και να έχουν εμπιστοσύνη πως με ανάλογο τρόπο θα λειτουργήσουν και οι υπόλοιποι συμμετέχοντες.
- Το στοιχείο της ευγενούς άμιλλας έχει, μάλιστα, ιδιαίτερη σημασία, καθώς απαλλάσσει τις αθλητικές αναμετρήσεις από αρνητικά γνωρίσματα, όπως είναι ο φανατισμός και οι εντάσεις. Οι αθλητές καλούνται να αγωνιστούν βασιζόμενοι στις επιδόσεις που κατέκτησαν με συνεχή προσπάθεια και αφοσίωση κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας τους, έχοντας επίγνωση πως ανάλογη προσπάθεια, κόπο και αφοσίωση επέδειξαν κι όλοι οι άλλοι αθλητές.
- Η καθαρότητα της αναμέτρησης, χάρη στις αρχές του ευ αγωνίζεσθαι, διεύρυνε την ισότιμη συμμετοχή όλων των μελών της κοινωνίας, εφόσον διασφάλισε πως οι έχοντες περισσότερα οικονομικά μέσα δεν μπορούν να αλλοιώσουν το αποτέλεσμα ή να αποκτήσουν κάποιο αθέμιτο πλεονέκτημα.
- Οι αρχές του ευ αγωνίζεσθαι δεν περιορίζονται, βέβαια, μόνο στους αθλητές, καθώς η διασφάλιση μιας αξιοκρατικής και σε πνεύμα απόλυτου αλληλοσεβασμού αναμέτρησης απαιτεί την προσήλωση στις σχετικές αρχές όλων των εμπλεκομένων. Υπ’ αυτή την έννοια το ευ αγωνίζεσθαι έχει θετική επενέργεια σε κάθε πολίτη, κρατικό φορέα, Ομοσπονδία και ομάδα μέσω της αξίωσης για τη διασφάλιση ηθικότητας και αλληλοσεβασμού σε κάθε πτυχή των αθλητικών οργανώσεων.
 
β) - Το γεγονός πως αρκετές αθλητικές διοργανώσεις και αναμετρήσεις είναι συνδεδεμένες με την εξασφάλιση σημαντικών οικονομικών κερδών έχει αρνητικές επιπτώσεις, όταν φορείς και αθλητές δελεάζονται και καταφεύγουν στη χρήση αθέμιτων μέσων. Στην περίπτωση, για παράδειγμα, των ατομικών αγωνισμάτων μια συνήθης επιλογή είναι η αξιοποίηση αναβολικών ουσιών προκειμένου να ενισχυθεί η απόδοση των αθλητών. Πρόκειται, βέβαια, για μια επιλογή ιδιαιτέρως επιζήμια, διότι υπονομεύει την αξιοκρατική διάσταση των αγώνων και αποθαρρύνει τους αθλητές εκείνους που επιθυμούν μια καθαρή και δίκαιη αναμέτρηση. Θέτει, συνάμα, υπό αμφισβήτηση εν γένει τις αξιόλογες επιδόσεις των αθλητών, εφόσον υπάρχει πάντοτε η υπόνοια πως ίσως οι επιδόσεις αυτές έχουν επιτευχθεί με δόλιο τρόπο.
- Ένα εξαιρετικά αρνητικό φαινόμενο που έχει συνδεθεί με τον αθλητισμό είναι αυτό του χουλιγκανισμού και της βίας μεταξύ οπαδών. Πρόκειται για ένα φανέρωμα φανατισμού συνδεδεμένο με ομαδικά αθλήματα, όπως είναι το ποδόσφαιρο. Ο παράγοντας του φανατισμού, ωστόσο, είναι περισσότερο η αφορμή για τις βίαιες αυτές εκδηλώσεις, εφόσον τα αίτια του φαινομένου είναι πολύ βαθύτερα και εμπλέκουν το σύνολο της κοινωνίας. Οικονομικές δυσκολίες, έλλειψη επαγγελματικών προοπτικών, απώλεια ηθικών αξιών, καθρέφτισμα της κομματικής πόλωσης, ξέσπασμα εντάσεων προσωπικής υφής, αλλά και πλήθος άλλων παραγόντων και ευρύτερων κοινωνικών παθογενειών αμαυρώνουν τον αθλητισμό, εφόσον οι νεαροί -κυρίως- οπαδοί επιλέγουν να εκτονώσουν την εσωτερική τους απόγνωση στο πλαίσιο αθλητικών διοργανώσεων.
 
Κείμενο 3: Μια νύχτα με τον Σπύρο Λούη
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το διήγημα της Έλενας Χουζούρη «Μια νύχτα με τον Σπύρο Λούη», στο βιβλίο «Κότινοι και στέφανοι, έντεκα διηγήματα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», εκδ. Λιβάνη, Αθήνα: 2004.
 
     Γύρισε ψόφια από την προπόνηση, αλλά ευχαριστημένη. Κάθε μέρα και οι επιδόσεις της ανέβαιναν. Κάθε μέρα και ο τελικός στόχος λες και της έκλεινε το μάτι: «Σου ‘ρχομαι, χρυσό μου, σου ‘ρχομαι», μουρμούριζε πριν τεντώσει το σώμα της και το αφήσει να τιναχτεί μπροστά. Τα μετάλλια και τα κύπελλα που είχε κερδίσει μέχρι σήμερα δεν της έφταναν. Ήθελε εκείνο το άλλο, το χρυσό. Ν’ ανέβει στο βάθρο, ψηλότερα απ’ όλες, και να το φορέσει. «Θα τα καταφέρω. Θα το πάρω. Πού θα μου πάει;», έλεγε και ξανάλεγε με τέτοια ένταση που ένιωθε να πονάει πίσω ο αυχένας της. Ο προπονητής της το ‘χε πάρει είδηση. «Χαλάρωσε», της είπε προχθές. «Δε χρειάζεται τόσο άγχος. Σε χαλάει. Το ‘χεις σίγουρο το χρυσό. Αλλά, αν είσαι έτσι στην τσίτα, τα βραχυκυκλώνεις τα πράγματα. Κουλ και αυτοπεποίθηση. Έλα μπράβο». Είχε δίκιο. Δεν έμενε πολύς καιρός μέχρι τον Αύγουστο κι έπρεπε να συγκεντρώσει όλες τις δυνάμεις της μέχρι το ακέραιο. Τα άγχη και τα τέτοια είναι σπατάλη. Σήμερα όμως τα πήγε τέλεια. Ενθουσίασε τους πάντες. Ο προπονητής τρελαμένος… «Είσαι και η πρώτη, κούκλα μου», σχεδόν ούρλιαζε. «Θα μας μείνει αυτός έτσι όπως κάνει», σκέφτηκε. Τον αντιμετώπισε σαν παιδί κι ας ήταν γέρος για τα γούστα της. «Χαλάρωσε», του είπε με τη σειρά της, σχεδόν στοργικά αλλά σίγουρα αφ’ υψηλού.
     Αυτό το αφ’ υψηλού το ‘νιωθε έντονα σήμερα. Υπέροχο συναίσθημα. Πετάς κι οι άλλοι σε κοιτάνε σαν το όγδοο θαύμα. Έτσι ακριβώς ήθελε να πετάξει μέσα στο στάδιο τον Αύγουστο. Όχι απλώς να τρέξει. ΝΑ ΠΕΤΑΞΕΙ. Τελεία και παύλα. Όπως πέταξε κι εκείνος ο χωριάταρος ο φουστανελάς και τους κούφανε όλους. Κι έγινε θρύλος, ανέκδοτο, παροιμία, ό,τι θες τέλος πάντων, ποτέ δεν τα πήγαινε καλά με τη γραμματική. Ο Σπύρος Λούης. Τι κόλλημα έχει τέλος πάντων μ’ αυτόν;
     Πώς να μην είχε. Σχεδόν απ’ τα μπουσουλίσματα άκουγε γι’ αυτόν στο σπίτι. Ούτε
της οικογένειας να ‘ταν. Όταν μεγάλωσε κάπως, ρώτησε κι έμαθε. Εντυπωσιάστηκε. Άσε που ζήλεψε κιόλας. Τον σκεφτόταν να μπαίνει στο Στάδιο και να το σηκώνει όλο στο πόδι κι ανατρίχιαζε.
 
ΘΕΜΑ Γ
Στο Κείμενο 3 αποκαλύπτεται μια ανθρώπινη κατάσταση. Να την παρουσιάσετε και να την ερμηνεύσετε με βάση τρεις κειμενικούς δείκτες. Παράλληλα, να εκφράσετε τα συναισθήματα και τις σκέψεις που σας προκάλεσε η ανάγνωση του κειμένου. Η έκταση του ερμηνευτικού σας σχολίου να είναι 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
 
     Η ανθρώπινη κατάσταση, η οποία παρουσιάζεται μέσα από την περίπτωση μίας αθλήτριας, σχετίζεται με την αγωνία και τις προσδοκίες που συνοδεύουν τον πρωταθλητισμό. Η ηρωίδα του κειμένου επιθυμεί και επιδιώκει να κερδίσει ένα χρυσό μετάλλιο, όπως αυτό τονίζεται με την αξιοποίηση προσωποποίησης: «ο τελικός στόχος λες και της έκλεινε το μάτι» και την παράθεση σε ευθύ λόγο των όσων η αθλήτρια σιγομουρμουρίζει για να ενθαρρύνει τον εαυτό της: «Σου ‘ρχομαι, χρυσό μου, σου ‘ρχομαι». Ο πρωταθλητισμός, ωστόσο, συνιστά μια ιδιαίτερα κοπιώδη και αγχώδη ενασχόληση, καθώς θέτει σε δοκιμασία το άτομο όχι μόνο σωματικά, αλλά και ψυχικά, όπως αυτό αναδεικνύεται από τη μεταφορική χρήση του λόγου από τον προπονητή της αθλήτριας: «αν είσαι έτσι στην τσίτα, τα βραχυκυκλώνεις τα πράγματα». Ο στόχος, μάλιστα, της αθλήτριας είναι ο ανώτερος δυνατός, εφόσον, όπως διαφαίνεται από την ιστορική αναδρομή στο κατόρθωμα του Σπύρου Λούη, εκείνο που επιδιώκει είναι ένα χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
     Η επιθυμία για την επίτευξη της ανώτερης αθλητικής διάκρισης αποτελεί ένα εξαίρετο και θεμιτό κίνητρο για την πλήρη αφοσίωση του αθλητή στην προετοιμασία του. Εμπεριέχει, ωστόσο, έντονα και την επιθυμία της ατομικής προβολής και αποθέωσης, ενώ θα ήταν προτιμότερο να αποσκοπεί πρωτίστως στη διασφάλιση μιας διάκρισης για να τιμηθεί η πατρίδα του αθλητή, όπως συνέβαινε παλαιότερα στους Ολυμπιακούς Αγώνες.