Τάσος Λειβαδίτης «Αυτοβιογραφία» (ανάλυση ποιήματος)

Jean-Michel Priaux 

Τάσος Λειβαδίτης «Αυτοβιογραφία»  

Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μού δώσαν το αίμα μου και τ’ όνομά μου

στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα

μια κίνηση πάντα σα νά’ θελα να προφυλαχτώ από’ να χτύπημα

δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα

για ν’ αρπαχτώ απ’ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας,

η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα

κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου

εκτός απ’ τον ίδιο μου τον πόνο –είμαι εδώ, ανάμεσά σας, κι ολομόναχος,

κ’ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ’ από χρόνια,

όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα.

Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο.

Στο ποίημα Αυτοβιογραφία ο Τάσος Λειβαδίτης (1922-1988) προχωρά σ’ έναν απολογισμό της ζωής του, διαπιστώνοντας με πόνο πως στην προσπάθειά του να πετύχει κάτι το διαχρονικά σημαντικό, έχασε την ευκαιρία να ζήσει τη ζωή στην πληρότητά της. Εντούτοις, μπροστά σ’ αυτή την επίγνωση δε δειλιάζει κι είναι έτοιμος να βιώσει τον πόνο του, χωρίς να αποζητά παραμυθία.

Αναλυτικότερα:

«Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μού δώσαν το αίμα μου και τ’ όνομά μου»

Ο ποιητής έχει πλήρη συναίσθηση του χρέους που οφείλει στις προηγούμενες γενιές, οι οποίες με διάθεση αυτοθυσίας κράτησαν το έθνος αυτό ζωντανό και προσέφεραν τη δυνατότητα ύπαρξης σε όσους ακολούθησαν. Αυτή η συναίσθηση χρέους, άλλωστε, θα οδηγήσει τον ποιητή και στη δική του προσπάθεια να αγωνιστεί και να προσφέρει ό,τι περισσότερο μπορεί.

«στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα»

Ο ποιητής είναι πια σε προχωρημένη ηλικία, γι’ αυτό και αναφέρει τόσο εμφατικά πως στην ηλικία του χιονίζει αδιάκοπα. Με την αναφορά στο χιόνι ο ποιητής μας υποβάλλει την αίσθηση του ψύχους, της βαρυχειμωνιάς και άρα της απουσίας των στοιχείων εκείνων που χρωματίζουν τη νεότητα, όπως είναι η άνοιξη, ο ήλιος και η ευδαιμονία.

Το γεγονός, επομένως, πως έχει φτάσει πια στο «χειμώνα» της ζωής του, δηλαδή στα γεράματα, αιτιολογεί και την επιθυμία του να προχωρήσει στον επώδυνο απολογισμό των πεπραγμένων του.

«μια κίνηση πάντα σα νά’ θελα να προφυλαχτώ από’ να χτύπημα»

Τα δημιουργικά χρόνια της νεότητας του ποιητή συνέπεσαν με δύσκολες ιστορικές περιόδους για τη χώρα μας. Η γερμανική κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος, αλλά και τα χρόνια διώξεων που ακολούθησαν για τους ανθρώπους αριστερών πεποιθήσεων, βάρυναν τη ζωή του ποιητή, μ’ ένα μόνιμο φόβο. Ας μην ξεχνάμε πως ο Λειβαδίτης πέρασε αρκετά χρόνια εξόριστος λόγω της μαχητικής του διάθεσης, ενώ στη συνέχεια χρειάστηκε να εργαστεί σκληρά για να καλύψει τις βιοποριστικές του ανάγκες.

Ο ποιητής, λοιπόν, μας μεταδίδει εδώ την ανησυχία και το φόβο που σκέπαζε τη ζωή του, όλα εκείνα τα χρόνια που βρέθηκε υπόλογος για τις ιδέες του και για την πρόθεσή του να υποστηρίξει μια διαφορετική πολιτική επιλογή από την επικρατούσα.

«δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα

για ν’ αρπαχτώ απ’ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας,»

Η επιθυμία του ποιητή να συνεισφέρει κάτι το ουσιώδες στη χώρα του, τόσο με το ποιητικό του έργο, όσο και με τους προσωπικούς του αγώνες για τη στήριξη της αριστερής παράταξης, είχαν ένα ιδιαίτερα βαρύ κόστος. Έτσι, ενώ ο ποιητής αγαπούσε τη ζωή και όλες τις απολαύσεις που έχει να προσφέρει, επέλεξε τελικά να αφοσιωθεί σε ό,τι θεωρούσε τότε πως θα του έδινε την ευκαιρία να αφήσει ένα έργο αιώνιο, ένα έργο διαχρονικό, αντάξιο της εκτίμησης και της αγάπης που είχε για την πατρίδα του.

Είναι σαφές από τη διατύπωση του ποιητή «πελώρια αγκάθια» πως είχε πλήρη επίγνωση πως η επιθυμία του να προσφέρει κάτι το διαχρονικό, σήμαινε έναν αγώνα δύσκολο, επίπονο και ψυχοφθόρο. Εντούτοις, ανάμεσα στην ομορφιά της ζωής και τους δύσκολους αγώνες, ο ποιητής προτίμησε να αγωνιστεί και να θυσιάσει το πολύτιμο δώρο της ζωής και της νεότητας.

«η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα»

Αντικρίζοντας ο ποιητής τον εαυτό του, όπως είναι τώρα σ’ αυτή την προχωρημένη ηλικία, καταλαβαίνει πως η «σάρκα» του, το φθαρμένο σώμα του, δεν είναι παρά ένας επίδεσμος, ένα ασήμαντο κάλυμμα, μιας υπόστασης που δεν έχει πια μέλλον.

Ο ποιητής αντιλαμβάνεται πως δεν έχει πια τίποτε να προσμένει από τη ζωή του, καθώς τα γεράματα δεν μπορούν να δώσουν ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο ή για μια ζωή γεμάτη απολαύσεις και χαρά. Εφόσον, θυσίασε τη νεότητά του, έχει απομείνει πια με τη φθαρμένη σάρκα του να προσμένει το τέλος του.

«κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου

εκτός απ’ τον ίδιο μου τον πόνο –είμαι εδώ, ανάμεσά σας, κι ολομόναχος,»

Ο ποιητής αισθάνεται πόνο, καθώς αναλογίζεται πως η ζωή του, η πραγματική ζωή του, έχει πια περάσει και πως ό,τι απομένει είναι μια απλή επιβίωση, με το χρόνο να μετρά αντίστροφα.

Ο πόνος του ποιητή προκύπτει, όχι από τη θέαση του γηρασμένου σώματός του, αλλά από τη συνειδητοποίηση πως άφησε τη ζωή του να περάσει, χωρίς να μπορέσει να την απολαύσει και να γευτεί κάθε χαρά που είχε να του προσφέρει. Κι ο πόνος αυτός είναι χωρίς παρηγοριά, γιατί τίποτε δεν μπορεί να γυρίσει το χρόνο πίσω και να του δώσει μια δεύτερη ευκαιρία, τίποτε δεν μπορεί να αντιστρέψει τις επιλογές του.

Το μόνο που μπορεί να του προσφέρει βοήθεια είναι ο ίδιος του ο πόνος, υπό την έννοια πως ο ποιητής δε φοβάται να αποδεχτεί και να νιώσει πλήρως την απόγνωσή του. Δεν αποζητά παραμυθίες και τρόπους για να ξεχαστεί, στέκει με θάρρος απέναντι στον πόνο του και τον βιώνει σε όλη του την ένταση, γιατί γνωρίζει καλά πως είναι κομμάτι της ζωής του, είναι αναπόσπαστο μέρος της προσωπικότητας και της υπόστασής του. Ο ποιητής γνωρίζει πως έχασε τα χρόνια της νεότητάς του, κατανοεί πως δεν μπορεί να κάνει τίποτε γι’ αυτό, αλλά έχει τη δύναμη να συνυπάρξει με τον πόνο του και να πληρώσει το κόστος των επιλογών του.

Τι απομένει λοιπόν στον ηλικιωμένο ποιητή; Η γνώση πως στη ζωή του αγωνίστηκε, η γνώση πως έκανε δύσκολες επιλογές και φυσικά η δύναμη να στέκεται απέναντι στον πόνο του και να μη δειλιάζει, να μην προσπαθεί να αποφύγει την αλήθεια του. Έτσι, παρόλο που ο ποιητής στέκεται ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους, είναι επί της ουσίας μόνος του, γιατί μόνο ο ίδιος γνωρίζει την πραγματική ένταση του πόνου του, μόνο ο ίδιος γνωρίζει πόση δύναμη απαιτείται για να τον αντέξει με αξιοπρέπεια και φυσικά μόνο αυτός γνωρίζει πόσες δυσκολίες, πόσες πληγές και πόσα βάσανα πέρασε στη ζωή του.

Στέκει, άρα, ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους ο ποιητής, με μεγάλο ψυχικό σθένος, με αξιοπρέπεια και με πλήρη επίγνωση πως ό,τι κι αν αισθάνεται αυτή τη στιγμή υπήρξε αποτέλεσμα δικών του συνειδητών επιλογών.

«κ’ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ’ από χρόνια,

όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα.»

Είναι σημαντικό να προσεχτεί πως ο Λειβαδίτης -ένας ποιητής που τίμησε με κάθε τρόπο την τέχνη του- δε θεωρεί πως μπορεί η ποίηση να του προσφέρει κάποια βοήθεια στο να αντιμετωπίσει τον πόνο και την απόγνωση που αισθάνεται.

Χαρακτηριστική ως προς αυτό η παρομοίωση που χρησιμοποιεί: η ποίηση είναι σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις αργά, όταν πια δεν μπορεί να σου χρησιμέψει σε τίποτα.

Η ποίηση σαφώς κι έχει μεγάλη αξία για τον ποιητή, εντούτοις σε σχέση με τον πόνο που βιώνει τώρα, σε σχέση δηλαδή με τη συνειδητοποίηση πως άφησε τη ζωή του να περάσει, χωρίς να την απολαύσει, η ποίηση δεν μπορεί να του προσφέρει κάτι. Ο ποιητής δεν έχει αυταπάτες, γνωρίζει πως ο χρόνος δε γυρνάει πίσω, οπότε το μόνο που θα μπορούσε να του προσφέρει κάποιος ή η τέχνη του είναι μια παρηγοριά, μια αφορμή να ξεχαστεί για λίγο. Ο Λειβαδίτης, όμως, δεν καταδέχεται τέτοιου είδους προσωρινές παραμυθίες, προτιμά να βιώσει τον πόνο του, χωρίς υπεκφυγές. Άλλωστε, ο ποιητής έχει τη δύναμη να αποδεχτεί πως έκανε κάποιες επιλογές και τώρα οφείλει να πληρώσει το τίμημα.

Η ψυχική δύναμη του ποιητή είναι αξιοθαύμαστη και αποκαλύπτει έναν άνθρωπο με ασυνήθιστο θάρρος, ιδίως στις μέρες μας, που οι άνθρωποι σπανίως αποδέχονται το τίμημα που συνοδεύει τις πράξεις και τις επιλογές τους.

Ο Λειβαδίτης δε διστάζει να αναγνωρίσει πως έκανε μια μεγάλη θυσία και να δηλώσει πως είναι έτοιμος να αισθανθεί τον πόνο του, χωρίς να αποζητά πρόσκαιρες παρηγοριές. Είναι πια πολύ μακριά από τη νεότητα, είναι πια αντιμέτωπος με το θάνατο και προχωρά προς αυτόν με την ψυχή του να υποφέρει που δεν φρόντισε να ζήσει, όσο είχε την ευκαιρία. Κι αυτό το αντιμετωπίζει με τη δύναμη και την αποφασιστικότητα που τον χαρακτήριζαν σε όλη του τη ζωή, χωρίς να λυγίζει και να ψάχνει τρόπους για να ξεχαστεί.

«Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο.»

Ο στίχος που κλείνει το ποίημα αποτελεί το επιμύθιο της ζωής του ποιητή, που αναλογίζεται πως αγωνίστηκε και προσπάθησε στη ζωή του, για να πετύχει το ακατόρθωτο. Θέλησε με την ποίηση και με την προσωπική του δράση να «αρπαχτεί από τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας», αλλά κατανοεί τώρα πια πως αυτό ήταν κάτι το ανέφικτο.

Ίσως ο χρόνος να δικαιώσει τον ποιητή, ίσως να τον προφυλάξει από τη λήθη, αλλά τη στιγμή που ο ίδιος κάνει τον απολογισμό της ζωής του, αισθάνεται πως έχασε τη μοναδική του ευκαιρία να ζήσει επιδιώκοντας πράγματα που μάλλον δεν τα κατόρθωσε. Όλοι του οι αγώνες, που με την ήττα της αριστεράς διαψεύστηκαν, κι όλο του το ποιητικό έργο, μοιάζουν λίγα μπροστά στην επίγνωση πως ο ίδιος άφησε τη ζωή του να χαθεί, χωρίς να γευτεί την ευδαιμονία της. 

Απαντήσεις στα θέματα των Πανελληνίων 2012: Νεοελληνική Λογοτεχνία

Shawn Van Daele

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2012

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Κωνσταντίνος Καβάφης: Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου  ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ.

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάπως ξέρεις από φάρμακα˙

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. —

Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάμνουνε—για λίγο—να μη νοιώθεται η πληγή.

(1921)

Ερωτήσεις:

Α1. Τρία από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Κ. Καβάφη είναι η πεζολογία, η ιδιότυπη γλώσσα και η χρήση συμβόλων. Για το κάθε ένα από τα παραπάνω γνωρίσματα να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε.

Μονάδες 15

Β1. Στο ποίημα, σύμφωνα με τον Στέφανο Διαλησμά, «έχουμε ένα δυσανάλογα μεγάλο τίτλο (με προσεκτικά τοποθετημένη στίξη, ώστε να προβάλλει τα μέρη από τα οποία απαρτίζεται) που υποστηρίζει και συμπληρώνει ποικιλοτρόπως το ποίημα».

Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη αιτιολογώντας τη συγκεκριμένη επιλογή του τίτλου από τον ποιητή.

Μονάδες 20

Β2. Να επισημάνετε στο ποίημα τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα (μονάδες 8) και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους (μονάδες 12). 

Μονάδες 20

Γ1.

Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων:

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

που κάπως ξέρεις από φάρμακα˙

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Κ. Καβάφη Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου  ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ., με το παρακάτω ποίημα του Τ. Λειβαδίτη Αυτοβιογραφία, εντοπίζοντας (μονάδες 5) και σχολιάζοντας (μονάδες 15) τρεις ομοιότητες και δύο διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων.

Μονάδες 20 

Τάσος Λειβαδίτης

Αυτοβιογραφία

  

Άνθρωποι που δε γνώρισα ποτέ μού δώσαν το αίμα μου και τ’ όνομά μου

στην ηλικία μου χιονίζει, χιονίζει αδιάκοπα

μια κίνηση πάντα σα νά’ θελα να προφυλαχτώ από’ να χτύπημα

δίψασα για όλη τη ζωή, κι όμως την άφησα

για ν’ αρπαχτώ απ’ τα πελώρια αγκάθια της αιωνιότητας,

η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα

κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου

εκτός απ’ τον ίδιο μου τον πόνο –είμαι εδώ, ανάμεσά σας, κι ολομόναχος,

κ’ η ποίηση σα μια μεγάλη αλήθεια που την ανακαλύπτεις ύστερ’ από χρόνια,

όταν δεν μπορεί να σου χρησιμέψει πια σε τίποτα.

Επάγγελμά μου: το ακατόρθωτο.

Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, Αθήνα (Εκδόσεις Κέδρος, 2003, σ. 429.)

Απαντήσεις:

Α1.

Η πεζολογική έκφραση αποτελεί βασικό γνώρισμα της ποίησης του Καβάφη, καθώς η συγκίνηση στο έργο του προκύπτει μέσα από τα εκφραζόμενα νοήματα και όχι από έναν υπερβάλλοντα λυρισμό.

Παράδειγμα πεζολογίας αποτελούν οι σύντομες κύριες προτάσεις του ποιήματος, που δεν περιέχουν επίθετα ή περίτεχνα σχήματα λόγου, όπως: «Δεν έχω εγκαρτέρηση καμιά».

Η ιδιότυπη γλώσσα του Καβάφη έγκειται στο συνδυασμό καθαρεύουσας και δημοτικής, με την παράλληλη χρήση πολίτικων ιδιωματισμών. Ένα παράδειγμα της ιδιότυπης γλώσσας του ποιητή είναι ο στίχος: «νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω», όπου ο ποιητής χρησιμοποιεί καθαρεύουσα.

Τα σύμβολα στην ποίηση του Καβάφη αποτελούν ένα βασικό στοιχείο υπαινικτικής, αλλά και συμπυκνωμένης διατύπωσης, καθώς σε μια λέξη-σύμβολο μπορούν να συμπεριληφθούν πολλές έννοιες. Στο συγκεκριμένο ποίημα το «φρικτό μαχαίρι» συμβολίζει τη φθορά που προκαλεί το πέρασμα του χρόνου, ενώ η έννοια του χρόνου υπονοείται, χωρίς να αναφέρεται.

Β1.

Ο ποιητής θέλοντας να αποστασιοποιηθεί από την έκφραση μιας τόσο έντονης ανησυχίας για το γήρασμα της μορφής του, χρησιμοποιεί το προσωπείο του Ιάσονα Κλεάνδρου, ώστε οι σκέψεις αυτές της ανησυχίας και του πόνου να αποδοθούν στον Ιάσονα και να μη συνδεθούν με τον ίδιο. Ο Καβάφης χρησιμοποιεί παράλληλα τον εκτενή αυτό τίτλο για να μεταθέσει χρονικά τη μελαγχολική αυτή κατάσταση στο απώτατο παρελθόν και να δώσει στις σκέψεις του διαχρονικότητά αλλά και καθολικότητα. Την ίδια ανησυχία που έχει ο Καβάφης για τα γηρατειά και τη φθορά που επιφέρουν, θα μπορούσε να την έχει οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος σε οποιαδήποτε άλλη χρονική στιγμή, αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου. Έτσι, η μελαγχολία του Καβάφη αποδίδεται στον Ιάσονα Κλεάνδρου, ένα ανύπαρκτο πρόσωπο που δημιουργείται από τον ποιητή, ο οποίος υποτίθεται ότι έζησε στην Κομμαγηνή, ένα κρατίδιο βορειανατολικά της Συρίας που ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι το 638 μ.Χ., και καταγράφει αυτές του τις σκέψεις το 595 μ.Χ., χρονολογία που δεν έχει σημαδευτεί από κάποιο σημαντικό γεγονός για το μικρό αυτό κρατίδιο και την οποία ο ποιητής επέλεξε τυχαία, μόνο και μόνο για να τοποθετήσει χρονικά το ποίημά του στο παρελθόν.

Στον τίτλο του ποιήματος, επομένως, ο Καβάφης μας παρουσιάζει το κυρίαρχο συναίσθημα «Μελαγχολία», το πρόσωπο στο οποίο αποδίδεται αυτό το συναίσθημα «ο Ιάσων Κλεάνδρου», την ιδιότητα του προσώπου «ποιητού», τον τόπο στον οποίο ζει το πρόσωπο αυτό «Κομμαγηνή» και το χρόνο κατά τον οποίο εκτυλίσσεται αυτή η προσωπική εκμυστήρευση «595 μ.Χ». Δημιουργεί έτσι, με τον εκτεταμένο αυτό τίτλο, το ιδανικό άλλοθι. 

Ο τίτλος του ποιήματος έχει συνάμα ιδιαίτερη σημασία καθώς είναι το μόνο μέρος του ποιήματος στο οποίο ο ποιητής μας δίνει τοπικά και χρονικά στοιχεία, οπότε αν το ποίημα διαβαστεί χωρίς αυτόν τον τίτλο ή με τον αρχικό του τίτλο «Μαχαίρι», τότε δεν υπάρχει τίποτε που να εμποδίζει τον αναγνώστη να συνδέσει τις απόψεις αυτές με τον ίδιο τον Καβάφη. Επομένως, οι λεπτομέρειες που δίνονται στον τίτλο είναι σημαντικές για να μπορέσει ο ποιητής να αποστασιοποιηθεί από τις μελαγχολικές αυτές σκέψεις που διατυπώνει στους στίχους του. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι ενώ σήμερα οι αφηγηματολόγοι επιμένουν να μην ταυτίζουμε τον αφηγητή ή το ποιητικό υποκείμενο με τον συγγραφέα ή ποιητή, την εποχή που ο Καβάφης συνέθετε τα ποιήματά του δεν είχε διατυπωθεί αυτή η σκέψη και οι τότε κριτικοί και αναγνώστες επιχειρούσαν τις ερμηνείες των ποιημάτων αποδίδοντας κάθε σκέψη στον ίδιο τον ποιητή. Επομένως, ο Καβάφης για να μπορέσει να διασφαλίσει την ανεξαρτησία του από το περιεχόμενο των ποιημάτων του έπρεπε να υιοθετεί διάφορες περσόνες και να τοποθετεί τα ποιήματά του στο μακρινό παρελθόν.

Η αλήθεια είναι βέβαια ότι ο Καβάφης είχε μια ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στα γηρατειά και το πέρασμα του χρόνου, αλλά δεν παύουν οι σκέψεις του να εκφράζουν τις διαθέσεις και τις ανησυχίες πολλών ανθρώπων κι αυτό είναι που επιχειρεί να τονίσει ο ποιητής με τη μετάθεση των σκέψεών του χρονικά και τοπικά καθώς και με την έκφρασή τους μέσω ενός άλλου προσώπου, έστω και φανταστικού.

Β2.

«είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι»: Στο στίχο αυτό έχουμε το σχήμα της υπαλλαγής καθώς και δύο μεταφορές. Το σχήμα της υπαλλαγής εντοπίζεται στο γεγονός ότι το επίθετο “φρικτός” που θα έπρεπε να προσδιορίζει ως επιθετικός προσδιορισμός τη λέξη πληγή, και να εκφράζει ορθότερα το νόημα, ότι είναι δηλαδή μια “φρικτή πληγή”, έχει ακολουθήσει ως προς το γένος, τον αριθμό και την πτώση το ουσιαστικό μαχαίρι και έχει γίνει δικός του επιθετικός προσδιορισμός “φρικτό μαχαίρι”. Με το σχήμα αυτό ο ποιητής μετατοπίζει την προσοχή του αναγνώστη στη λέξη μαχαίρι ώστε να γίνει περισσότερο αντιληπτός ο πόνος που αισθάνεται ως φρικτή μαχαιριά.

Οι μεταφορές που υπάρχουν στον στίχο αυτό εντοπίζονται στις λέξεις πληγή και μαχαίρι, καθώς ο ποιητής τις χρησιμοποιεί εδώ μεταφορικά για να εκφράσει τον ψυχικό που αισθάνεται πιο παραστατικά παρομοιάζοντάς τον με το σωματικό πόνο που θα του προκαλούσε μια μαχαιριά.

«εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως... εν Φαντασία και Λόγω»: Ο ποιητής για να εκφράσει με έμφαση την εμπιστοσύνη που έχει στην ποιητική τέχνη και στα μέσα που εκείνη χρησιμοποιεί για τη δημιουργία της, προσωποποιεί τις έννοιες αυτές και γι’ αυτό τις γράφει με κεφαλαία γράμματα σα να πρόκειται για κύρια ονόματα. Επομένως, η Τέχνη της Ποίησης, η Φαντασία και ο Λόγος, μέσω της προσωποποίησης αποκτούν υπόσταση δρώντων προσώπων και άρα η παρουσίασή τους γίνεται σαφώς πιο αισθητή.

«νάρκης του άλγους δοκιμές» (δοκιμές νάρκης του άλγους = απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος): Στο στίχο αυτό εντοπίζουμε ένα σχήμα υπερβατό καθώς και το σχήμα της αναστροφής. Η αναστροφή γίνεται άμεσα εμφανής καθώς είναι σαφές ότι ο ποιητής έχει αλλάξει τη φυσική σειρά των λέξεων, ώστε να τοποθετήσει πρώτη τη λέξη “νάρκη” και να δώσει έτσι έμφαση στην έννοια του κατευνασμού και της απάλυνσης του πόνου που θα επιχειρηθεί μέσω της ποιήσεως.

Γ1.

Ο Καβάφης θεωρούσε πάντοτε την ποίηση ως τη σημαντικότερη πτυχή της ζωής του, γι’ αυτό και τώρα που υποφέρει προστρέχει στην τέχνη του. Ο ποιητής, βέβαια, γνωρίζει πως η βοήθεια που μπορεί να του προσφέρει η ποίηση έχει εύλογους περιορισμούς, μιας και τίποτε δεν μπορεί να αναστρέψει ή να θεραπεύσει την επώδυνη διαδικασία της γήρανσης. Εντούτοις, γνωρίζει πως περιερχόμενος στην πνευματική κατάσταση της δημιουργίας, τα «φάρμακα» της ποίησης, η φαντασία και ο λόγος, θα τον κάνουν έστω και για λίγο να ξεχάσει τον πόνο του. Εφόσον για να συλλάβει την ποιητική του ιδέα θα πρέπει να μπει σ’ έναν δημιουργικό κόσμο με τη βοήθεια της φαντασίας του και κατόπιν θα πρέπει να επιλέξει τις σωστές λέξεις για να μπορέσει να αποτυπώσει όσο γίνεται καλύτερα τις σκέψεις του, θα βρει μια πρόσκαιρη παραμυθία.

Δ1.

Ο Τάσος Λειβαδίτης πραγματεύεται, όπως και ο Καβάφης, το πέρασμα του χρόνου, αλλά και την αφοσίωση στην ποιητική τέχνη. Ο Λειβαδίτης, όμως, αντικρίζει το χρόνο ως φορέα ζωής και συνειδητοποιεί πως στην προσπάθειά του να κερδίσει κάτι το διαχρονικό, έχασε την ευκαιρία να ζήσει πραγματικά τη ζωή του. Έτσι, έχοντας πια φτάσει σε προχωρημένη ηλικία και κάνοντας τον απολογισμό του συνειδητοποιεί πως άφησε το χρόνο να περάσει, χωρίς να απολαύσει τη χαρά της ζωής. 

Σε ό,τι αφορά δε την ποίηση, παρά την αναμφισβήτητη αξία της, δεν μπορεί πια να τον βοηθήσει σε τίποτε, μιας και δεν μπορεί να γυρίσει το χρόνο πίσω και να του δώσει μια δεύτερη ευκαιρία να ζήσει καλύτερα τη ζωή του.

Ομοιότητες:

α) Μια πρώτη ομοιότητα μεταξύ των δύο ποιημάτων είναι η αναφορά στην ηλικία του ποιητικού υποκειμένου.

Στο ποίημα του Λειβαδίτη η συσχέτιση της ηλικίας με τη μεταφορά «χιονίζει αδιάκοπα» προδίδει πως ο ποιητής βρίσκεται πια σε προχωρημένη ηλικία, ενώ και στο ποίημα του Καβάφη, η αναφορά στο «γήρασμα της μορφής» υποδεικνύει πως το ποιητικό υποκείμενο έχει αρχίσει πια να γερνάει.

Πρόκειται, επομένως, για δύο ποιητές σε μεγάλη πια ηλικία που αντικρίζουν το πέρασμα του χρόνου.

β) Και στα δύο ποιήματα γίνεται αναφορά στον πόνο που αισθάνονται τα ποιητικά υποκείμενα. Ο Λειβαδίτης σχολιάζει πως «κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει στον πόνο μου», τονίζοντας έτσι πως η συνειδητοποίηση ότι άφησε τη ζωή του να περάσει χωρίς να γευτεί κάθε χαρά της, του προκαλεί έναν ασίγαστο πόνο.

Στο ποίημα του Καβάφη, επίσης, γίνεται σαφές πως το ποιητικό υποκείμενο υποφέρει, στοιχείο που γίνεται αντιληπτό τόσο στον τίτλο με την αναφορά στη μελαγχολία, όσο και με την επανάληψη του στίχου «είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι».

Τόσο ο Λειβαδίτης, όσο και ο Καβάφης, βιώνουν το πέρασμα του χρόνου ως πηγή έντονου ψυχικού πόνου.

γ) Σημαντική ομοιότητα ανάμεσα στα  δύο ποιήματα είναι φυσικά και η αναφορά στην ποίηση, καθώς μπροστά στο μεγάλο πόνο και οι δύο ποιητές αναλογίζονται το ρόλο της ποίησης στη ζωή τους. Όπως ο Καβάφης, που υπήρξε πάντοτε συνεπής και αφοσιωμένος θεράποντας της ποιητικής τέχνης, γι’ αυτό και στο ποίημά του την προσφωνεί «Τέχνη της Ποιήσεως» και στρέφεται σ’ αυτή για βοήθεια, έτσι και ο Λειβαδίτης υπηρέτησε την ποίηση και βρήκε σ’ αυτή μεγάλες και σημαντικές αλήθειες.

Οι δύο ποιητές βέβαια, αν και αναγνωρίζουν την αξία της ποίησης, δεν έχουν αυταπάτες για το πόσο μπορεί να τους βοηθήσει. Εντούτοις, ενώ ο Λειβαδίτης δηλώνει κατηγορηματικά  πως η ποίηση δεν μπορεί να του χρησιμέψει σε τίποτε, ο Καβάφης θεωρεί πως η ποίηση μπορεί να του προσφέρει μια πρόσκαιρη παραμυθία, γεγονός που διαφοροποιεί τους δύο ποιητές.

Διαφορές:

α) Μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο ποιήματα είναι ο τίτλος τους. Ενώ ο Λειβαδίτης δίνει στο ποίημά του τον τίτλο «Αυτοβιογραφία» τονίζοντας πως όσα ακολουθούν αποτελούν έναν απολογισμό της ζωής του, ο Καβάφης χρησιμοποιεί έναν εκτενέστατο τίτλο για να αποστασιοποιηθεί από όσα θα καταγράψει, έστω κι αν αποτελούν μια πολύ προσωπική του εξομολόγηση.

β) Μια διαφορά επίσης εντοπίζουμε στο πώς αντικρίζουν οι δύο ποιητές το σώμα  και τη μορφή τους. Έτσι, ενώ ο Καβάφης υποφέρει βλέποντας το γήρασμα του σώματός του, καθώς θεωρεί πως η φθορά που αντικρίζει σε αυτό είναι ένα αβάσταχτο πλήγμα, ο Λειβαδίτης βλέπει πέρα από την επιφανειακή φθορά και φτάνει στην ουσία του προβλήματός του, που δεν είναι άλλη βέβαια από το γεγονός ότι ο θάνατος βρίσκεται πια πολύ κοντά.

Όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει ο Λειβαδίτης «η σάρκα μου ένας επίδεσμος γύρω απ’ το αυριανό μου τίποτα» Η σάρκα του, -ενδεικτική η αδιαφορία του ποιητή για την εικόνα του σώματος και της μορφής, με τη χρήση αυτής της λέξης που δείχνει περιφρόνηση- δεν είναι τίποτε άλλο πέρα από έναν επίδεσμο που τυλίγει το γεγονός ότι δεν υπάρχει πια αύριο, δεν υπάρχουν πια προοπτικές και ελπίδες για να ζήσει όσα μέχρι τώρα δεν έζησε.

Λατινικά Β Λυκείου: Ενεργητική – Παθητική Σύνταξη

Jeremy Geddes 

Λατινικά Β Λυκείου: Ενεργητική – Παθητική Σύνταξη

Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική γίνονται οι εξής αλλαγές:  

Ενεργητική: Magnus timor exercitum occupavit (μεγάλος φόβος κατέλαβε το στράτευμα)

Παθητική: Magno timore exercitus occupatus est (το στράτευμα καταλήφθηκε από μεγάλο φόβο)

• Μετατρέπουμε το ρήμα ενεργητικής στον αντίστοιχο χρόνο παθητικής φωνής (προσέχοντας το πρόσωπο και τον αριθμό του νέου υποκειμένου του).  

• Το Αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται πλέον Υποκείμενο του παθητικού ρήματος και τίθεται σε Ονομαστική πτώση.

• Το Υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος τρέπεται σε Ποιητικό αίτιο, το οποίο εκφέρεται με απλή (απρόθετη) Αφαιρετική, όταν είναι άψυχο και με εμπρόθετη Αφαιρετική, όταν είναι έμψυχο. Προσέχουμε πως όταν η λέξη ξεκινά με φωνήεν χρησιμοποιούμε την πρόθεση ab, ενώ όταν ξεκινά με σύμφωνο χρησιμοποιούμε την πρόθεση a.

- Κατά τη μετατροπή προσέχουμε πως αν υπάρχουν ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί στους βασικούς όρους, μετατρέπονται ανάλογα, ώστε να έχουν και στη νέα σύνταξη την ίδια πτώση με τον όρο που προσδιορίζουν.

Στο παραπάνω παράδειγμα το επίθετο magnus που προσδιορίζει το Υποκείμενο timor, τρέπεται σε Αφαιρετική ακολουθώντας την πτώση του υποκείμενου που γίνεται πια Ποιητικό Αίτιο (timore) σε Αφαιρετική.

- Αν το ρήμα είναι χρόνου Παρακειμένου ή Υπερσυντελίκου, προσέχουμε το υποκείμενό του, ώστε να γράψουμε το σωστό τύπο της μετοχής στον περιφραστικό τύπο.

Στον παραπάνω παράδειγμα το Υποκείμενο του ρήματος είναι το αρσενικό exercitus, γι’ αυτό και θέτουμε τη μετοχή σε αρσενικό γένος occupatus est.

Κείμενο 16 (XVI) Άσκηση σχολικού βιβλίου

Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική και να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο:

π.χ. Plinius tres apros capit (Ο Πλίνιος πιάνει τρία αγριογούρουνα)

= Tres apri a Plinio capiuntur (Τρία αγριογούρουνα πιάστηκαν από τον Πλίνιο)

Imperator hostes vincit (Ο στρατηγός νικά τους εχθρούς)

= Hostes ab imperatore vincuntur (Οι εχθροί νικήθηκαν από το στρατηγό)

Terror Cassium concutit (Ο τρόμος συνταράσσει τον Κάσσιο)

= Cassius terrore concutitur (Ο Κάσσιος συνταράχθηκε από τον τρόμο)

Romani magnum numerum hostium capiunt (Οι Ρωμαίοι συλλαμβάνουν μεγάλο αριθμό εχθρών)

= Magnus numerus hostium a Romanis capitur (Μεγάλος αριθμός εχθρών συνελήφθηκε από τους Ρωμαίους)

Nos arma proicimus (Εμείς καταθέτουμε τα όπλα)

= Arma proiciuntur a nobis (Τα όπλα κατατέθηκαν από εμάς)

Vos legatos mittitis (Εσείς στέλνετε πρέσβεις)

= Legati a vobis mittuntur (Πρέσβεις στέλνονται από εσάς)

Κείμενο 19 (XIX) Άσκηση σχολικού βιβλίου

Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική και να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο.

Antonius socios Catilinae deprehendit (πρκ.) [Ο Αντώνιος συνέλαβε τους συντρόφους του Κατιλίνα]

= Socii Catilinae ab Antonio deprehensi sunt (Οι σύντροφοι του Κατιλίνα συνελήφθησαν από τον Αντώνιο)

Antonius Catilinam proelio vicit (Ο Αντώνιος νίκησε τον Κατιλίνα στη μάχη)

= Catilina ab Antonio proelio victus est (Ο Κατιλίνας νικήθηκε στη μάχη από τον Αντώνιο)

Ego pastorem improbum vi prohibui (Εγώ με βία εμπόδισα τον αχρείο βοσκό)

= Pastor improbus a me vi prohibitus est (Ο αχρείος βοσκός εμποδίστηκε με βία από εμένα)

Tu bovum mugitum audivisti (Εσύ άκουσες το μουγκρητό των βοδιών)

= Bovum mugitus a te auditus est (Το μουγκρητό των βοδιών ακούστηκε από σένα)

Vos boves in speluncam traxistis (Εσείς τραβήξατε τα βόδια στη σπηλιά)

= Boves a vobis in speluncam tracti sunt (Τα βόδια τραβήχτηκαν στη σπηλιά από εσάς)

Incolae Herculem honoraverunt (Οι κάτοικοι τιμούσαν τον Ηρακλή)

= Hercules ab incolis honoratus est (Ο Ηρακλής τιμήθηκε από τους κατοίκους)

Στην αντίστροφη μετατροπή από Παθητική σύνταξη σε Ενεργητική, έχουμε εύλογα τις ακόλουθες αλλαγές:

-          Το Ποιητικό Αίτιο τίθεται σε Ονομαστική και λειτουργεί ως Υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος.

-          Το ρήμα παθητικής φωνής τρέπεται σε ρήμα ενεργητικής φωνής του αντίστοιχου χρόνου.

-          Το Υποκείμενο τίθεται σε Αιτιατική πτώση και λειτουργεί ως Αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος.

Προσέχουμε κατά τη μετατροπή της σύνταξης να αλλάξουμε τις πτώσεις των ομοιόπτωτων προσδιορισμών και των συνημμένων μετοχών, ώστε να συμφωνούν με τη νέα πτώση των όρων που προσδιορίζουν.

Παραδείγματα μετατροπής από τα Κείμενα του Σχολικού βιβλίου: 

Κείμενο 19

-          Παθητική σύνταξη: Catilina a Cicerone ex urbe expulsus est (Ο Κατιλίνας διώχθηκε απ’ την πόλη από τον Κικέρωνα)

Ενεργητική σύνταξη: Cicero Catilinam ex urbe expulit

-          Παθητική σύνταξη: Ab Antonio, altero consule, Catilina ipse cum exercitu suo, proelio victus, interfectus est (Από τον Αντώνιο, τον άλλο ύπατο, ο ίδιος ο Κατιλίνας με το στρατό του, αφού νικήθηκε στη μάχη, σκοτώθηκε)

Ενεργητική σύνταξη: Antonius, alter Consul, Catilinam ipsum cum exercitu suo, proelio victum, interfecit

Κείμενο 20

-          Παθητική σύνταξη: Ab his in castra delatus est tristis et trepidus (Από αυτούς μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο λυπημένος και έντρομος)

Ενεργητική σύνταξη: Hi (εννοείται: αυτόν = eum) in castra detulerunt tristem et trepidum

Ο αφηγητής μοιάζει ενσωματωμένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του.

Ivana Stojakovic 

Γιώργος Ιωάννου "Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς" 

Ο αφηγητής μοιάζει ενσωματωμένος περισσότερο στην κοινωνία των προσφύγων και λιγότερο στην κοινωνία της πόλης του. Σε ποια σημεία του κειμένου προβάλλεται περισσότερο,  κατά τη γνώμη σας,  αυτό;  Πού πιστεύετε ότι οφείλεται;

Οι γονείς του Ιωάννου είναι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, γεγονός που του δημιουργεί την πεποίθηση πως θα έπρεπε να βρίσκεται κι αυτός μαζί με τους άλλους πρόσφυγες. Ο μόνος λόγος, άλλωστε, που δεν μεγάλωσε σε κάποιον προσφυγικό συνοικισμό είναι το γεγονός ότι οι δικοί του ήρθαν στη Θεσσαλονίκη λίγα χρόνια πριν γίνει η ανταλλαγή πληθυσμών και ξεκινήσει το μεγάλο κύμα προσφύγων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο αφηγητής όντας παιδί προσφύγων αισθάνεται περισσότερο οικείους τους πρόσφυγες απ’ ό,τι τους απρόσωπους και αδιάφορους κατοίκους της πόλης.

«Κι όμως πόση συγκίνηση έχει να κοιτάζεις ή να συζητάς στα καφενεία και να διαισθάνεσαι τη δική σου ή μια άλλη πανάρχαια ράτσα. Ακούς εκείνες τις φωνές με τη ζεστή προφορά και σου ‘ρχεται ν’ αγκαλιάσεις.» Ο αφηγητής αισθάνεται κοντά στους πρόσφυγες την οικειότητα εκείνη που χαρίζει η κοινή καταγωγή, αισθάνεται τους ακατάλυτους δεσμούς αίματος και νιώθει τον εαυτό του κομμάτι της κοινωνίας τους. Το δέσιμο άλλωστε και η ανθρώπινη επαφή και ζεστασιά που παρατηρεί στους προσφυγικούς συνοικισμούς, είναι κάτι που λείπει από τη ζωή του και του δημιουργείται η επιθυμία να βρίσκεται κι αυτός μαζί τους. «Τουλάχιστο, ας ήμουν σ’ ένα προσφυγικό συνοικισμό με ανθρώπους της ράτσας μου τριγύρω.»

Οι ήρεμοι ρυθμοί ζωής των προσφύγων, η συνεχής επικοινωνία που υπάρχει μεταξύ τους, οι απλές κουβέντες στα καφενεία και η ανθρωπιά που χαρακτηρίζει τις μεταξύ τους σχέσεις, έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τους φρενήρεις ρυθμούς των κατοίκων της πόλης και την πλήρη αποξένωση που υπάρχει ανάμεσά τους. «Σταματώ πολλές φορές στη μέση του πεζοδρομίου, κι όπως το κούτσουρο που κόβει το νερό, έτσι περιστρέφονται γύρω μου οι διαβάτες.», «Συγκατοικώ με ανθρώπους που αδιαφορούν τελείως για μένα, κι εγώ γι’ αυτούς.» Ο Ιωάννου αδυνατεί να κατανοήσει την τάση των ανθρώπων της πόλης να μη θέλουν να δημιουργήσουν σχέσεις μεταξύ τους, να αποφεύγουν κάθε επικοινωνία και να προτιμούν να κινούνται αδιάφοροι μέσα σ’ ένα απρόσωπο πλήθος.

Ο ίδιος, άλλωστε, αισθάνεται μόνος τους και το κυριότερο χωρίς να έχει κατορθώσει να δημιουργήσει μια δική του οικογένεια κι ένα δικό του σπίτι, ώστε να έχει και η δική του ζωή τα θεμέλια εκείνα που θα του χάριζαν την πολύτιμη αίσθηση ότι ανήκει κάπου, ότι βρίσκεται μαζί με δικούς του ανθρώπους. «Εγώ όμως από τώρα είμαι βαριά παραπονεμένος. Μέσα στους ξένους και στα ξένα πράγματα ζω διαρκώς∙ στα έτοιμα και στα ενοικιασμένα.» Εκείνο που επιθυμεί ο αφηγητής είναι να βρεθεί ανάμεσα σε ανθρώπους που να τους αισθάνεται δικούς του, να αισθανθεί ότι αποκτά και η δική του ζωή ρίζες και φυσικά να πάψει να είναι μόνος και ξένος ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους, γι’ αυτό και στο τέλος του πεζογραφήματος δηλώνει πως ζηλεύει εκείνους που ζουν στον τόπο τους, στον τόπο που γεννήθηκαν, κι εκφράζει την ευχή να μπορούσε τουλάχιστον να ζει σ’ έναν προσφυγικό συνοικισμό με ανθρώπους της ράτσας του. 

Ερωτήσεις σχολικού: Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς

Jim Hunt 

Ερωτήσεις σχολικού: Μες στους Προσφυγικούς Συνοικισμούς 

Κατά πόσο στο παρόν πεζογράφημα βρίσκουν εφαρμογή τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική: Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει.

Τα λόγια του Καζαντζάκη προϋποθέτουν μια συνεχή και αδιάσπαστη επικοινωνία με τη ράτσα, με τους προγόνους, αλλά και μια συνέχεια στη γραμμή του αίματος μέσα από την απόκτηση απογόνων.

«Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους»: Σε ό,τι αφορά το πρώτο χρέος διαπιστώνουμε πως ο αφηγητής παρατηρεί, μελετά και γνωρίζει σε βάθος τα χαρακτηριστικά της ράτσας του, ενώ παράλληλα γνωρίζει την ιστορία και τη συνέχεια τόσο του δικού του τόπου όσο και των περιοχών απ’ όπου προέρχονται οι άλλοι πρόσφυγες. Ο αφηγητής αισθάνεται μια ισχυρή επικοινωνία με τους ανθρώπους που προέρχονται από την ιδιαίτερη πατρίδα του, τονίζοντας έτσι την ιδιαίτερη αξία που δίνει στην κοινή καταγωγή και στους κοινούς προγόνους. Προκρίνει, μάλιστα, τη σημασία της καταγωγής σε σχέση με τον τόπο γέννησης, καθώς αισθάνεται πως πατρίδα του είναι η Ανατολική Θράκη.

«Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους»: Ο αφηγητής αισθάνεται μεγάλη εκτίμηση για τους πρόσφυγες, τόσο για την ιστορία τους, όσο και για την αγνότητα που χαρακτηρίζει την ψυχή τους. Οι πρόσφυγες διατηρούν τους τρόπους της παραδοσιακής διαβίωσης και συνεχίζουν στους συνοικισμούς που κατοικούν την ίδια αρμονική συνύπαρξη. Εντούτοις, ο αφηγητής καταγγέλλει πως τους εργατικούς και αγνούς αυτούς ανθρώπους, τους εκμεταλλεύτηκαν οι κρατούντες εξωθώντας τους να λάβουν μέρος στην εμφύλια διαμάχη κι έχοντας τώρα την ανησυχία μήπως στραφούν εναντίον τους, προσπαθούν να τους απομακρύνουν από τη χώρα. «Κι όμως τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει το παν για να σκορπίσει η ομορφιά αυτή στους τέσσερις ανέμους. Οι εγκληματίες των γραφείων εκμεταλλεύτηκαν τη ζωηράδα τους και την αγνότητά τους. Τους εξώθησαν να σφάξουν και να σφαχτούν∙ να φαγωθούν, ιδίως μεταξύ τους. Τώρα φυσικά τους τρέμουν και προσπαθούν να τους ξεφορτωθούν με τη μετανάστευση.»

Η δόλια αντιμετώπιση απέναντι στους πρόσφυγες, αναιρεί το τρίτο χρέος, καθώς οι κρατούντες όχι μόνο δεν θέλουν να δουν τη δυναμικότητα των προσφύγων να εξελίσσεται, αλλά επιχειρούν και να την εμποδίσουν ή και να τη ματαιώσουν. Οι κρατούντες προτιμούν να δουν τις νεότερες γενιές των προσφύγων να φεύγουν από τη χώρα, καθώς φοβούνται ότι μετά από την εκμετάλλευση που επιχείρησαν εις βάρος τους και εις βάρος των γονιών τους, υπάρχει το ενδεχόμενο οι νεότεροι να διεκδικήσουν την απόδοση ευθυνών.

Ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο, διαπιστώνουμε την αδυναμία εκπλήρωσης του τρίτου χρέους από τον αφηγητή, ο οποίος παρά την εκτίμηση για τους προγόνους του και για την ιστορία τους, ο ίδιος δεν απέκτησε δική του οικογένεια ώστε να μπορέσει να μεταδώσει στο γιο του τη θέληση να γίνει ακόμη καλύτερος. Παραμένει ολομόναχος και ξένος. 

Λατινικά Β΄ Λυκείου: Απαρεμφατική Σύνταξη

Mario Hain 

Λατινικά Β΄ Λυκείου: Απαρεμφατική Σύνταξη

Στα Λατινικά η κύρια πρόταση κρίσεως που εξαρτάται από κάποιο ρήμα (λεκτικό, δοξαστικό, γνωστικό, αισθήσεως σημαντικό) μετατρέπεται σε ειδικό απαρέμφατο (που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος), μιας κι Λατινική γλώσσα δε διαθέτει δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις.

Κατά τη μετατροπή αυτή πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

- Το ρήμα της κύριας πρότασης μετατρέπεται στο απαρέμφατο του κατάλληλου χρόνου. Δηλαδή:

Τα ρήματα χρόνου Ενεστώτα ή Παρατατικού, μετατρέπονται σε απαρέμφατο Ενεστώτα.

Τα ρήματα χρόνου Παρακειμένου ή Υπερσυντελίκου, μετατρέπονται σε απαρέμφατο Παρακειμένου.

Τα ρήματα χρόνου Μέλλοντα ή Συντελεσμένου Μέλλοντα, μετατρέπονται σε απαρέμφατο Μέλλοντα.

- Ιδιαίτερη προσοχή δίνουμε στο Υποκείμενο του Απαρεμφάτου, το οποίο στα Λατινικά δηλώνεται σε Αιτιατική ακόμη κι όταν έχουμε ταυτοπροσωπία (λατινισμός).

Για παράδειγμα, η κύρια πρόταση: Brutus ex vulnere dolore magno cultrum extrahit (Ο Βρούτος με μεγάλο πόνο βγάζει το μαχαίρι από την πληγή), αν εξαρτηθεί από την πρόταση Collatinus tradit (Ο Κολλατίνος διηγείται), θα έχουμε το εξής αποτέλεσμα:

Collatinus tradit Brutum (σε Αιτιατική ως Υπ. Απαρεμφάτου) ex vulnere dolore magno cultrum extrahere (Απαρέμφατο Ενεστώτα)

Παρατηρούμε, λοιπόν, πως οι βασικές αλλαγές είναι η μετατροπή του ρήματος σε απαρέμφατο και η τοποθέτηση του Υποκειμένου του σε Αιτιατική. Ενώ, οι άλλοι όροι της πρότασης παραμένουν ως έχουν, εκτός κι αν υπάρχει ομοιόπτωτος προσδιορισμός του υποκειμένου, ο οποίος θα πρέπει να τεθεί στην ίδια πτώση με το υποκείμενο (αιτιατική).  

Αν στην ίδια πρόταση θέσουμε ως εξάρτηση την κύρια Brutus tradit, δημιουργώντας ταυτοπροσωπία ανάμεσα στο ρήμα εξάρτησης και το απαρέμφατο, θα έχουμε το εξής αποτέλεσμα:

Brutus tradit se ex vulnere dolore magno cultrum extrahere  (Ο Βρούτος διηγείται ότι αυτός βγάζει με μεγάλο πόνο το μαχαίρι από την πληγή)

Το υποκείμενο του απαρεμφάτου δηλώνεται σε αιτιατική έστω κι αν έχουμε ταυτοπροσωπία (Λατινισμός).

Ο λατινισμός αίρεται όταν το ρήμα εξάρτησης είναι λεκτικό ή δοξαστικό παθητικής φωνής. Στην περίπτωση αυτή το ρήμα εξάρτησης και το απαρέμφατο έχουν το ίδιο υποκείμενο (ταυτοπροσωπία) το οποία τίθεται σε πτώση ονομαστική.

Για παράδειγμα, αν η προηγούμενη πρόταση εξαρτηθεί από τον τύπο fertur (ή dicitur), τότε θα έχουμε το εξής αποτέλεσμα:

Brutus ex vulnere dolore magno cultrum extrahere fertur / dicitur (Φέρεται / Λέγεται ότι ο Βρούτος βγάζει με μεγάλο πόνο το μαχαίρι από την πληγή)

Τα παθητικά ρήματα εξάρτησης είναι προσωπικά και έχουν το ίδιο υποκείμενο με το απαρέμφατο, σε πτώση Ονομαστική (άρση λατινισμού).

Τελικό Απαρέμφατο

Οι κύριες προτάσεις επιθυμίας, όταν εξαρτώνται από ρήμα κελευστικό, προτρεπτικό, αποτρεπτικό ή βουλητικό, τρέπονται σε Βουλητική Πρόταση (ut + Υποτακτική) ή σε Τελικό Απαρέμφατο (ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης).

Προσέχουμε πως με το Τελικό Απαρέμφατο, όταν έχουμε ταυτοπροσωπία, πρέπει να δηλωθεί το Υποκείμενό του σε Αιτιατική, όταν είναι είτε παθητικό είτε το esse (ως συνδετικό).

Κείμενο 19 (XIX) Άσκηση σχολικού βιβλίου

Να μετατραπεί η σύνταξη της πρότασης σε απαρεμφατική∙ ως ρήμα εξάρτησης ενν.: (Sallustius) tradit...

Catilinam improbi viri consecuti sunt (είχαν ακολουθήσει τον Κατιλίνα αχρείοι άντρες)

= Sallustius tradit Catilinam improbos viros consecutos esse [Τρέπουμε το Ρήμα χρόνου Παρακειμένου σε Απαρέμφατο Παρακειμένου, το οποίο τίθεται σε πληθυντικό αρσενικού, ακολουθώντας το γένος και τον αριθμό του υποκειμένου του, και θέτουμε το υποκείμενό του σε Αιτιατική (viros). Προσέχουμε πως και ο επιθετικός προσδιορισμός της λέξης viros ως ομοιόπτωτος θα τραπεί σε Αιτιατική (improbos)]

Catilina ex urbe expulsus est (Ο Κατιλίνας διώχθηκε από την πόλη)

= Sallustius tradit Catilinam ex urbe expulsum esse

Socii Catilinae deprehensi sunt et strangulati sunt (Οι σύντροφοι του Κατιλίνα συνελήφθησαν και στραγγαλίστηκαν)

= Sallustius tradit socios Catilinae deprehensos esse et strangulatos esse

Catilina ab Antonio victus est (Ο Κατιλίνας νικήθηκε από τον Αντώνιο)

= Sallustius tradit Catilinam ab Antonio victum esse

Catilina ab Antonio interfectus est (Ο Κατιλίνας φονεύθηκε από τον Αντώνιο)

= Sallustius tradit Catilinam ab Antonio interfectum esse

Κείμενο 18 (XVIII) Άσκηση σχολικού βιβλίου

Να αλλάξετε τη σύνταξη των παρακάτω προτάσεων σε απαρεμφατική με εξάρτηση από παθητικά ρήματα, όπως dicor (λέγομαι), existimor (θεωρούμαι), nuntior (αναγγέλλομαι), feror (φέρομαι/λέγομαι) κτλ.

π.χ. Hercules boves in eum locum adduxit (Ο Ηρακλής οδήγησε τα βόδια σ’ αυτόν τον τόπο)

= Hercules boves in eum locum adduxisse dicitur (Λέγεται ότι ο Ηρακλής οδήγησε τα βόδια σ’ αυτόν τον τόπο)

Προσέχουμε ότι με παθητικά λεκτικά και δοξαστικά ρήματα έχουμε άρση λατινισμού. Το ρήμα εξάρτησης τίθεται σε αριθμό και πρόσωπο που να συμφωνεί με το υποκείμενό του, το οποίο είναι ίδιο με το υποκείμενο του απαρεμφάτου, και που λόγω ταυτοπροσωπίας τίθεται σε Ονομαστική (άρση λατινισμού).

Romulus urbem Romam condidit (dicor) [Ο Ρωμύλος έκτισε/ίδρυσε τη Ρώμη]

= Romulus urbem Romam condidisse dicitur

Cacus boves quosdam in speluncam traxit (feror) [Ο Κάκος έσυρε μερικά βόδια σε μια σπηλιά]

= Cacus boves quosdam in speluncam traxisse fertur

Hercules gregem aspexit (existimor) [Ο Ηρακλής είδε το κοπάδι]

= Hercules gregem aspexisse existimatur

Boves mugiverunt (mugio 4) (dicor) [Τα βόδια μούγγρισαν]

= Boves mugivisse dicuntur (το ρήμα εξάρτησης τίθεται σε πληθυντικό, ακολουθώντας τον αριθμό του υποκειμένου)

Hercules Cacum interfecit (feror) [Ο Ηρακλής σκότωσε τον Κάκο]

= Hercules Cacum interfecisse fertur

Incolae eius loci Herculem honoraverunt (dicor) [Οι κάτοικοι του τόπου του τίμησαν τον Ηρακλή]

= Incolae eius loci Herculem honoravisse dicuntur