Μανόλης Αναγνωστάκης «Σε τι βοηθά λοιπόν…»

Lawrence Supino

Μανόλης Αναγνωστάκης «Σε τι βοηθά λοιπόν…»

Σε τι βοηθά λοιπόν η ποίηση
(Αυτή εδώ η ποίηση, λέω)
Στα υψηλά σου ιδανικά, στη συνείδηση του χρέους
Στο μεγάλο πέρασμα από τον καταναγκασμό
Στις συνθήκες της ελευθερίας;
Σε τι βοηθά λοιπόν η ποίηση
- Αυτό, έστω, που εγώ ποίηση ονομάζω –
(Ας ζήσουμε λοιπόν και μ’ αυτά ή μόνο μ’ αυτά).

Πώς αντιλαμβάνεται την ποίηση ο Παυλόπουλος και πώς ο Αναγνωστάκης;

Σχόλια του ίδιου του ποιητή: «Δεν νομίζω ότι βοηθά σε πολλά πράγματα, πρακτικά. Κάποτε λειτουργούσε σαν μια μορφή επικοινωνίας αρκετά σημαντική, ελλείψει άλλων προσφορότερων. Πάντα, όμως, η καλή ποίηση λειτουργούσε έμμεσα, μακροπρόθεσμα, υποδόρια και σχεδόν «διαβρωτικά». Μόνο η κακή ποίηση επενεργεί άμεσα, σαν υποκατάστατο ενός κύριου άρθρου ή ενός συνθήματος. Εκεί, στο μακροχρόνιο και διαβρωτικό μπορούμε να ανιχνεύσουμε και τον βαθύτερο κοινωνικό ρόλο της ποίησης και όχι στα συνθηματολογικά της υποκατάσταστα, όπως πολλοί πιστεύουν.»

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης έχοντας αφιερώσει τη ζωή του στον αγώνα για την ουσιαστική αλλαγή της ελληνικής κοινωνίας και την υιοθέτηση μιας δομής που θα εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα του λαού, εξετάζει την ποίηση ως προς την προσφορά που θα μπορούσε να έχει στον αγώνα αυτό. Ο ποιητής αναρωτιέται σε τι μπορεί να βοηθήσει η ποίηση, -η ποίηση όπως την γνωρίζουμε, αυτή εδώ η ποίηση-. Μήπως βοηθάει στην εξύμνηση των ιδανικών και στην αφύπνιση των συνειδήσεων σχετικά με το χρέος που έχει κάθε άνθρωπος απέναντι στην κοινωνία; Μήπως, δηλαδή, η ποίηση μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία ενός σημαντικού ιδεολογικού αγώνα, ο οποίος θα βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεφύγουν από τον καταναγκασμό που τους έχει εγκλωβίσει η παρούσα κοινωνική διαμόρφωση. Μπορεί τελικά η ποίηση να βοηθήσει τους ανθρώπους να φτάσουν στο σημείο να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, την κοινωνική τους ελευθερία;
Ο ποιητής δεν απαντά ανοιχτά σε αυτά τα ερωτήματα, αλλά με τον παρενθετικό του στίχο, -Ας ζήσουμε λοιπόν και μ’ αυτά ή μόνο μ’ αυτά- είναι σα να αναγνωρίζει στην ποίηση τη δύναμη να παρακινεί τους ανθρώπους να προβληματιστούν για το ποια είναι τώρα η θέση τους στην κοινωνία και ποια θα μπορούσε να είναι στο μέλλον, αν αγωνιστούν. Η ποίηση προφανώς δεν έχει τη δύναμη να προκαλέσει με άμεσο τρόπο αλλαγές, μπορεί όμως να περάσει τα σημαντικά μηνύματα στους ανθρώπους και να τους ωθήσει σ’ έναν πολύτιμο προβληματισμό. Οι σκέψεις, τα μηνύματα και οι προβληματισμοί που περνούν οι ποιητές μέσω των στίχων τους, λειτουργούν έστω και σταδιακά ως μέσα αφύπνισης, καθιστώντας την ποίηση ικανό μέσο στον κοινωνικό αγώνα, στην κοινή προσπάθεια των ανθρώπων να επιφέρουν μια εξισορρόπηση στην κοινωνική κατάσταση.
Η ποίηση, επομένως, για τον Αναγνωστάκη είναι ένα σημαντικό εφόδιο στον αγώνα των ανθρώπων για την απελευθέρωσή τους από την παρούσα κοινωνική δομή, που βασίζεται στην εκμετάλλευσή τους.
Ο Παυλόπουλος, από την άλλη, εξετάζει την ποίηση ως μια αυτόνομη τέχνη και επιχειρεί να αποτυπώσει τις πολλαπλές δυσκολίες που παρουσιάζονται σε όποιον επιχειρήσει να δημιουργήσει πραγματική ποίηση. Η ποιητική τέχνη δεν είναι ούτε εύκολο να κατακτηθεί ούτε βέβαιο ότι έχει ποτέ κατακτηθεί. Ίσως όλα τα ποιήματα που έχουν μέχρι τώρα συντεθεί να είναι απλώς αντικλείδια, απόπειρες των ποιητών να ανοίξουν την πόρτα της ποίησης.
Ο Παυλόπουλος δεν εξετάζει την πιθανή χρηστικότητα της ποίησης, καθώς αντιλαμβάνεται την ποίηση ως μία τέχνη υψηλής αξίας, που απαιτεί σημαντικές θυσίες από τους θεράποντές της. Όπως ο Καβάφης αντιμετωπίζει την ποιητική Τέχνη ως το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής του, έτσι και ο Παυλόπουλος θεωρεί ότι όποιος θέλει να θεωρηθεί ποιητής οφείλει να αφιερώσει τη ζωή του στην αέναη προσπάθεια που απαιτείται για την κατάκτηση της πολύτιμης αυτής τέχνης.

Γιώργος Σαραντής «Δεν είναι η ποίηση»

Michel Rouhana

Γιώργος Σαραντής «Δεν είναι η ποίηση»
…………………………………………….
δεν είναι η ποίηση
κλειστός τόπος για ονειροπόληση
φέρνει τη νήπια αίσθηση της πρώτης χαραυγής
κι είναι η συμφιλίωση ενάντιων πραγμάτων
αυτό που δένει το Θεό
με το εφήμερο
το στήθος με τη λησμονιά
το βίο τον ανθρώπινο
με τη δικαιοσύνη
δεν είναι η ποίηση
κλειστός τόπος για ονειροπόληση
είναι το άλλο νόημα των πραγμάτων.
(απόσπασμα)

Τι είναι ποίηση, σύμφωνα με το παραπάνω ποίημα;

Ο Γιώργος Σαραντής προσεγγίζει την ποίηση ως μέσο μιας κοινωφελούς λυτρωτικής αποκάλυψης της πραγματικής ουσίας της ζωής και δεν αποδέχεται την αντιμετώπισή της ως χώρο ατομικιστικών αναζητήσεων. Ο ποιητής φροντίζει να τονίσει με την επανάληψη των στίχων «δεν είναι η ποίηση / κλειστός χώρος για ονειροπόληση», ότι δε θα πρέπει οι ποιητές ή οι αναγνώστες να εκλαμβάνουν την ποίηση ως μια ατομική ενασχόληση στα πλαίσια της οποίας μπορούν να απορροφώνται στις προσωπικές του ο καθένας ανησυχίες. Ιδίως για τους ποιητές η σκέψη αυτή σημαίνει ότι δε θα πρέπει να αντιμετωπίζουν την ποίηση ως μια πράξη που αφορά τους λίγους και μυημένους, συνθέτοντας ποιήματα που απευθύνονται σ’ ένα περιορισμένο αριθμό αποδεκτών. Η ποίηση οφείλει να είναι ανοιχτή στην έκφραση συλλογικών αληθειών και όχι χώρος προσωπικών πειραματισμών και καθαρού ελιτισμού.
Η ποίηση φέρνει τη νήπια αίσθηση της πρώτης χαραυγής, η ποίηση δηλαδή μας φέρνει σ’ επαφή με τις πρωταρχικές εμπειρίες κι αλήθειες της ζωής, προφέροντας μια πρωτόγνωρη θέαση πάνω στα πράγματα. Το μοναδικό αίσθημα της πρώτης αφύπνισης του ανθρώπου, της πρώτης επαφής με την ανατολή του ηλίου, που είναι γεμάτο αγνότητα και απορία, οφείλει να διατηρείται στην ποίηση, για να μπορούμε να βλέπουμε ξανά τα πράγματα για πρώτη φορά.
Η ποίηση είναι η συμφιλίωση ενάντιων πραγμάτων. Μέσα στην ποίηση μπορούν να συνυπάρξουν έννοιες και καταστάσεις που μοιάζουν ή είναι αντίθετες μεταξύ τους. Η ποίηση άλλωστε έχει τη δυνατότητα της υπερβατικής προσέγγισης της πραγματικότητας δίνοντάς μας την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε συλλογισμούς τους οποίους η πραγματικότητα δε θα επέτρεπε ποτέ. Ο Θεός, η άχρονη και χωρίς τέλος οντότητα, μπορεί στα πλαίσια της ποίησης να έρθει σ’ επαφή με το εφήμερο και τους θνητούς ανθρώπους. Το στήθος, η καρδιά του ανθρώπου, το κέντρο των συναισθημάτων, μπορεί να έρθει σ’ επαφή με τη λησμονιά και την απομάκρυνση των ανθρώπων που κάποτε υπήρξαν μαζί. Ακόμη και η ζωή των ανθρώπων που είναι γεμάτη σκληρότητα και παραλογισμούς, μπορεί να έρθει σ’ επαφή με τη δικαιοσύνη.
Η ποίηση επομένως δεν είναι κλειστός τόπος για ονειροπόληση, δεν είναι χώρος για ατομικότητα και αδιαφορία απέναντι σε όσα μας ενώνουν και διατρέχουν την κοινή μας μοίρα. Η ποίηση είναι το άλλο νόημα των πραγμάτων, είναι η ευκαιρία να αναζητήσουμε μια καλύτερη πραγματικότητα. Η ποίηση μπορεί να σταθεί η αφετηρία για μια καλύτερη κατανόηση και, γιατί όχι, για μια βελτίωση του κόσμου.

Γιώργης Παυλόπουλος «Το ποίημα» παράλληλο για «Τα Αντικλείδια»

Salvador Dali

Γιώργης Παυλόπουλος «Το ποίημα» παράλληλο για «Τα Αντικλείδια»

Φεύγει νύχτα μ’ ένα παλιό αμάξι
γέρος πια φοράει μαύρα.
Ποιος είναι και που πηγαίνει
κανείς δεν ξέρει.
Μέσα στη σκέψη του υπάρχει το ποίημα
που ποτέ δεν θα γράψει.
Τόσο αόριστο σαν τη ζωή του.
Μέσα στο κούφιο μπαστούνι του
υπάρχει ένα φίδι χρυσό.
Καθώς θα το τυλίγει απόψε στο λαιμό της
σε κάποιο ελεεινό ξενοδοχείο
θα τον κοιτάζει στον καθρέφτη
χλωμός ο άλλος εαυτός του.
Αυτός που χρόνια φτιάχνει το ποίημα
καλπάζοντας τώρα στο πλάι του
και ανάβοντας ολοένα τ’ άλογα που έχουν μεθύσει
απ’ το σκοτάδι και τη λάσπη.

Μετά την εικόνα που μας δίνει ο Παυλόπουλος στα αντικλείδια για την πόρτα της Ποίησης που παραμένει κλειστή ενώ είναι πάντοτε ανοιχτή, έρχεται με «Το ποίημα» να μας δώσει μια εικόνα πολύ εντονότερη για την εμμονή που διακατέχει τους ποιητές.
Αναλυτικότερα:
Ο ποιητής για τον οποίο μας μιλά ο Παυλόπουλος είναι ένας άντρας γεμάτος μυστήριο καθώς κανείς δεν τον γνωρίζει και με τη στάση του δίνει την εντύπωση ότι αυτός ο γέρος ποιητής έχει περάσει πολλά χρόνια αποφεύγοντας τους ανθρώπους. Κανείς δεν τον ξέρει όπως άλλωστε και κανείς δεν ξέρει που πηγαίνει, κι αυτό γιατί εκείνος έχει αφοσιώσει τη ζωή του στην ποίηση αποφεύγοντας τις κοινωνικές συναναστροφές που μόνο εμπόδιο θα μπορούσαν να σταθούν στη δημιουργικότητά του.
Παρά την απομόνωσή του όμως και παρά το γεγονός ότι έχει πια γεράσει το ποίημα που ήθελε πάντοτε να γράψει υπάρχει ακόμη στη σκέψη του αδιαμόρφωτο και παντελώς απρόσιτο, μοιάζοντας κάπως με τη ζωή του που δεν πήρε τελικά μια οριστική μορφή, δεν απέκτησε καθαρές γραμμές και σημεία αναφοράς, εφόσον εκείνος βρισκόταν πάντοτε δέσμιος του απροσέγγιστου ποιήματος.
Ο γέρος ποιητής κατευθύνεται προς κάποιο φτηνό ξενοδοχείο όπου θα συναντήσει μια γυναίκα για να κατευνάσει ίσως τις επιθυμίες του σώματος και κρατώντας μαζί του ένα χρυσό φίδι, ένα κόσμημα για να τη δελεάσει. Κι όμως γνωρίζει ότι ακόμη και τη στιγμή που θα είναι μαζί με τη γυναίκα, ακόμη και την ώρα που θα περνά στο λαιμό της το κόσμημα, ο άλλος εαυτός του θα τον κοιτάζει χλωμός και ταλαιπωρημένος από τον καθρέφτη. Ο άλλος εαυτός του, αυτός που είναι ολόψυχα δοσμένος στην ποίηση και στη συνεχή αναζήτηση του ποιήματος, τον ακολουθεί πάντοτε και του θυμίζει τη βασική αποτυχία του, την αποτυχία του να δημιουργήσει το ποίημα.
Ακόμη και τώρα που εκείνος βρίσκεται μέσα στο αυτοκίνητο και κατευθύνεται προς το ξενοδοχείο, πλάι στα αυτοκίνητο τρέχει ο άλλος του εαυτός, ο δέσμιος της ποίησης, καλπάζοντας με τ’ άλογά του – ερχόμενος προφανώς από παλιότερες εποχές. Καλπάζει δίπλα του πιέζοντας τ’ άλογα να φτάσουν το αυτοκίνητο, αδιαφορώντας για τη λάσπη και το σκοτάδι που τα ταλαιπωρεί. Όπου κι αν πηγαίνει, όσο κι αν προσπαθεί ο εαυτός του που έχει δοθεί – μέχρι σημείου τρέλας – στην ποίηση τον ακολουθεί, θυμίζοντάς του ότι το ποίημα αυτό που χρόνια μέσα του παλεύει, παραμένει ακόμη μη διατυπωμένο, βασανιστικά απροσέγγιστο.
Η ιδέα λοιπόν που διατυπώνει ο Παυλόπουλος στα αντικλείδια ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν χαλάσει μάταια τη ζωή τους προσπαθώντας να βρουν το μυστικό της ποίησης, λαμβάνει εδώ εφιαλτική υπόσταση στο πρόσωπο του γέρου ποιητή και του σκοτεινού εαυτού του, που βρίσκονται σε μια μακρόχρονη πάλη με το ποίημα.

Γιάννης Κουβαράς «Ποιητής» παράλληλο για «Τα Αντικλείδια» του Παυλόπουλου

Guido Borelli 

Γιάννης Κουβαράς «Ποιητής» παράλληλο για «Τα Αντικλείδια» του Παυλόπουλου

Ακροβατεί
χωρίς δίχτυ
στο κενό
γράφει
γαντζωμένος σαν τον εργάτη
που ισορροπεί
στο μαδέρι
με το μυστρί και το πηλοφόρι

Όμως η πτώσις του είναι βεβαία

Ο ποιητής σε μιαν απόπειρα αποτύπωσης των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι τεχνίτες του λόγου δημιουργεί δύο εξαιρετικά παραστατικές παρομοιώσεις που είναι ικανές να μεταδώσουν στον αναγνώστη το δέος που προκαλεί σε κάθε ποιητή η αναμέτρησή του με την Ποιητική Τέχνη. Όπως ένας ακροβάτης που ισορροπεί στο τεντωμένο σχοινί χωρίς να υπάρχει το δίχτυ ασφαλείας να τον διασώσει σε περίπτωση λάθους κι όπως ο παράτολμος χτίστης που κρατώντας τα εργαλεία της δουλειάς του ισορροπεί σε κάποιο μαδέρι, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του, μόνο και μόνο για να μπορέσει να ολοκληρώσει την εργασία του, έτσι και ο ποιητής βρίσκεται σ’ ένα διαρκή και μη αναστρέψιμο κίνδυνο, καθώς έρχεται αντιμέτωπος με μια Τέχνη που απαιτεί και συχνά παίρνει ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου που τολμά να τεθεί στην υπηρεσία της.
Ο Παυλόπουλος μας λέει ότι κάποιοι χαλάνε μάταια και τη ζωή τους γυρεύοντας το μυστικό για να ανοίξουν την πόρτα της Ποίησης, ενώ ο Κουβαράς προχωρά την ιδέα αυτή ακόμη παραπέρα δίνοντας μας την αίσθηση ενός μοιραίου κινδύνου για τους τεχνίτες του λόγου. Κι όπως ο Παυλόπουλος αποκλείει στους ποιητές τη δυνατότητα να ανοίξουν κάποτε την πόρτα της Ποίησης, έτσι κι ο Κουβαράς, με μια επιτυχημένη διακειμενική αναφορά στον Καβάφη, προδικάζει ότι η πτώση του ποιητή είναι δεδομένη. Όσο κι αν ο ποιητής επιχειρεί να ισορροπήσει, όσο κι αν κάποτε κατορθώνει να φανεί ικανός απέναντι στους κινδύνους της ενασχόλησης με την ποίηση, δεν μπορεί τελικά να αποφύγει τη μοίρα κάθε ποιητή να πέσει στο κενό.
Η δεδομένη αυτή πτώση στο κενό μπορεί να ιδωθεί ως μια ενδεχόμενη αποτυχία να αποδώσει άρτιο ποιητικό λόγο, να βρει την καίρια έκφραση και να δώσει ποίηση άξια λόγου και άξια να διατηρηθεί στο χρόνο. Η πτώση μπορεί επίσης να γίνει αντιληπτή ως η αδυναμία τελικά του ποιητή να κατανοήσει πλήρως την ουσία της ποίησης, να βρει την πόρτα που του επιτρέπει την είσοδο στο μαγικό της κόσμο, όσα αντικλείδια κι αν φτιάξει, όσο κι αν ισορροπήσει μεταξύ λέξεων και διατυπώσεων.