Διονύσιος Σολωμός «Ο θάνατος της ορφανής»

Johann Baptist Hofner

Διονύσιος Σολωμός «Ο θάνατος της ορφανής»

Πες μου, θυμάσαι, αγάπη μου, εκείνη την παιδούλα,

Οπούχε στα ξανθά μαλλιά νεοθέριστη μυρτούλα;

Οπούχε σαν παρθενικό τραντάφυλλο το στόμα,

Πούχε τα μάτια γαλανά σαν τ’ ουρανού το χρώμα;

Που προς το βράδυ πάντοτε μονάχη επερπατούσε,

Κι είχε κοντά της έν’ αρνί που την ακολουθούσε;

Που καθισμένη εβρίσκαμε στο έρμο περιγιάλι,

Και λυπηρά ετραγούδαε της άνοιξης τα κάλλη;

Αχ! το τραγούδι ακλούθαε, κοιτάζοντας το κύμα

Με τόση λύπη, που έλεγες οπώς εκοίταε μνήμα.

Τη μαύρη! την απάντησα το χάραμα στο δρόμο,

Αλλά την κόρη τέσσεροι την είχανε στον ώμο·

Χυμένα ήταν σ’ όλο της το λείψανο που ευώδα

Γιούλια, μοσκούλες και γαντσιές, τραντάφυλλα και ρόδα.

Σβημένα ήταν τα μάτια της που φέγγαν σαν αστέρια,

Και με κορδέλες κόκκινες δεμένα είχε τα χέρια.

Αχ! κατεβάζοντάς τηνε οι τέσσεροι απ’ το βράχο,

Κανείς δεν την ακλούθαε πάρεξ το αρνί μονάχο,

Και μαραμένα ήτανε τα ανθηρά στολίδια,

Που κάθε αυγή του εμάζωνε και του έπλεκεν η ίδια.

Τ’ αρνί μόνον ακλούθαε, μπε μπε, μπε μπε φωνάζει,

Πάντα μπε μπε, πάντα μπε μπε, και την παιδούλα κράζει.

Με το κουδούνι στο λαιμό εις τους γκρεμούς περπάτει·

Ν τ ι ν ντιν κουδούνιζε κοντά εις το στερνό κρεβάτι.

Ετούτη είναι, κόρη μου, η όμορφη παιδούλα,

Οπούχε στα ξανθά μαλλιά νεοθέριστη μυρτούλα.

(Τα ευρισκόμενα, 1859)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Να εντάξετε το ποίημα στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα ποίηση.

Το ποίημα εντάσσεται στην παραδοσιακή ποίηση.

α.2. Να εντοπίσετε στο ποίημα δύο (2) χαρακτηριστικά της μορφής του που δικαιολογούν την απάντηση που δώσατε παραπάνω.

- Στο ποίημα υπάρχει ομοιοκαταληξία, και ειδικότερα ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.

- Οι στίχοι του ποιήματος είναι 15σύλλαβοι:

Και / μα / ρα / με / να /  ή / τα / νε / τα / αν / θη / ρά / στο / λί / δια,

α.3. Να δείξετε πώς ο τίτλος του ποιήματος συνδέεται με το περιεχόμενό του.

Ο τίτλος του ποιήματος «Ο θάνατος της ορφανής» είναι περιγραφικός, εφόσον αποδίδει κατά τρόπο συνοπτικό το κεντρικό θέμα του ποιήματος. Η νεαρή κοπέλα που αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος πεθαίνει σε πολύ νεαρή ηλικία, και στην κηδεία της δεν υπάρχει κανένας άλλος να τη συνοδεύει πέρα από ένα μικρό αρνί, με το οποίο η κοπέλα περνούσε τις περισσότερες ώρες της. Η απουσία γονιών και συγγενών στον ύστατο αποχαιρετισμό της φανερώνει πως η κοπέλα ήταν ορφανή.

β.1. Το ποίημα ξεκινάει με ερωτηματικές προτάσεις. Να καταγράψετε τέσσερεις (4) απ’ αυτές και να προσδιορίσετε τη λειτουργία τους.

- Πες μου, θυμάσαι, αγάπη μου, εκείνη την παιδούλα,

Οπούχε στα ξανθά μαλλιά νεοθέριστη μυρτούλα;

- Οπούχε σαν παρθενικό τραντάφυλλο το στόμα,

Πούχε τα μάτια γαλανά σαν τ’ ουρανού το χρώμα;

- Που προς το βράδυ πάντοτε μονάχη επερπατούσε,

Κι είχε κοντά της έν’ αρνί που την ακολουθούσε;

- Που καθισμένη εβρίσκαμε στο έρμο περιγιάλι,

Και λυπηρά ετραγούδαε της άνοιξης τα κάλλη;

Το ποιητικό υποκείμενο απευθύνει μια σειρά από ερωτήσεις στην αγαπημένη του, προκειμένου να διαπιστώσει αν εκείνη θυμάται μια μικρή κοπέλα που ζούσε στο νησί τους. Οι ερωτήσεις αυτές, ωστόσο, φαινομενικά μόνο λειτουργούν ως απόπειρες να δοθούν επαρκή στοιχεία, ώστε να θυμηθεί η αγαπημένη του ποιητή σε ποιο κορίτσι αναφέρεται. Στην πραγματικότητα η λειτουργία τους αποσκοπεί στο να παρουσιαστεί στους αναγνώστες κατά τρόπο όσο γίνεται πιο λεπτομερή η εικόνα της νέας κοπέλας, όπως και του ήθους της, προκειμένου να αντιληφθούν πόσο τραγική υπήρξε η απώλειά της. Το τέχνασμα των ερωτημάτων επιτρέπει στον ποιητή να δώσει τα στοιχεία εκείνα που θέλει, χωρίς να βαραίνει το ποίημά του με μια συνεχή περιγραφή, και να διατηρήσει, έτσι, αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών.

Ενδεικτικά, λοιπόν, μέσω του πρώτου ερωτήματος μαθαίνουμε πως το κεντρικό πρόσωπο του ποιήματος είναι μια πολύ νέα κοπέλα, μια παιδούλα, με ξανθά μαλλιά, στα οποία συνήθιζε να τοποθετεί, ως κοσμητικό στοιχείο, ένα λουλούδι που είχε μόλις κόψει, μια μυρτιά.

Το δεύτερο ερώτημα μας ενημερώνει πως το νεανικό της στόμα έμοιαζε μ’ ένα παρθενικό τριαντάφυλλο που μόλις είχε ανθίσει. Ενώ τα μάτια της ήταν γαλανά κι έμοιαζαν να έχουν το χρώμα του ουρανού.

Το τρίτο ερώτημα μας αποκαλύπτει πως η κοπέλα συνήθιζε τα βράδια να περπατά μονάχη της, έχοντας ως μόνη συντροφιά ένα μικρό αρνί που την ακολουθούσε, όπου εκείνη πήγαινε.

Ενώ, το τέταρτο ερώτημα μας ενημερώνει πως ο ποιητής και η αγαπημένη του, τύχαινε να συναντούν την κοπέλα καθισμένη στο ερημικό περιγιάλι να τραγουδά τις ομορφιές της άνοιξης.

Μέσα, επομένως, από αυτά τα ερωτήματα αντλούμε στοιχεία τόσο για την εμφάνισή της, όσο και για το πώς συνήθιζε να περνά τις μοναχικές της μέρες.

β.2. Οι δύο πρώτοι στίχοι του ποιήματος μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με τους δύο τελευταίους. Αφού εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε αυτή την επιλογή του ποιητή.

Πες μου, θυμάσαι, αγάπη μου, εκείνη την παιδούλα,

Οπούχε στα ξανθά μαλλιά νεοθέριστη μυρτούλα;

Οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος έχουν τη μορφή ερωτήματος, καθώς ο ποιητής επιχειρεί να διερευνήσει αν η αγαπημένη του θυμάται μια νεαρή κοπέλα που οι δυο τους είχαν δει πολλές φορές στο νησί. Τη ρωτά, λοιπόν, αν θυμάται την κοπέλα που έβαζε στα ξανθά μαλλιά της μια φρεσκοκομμένη μυρτιά.

Ετούτη είναι, κόρη μου, η όμορφη παιδούλα,

Οπούχε στα ξανθά μαλλιά νεοθέριστη μυρτούλα.

Στους δύο καταληκτικούς στίχους, ωστόσο, ο ποιητής δεν ρωτά πια την αγαπημένη του, αν τη θυμάται, διότι, αφού την έχει ήδη ενημερώσει πως η κοπέλα έχει πεθάνει, κι αφού της έχει περιγράψει το πόσο θλιβερή υπήρξε η κηδεία της, μιας και δεν ήταν κανένας εκεί για να συνοδεύσει το μικρό ορφανό κορίτσι, της τονίζει πλέον με δραματικό τρόπο πως αυτή είναι η όμορφη παιδούλα, με το άνθος στα ξανθά μαλλιά∙ μια κοπέλα εντελώς μόνη της σ’ αυτόν τον κόσμο που δεν βρέθηκε κανείς να σταθεί πλάι της έστω την ώρα της κηδείας της.

β.3. Το ποίημα κυριαρχείται από μια ατμόσφαιρα έντονης θλίψης. Να βρείτε και να περιγράψετε δύο από τις εικόνες του ποιήματος που αποδίδουν εντονότερα και παραστατικότερα αυτή τη θλίψη.

Χυμένα ήταν σ’ όλο της το λείψανο που ευώδα

Γιούλια, μοσκούλες και γαντσιές, τραντάφυλλα και ρόδα.

Σβημένα ήταν τα μάτια της που φέγγαν σαν αστέρια,

Και με κορδέλες κόκκινες δεμένα είχε τα χέρια.

Η πρώτη εικόνα παρουσιάζει το πώς ήταν το μικρό κορίτσι μέσα στο φέρετρο. Εικόνα γεμάτη με λουλούδια προκειμένου να μειωθεί κατά κάποιο τρόπο η αίσθηση της οδύνης που προκύπτει από την επίγνωση πως μια τόσο νέα κοπέλα είχε χάσει τη ζωή της. Ιδιαίτερα θλιβερή είναι η αναφορά πως τα μάτια της που κάποτε έφεγγαν σαν αστέρια, τώρα πια ήταν σβησμένα.

Κανείς δεν την ακλούθαε πάρεξ το αρνί μονάχο,

Και μαραμένα ήτανε τα ανθηρά στολίδια,

Που κάθε αυγή του εμάζωνε και του έπλεκεν η ίδια.

Η δεύτερη εικόνα αποδίδει ακόμη πιο έντονα την ατμόσφαιρα της θλίψης, καθώς μας φανερώνει πως στην κηδεία της κοπέλας δεν υπήρχε κανένας δικός της άνθρωπος, ούτε γονείς, ούτε συγγενείς, μα ούτε και φίλοι. Η μόνη συνοδεία της ήταν το μικρό αρνί που τη συντρόφευε άλλοτε στους μοναχικούς της περιπάτους.

Ενώ, συναισθηματικά φορτισμένη είναι και η λεπτομέρεια αυτής της εικόνας, πως τα φτιαγμένα από άνθη λουλούδια που είχε πάνω του το αρνάκι, στολίδια που του τα έπλεκε κάθε πρωί με τα χέρια της η κοπέλα, ήταν πια μαραμένα. Η κοπέλα δεν ήταν πια ζωντανή, για να του φτιάξει νέα στολίδια με φρέσκα λουλούδια.  

Κική Δημουλά «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα»

Iwetka

Κική Δημουλά «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα»

Το κοριτσάκι με τα σπίρτα

Απόγευμα πρωτοχρονιάς

ψυχή στους δρόμους.

Μονάχα κάτι γκρίζο παλαιό

καινούργιου χρόνου.

Τρέμουν από το κρύο

τα σταυροδρόμια και οι γωνίες

σφίγγονται κολλάνε να ζεσταθούν

επάνω σε αλλότριας

πατρίδας

πλανόδιους ανθοπώλες

μπουκέτα φασκιωμένα

με αγριωπό χαρτί

και η φτηνή ποιότητα

με τρύπες διανθισμένη γύρω γύρω

από αυτοδίδακτο ψαλίδι καμωμένες

όπως κι εμείς όταν παιδιά

για σχέδια πεινασμένα

σ’ εφημερίδα διπλωμένη ομοιόμορφα

μικρά τετραγωνάκια ψαλιδίζαμε

κι όπως ξεδιπλωνόταν το χαρτί

τι χαρούμενα τι αλλεπάλληλα, τι συμμετρικά

παραθυράκια διάπλατα μάς άνοιγε το μέλλον.

Απόγευμα πρωτοχρονιάς

ψυχή στους δρόμους

μόνο κλειστά μεγάλα γκρίζα παράθυρα

κι ένα φτωχό χιονόνερο που ζητιανεύει χιόνι.

(Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, 2007)

αλλότριας: από άλλο τόπο, ξένης

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Το ποίημα εντάσσεται κατά τη γνώμη σας στην παραδοσιακή ή στη μοντέρνα

ποίηση;

Το ποίημα εντάσσεται στη μοντέρνα ποίηση.

α.2. Να εντοπίσετε τέσσερα (4) χαρακτηριστικά της μορφής του που επαληθεύουν

την προηγούμενη απάντησή σας.

- Το ποίημα έχει ελεύθερο στίχο∙ δεν ακολουθεί, δηλαδή, κάποιον κανόνα ως προς τον αριθμό των συλλαβών.

- Το ποίημα δεν είναι χωρισμένο σε στροφές με βάση κάποιον κανόνα δόμησης κι έτσι δεν υπάρχει ομοιομορφία ως προς των αριθμό στίχων κάθε στροφής.

- Στο ποίημα δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία.

- Οι στίχοι του ποιήματος δεν ακολουθούν κάποιο μέτρο.

β.1. Να επισημάνετε στο ποίημα δύο (2) προσωποποιήσεις, δύο (2) εικόνες και μία

(1) μεταφορά.

Προσωποποιήσεις:

- Τρέμουν από το κρύο / τα σταυροδρόμια και οι γωνίες

- κι ένα φτωχό χιονόνερο που ζητιανεύει χιόνι

Εικόνες:

- σ’ εφημερίδα διπλωμένη ομοιόμορφα

μικρά τετραγωνάκια ψαλιδίζαμε

- ψυχή στους δρόμους

μόνο κλειστά μεγάλα γκρίζα παράθυρα

Μεταφορά:

- όπως κι εμείς όταν παιδιά / για σχέδια πεινασμένα

β.2. τι χαρούμενα τι αλλεπάλληλα, τι συμμετρικά/παραθυράκια διάπλατα μάς άνοιγε το μέλλον.....μόνο κλειστά μεγάλα γκρίζα παράθυρα/κι ένα φτωχό χιονόνερο που ζητιανεύει χιόνι. Ποιες αντιθέσεις μπορείτε να εντοπίσετε σ’ αυτούς τους στίχους;

Ποια συναισθήματα δημιουργούν, κατά τη γνώμη σας, αυτές οι αντιθέσεις στον αναγνώστη; Στην απάντησή σας, να λάβετε υπόψη και την αλλαγή του χρόνου στα ρήματα άνοιγε και ζητιανεύει.

Στο πρώτο απόσπασμα η ποιήτρια μεταδίδει μια αισιόδοξη διάθεση για ένα μέλλον γεμάτο προσδοκίες και πολλές υποσχέσεις, όπως αυτό εμφανιζόταν στα μάτια των παιδιών από τα «χαρούμενα» και αλλεπάλληλα παραθυράκια που φαινόταν να τους ανοίγει το μέλλον.

Στο δεύτερο απόσπασμα, ωστόσο, η εικόνα είναι εντελώς αντίθετη, αφού τα χαρούμενα παραθυράκια που τους άνοιγε το μέλλον, γίνονται πλέον κλειστά μεγάλα γκρίζα παράθυρα, κι όλες οι προσδοκίες μοιάζουν πλήρως ματαιωμένες, αφού αντί για χαρά το μόνο που εμφανίζεται είναι το λειψό χιονόνερο που ζητιανεύει χιόνι, με την ελπίδα πως θα αποκτήσει μια πιο ολοκληρωμένη υπόσταση.

Η ποιήτρια δίνει εδώ μια εικόνα διάψευσης που μεταδίδει στον αναγνώστη ένα βαθύ αίσθημα απαισιοδοξίας, καθώς όλες εκείνες οι ελπίδες και τα όνειρα των παιδικών χρόνων, τείνουν τελικά να μεταλλάσσονται σε ανολοκλήρωτες καταστάσεις που αντί να προσφέρουν στους ανθρώπους τη χαρά και την πληρότητα που κάποτε προσδοκούσαν, τους δημιουργούν μια αίσθηση κενού, ματαιότητας και θλίψης. Το πολλά υποσχόμενο μέλλον, με τα χαρούμενα ανοιχτά του παράθυρα, δεν αργεί να γίνει ένα αδιέξοδο παρόν, με γκρίζα κλειστά παράθυρα, που έρχονται να ματαιώσουν οριστικά τα όνειρα και τις προσδοκίες της νεότητας.   

β.3. Η ποίηση της Κικής Δημουλά χαρακτηρίζεται από πολλούς απροσδόκητους (μη αναμενόμενους, ασυνήθιστους) συνδυασμούς λέξεων ή φράσεων και λεκτικά παιχνίδια. Να εντοπίσετε πέντε (5) τέτοια παραδείγματα στο ποίημα.

- Μονάχα κάτι γκρίζο παλαιό / καινούργιου χρόνου.

- μπουκέτα φασκιωμένα / με αγριωπό χαρτί

- και η φτηνή ποιότητα / με τρύπες διανθισμένη γύρω γύρω

- από αυτοδίδακτο ψαλίδι καμωμένες

- κι ένα φτωχό χιονόνερο που ζητιανεύει χιόνι.

β.4. ... μπουκέτα φασκιωμένα/ με αγριωπό χαρτί/ και η φτηνή ποιότητα/ με τρύπες διανθισμένη γύρω γύρω/ από αυτοδίδακτο ψαλίδι καμωμένες/ όπως κι εμείς όταν παιδιά για σχέδια πεινασμένα/ σ’ εφημερίδα διπλωμένη ομοιόμορφα/ μικρά τετραγωνάκια ψαλιδίζαμε...

Να βρείτε την παρομοίωση που υπάρχει σ’ αυτούς τους στίχους και να την αποδώσετε με δικά σας λόγια.

Οι αλλοδαποί πλανόδιοι πωλητές λουλουδιών τυλίγουν μόνοι τους με πρόχειρο χαρτί τα μπουκέτα που πουλάνε και κάνουν πάνω στο φτηνό χαρτί μερικές τρύπες, προκειμένου να το διακοσμήσουν. Αυτή την αυτοσχέδια διακόσμηση την παρομοιάζει η ποιήτρια με το παιχνίδι των παιδιών που συνηθίζουν να διπλώνουν ομοιόμορφα μια εφημερίδα και να κόβουν με το ψαλίδι μικρά τετραγωνάκια, ώστε όταν την ανοίξουν να φανούν τα συμμετρικά σχέδια που έχουν σχηματιστεί κατά μήκος του.

Η διαφορά, βέβαια, είναι πως για τους πλανόδιους ανθοπώλες η ενασχόληση αυτή αποσκοπεί στον προσέλκυση πολύτιμων πελατών, ενώ για τα παιδιά αυτό είναι ένα απλό παιχνίδι για να περάσουν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους. 

Διονύσιος Σολωμός «Ο Λάμπρος» (απόσπασμα)

Διονύσιος Σολωμός «Ο Λάμπρος» (απόσπασμα)

[Η Ημέρα της Λαμπρής]

Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε

Της αυγής το δροσάτο ύστατο αστέρι

Σύγνεφο, καταχνιά, δεν απερνούσε

Τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη∙

Και από κει κινημένο αργοφυσούσε

Τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ’ αέρι

Που λες και λέει μες στης καρδιάς τα φύλλα

Γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα.

Χριστός Ανέστη! Νέοι, γέροι και κόρες

Όλοι, μικροί μεγάλοι, ετοιμαστήτε∙

Μέσα στες εκκλησιές τες δαφνοφόρες

Με το φως της χαράς συμμαζοχτήτε∙

Ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες

Ομπροστά στους Αγίους και φιληθήτε∙

Φιληθήτε γλυκά χείλη με χείλη,

Πέστε Χ ρ ι σ τ ό ς Α ν έ σ τ η εχθροί και φίλοι.

Δάφνες εις κάθε πλάκα έχουν οι τάφοι,

Και βρέφη ωραία στην αγκαλιά οι μανάδες∙

Γλυκόφωνα, κοιτώντας τες ζωγραφι-

σμένες εικόνες, ψάλλουνε οι ψαλτάδες∙

Λάμπει το ασήμι, λάμπει το χρυσάφι

Από το φως που χύνουνε οι λαμπάδες∙

Κάθε πρόσωπο λάμπει απ’ τ’ αγιοκέρι

Όπου κρατούνε οι Χριστιανοί στο χέρι.

(Τα ευρισκόμενα, 1859)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Το ποίημα, κατά την άποψή σας, είναι παραδοσιακό ή μοντέρνο;

Το ποίημα είναι παραδοσιακό.

α.2. Να βρείτε τέσσερα (4) μορφικά του χαρακτηριστικά που επαληθεύουν την προηγούμενη απάντησή σας.

- Οι στίχοι του ποιήματος ομοιοκαταληκτούν. Ειδικότερα, εντοπίζουμε πλεχτή ομοιοκαταληξία στους έξι πρώτους στίχους κάθε στροφής και ζευγαρωτή στους δύο τελευταίους.

- Το ποίημα είναι χωρισμένος σε στροφές που έχουν ίσο αριθμό στίχων μεταξύ τους. Ειδικότερα, το ποίημα βασίζεται σε οκτασύλλαβους στίχους και αποτελεί αυτό που ονομάζουμε οκτάβα.

- Οι στίχοι του ποιήματος είναι ενδεκασύλλαβοι.

Με / το / φως / της / χα / ράς / συμ / μα / ζο / χτή / τε∙

- Οι στίχοι του ποιήματος ακολουθούν το αναπαιστικό μέτρο. Χωρίζονται δηλαδή ανά τρεις συλλαβές εκ των οποίων τονίζεται η τελευταία.

Σύγνεφο, / καταχνιά, / δεν απερνού / σε

β.1. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής στη δεύτερη στροφή επέλεξε να συντάξει

όλα τα ρήματα σε προστακτική έγκλιση;

Η προστατική έγκλιση που κυριαρχεί στη δεύτερη στροφή έχει την έννοια της έντονης προτροπής. Ο ποιητής καλεί όλους τους πιστούς να δεχτούν στην ψυχή τους το ιερό μήνυμα της ανάστασης του Χριστού και να υιοθετήσουν το πνεύμα της συμφιλίωσης και της αγάπης που αυτό μεταδίδει. Η Ανάσταση του Χριστού φέρνει στους ανθρώπους το αίσθημα της χαράς, της ελπίδας και της ειρήνης, κι αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία να λησμονήσουν οι άνθρωποι τις μεταξύ τους διαφορές και να έρθουν και πάλι κοντά ο ένας στον άλλον.

β.2. Να βρείτε στο ποίημα δύο (2) μεταφορικές φράσεις, δύο (2) προσωποποιήσεις

και μία (1) αντίθεση.

Μεταφορές:

- Τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ’ αέρι

- μες στης καρδιάς τα φύλλα

Προσωποποιήσεις:

- τ’ αέρι

Που λες και λέει μες στης καρδιάς τα φύλλα

Γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα

- Και από κει κινημένο αργοφυσούσε

Τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ’ αέρι

Αντίθεση:

Γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα

β.3. Το λεξιλόγιο του ποιήματος είναι επιλεγμένο πολύ προσεκτικά ώστε να εκπέμπεται αβίαστα από το ποίημα η ομορφιά και η σημασία της ημέρας και να δηλώνεται η συμμετοχή όλων στη γιορτή. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε πέντε (5) λέξεις που παραπέμπουν στο φυσικό, τρεις (3) στο κοινωνικό και (2) στο θρησκευτικό περιβάλλον.

Φυσικό περιβάλλον:

- ήλιο

- αυγής

- αστέρι

- αργοφυσούσε

- αέρι

Κοινωνικό περιβάλλον:

- αγκαλιές

- φιληθήτε

- φίλοι

Θρησκευτικό περιβάλλον:

- ψαλτάδες

- αγιοκέρι

Κλείτος Κύρου «Πίστη»

Greg Olsen

Κλείτος Κύρου «Πίστη»

Πίστη

Ξέραμε πως θα ’ρχόταν μια μέρα

Που θα φιλιόμαστε όλοι στους δρόμους

Που οι παπαρούνες θα σαλεύαν ελεύθερες στον άνεμο

Που τα βράδια θα πέφταν αργά γεμάτα καλοσύνη.

Κι όμως η πίστη ποτέ δεν ξεφτούσε

Τις κατάμαυρες νύχτες

Κλεισμένοι στα σπίτια μας

Ακούγαμε τις τουφεκιές στους δρόμους

Να τρυπανίζουν την παρθένα ερημιά

Και τ’ άγουρα παλικάρια

Μπροστά στις μπούκες

που θα ξερνούσαν το θάνατο

Τραγουδούσαν έχε γεια καημένε κόσμε

Και πασπαλίζαν τα πρόσωπά μας

Οι στάχτες της καμένης Κλεισούρας

Και οι οιμωγές

του Χορτιάτη

Και χαρίζαμε τις ελπίδες μας

Στους αξούριστους άντρες

Που με τα κοντάκια

τους χτίζαν τη λευτεριά

Και γράφαμε τότε την παράφορη οργή μας στους τοίχους

Έτσι

Ο ήλιος φαινόταν άρρωστος

Τα μικρά παιδιά δεν γελούσαν

Οι φάμπρικες

στέκαν θλιμμένες

Όμως εμείς ξέραμε καλά

Πως θα έφτανε η μέρα εκείνη

Που ελεύθερες θα σάλευαν οι παπαρούνες στον άνεμο

(Από τη συλλογή Αναζήτηση – Αναμνήσεις μιας αμφίβολης εποχής, 1949)

(η) μπούκα: το στόμιο, το άνοιγμα της κάννης (του όπλου ή του κανονιού)

(η) οιμωγή: ο θρήνος

Στην Κλεισούρα και στον Χορτιάτη έγιναν εκτελέσεις Ελλήνων από τους Γερμανούς κατακτητές στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

(το) κοντάκι: η βάση του όπλου

(η) φάμπρικα: το εργοστάσιο

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α.1. Το ποίημα ανήκει στην παραδοσιακή ή τη μοντέρνα ποίηση;

Το ποίημα ανήκει στη μοντέρνα ποίηση.

α.2. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας στο α.1. εντοπίζοντας δύο (2) μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος.

- Το ποίημα έχει συντεθεί σε ελεύθερο στίχο.

- Στο ποίημα δεν αξιοποιείται η τεχνική της ομοιοκαταληξίας.

α.3. Να σχολιάσετε σύντομα τον τίτλο του ποιήματος συσχετίζοντάς τον με το περιεχόμενό του.

Ο τίτλος «Πίστη» αποδίδει τη βεβαιότητα και την πεποίθηση που είχαν οι άνθρωποι ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές της Κατοχής, ότι θα έρθει κάποια στιγμή που θα είναι και πάλι ελεύθεροι. Η πίστη είναι κάποτε ένα βαθύ συναίσθημα το οποίο δεν μπορεί κατ’ ανάγκη να δικαιολογηθεί από τα δεδομένα της πραγματικότητας, όπως συμβαίνει και σ’ αυτή την περίπτωση, αλλά επιμένει να διατηρείται στις ψυχές των ανθρώπων και να τους δίνει κουράγιο, έστω κι αν όλα δείχνουν πως αυτό που επιθυμούν πολύ δύσκολα θα πραγματοποιηθεί.

Ο ποιητής, μάλιστα, φροντίζει να παρουσιάσει με εμφατικό τρόπο όλες εκείνες τις αντιξοότητες, που κανονικά θα έπρεπε να έχουν αποθαρρύνει πλήρως τους ανθρώπους της εποχής τους, μόνο και μόνο για να τονίσει πόσο δυνατή ήταν η «πίστη» τους πως κάποια μέρα, όσο κι αν αυτό αργούσε να συμβεί, θα ζούσαν και πάλι ελεύθεροι, απαλλαγμένοι από τη βαρβαρότητα των Γερμανών κατακτητών.

β.1. Να καταγράψετε τρεις (3) ηχητικές και δύο (2) οπτικές εικόνες του κειμένου.

Ηχητικές εικόνες:

- Ακούγαμε τις τουφεκιές στους δρόμους

Να τρυπανίζουν την παρθένα ερημιά

- Μπροστά στις μπούκες

που θα ξερνούσαν το θάνατο

Τραγουδούσαν έχε γεια καημένε κόσμε

- Και πασπαλίζαν τα πρόσωπά μας

Οι στάχτες της καμένης Κλεισούρας

Και οι οιμωγές

του Χορτιάτη

Οπτικές εικόνες:

- Που οι παπαρούνες θα σαλεύαν ελεύθερες στον άνεμο

- Και γράφαμε τότε την παράφορη οργή μας στους τοίχους

β.2. Στην τελευταία στροφική ενότητα του ποιήματος να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο (2) ονοματικά σύνολα (επίθετο + ουσιαστικό) που αποδίδουν τη θλιβερή πραγματικότητα της Κατοχής.

Ο ήλιος φαινόταν άρρωστος

Το πρώτο αυτό ονοματικό σύνολο μεταδίδει με παραστατικότητα την ιδιαίτερα βεβαρυμμένη ψυχική κατάσταση των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ο φόβος, η οδύνη για την απώλεια της ελευθερίας, ο θρήνος για τους χαμένους στρατιώτες, η πείνα και η απόγνωση δημιουργούσαν ένα τέτοιο συναισθηματικό κλίμα, ώστε ακόμη και στοιχεία που συνήθως χαρίζουν στους ανθρώπους αισιοδοξία και χαρά, όπως είναι το φως του ήλιου, γίνονταν αντιληπτά κατά τρόπο τελείως διαφορετικό. Οι άνθρωποι είχαν πάψει να βλέπουν τη λαμπρότητα του ήλιου ως φορέα ελπίδας∙ πλέον τους φαινόταν άρρωστος, σαν να είχε χάσει την καθαρότητά του, σαν να συμμετείχε κι εκείνος στα δικά τους δεινά.  

Οι φάμπρικες / στέκαν θλιμμένες

Με το δεύτερο ονοματικό σύνολο τονίζεται μία ακόμη επώδυνη πτυχή της Κατοχής και ειδικότερα το γεγονός ότι για ένα μεγάλο διάστημα είχαν ανασταλεί οι συνήθεις εργασίες και δραστηριότητες των ανθρώπων. Τα εργοστάσια έμοιαζαν να στέκουν θλιμμένα, αφού είχαν πάψει να λειτουργούν και να δέχονται καθημερινά την ανθρώπινη δράση που τους έδινε κάποτε ζωή.

Το ανθρώπινο συναίσθημα της θλίψης αποδίδεται στα εργοστάσια, μας παραπέμπει, υπό μία έννοια, στον ψυχολογικό μηχανισμό άμυνας της προβολής∙ οι άνθρωποι αποδίδουν στις φάμπρικές ένα συναίσθημα που επί της ουσίας το αισθάνονται οι ίδιοι. Είναι η δική τους βαθιά θλίψη που τους ωθεί να βλέπουν θλίψη παντού γύρω τους. 

β.3. Να αναφέρετε πέντε (5) λέξεις του ποιήματος συνδεδεμένες με τον πόλεμο και τα ιστορικά γεγονότα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

- τουφεκιές

- μπούκες

- Κλεισούρας

- Χορτιάτη

- οιμωγές