Οδυσσέας Ελύτης «Καλημέρα Θλίψη» [Μαρία Νεφέλη]

Laura-Williams

Οδυσσέας Ελύτης «Καλημέρα Θλίψη» [Μαρία Νεφέλη]

Η Μαρία Νεφέλη λέει:

                        ΚΑΛΗΜΕΡΑ ΘΛΙΨΗ

Γεια σου θλίψη

Καλημέρα θλίψη

έντομο που φωλιάζεις μέσα μου

κι ολονυχτίς καραδοκείς πότε θ’ ανοίξω μάτι...

Στην αρχή σ’ έχω λησμονήσει·

κοιτάζω τις γραμμές του ταβανιού -

άξαφνα πατείς και μπαίνεις

στη συνείδηση.

Έρχεσαι να πικράνεις τον πρωινό καφέ

ν’ αποσπάσεις κάτι απ’ την ελάχιστη χαρά

του χεριού μου στο πόμολο του παραθύρου

φέρνεις ανωμαλίες στο νερό του μπάνιου

προκαλείς το πρώτο δυσάρεστο τηλεφώνημα

είσαι τέρας

μικροσκοπικός Μινώταυρος που ζητάει τροφή

και συντηρείται με το ελάχιστο...

Τρως τρως Μινώταυρε·

είναι σάρκες αυτές δεν είναι αέρας

έτσι που πας δε θ’ απομείνει τίποτε.

Γεια σου θλίψη

Καλημέρα θλίψη

έχεις εγκατασταθεί μονίμως μέσα μας

είσαι χειρότερη από τους ιούς και τους βακίλους

οι φιλόσοφοι σ’ εξετάζουν στο φασματοσκόπιο

έχεις δώσει λαβή σε μιαν εξαίρετη λογοτεχνία

Ο Οδυσσέας Ελύτης με το σύντομο αυτό ποίημα από τη συλλογή «Μαρία Νεφέλη» [1978], προσεγγίζει μια κατάσταση του καθημερινού βίου οικεία σε πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι για διάφορους -προσωπικούς ή άλλους- λόγους βρίσκονται υπό το κράτος μιας διαρκούς θλίψης που επισκιάζει και κατ’ ουσία δηλητηριάζει κάθε στιγμή της ζωής τους. Με λόγο καθημερινό που απέχει πολύ απ’ τις αινιγματικές διατυπώσεις των πρώτων περισσότερο υπερρεαλιστικών ποιημάτων του, ο Ελύτης εγκαταλείπει την ευδαιμονική θέαση του κόσμου, όπως και την πανοραμική θέαση εκείνων των συνθέσεων που στόχο τους είχαν την ενίσχυση και την εξύμνηση του δοκιμαζόμενου ελληνισμού. Πιο ανθρώπινος, και κινούμενος πλησιέστερα στον μικρόκοσμο της κάποτε παραγνωρισμένης -αλλά αναμφισβήτητα ισχυρής- καθημερινότητας, ο ποιητής φέρνει στο φως την τρωτή του πλευρά∙ εκείνη ακριβώς που τον συνδέει περισσότερο με τους ανθρώπους γύρω του.

«Γεια σου θλίψη

Καλημέρα θλίψη

έντομο που φωλιάζεις μέσα μου

κι ολονυχτίς καραδοκείς πότε θ’ ανοίξω μάτι...

Στην αρχή σ’ έχω λησμονήσει∙

κοιτάζω τις γραμμές του ταβανιού -

άξαφνα πατείς και μπαίνεις

στη συνείδηση.»

Η οικειότητα που αισθάνεται και προβάλλει το ποιητικό υποκείμενο απέναντι στην προσωποποιημένη θλίψη, φανερώνει πως η κοινή τους πορεία δεν είναι πρόσκαιρη ή πρόσφατη. Η θλίψη έχει φωλιάσει στην ψυχή του σαν ένα έντομο∙ σαν κάτι ζωντανό, δυσοίωνα ενοχλητικό και απωθητικό, που καραδοκεί και βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση εωσότου περάσει η νύχτα και ανοίξει τα μάτια του.

Με έξοχο τρόπο δίνεται η ουδέτερη ή ίσως κι εύθυμη πρωινή διάθεση ακόμη και των ανθρώπων που ταλανίζονται από καταθλιπτικά συναισθήματα. Έτσι, οι πρώτες στιγμές που το ποιητικό υποκείμενο ανοίγει τα μάτια του το πρωί κυλούν αμέριμνα, καθώς μοιάζει να έχει λησμονήσει τη θλίψη του. Κοιτάζει τις γραμμές του ταβανιού, χωρίς σκέψεις ή ανησυχία, μα τελείως ξαφνικά η θλίψη -η καθημερινή του σύντροφος- επανέρχεται στη συνείδησή του και λαμβάνει την κυρίαρχη θέση της στη σκέψη και στα συναισθήματά του.

«Έρχεσαι να πικράνεις τον πρωινό καφέ

ν’ αποσπάσεις κάτι απ’ την ελάχιστη χαρά

του χεριού μου στο πόμολο του παραθύρου

φέρνεις ανωμαλίες στο νερό του μπάνιου

προκαλείς το πρώτο δυσάρεστο τηλεφώνημα

είσαι τέρας

μικροσκοπικός Μινώταυρος που ζητάει τροφή

και συντηρείται με το ελάχιστο...»

Η θλίψη -ή για αρκετούς ανθρώπους η κατάθλιψη-, λειτουργεί ως το συναίσθημα εκείνο που υπονομεύει όχι μόνο τις σημαντικές στιγμές της ζωής, αλλά ακόμη και τις πιο απλές καθημερινές συνήθειες. Το άνοιγμα του παραθύρου για να μπει καθαρός αέρας και να ιδωθεί το φως της νέας ημέρας, ο πρωινός καφές∙ όλες αυτές οι μικρές πράξεις της καθημερινής ρουτίνας, που ενέχουν υπό κανονικές συνθήκες, αν όχι χαρά, τουλάχιστον μια διάθεση αισιοδοξίας, πικραίνονται και χάνουν κάθε θετική τους χροιά υπό το καθεστώς της θλίψης.

Κι η θλίψη αυτή προκαλεί και ανατροφοδοτείται αδιάκοπα απ’ την αρνητική στάση του ατόμου. Ακόμη κι η παραμικρή αναποδιά μεγεθύνεται στη σκέψη του θλιμμένου ανθρώπου και επιτείνει τα άσχημα συναισθήματά του. Έστω κι αν η θλίψη δεν ευθύνεται στην πραγματικότητα για τα τυχόν προβλήματα στο νερό του μπάνιου ή για το δυσάρεστο πρωινό τηλεφώνημα, εντούτοις για τον άνθρωπο που είναι δέσμιος της κατάθλιψης, αυτή είναι η αιτία που γεννά όλες τις μικρές ή μεγάλες δυστυχίες και αναποδιές στη ζωή του.

Η θλίψη είναι ένα τέρας, ένας μικροσκοπικός αποτρόπαια ανθρωποφάγος Μινώταυρος, που μπορεί να παρατείνει την ύπαρξή του επ’ άπειρον, συντηρούμενος και με τις πλέον ελάχιστες αφορμές. Άλλωστε, για τον άνθρωπο εκείνον που υποφέρει ψυχικά, δεν χρειάζονται σημαντικές επιπλέον απώλειες ή ατυχίες για να βυθίζεται ξανά και ξανά στη θλίψη του. Από τη στιγμή που δεν έχει βρεθεί εκείνο που θα του προσέφερε την αναγκαία εξισορρόπηση, είναι καταδικασμένος να βιώνει συνεχώς αρνητικά συναισθήματα.  

«Τρως τρως Μινώταυρε∙

είναι σάρκες αυτές δεν είναι αέρας

έτσι που πας δε θ’ απομείνει τίποτε.»

Η παρουσίαση της θλίψης ως ενός ανθρωποφάγου Μινώταυρου αποδίδει άριστα τη φθοροποιό δύναμη των καταθλιπτικών συναισθημάτων. Το άτομο που βρίσκεται διαρκώς υπό το καθεστώς της θλίψης έρχεται αντιμέτωπο με μια πραγματικά επικίνδυνη κατάσταση που τον καταστρέφει εκ των έσω. Αυτό που τρώει ο Μινώταυρος είναι σάρκα και όχι αέρας∙ κι αντιστοίχως η κατάθλιψη δεν χαλάει απλώς τη διάθεση του ανθρώπου, υπονομεύει και φθείρει σημαντικά την υγεία του, πνευματική και σωματική.

«Γεια σου θλίψη

Καλημέρα θλίψη

έχεις εγκατασταθεί μονίμως μέσα μας

είσαι χειρότερη από τους ιούς και τους βακίλους

οι φιλόσοφοι σ’ εξετάζουν στο φασματοσκόπιο

έχεις δώσει λαβή σε μιαν εξαίρετη λογοτεχνία»

Το ποιητικό υποκείμενο διευρύνοντας το πεδίο δράσης της θλίψης την αντιμετωπίζει πλέον όχι απλώς ως τον δικό του προσωπικό δαίμονα, αλλά ως το σταθερό γνώρισμα όλων των ανθρώπων. Η θλίψη έχει εγκατασταθεί μόνιμα μέσα στους ανθρώπους, τους συνοδεύει διαρκώς και άρα επηρεάζει αδιάκοπα τη ζωή και τη δράση τους. Είναι, μάλιστα, χειρότερη από τους ιούς και τους βακίλους, καθώς στη δική της περίπτωση είναι δύσκολο να προσδιορισθεί το γενεσιουργό της αίτιο ή να προβλεφθεί η έκταση της δράσης της.

Είτε η θλίψη έρχεται ως απόρροια προσωπικών λόγων είτε ως σύμπτωμα μιας γενικότερης κατάστασης, έχει στα σίγουρα μια συνεχή παρουσία στη ζωή των ανθρώπων. Έχει τεθεί στο στόχαστρο των φιλοσόφων κι έχει για χρόνια εξεταστεί ως το μυστήριο εκείνο που θα είχε ίσως πολλά να φανερώσει για την ιδιάζουσα φύση των ανθρώπων. Ωστόσο, δεν είναι η ύπαρξή της ολωσδιόλου αρνητική, αφού χάρη σε αυτή έχουν γραφεί εξαίρετα έργα λογοτεχνίας. Η λυρική ποίηση, αν μη τι άλλο, χρωστάει πολλά στη θλίψη που διέπνεε την ψυχή των ποιητών∙ ακόμη κι οι στίχοι αυτοί του Ελύτη σ’ εκείνη χρωστούν τη γέννησή τους.

Αν η θλίψη είναι εκείνη που βασανίζει την ψυχή των ανθρώπων, είναι συνάμα κι εκείνη που με την παρουσία της τους υπενθυμίζει πως δεν έχουν ακόμη εκπληρώσει όλες τους τις λαχτάρες. Είναι εκείνη που αντιμάχεται τον εφησυχασμό, δείχνοντας με τρόπο άκρως επώδυνο πως η ψυχή που αδρανεί ή δεν παλεύει αρκετά, δεν έχει συνειδητοποιήσει επαρκώς το ακόρεστο και το αδιάκοπα ανήσυχο της ανθρώπινης φύσης. Κι αν η μάχη με τις διαρκώς περισσότερες επιθυμίες και προσδοκίες της άπληστης ανθρώπινης καρδιάς, είναι εξ ορισμού χαμένη, τούτο δε σημαίνει πως δεν πρέπει να δίνεται. Άλλωστε, ο άνθρωπος όσο ζει θέλει και πρέπει να θέλει πάντοτε κάτι ακόμη, κάτι περισσότερο για να προσφέρει θυσία στην αδάμαστη ορμή που λέγεται ζωή. 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Η/Υ, Πληροφορική, Διαδίκτυο και Εκπαίδευση

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Η/Υ, Πληροφορική, Διαδίκτυο και Εκπαίδευση

Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (Η/Υ)

Η ηλεκτρονική συσκευή, με την οποία χειρίζεται και επεξεργάζεται κανείς πληροφορίες και δεδομένα με υψηλή ταχύτητα και ακρίβεια, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα κάθε φορά προγράμματα, και η οποία συνδέεται με άλλες συσκευές (λ.χ. οθόνη, εκτυπωτή) για την εισαγωγή, αποθήκευση, ανάκληση και απεικόνιση δεδομένων.

Η/Υ & Εκπαίδευση

Βασικές δυνατότητες:

→ Επεξεργασία κειμένου: Ο υπολογιστής παρέχει τη δυνατότητα στους μαθητές να γράψουν και να επεξεργαστούν ένα κείμενο, με το πρόσθετο πλεονέκτημα πως μπορούν να διορθώσουν, να ξαναγράψουν και να επέμβουν εκ των υστέρων σε όποιο σημείο του κειμένου θέλουν, χωρίς περιορισμούς. Η δυνατότητα αυτή απελευθερώνει τη δημιουργική πτυχή της γραφής, καθώς αίρει τα συνήθη προβλήματα επεξεργασίας ενός χειρόγραφου κειμένου.

≠ Εντούτοις, είναι καλό να μην επιχειρείται η εξοικείωση με την πληκτρολόγηση κειμένου σε πολύ μικρές ηλικίες, καθώς το παιδί πρέπει πρώτα να εξελίξει και να κατακτήσει πλήρως τις κινητικές εκείνες ικανότητες που απαιτούνται για την παραγωγή χειρόγραφου κειμένου. Συνάμα, το γεγονός ότι ο υπολογιστής δύναται να διορθώσει τα ορθογραφικά λάθη ενός κειμένου, ενδέχεται να λειτουργήσει αρνητικά στην προσπάθεια των μικρών παιδιών να μάθουν την ορθογραφία των λέξεων.

→ Δημιουργία παρουσιάσεων: Με τον υπολογιστή είναι εφικτή η δημιουργία παρουσιάσεων με τη χρήση εικόνων, σχημάτων, γραφημάτων κτλ., που μπορούν να προσφέρουν στους μαθητές αφενός ένα ενδιαφέρον ερέθισμα δημιουργικότητας και αφετέρου μια πρώιμη επαφή μ’ ένα επαγγελματικό εργαλείο, φέρνοντάς τους έτσι πλησιέστερα σε μια εμπειρία που σχετίζεται με την έννοια της επαγγελματικής εργασίας.

→ Ο υπολογιστής ως εποπτικό μέσο: Ο υπολογιστής μπορεί να λειτουργήσει επικουρικά στη διδασκαλία των μαθημάτων ως πολυδύναμο εποπτικό μέσο (ήχος, εικόνα, ταινίες, παρουσιάσεις), ενισχύοντας τη ζωντάνια της διδακτικής πράξης και προσελκύοντας το ενδιαφέρον των μαθητών. Με τον υπολογιστή είναι εφικτή η ενίσχυση των μεταδιδόμενων πληροφοριών και μηνυμάτων∙ η παραστατικότερη παρουσίαση του διδακτικού υλικού, αλλά και η απευθείας εξάσκηση πάνω σε στοιχεία του διδακτικού αντικειμένου μέσα από την επίλυση προβλημάτων και ασκήσεων.

Οι πιθανοί τρόποι αξιοποίησης του υπολογιστή κατά τη διδασκαλία διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος του μαθήματος, είναι ωστόσο αρκετοί για κάθε διαφορετικό αντικείμενο. Ενώ, η ύπαρξη πολλών υπολογιστών παρέχει τη δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής όλων των μαθητών.

≠ Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως οι εντυπωσιακές δυνατότητες του υπολογιστή δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε βαθμό που να υπονομεύεται η αναγκαία προσοχή στο υπό διδασκαλία αντικείμενο. Οι εποπτικές δυνατότητες του υπολογιστή θα πρέπει να αξιοποιούνται για να αναδειχθεί το διδασκόμενο μάθημα, και όχι με τρόπο που να αποσπάται η προσοχή των μαθητών από την παρουσιαζόμενη ύλη και από τις εξεταζόμενες πληροφορίες.

→ Αποθήκευση και αρχειοθέτηση υλικού: Οι υπολογιστές παρέχουν σημαντικές δυνατότητες στους διδάσκοντες για τη συγκέντρωση και αποθήκευση πλούσιου διδακτικού υλικού. Επιτρέπουν, συνάμα, την καταγραφή, αρχειοθέτηση και παρακολούθηση ποικίλων πτυχών της διδακτικής διαδικασίας, ώστε να καθίσταται αποτελεσματικότερη.

Πληροφορική

Η επιστήμη που ασχολείται με την επεξεργασία ψηφιακών δεδομένων με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, δηλαδή την αποθήκευση, ταξινόμηση, ανάκληση και μετάδοση δεδομένων και την αξιοποίησή τους σε ποικίλες εφαρμογές ή για την παροχή πληροφοριών∙ η επιστήμη των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Πληροφορική & Εκπαίδευση

→ Εκπαιδευτικά λογισμικά: Με τη συνδρομή της πληροφορικής έχει καταστεί εφικτή η δημιουργία εκπαιδευτικών λογισμικών, τα οποία -είτε με τη μορφή παιχνιδιού είτε ως αμιγώς διδακτικά προγράμματα- μπορούν να παρουσιάσουν και να εξετάσουν ενότητες της διδακτικής ύλης, αξιοποιώντας πλήρως τις εποπτικές δυνατότητες των υπολογιστών. Η χρήση τους έχει το σημαντικό πλεονέκτημα πως η διδακτική πράξη ακολουθεί απόλυτα τους ρυθμούς του μαθητή, καθώς είναι ο ίδιος ο μαθητής που ελέγχει την πρόοδο και τους χρόνους του μαθήματος.

≠ Τα προγράμματα αυτά, ωστόσο, έχουν βασικούς περιορισμούς, καθώς δομούνται μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο προσέγγισης της διδακτικής ενότητας (παροχή πληροφορίας, ερώτηση, λήψη απάντησης, αξιολόγηση), χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν σε απορίες που δημιουργούνται στο μαθητή, ενόσω αυτός παρακολουθεί την παρουσίαση των πληροφοριών. Συνάμα, έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν το διδακτικό αντικείμενο μόνο με ερωτήσεις κλειστού τύπου (πολλαπλών επιλογών, ή σωστού – λάθους), και όχι με ερωτήσεις ανάπτυξης, ώστε να μπορεί να αξιολογηθούν γενικότερα οι λεκτικές δεξιότητες, αλλά και η κριτική σκέψη του μαθητή.

→ Εκπαιδευτικά παιχνίδια: Η επιστήμη της πληροφορικής έχει αξιοποιήσει τις δυνατότητές της -σε συνδυασμό με την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα του παιχνιδιού ως μέσου ενίσχυσης της διδακτικής πράξης- για τη δημιουργία ηλεκτρονικών παιχνιδιών που λειτουργούν βοηθητικά για την εμπέδωση γνώσεων που έχουν ήδη αποκτήσει οι μαθητές. Σε αντίθεση με τα εκπαιδευτικά λογισμικά, που αναλαμβάνουν και την παρουσίαση της νέας ύλης, τα εκπαιδευτικά παιχνίδια ενέχουν επικουρικό χαρακτήρα, και αποσκοπούν στο να δώσουν στο παιδί την ευκαιρία να αποτυπώσει ευκολότερα στη μνήμη γνώσεις και δεξιότητες που ήδη κατέχει.

Υπάρχουν, βέβαια, εκπαιδευτικά παιχνίδια που δεν σχετίζονται μ’ ένα συγκεκριμένο διδακτικό αντικείμενο, αλλά ενισχύουν κατά τρόπο ευρύτερο την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού. Έχουμε έτσι, κατά περίπτωση, παιχνίδια στρατηγικής που έρχονται να ενισχύσουν τις νοητικές λειτουργίες και την ικανότητα σχεδιασμού μιας ακολουθούμενης τακτικής∙ αλλά και παιχνίδια τα οποία έχουν ως στόχο να ενισχύσουν τα αντανακλαστικά του παιδιού και την ταχύτητα αντίδρασης σε εξωτερικά ερεθίσματα.

→ Σχεδιασμός προγραμμάτων – εφαρμογών: Η πληροφορική ως αυτόνομο μάθημα ενέχει αυξημένη αξία τόσο γιατί μπορεί να προσφέρει στους μαθητές γνώσεις πολλαπλώς αξιοποιήσιμες σε επίπεδο επαγγελματικής απασχόλησης και αποκατάστασης, όσο και γιατί ενισχύει την ικανότητα σκέψης, επίλυσης προβλημάτων και κατ’ επέκταση τη δημιουργικότητα. Οι μαθητές που καλούνται να χειριστούν μια γλώσσα προγραμματισμού για τη δημιουργία μιας εφαρμογής, αποκτούν συναίσθηση του ελέγχου που έχουν -και οφείλουν να έχουν- στην πορεία του σχεδιασμού, καθώς οποιοδήποτε λάθος έχει ως συνέπεια τη μη λειτουργία ή την ελαττωματική λειτουργία της εφαρμογής. Ωθούνται, έτσι, να ανατρέξουν στις προηγούμενες επιλογές τους, ώστε να εντοπίσουν και να διορθώσουν το λάθος.

Αυτή η διαδικασία, που μπορεί να βρει το ανάλογό της ακόμη και σε παιδιά μικρότερης ηλικίας μέσω απλούστερων προγραμμάτων ή παιχνιδιών, επαυξάνει στη σκέψη των μαθητών την αίσθηση του ελέγχου τόσο στις δικές τους νοητικές διεργασίες, όσο και στις επί μέρους επιλογές που έχουν κάνει βήμα προς βήμα κατά το σχεδιασμό του δημιουργούμενου προγράμματος.

≠ Οποιαδήποτε χρήση των υπολογιστών κατά τη διδακτική διαδικασία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες και τους προσωπικούς ρυθμούς κάθε μαθητή -όπως γίνεται σε κάθε παραδοσιακό μάθημα-, καθώς δεν έχουν όλοι οι μαθητές τον ίδιο βαθμό εξοικείωσης ή την ίδια ταχύτητα ανταπόκρισης στις ζητούμενες δραστηριότητες. Είναι σαφής, οπότε, η ευθύνη του εκπαιδευτικού, ώστε η χρήση των υπολογιστών να μη θέτει σε δεύτερη μοίρα και να μην υπονομεύει τον παιδαγωγικό τους ρόλο και άρα τη διασφάλιση της αναγκαίας ισορροπίας στο ρυθμό του μαθήματος.

→ Ρομποτική: Ο χειρισμός ενός ρομπότ -ως παιχνίδι για τις μικρότερες ηλικίες- επιτρέπει στα παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του ελέγχου πάνω στη μηχανική συσκευή, δίνοντάς τους μια παραστατικότερη αντίληψη της έννοιας του προγραμματισμού. Ενώ, η διαδικασία κατασκευής, προγραμματισμού και λειτουργίας ενός ρομπότ -για τους μεγαλύτερους μαθητές- συνιστά μια σημαντική ευκαιρία για την εφαρμογή στην πράξη θεωρητικών μέχρι πρότινος συλλήψεων, αλλά κι ένα πολύτιμο βήμα καινοτόμου δημιουργικότητας.   

→ Βάσεις δεδομένων: Η συγκέντρωση, ταξινόμηση, ιεράρχηση και αξιολόγηση πληροφοριών, με τις ποικίλες δυνατότητες που παρέχει ένα λογισμικό δημιουργίας βάσης δεδομένων, προσφέρει στους μαθητές καίρια επαφή μ’ ένα σημαντικό εργαλείο έρευνας και τεκμηρίωσης. Οι μαθητές καλούμενοι να κατηγοριοποιήσουν και να εκτιμήσουν τις πληροφορίες που έχουν συλλέξει, εισάγονται στον τομέα διαχείρισης πληροφοριακών στοιχείων, αντιλαμβάνονται την αξία -και τη δύναμη- των πληροφοριών, και εκτιμούν τη βαρύτητα που έχει η σωστή αξιοποίησή τους για τη λήψη αποφάσεων.

Η διαδικασία συγκρότησης μιας βάσης δεδομένων, τόσο μέσα από τη συλλογή των στοιχείων, όσο και με την περαιτέρω αξιοποίησή τους, ενισχύει την αντιληπτική ικανότητα των μαθητών, καθώς τους φέρνει σ’ επαφή με την έννοια της μεθοδολογίας, τους ωθεί σ’ ένα πνεύμα συνεργασίας -μιας και η συγκέντρωση πληροφοριών είναι μια συλλογική πράξη-, και οξύνει την κριτική τους σκέψη μέσα απ’ την προσπάθεια κωδικοποίησης των πληροφοριών και εξαγωγής αξιοποιήσιμων συμπερασμάτων.     

Η πληροφορική προσφέρει σαφώς κι άλλες δυνατότητες σχετικές με την εκπαίδευση, ενώ συνιστά κι η ίδια ως επιστήμη έναν τομέα εξαιρετικά χρήσιμο για τη μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση των μαθητών. Μερικές ακόμη απ’ τις δυνατότητες της πληροφορικής εξετάζονται σε συνδυασμό με τη χρήση του διαδικτύου.

Διαδίκτυο & Εκπαίδευση

→ Το διαδίκτυο αυξάνει θεαματικά τις πηγές λήψης πληροφοριών και εκπαιδευτικού υλικού για τους μαθητές, καθώς έχουν πια πρόσβαση σε μεγάλες βιβλιοθήκες (ψηφιακά βιβλία), σε ιστοσελίδες εκπαιδευτικού και ενημερωτικού χαρακτήρα, σε ιστορικά αρχεία, αλλά και αρχεία εφημερίδων και περιοδικών. Είναι ουσιαστικά εφικτή η εύρεση πληροφοριών και στοιχείων για κάθε γνωστικό αντικείμενο, γεγονός που εκτείνει σημαντικά το εύρος ενημέρωσης των μαθητών και βοηθά στην έμπρακτη αποδέσμευση από τους περιορισμούς του ενός διδακτικού βιβλίου. Καλύπτονται, έτσι, τυχόν ελλείψεις ή παραλείψεις του σχολικού εγχειριδίου και προσφέρεται στους φίλεργους μαθητές πληθώρα πληροφοριακού υλικού.

≠ Είναι, φυσικά, σημαντικό να δίνεται προσοχή στις πηγές απ’ όπου αντλούν τις πληροφορίες τους οι μαθητές, ώστε να διασφαλίζεται όσο το δυνατόν η εγκυρότητα και η επιστημονική αρτιότητά τους. Μια δίχως έλεγχο αναζήτηση στο διαδίκτυο μπορεί να φέρει τους μαθητές αντιμέτωπους με χαλκευμένες ή ασύστατες πληροφορίες.

→ Οι δυνατότητες αναζήτησης στο διαδίκτυο παρέχουν στους μαθητές την ευκαιρία συστηματικότερης ενασχόλησης με εκείνους τους τομείς της επιστήμης και της γνώσης που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Ενώ, συνάμα, ενισχύεται η κριτική τους σκέψη μέσα από τη διαδικασία επιλογής και αξιολόγησης των εγκυρότερων πληροφοριών.

≠ Θα πρέπει να προσεχθεί από τους διδάσκοντες το κατά πόσο έχουν όλοι οι μαθητές πρόσβαση στο διαδίκτυο, καθώς δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση η χρήση των υπολογιστών στην εκπαίδευση να λειτουργήσει ως παράγοντας ανισότητας. Σε περίπτωση που κάποιοι μαθητές δεν έχουν ηλεκτρονικό υπολογιστή ή πρόσβαση στο διαδίκτυο, είναι θεμιτό να περιορίζονται οι εκτός σχολείου αναθέσεις εργασιών που προβλέπουν τη χρήση υπολογιστή.

→ Η ευκολότερη και ταχύτερη πρόσβαση σε πλήθος πληροφοριών, σε συνδυασμό με τη δυνατότητα αποθήκευσης του ευρεθέντος γνωστικού υλικού, αποδεσμεύει ως ένα βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία από την παραδοσιακή μορφή μάθησης και επιτρέπει το πέρασμα σε μια διαφορετική προσέγγιση, όπου ζητούμενο πλέον είναι η ικανότητα διαχείρισης ενός εκτενούς εύρους πληροφοριών. Πλέον οι μαθητές δεν καλούνται να απομνημονεύσουν στοιχεία, αλλά να κατανοήσουν σε βάθος έννοιες και δομές, ώστε να μπορούν με μεγαλύτερη ευχέρεια να κινηθούν στα νέα δεδομένα που δημιουργεί το πλήθος πληροφοριών και γνωστικού υλικού.

→ Το διαδίκτυο με τη συνδρομή της πληροφορικής προσφέρει επιπλέον δυνατότητες μάθησης και εκπαίδευσης, όπως είναι η εξ αποστάσεως παρακολούθηση πανεπιστημιακών μαθημάτων ή η απόκτηση νέων δεξιοτήτων και γνώσεων στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης. Με την εξέλιξη των μέσων αλληλεπιδραστικής επικοινωνίας καθίσταται εφικτή τόσο η ανταλλαγή ενημερωτικού υλικού και εργασιών, όσο και η άμεση επικοινωνία με τη μορφή της τηλεδιάσκεψης.

→ Η επίτευξη της εύκολης και γρήγορης αλληλεπιδραστικής επικοινωνίας μπορεί, άλλωστε, να αξιοποιηθεί και στο χώρο της μέσης εκπαίδευσης, καθώς καθιστά εφικτή τη συνεργασία μεταξύ σχολείων -όχι αναγκαία της ίδιας χώρας- διευρύνοντας κατά πολύ το εύρος των διαθεματικών μαθητικών εργασιών. Τα σχολεία μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες, χρήσιμο ιστορικό ή πολιτιστικό υλικό, και να προχωρούν σε μια ουσιαστικότερη γνωριμία μεταξύ παιδιών από τελείως διαφορετικές περιοχές της χώρας.

Ενώ, η αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων σε σχέση με σχολεία ξένων χωρών, θα μπορούσε να φέρει σε άμεση επικοινωνία παιδιά διαφορετικών πολιτισμών και να προάγει έτσι το αίσθημα της ενότητας. Ο διαφορετικός πολιτισμός δεν είναι πια κάτι το απρόσιτο ή το τελείως αποξενωμένο, καθώς οι μαθητές μπορούν να συνομιλήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις ή εμπειρίες σχετικά με την εκπαιδευτική διαδικασία ή τους τρόπους ζωής.

→ Η συνεργασία μεταξύ σχολείων μπορεί να λάβει και τη μορφή επικοινωνίας ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς προσφέροντας σημαντικές δυνατότητες βελτίωσης του διδακτικού έργου με την ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού, εκπαιδευτικού λογισμικού, αλλά και εν γένει ιδεών και εμπειριών σχετικά με τη διαρκώς εξελισσόμενη διδακτική πράξη.

→ Οι πολλαπλές δυνατότητες που προσφέρονται στην εκπαίδευση με τη χρήση του διαδικτύου, ενισχύουν την ενεργητική συμμετοχή του μαθητή στην εκπαιδευτική διαδικασία και του επιτρέπουν να διερευνήσει και να θέσει σε εφαρμογή ποικίλες πτυχές της προσωπικότητας και των δεξιοτήτων του. Ο μαθητής δεν είναι πια ο αδρανής δέκτης πληροφοριών∙ αναλαμβάνει πρωτοβουλία για την αναζήτηση γνωστικού υλικού, αποκτά πρόσβαση σε πηγές γνώσης ακόμη και πέρα από τα όρια του σχολείου του, ενώ μεταβάλλεται και ο τρόπος επικοινωνίας με τους εκπαιδευτικούς, αφού πλέον είναι εφικτή η ανταλλαγή μηνυμάτων, η διατύπωση ερωτήσεων και η ανταλλαγή ενημερωτικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) ή άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

→ Το σχολείο έχει στη διάθεσή του μια δική του ιστοσελίδα, όπου είναι εφικτή η ανάρτηση εκπαιδευτικού υλικού και σημαντικών ανακοινώσεων, ώστε η επαφή με τους μαθητές να είναι συνεχής και να ξεπερνά τα περιορισμένα χρονικά όρια των σχολικών μαθημάτων.

→ Η εμπειρία του διαδικτύου προσφέρει στους μαθητές την ευκαιρία εξοικείωσης και με την έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς πολλές από τις σελίδες που παρέχουν πληροφοριακό υλικό, εκπαιδευτικά λογισμικά ή ψηφιακά βιβλία επισημαίνουν πως η χρήση τους επιτρέπεται μόνο για εκπαιδευτικούς λόγους, και όχι για αναδημοσίευση ή εμπορική εκμετάλλευση. Άλλωστε, η πλειονότητα των βιβλίων και των μελετών που έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί δεν διατίθενται στο διαδίκτυο, ακριβώς για να προφυλαχθεί το περιεχόμενό τους από τη χωρίς άδεια εκμετάλλευσή τους.

Η έννοια, άλλωστε, της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι σημαντική και για τους ίδιους τους μαθητές, όχι μόνο σε σχέση με τον οφειλόμενο σεβασμό στο έργο των άλλων ανθρώπων, αλλά και σε σχέση με δικές τους εργασίες ή καινοτόμες δημιουργίες στο πλαίσιο των μαθητικών ή προσωπικών τους ενασχολήσεων.

Αρνητικές πτυχές του διαδικτύου και των υπολογιστών

→ Ο ελκυστικός χαρακτήρας των υπολογιστών, που τους καθιστά επωφελείς στην εκπαιδευτική διαδικασία, μπορεί να λειτουργήσει παράλληλα και ως αρνητικό στοιχείο, αν δεν τεθούν όρια στη χρήση του. Το γεγονός πως στον εικονικό κόσμο του υπολογιστή και του διαδικτύου ο μαθητής έχει στη διάθεσή του παιχνίδια, τρόπους επικοινωνίας με τους συμμαθητές και φίλους του, αλλά και πληθώρα άλλων δραστηριοτήτων, ενδεχομένως να σημάνει τη καθημερινή δαπάνη πολλών ωρών σε αυτόν, απομονώνοντας ουσιαστικά τον μαθητή από τις δραστηριότητες του πραγματικού κόσμου.

Όσο ενδιαφέρουσα κι αν είναι η ενασχόληση με το διαδίκτυο, δεν μπορεί ωστόσο να υποκαταστήσει τα οφέλη της αθλητικής δραστηριότητας, της μελέτης, αλλά και της κοινωνικοποίησης που επιτυγχάνεται μόνο μέσω της πραγματικής επικοινωνίας και επαφής με τους άλλους ανθρώπους.

→ Η ευκολία με την οποία ο υπολογιστής μπορεί να εκτελέσει πράξεις ή μέσω του διαδικτύου να προσφέρει αναγκαίες πληροφορίες ή έτοιμες λύσεις σε προβλήματα και ασκήσεις, ενδεχομένως να απομακρύνει τους μαθητές από τις απαιτήσεις της συστηματικής μελέτης και της σε βάθος ενασχόλησης με τα διάφορα διδακτικά αντικείμενα. Είναι πιθανή, δηλαδή, η άμβλυνση της προσπάθειας που καταβάλλεται από τον μαθητή και άρα η υποχώρηση των πραγματικών επιδόσεών του τόσο στο επίπεδο απόκτησης γνώσεων, όσο και στο επίπεδο εξέλιξης της αντιληπτικής του ικανότητας.

→ Σαφές είναι, επίσης, πως αν η πρόσβαση στο διαδίκτυο γίνεται δίχως γονικό έλεγχο μπορεί να φέρει τους μαθητές αντιμέτωπους με ποικίλες αρνητικές εκφάνσεις του ψηφιακού κόσμου, όπως είναι η παραβίαση προσωπικών τους δεδομένων, ο διαδικτυακός εκφοβισμός, καθώς κι η επαφή με σελίδες βίαιου ή πορνογραφικού περιεχομένου.

Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 70 (κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού)

Joel Robinson

Θουκυδίδη Ιστορία Βιβλίο 3. Κεφάλαιο 70 (κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού)

Κείμενο

[1] Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι ἐστασίαζον, ἐπειδὴ οἱ αἰχμάλωτοι ἦλθον αὐτοῖς οἱ ἐκ τῶν περὶ Ἐπίδαμνον ναυμαχιῶν ὑπὸ Κορινθίων ἀφεθέντες, τῷ μὲν λόγῳ ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις διηγγυημένοι, ἔργῳ δὲ πεπεισμένοι Κορινθίοις Κέρκυραν προσποιῆσαι. Kαὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν.

Μετάφραση: Οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε εμφύλια διαμάχη απ’ όταν γύρισαν σ’ αυτούς οι αιχμάλωτοι από τις ναυμαχίες γύρω στην Επίδαμνο, αφού αφέθηκαν ελεύθεροι από τους Κορινθίους∙ φαινομενικά επειδή οι πρόξενοι είχαν δώσει εγγύηση οκτακόσια τάλαντα, στην πραγματικότητα όμως επειδή τους είχαν πείσει οι Κορίνθιοι να φέρουν την Κέρκυρα με το μέρος τους. Κι αυτοί ραδιουργούσαν πλησιάζοντας κάθε πολίτη χωριστά, για να τους κάνουν ν’ αποστατήσει η πόλη από τους Αθηναίους (από την άμεση επιρροή της Αθήνας).

[2] Kαὶ ἀφικομένης Ἀττικῆς τε νεὼς καὶ Κορινθίας πρέσβεις ἀγουσῶν καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι Ἀθηναίοις μὲν ξύμμαχοι εἶναι κατὰ τὰ ξυγκείμενα, Πελοποννησίοις δὲ φίλοι ὥσπερ καὶ πρότερον. [3] Kαὶ (ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει) ὑπάγουσιν αὐτὸν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην, λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν καταδουλοῦν.

Μετάφραση: Έφτασε τότε ένα αθηναϊκό καράβι κι ένα κορινθιακό, που έφερναν πρέσβεις, κι αφού ήρθαν σε διαπραγματεύσεις, οι Κερκυραίοι αποφάσισαν να μείνουν σύμμαχοι των Αθηναίων σύμφωνα με την ισχύουσα συνθήκη, και να διατηρήσουν φιλικές σχέσεις με τους Πελοποννησίους, όπως και πριν. Αλλά τον Πειθία, που ήταν εθελοντής πρόξενος των Αθηναίων και αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης, τον παρέπεμψαν αυτοί οι άνδρες (οι ολιγαρχικοί, οι πρώην αιχμάλωτοι των Κορινθίων) σε δίκη με την κατηγορία ότι προσπαθούσε να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους.

[4] Ὁ δὲ ἀποφυγὼν ἀνθυπάγει αὐτῶν τοὺς πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας, φάσκων τέμνειν χάρακας ἐκ τοῦ τε Διὸς τοῦ τεμένους καὶ τοῦ Ἀλκίνου· ζημία δὲ καθ᾽ ἑκάστην χάρακα ἐπέκειτο στατήρ. [5] Ὀφλόντων δὲ αὐτῶν καὶ πρὸς τὰ ἱερὰ ἱκετῶν καθεζομένων διὰ πλῆθος τῆς ζημίας, ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν, ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι.

Μετάφραση: Αυτός, αφού αθωώθηκε, έκανε αντιμήνυση στους πέντε πιο πλούσιους από αυτούς, κατηγορώντας τους πως είχαν κόψει βέργες (για στήριγμα των κλημάτων των αμπελιών) από τα ιερά τεμένη του Δία και του Αλκίνοου∙ πρόστιμο για κάθε βέργα ήταν ένας στατήρας. Κι όταν αυτοί καταδικάστηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο, πήγαν και κάθισαν ικέτες στα ιερά, επειδή το χρηματικό πρόστιμο ήταν πολύ βαρύ, για να το πληρώσουν ύστερα από συμφωνία για το ύψος του (για να το πληρώσουν με δόσεις)∙ ο Πειθίας, που ήταν και μέλος της βουλής, την έπεισε να εφαρμόσει πιστά το νόμο.

[6] Οἱ δ᾽ ἐπειδὴ τῷ τε νόμῳ ἐξείργοντο καὶ ἅμα ἐπυνθάνοντο τὸν Πειθίαν, ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί, μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν, ξυνίσταντό τε καὶ λαβόντες ἐγχειρίδια ἐξαπιναίως ἐς τὴν βουλὴν ἐσελθόντες τόν τε Πειθίαν κτείνουσι καὶ ἄλλους τῶν τε βουλευτῶν καὶ ἰδιωτῶν ἐς ἑξήκοντα· οἱ δέ τινες τῆς αὐτῆς γνώμης τῷ Πειθίᾳ ὀλίγοι ἐς τὴν Ἀττικὴν τριήρη κατέφυγον ἔτι παροῦσαν.

Μετάφραση: Εκείνοι (οι ολιγαρχικοί που είχαν καταδικαστεί) επειδή αποκλείονταν από το νόμο (ο νόμος, δηλαδή, απαγόρευε την πληρωμή του επιδικασμένου ποσού με δόσεις) και αφού πληροφορήθηκαν ότι ο Πειθίας, όσο ήταν ακόμη βουλευτής, είχε σκοπό να μεταπείσει τους πολίτες να έχουν τους ίδιους φίλους και εχθρούς με τους Αθηναίους (να κάνουν αμυντική και επιθετική συμμαχία με τους Αθηναίους), συνωμότησαν και αφού πήραν μαχαίρια, μπαίνουν ξαφνικά στη βουλή και σκοτώνουν τον Πειθία κι άλλους εξήντα από τους βουλευτές και τους πολίτες. Αυτοί που ήταν ομοϊδεάτες με τον Πειθία, λίγοι, κατέφυγαν στο αθηναϊκό καράβι που ήταν ακόμη εκεί.

«Η άποψη ότι ο πόλεμος παράγει βία και η βία πολιτικό χάος, βρίσκει την πληρέστερη έκφραση της στην Ιστορία στην τρομακτική εξιστόρηση του εμφύλιου σπαραγμού στην Κέρκυρα» (J.H. Finley, Θουκυδίδης, σ. 186).

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

1.   Η αντίθεση λόγῳ-ἔργῳ αποτελεί θεμελιακή αντίθεση στο έργο του Θουκυδίδη. Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί η χρήση της εδώ;

Ο Θουκυδίδης κατά τη διερεύνηση των ιστορικών γεγονότων δεν μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά προχωρά σε μια ουσιαστικότερη εμβάθυνση, καθώς γνωρίζει πως ό,τι κινεί και υπαγορεύει τις πράξεις των ανθρώπων δεν είναι πάντοτε αυτό που φαινομενικά παρουσιάζεται ως λόγος, αλλά κάποιο λιγότερο εμφανές κίνητρο, το οποίο και αποτελεί την πραγματική αιτία. Ο ιστορικός αναζητά, λοιπόν, με επιμονή τις βαθύτερες αιτίες των γεγονότων διαχωρίζοντάς τες από τις επιμέρους αφορμές, με τις οποίες συχνά οι εμπλεκόμενοι επιχειρούν να αιτιολογήσουν τις πράξεις και τις αποφάσεις τους.

Στην προκειμένη περίπτωση, επομένως, αν και η απελευθέρωση των αιχμάλωτων Κερκυραίων παρουσιάζεται ως απόρροια της υψηλής εγγύησης που κατέβαλαν οι πρόξενοι της Κορίνθου, στην πραγματικότητα εξυπηρετούσε άλλους σκοπούς. Η καταβολή της εγγύησης, δηλαδή, είναι η φαινομενική αιτία, διότι η πραγματική αιτία ήταν πως οι άνθρωποι αυτοί είχαν πεισθεί να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της Κορίνθου, και επέστρεφαν έτσι στην Κέρκυρα ως όργανα των Κορινθίων.

Έχει σημασία να προσεχθεί η διάκριση που κάνει εδώ ο ιστορικός ανάμεσα στη φαινομενική και την πραγματική αιτία, καθώς αν ληφθεί ως μοναδικός λόγος της επιστροφής τους η καταβολή εγγύησης, τότε η μετέπειτα δράση τους μοιάζει ως τυχαία συμπάθεια ή προτίμηση για συνεργασία με την Κόρινθο. Ενώ, επί της ουσίας, κι όπως προκύπτει απ’ τις συντονισμένες και συνωμοτικές ενέργειές τους, οι αιχμάλωτοι αυτοί Κερκυραίοι επέστρεψαν με συγκεκριμένο στόχο την απομάκρυνση της πόλης τους από την επιρροή της Αθήνας∙ και άρα την εξυπηρέτηση της πολιτικής των Κορινθίων.

2. Πώς κρίνετε την απόφαση των Κερκυραίων για τήρηση ουδετερότητας; Συζητήστε τις πιθανότητες επιτυχίας μιας τέτοιας απόφασης μέσα στο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται στην Κέρκυρα.

[Η Κέρκυρα πριν από τα γεγονότα με την Επίδαμνο ακολουθούσε σταθερά ουδέτερη πολιτική στάση, αποφεύγοντας την ένταξή της σε συμμαχίες. Το πρόβλημα όμως με την Επίδαμνο οδήγησε τους Κερκυραίους σε σύγκρουση με τους Κορίνθιους (433 π.Χ.), γεγονός που τους ώθησε να ζητήσουν την προσχώρησή τους στην αθηναϊκή συμμαχία. Οι Αθηναίοι αρχικά απέρριψαν το αίτημα των Κερκυραίων, διότι δεν ήθελαν να παραβιάσουν τις τριακονταετείς σπονδές του 445 π.Χ. με τους Σπαρτιάτες. Συνήψαν όμως με την Κέρκυρα αμυντική συμμαχία (επιμαχία). Η έκρηξη ωστόσο του Πελοποννησιακού πολέμου κάνει τους Αθηναίους πρόθυμους να αναθεωρήσουν τη στάση τους και να προσπαθήσουν τα μέγιστα να πετύχουν την προσάρτηση του νησιού και τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο για τη μεταστροφή αυτή έπαιξε και η νευραλγική θέση της Κέρκυρας, θέση κλειδί για την επικοινωνία και το εμπόριο με τη δύση. Οι Αθηναίοι πρέπει οπωσδήποτε να ανησύχησαν από την επιστροφή των αιχμαλώτων ολιγαρχικών στο νησί και από τη συνωμοτική τους δραστηριότητα. Είναι εύκολο να φανταστούμε το πολιτικό αδιέξοδο που θα προκλήθηκε στην Κέρκυρα από την ταυτόχρονη άφιξη αθηναϊκής και σπαρτιατικής πρεσβείας. Είναι επίσης φανερή η προσπάθεια των Κερκυραίων για τήρηση ουδετερότητας απέναντι και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές (Αθηναίους-Πελοποννήσιους). Η διπλωματική αυτή στάση τους, που πάντως δεν είναι εντελώς απαλλαγμένη από κάποια δολιότητα και ιδιοτέλεια, δηλώνει ακριβή υπολογισμό των συμφερόντων τους, αλλά και πολιτικό ρεαλισμό, που είναι απαραίτητος στους ανίσχυρους λαούς, προκειμένου να βγουν αλώβητοι από τις συγκρούσεις των ισχυρών. Πάντως η εξισορροπητική τους προσπάθεια, όπως θα δείξει η συνέχεια, ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Οπωσδήποτε το ψήφισμα των Κερκυραίων δείχνει φιλική προς τους Κορίνθιους διάθεση και είναι το πρώτο αποτέλεσμα της δράσης των αιχμαλώτων ολιγαρχικών.]

Οι Κερκυραίοι επιθυμούσαν αφενός να αποφύγουν την εμπλοκή τους στις πολεμικές αναμετρήσεις Πελοποννησίων – Αθηναίων και αφετέρου να εξισορροπήσουν την εσωτερική τους πολιτική κατάσταση, εκτονώνοντας την ένταση μεταξύ ολιγαρχικών – δημοκρατικών. Η τήρηση ουδετερότητας προσέφερε, άρα, στους πολίτες της Κέρκυρας μια πίστωση χρόνου, ώστε να επιλύσουν τις εσωτερικές τους διαφορές, χωρίς να λάβουν βεβιασμένα το μέρος της μίας ή της άλλης παράταξης, κι επιπλέον κρατούσε την πόλη τους έξω από το εμπόλεμο κλίμα. Ωστόσο, παρά το θεμιτό των επιδιώξεών τους και παρά τα οφέλη που θεωρητικά τους προσέφερε η ουδετερότητα, στην πραγματικότητα η πολιτική κατάσταση στο νησί ήταν ήδη τόσο τεταμένη, ώστε δύσκολα θα μπορούσε να επέλθει η επιθυμητή ειρήνευση. Άλλωστε, η απόφαση για τήρηση ουδετερότητας προσέκρουε στα συμφέροντα της Αθήνας, η οποία ενδιαφερόταν ολοένα και περισσότερο για τον προσεταιρισμό των Κερκυραίων, κι άφηνε έτσι ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας πιο αποφασιστικής παρέμβασης των Αθηναίων. Συνάμα, ακόμη κι οι Πελοποννήσιοι, που τους εξυπηρετούσε προς το παρόν περισσότερο η ουδετερότητα της Κέρκυρας, δεν μπορούσαν να αρκεστούν σε αυτή την κατάσταση, καθώς αντιλαμβάνονταν πως όποια παράταξη έπαιρνε με το μέρος της τους Κερκυραίους θα είχε εν δυνάμει μεγάλο στρατιωτικό όφελος.

Εύλογα, λοιπόν, προκύπτει πως ενώ η τήρηση ουδετερότητας αποτελούσε μια σωστή πολιτική απόφαση -ιδίως για μια πόλη που δεν είχε τη δύναμη και τη στήριξη εκτεταμένων συμμαχιών όπως είχαν οι δύο αντίπαλοι συνασπισμοί-, δεν μπορούσε ωστόσο να διατηρηθεί. Εφόσον και οι δύο παρατάξεις ήθελαν να την εμπλέξουν στον πόλεμο και να την εντάξουν στις συμμαχίες τους, ήταν αναμενόμενο πως οι Κερκυραίοι δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν μια ενιαία στάση απέναντι και στις δύο πλευρές. Ήδη, η έλευση των αιχμάλωτων Κερκυραίων και η συνωμοτική τους δράση, είχε προκαλέσει εμφύλια διαμάχη στο νησί, κι είχε κλονίσει καίρια την ενότητα των πολιτών που ήταν αναγκαία για τη χάραξη μιας κοινής και σταθερής πολιτικής.

3. Να συζητήσετε και να αξιολογήσετε την απόφαση των ολιγαρχικών να παραπέμψουν τον κυριότερο πολιτικό τους αντίπαλο (δηλ. τον Πειθία) σε δίκη.

Ο ταυτόχρονος ερχομός πρέσβεων απ’ την Αθήνα και την Κόρινθο, κι η απόφαση για τήρηση ουδετερότητας που προέκυψε απ’ τις διαπραγματεύσεις, αποτελούσε ως ένα βαθμό νίκη των ολιγαρχικών και κατ’ επέκταση των Κορινθίων, αλλά δεν επαρκούσε. Οι Κορίνθιοι ήθελαν να πάρουν αποφασιστικά με το μέρος τους την Κέρκυρα, κι αυτό ακριβώς προσπαθούσαν να επιτύχουν οι απελευθερωμένοι από αυτούς αιχμάλωτοι Κερκυραίοι. Έτσι, η παραπομπή του Πειθία σε δίκη έρχεται ως πολιτικό ουσιαστικά χτύπημα, με το οποίο επιχειρείται η εξουδετέρωση του αρχηγού της δημοκρατικής παράταξης και συνάμα η εν γένει αποδυνάμωση των δημοκρατικών, ώστε να είναι κατόπιν ευκολότερη η χειραγώγηση των πολιτών.

Οι ολιγαρχικοί, αν και κατόρθωσαν να κρατήσουν την Κέρκυρα απ’ την επιρροή της Αθήνας, δεν είχαν ωστόσο επιβληθεί ακόμη σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούν να φέρουν τους Κερκυραίους στη συμμαχία της Κορίνθου. Η απόφασή τους, επομένως, αυτή απέβλεπε στη μεγαλύτερη δυνατή υπονόμευση της δημοκρατικής παράταξης, και καθιστούσε συνάμα φανερές τις προθέσεις τους να οξύνουν ακόμη περισσότερο την πολιτική κατάσταση, ώστε να καταστήσουν ανέφικτη τη διατήρηση της ουδετερότητας. Ήταν, δηλαδή, προφανές πως οι ολιγαρχικοί δεν σκόπευαν να αρκεστούν στην ουδετερότητα, και πως ήθελαν να εξωθήσουν στα άκρα τα πράγματα για να φέρουν τους συμπολίτες τους αντιμέτωπους με μια οριστική επιλογή∙ η οποία, αν πετύχαιναν την αποδυνάμωση των δημοκρατικών, θα ήταν φυσικά η προτίμηση της Κορίνθου ως φυσικού συμμάχου για την πόλη τους.

4.   Πώς κρίνετε την απόφαση του Πειθία να οδηγήσει κι αυτός με τη σειρά του τους αντιπάλους του σε δίκη; Η απάντησή σας θα πρέπει να βασιστεί σε κριτήρια α) ηθικά και β) πολιτικά.

[Μετά την αθώωσή του ο Πειθίας σύρει κι αυτός σε δίκη τους πολιτικούς του αντιπάλους, πράξη που μαρτυρεί μικρότητα, εκδικητική διάθεση και μισαλλοδοξία.]

Ο Πειθίας μετά την αθώωσή του κι ενώ θα μπορούσε να επιδιώξει την αποφόρτιση του πολιτικού κλίματος, επιλέγει να στραφεί κι εκείνος νομικά εναντίον των αντιπάλων του, εντείνοντας έτσι τα πολιτικά πάθη και υπονομεύοντας κάθε πιθανότητα διατήρησης τόσο της εσωτερικής ηρεμίας στην Κέρκυρα, όσο και κατ’ επέκταση της από κοινού ληφθείσας απόφασης για τήρηση ουδετερότητας. Η απόφασή του αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη μικρότητας απέναντι σε μια προσωπική επίθεση που δέχτηκε, φανερώνοντας την εκδικητική του διάθεση, αλλά μπορεί να ιδωθεί και ως πράξη με αμιγώς πολιτικά κίνητρα. Ο Πειθίας, δηλαδή, μπορεί να θέλησε να επιτύχει ό,τι και οι ολιγαρχικοί όταν πρώτοι εκείνοι του έκαναν μήνυση, την αποδυνάμωση των πολιτικών του αντιπάλων και την επίσπευση εκείνων των καταστάσεων που θα ανάγκαζαν τους πολίτες της Κέρκυρας να επιλέξουν στρατόπεδο. Ως αρχηγός, άλλωστε, της δημοκρατικής παράταξης είναι πολύ πιθανό να ήθελε να οδηγήσει τους συμπολίτες του στη σύναψη μιας συμμαχίας με την Αθήνα.

[Οι κατηγορίες του Πειθία δεν εδράζονται σε πολιτική βάση αλλά έχουν έντονο θρησκευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Κι αυτό, διότι, όπως αποδείχθηκε από τη δική του αθώωση, είναι δύσκολο να στοιχειοθετηθούν καταγγελίες πολιτικής υφής. Πιθανώς οι πιο πλούσιοι από τους πολίτες είχαν την επίβλεψη του τεμένους και γι' αυτό κατηγορούνται από τον Πειθία ότι έκοβαν συστηματικά τις φούρκες, δηλαδή τους πασσάλους που στήριζαν τα κλήματα, παρά τη ρητή απαγόρευση του νόμου, είτε για να τις εμπορευτούν είτε για να τις χρησιμοποιήσουν στα δικά τους κτήματα. Σύμφωνα με άλλη άποψη οι πλούσιοι επεδίωκαν να σφετεριστούν τα ιερά κτήματα ή έκοβαν τα κλαδιά από τις ιερές ελιές για να μπολιάσουν τις δικές τους, γεγονός που απαγορευόταν αυστηρά. Είναι πάντως γνωστό από τις κωμωδίες του Αριστοφάνη ότι οι «χάρακες» ήταν ακριβές στην αγορά και το αδίκημα της κλοπής ήταν συχνό.]

5. α) Προσπαθήστε να καταγράψετε τα αίτια που οδήγησαν τους Κερκυραίους ολιγαρχικούς στο πραξικόπημα, β) Ποιο φαντάζεστε ότι είναι το πολιτικό κλίμα που διαμορφώθηκε στην Κέρκυρα μετά τη δολοφονία του Πειθία και των άλλων δημοκρατικών;

α)

- Η παραπομπή των ολιγαρχικών σε δίκη και η καταδικαστική γι’ αυτούς απόφαση να πληρώσουν ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσό, ενέτεινε την αγανάκτησή τους, ιδίως γιατί οι ίδιοι απέτυχαν προηγουμένως να βλάψουν τον Πειθία με τη δική τους μήνυση εναντίον του.

- Ενώ, η παρέμβαση του Πειθία, ώστε η βουλή να μη δεχτεί τις προτάσεις των ολιγαρχικών για αποπληρωμή του προστίμου σε δόσεις, που σήμαινε πως έπρεπε να καταβάλουν εφάπαξ τα χρήματα, και άρα να υποστούν μια σημαντική οικονομική επιβάρυνση, αποτέλεσε την καθοριστική αφορμή για τη βίαιη αντίδρασή τους.

- Ωστόσο, τα γεγονότα που σχετίζονται με την επιβολή προστίμου στους ολιγαρχικούς συνιστούν κυρίως τις αναγκαίες αφορμές για τις πράξεις τους, καθώς επί της ουσίας οι ολιγαρχικοί ήθελαν με κάθε τρόπο να εξοντώσουν τον Πειθία και την επίδραση που ασκούσε η δημοκρατική παράταξη στην Κέρκυρα. Ας μην ξεχνάμε πως η επιστροφή τους στην πόλη είχε γίνει με σκοπό ακριβώς να απομακρύνουν τους Κερκυραίους απ’ την άμεση επιρροή της Αθήνας.

β) Οι ολιγαρχικοί δολοφονώντας τους δημοκρατικούς βουλευτές και πολίτες κατέφυγαν σ’ έναν ακραίο τρόπο για να πάρουν τον έλεγχο της Κέρκυρας, κι αυτό είχε εύλογα ως συνέπεια τη δημιουργία έντονης πόλωσης ανάμεσα στους πολίτες, αλλά και την επικράτηση πανικού, καθώς οι της δημοκρατικής παράταξης δεν αισθάνονταν πια ασφαλείς στην πόλη τους. Το πραξικόπημα των ολιγαρχικών, ωστόσο, παρόλο που τους έδινε την ευκαιρία να καταλύσουν κάθε δημοκρατική δομή της πολιτείας τους και άρα να έχουν το ελεύθερο να καθορίσουν μονομερώς την πολιτική πορεία του τόπου τους, δεν μπορούσε να μείνει χωρίς αντίδραση απ’ τη μεριά των δημοκρατικών. Επρόκειτο, επομένως, για μια πρόσκαιρη απόκτηση της εξουσίας, η οποία μπορούσε να παραταθεί μόνο με την άσκηση εκτεταμένης βίας και εκφοβισμού, χωρίς όμως τη δυνατότητα να αποτρέψει με βεβαιότητα μια δυναμική απάντηση των δημοκρατικών στο μέλλον.

6. Φανταστείτε ότι είστε ένας Κερκυραίος, απλός οπαδός των ολιγαρχικών. Ποια επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσατε για να δικαιολογήσετε τις ενέργειες των ομοϊδεατών σας;

Η βίαιη αντίδραση των ολιγαρχικών, θα μπορούσε ίσως να δικαιολογηθεί ως εξής:

- Η επιβολή του μεγάλου οικονομικού προστίμου εις βάρος τους και η ανένδοτη στάση των βουλευτών απέναντι στο εύλογο αίτημά τους να πληρώσουν με δόσεις τα χρήματα αυτά, αποτελούσαν εμφανή σημεία μιας μεροληπτικής και πολύ περισσότερο εκδικητικής συμπεριφοράς απέναντί τους. Αν, μάλιστα, ληφθεί υπόψη πως οι ολιγαρχικοί αυτοί πολίτες δεν αρνήθηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο που τους επιβλήθηκε, αλλά ζήτησαν απλώς μια διευκόλυνση στον τρόπο αποπληρωμής, τότε γίνεται ακόμη πιο σαφές πως τόσο η δίκη όσο και η απαίτηση της άμεσης εξόφλησης του προστίμου είχε πολιτικά κίνητρα.

- Έτσι, μέσα σε ένα ήδη τεταμένο πολιτικό κλίμα και υπό την έντονη και άδικη πίεση της πολιτείας να δώσουν ένα τόσο σημαντικό τμήμα της περιουσίας τους -όχι για λόγους ηθικούς ή θρησκευτικούς, αλλά με την πρόθεση της οικονομικής και κοινωνικής εξαθλίωσής τους-, ήταν το λιγότερο αναμενόμενη μια έντονη αντίδραση απ’ τη μεριά τους.

- Ο Πειθίας θέλησε να εκμεταλλευτεί την επιρροή που ασκούσε στους υπόλοιπους βουλευτές, όχι για να αποκαταστήσει κάποιο ζήτημα ηθικής, αλλά για να εξοντώσει τους αντιπάλους του, κι αυτό δεν μπορούσε να μείνει χωρίς απάντηση από τους διωκόμενους ολιγαρχικούς.

- Άλλωστε, πέρα από το οικονομικό ζήτημα και τις προσωπικές διαφορές, εκείνο που διακινδυνευόταν ήταν το μέλλον ολόκληρης της πολιτείας, εφόσον ο Πειθίας θα μπορούσε πια απερίσπαστος να οδηγήσει την Κέρκυρα σε μια συμμαχία με τους Αθηναίους. Η πράξη, επομένως, των ολιγαρχικών ήταν πάνω απ’ όλα μια πράξη πατριωτισμού, αφού θέλησαν να προστατέψουν την πόλη τους από μια εντελώς ασύμφορη και επικίνδυνη συμμαχία.

- Οι Αθηναίοι επιδίωκαν να συμμαχήσουν με την Κέρκυρα μόνο και μόνο για να εκμεταλλευτούν τη στρατηγική της θέση και να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Κι η συμμαχία με την Αθήνα σήμαινε επί της ουσίας υποδούλωση στην Αθήνα, και φυσικά βαρύτατες κυρώσεις σε περίπτωση που οι Κερκυραίοι έκαναν οτιδήποτε που θα δυσαρεστούσε τους αμείλικτους νέους συμμάχους τους.

- Επιπλέον, ακόμη κι αν οι Αθηναίοι κέρδιζαν τον πόλεμο, ήταν προφανές πως δεν θα επέτρεπαν στους Κερκυραίους αυτόνομη δράση και οικονομικές και εμπορικές πρωτοβουλίες∙ θα καθόριζαν εκείνοι πώς και ποιες θα ήταν οι δραστηριότητες του νησιού, και πάντα με γνώμονα το κέρδος και το όφελος της εμπορικά ανταγωνιστικής Αθήνας.

7. Ποια στοιχεία της αφήγησης του Θουκυδίδη στο Κεφ. 70 είναι ενδεικτικά των γενικότερων κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών που είχαν αρχίσει να επικρατούν στην Κέρκυρα κυρίως από το 433 π.Χ. και ύστερα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Με ποιους σύγχρονους όρους που αποτελούν και βασικές συνιστώσες του δημοκρατικού πολιτεύματος αποδίδονται σαφέστερα αυτές οι μεταβολές;

[Η Κέρκυρα είχε ολιγαρχικό πολίτευμα διαμορφωμένο κατά το πρότυπο της Κορίνθου. Ωστόσο μέσα στα πλαίσια αυτής της μορφής πολιτεύματος λειτουργούσε υποτυπωδώς η εκκλησία του δήμου (ἁλία). Το όργανο αυτό είχε αρχικά μηδαμινή δύναμη, μετά όμως από την αμυντική συμμαχία του 433 π.Χ. με την Αθήνα ενίσχυσε σημαντικά τη θέση του στα πολιτικά πράγματα της Κέρκυρας.

Η βουλή στην Κέρκυρα ήταν κατά το κορινθιακό πρότυπο ολιγομελές σώμα, αποτελούμενο από ευπατρίδες με την ιδιότητα του ισόβιου μέλους. Υπήρχε επίσης στο νησί και το συμβούλιο των προβούλων που επεξεργαζόταν τα θέματα που θα απασχολούσαν στη συνέχεια τη βουλή. Η εκκλησία του δήμου, όπως προαναφέρθηκε, λειτουργούσε στην Κέρκυρα, αλλά είχε πολύ μικρή πολιτική ισχύ. Όμως η επιρροή της Αθήνας και η παράλληλη άνοδος νέων κοινωνικών στρωμάτων, των εμπόρων και των βιοτεχνών, ώθησαν το κερκυραϊκό πολιτικό σκηνικό σε εκδημοκρατισμό. Την περίοδο αυτή ο έλεγχος της βουλής και της εκκλησίας του δήμου φαίνεται ότι βρίσκεται στα χέρια των δημοκρατικών με αρχηγό τον Πειθία.]

- Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι ἐστασίαζον (Η εμφύλια διαμάχη υποδηλώνει την υποχώρηση της απόλυτης κυριαρχίας της ολιγαρχικής παράταξης)

- Kαὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν (Το γεγονός πως οι ολιγαρχικοί καταφεύγουν σε συνωμοτικές τακτικές και προσεγγίζουν κάθε πολίτη χωριστά, δείχνει πως η επιρροή της Αθήνας είχε αυξηθεί σημαντικά. Οι ολιγαρχικοί δεν αποτελούν πια τους κύριους εκφραστές του κερκυραϊκού λαού)

- καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι (Η λήψη πολιτικών αποφάσεων γίνεται ύστερα από διαπραγματεύσεις, όπου προφανώς ακούγονται όλες οι απόψεις και δεν θεωρείται πια δεδομένη μια επιλογή που θα έφερνε την Κέρκυρα στη συμμαχία της επίσης ολιγαρχικής Κορίνθου)

- ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει (Η ηγετική παρουσία του Πειθία και η ύπαρξη δημοκρατικής παράταξης, φανερώνουν την ενίσχυση τόσο της φιλικής διάθεσης προς την Αθήνα, όσο και του δημοκρατικού πνεύματος. Στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό για μια μέχρι πρότινος αμιγώς ολιγαρχική πολιτεία)

- Ὀφλόντων δὲ αὐτῶν (Η καταδικαστική για τους ολιγαρχικούς απόφαση, δείχνει την ανεξάρτητη λειτουργία της δικαιοσύνης, η οποία δεν επηρεάζεται από την κοινωνική θέση και τις πολιτικές απόψεις των κατηγορούμενων)

- ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι (Το γεγονός πως ένας δημοκράτης ήταν μέλος της βουλής και συνάμα το γεγονός ότι ασκούσε τέτοια επιρροή στους υπόλοιπους βουλευτές, καθιστά σαφή την ισχύ της δημοκρατικής παράταξης)

- μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν (Οι προθέσεις του Πειθία, και προφανώς οι μεγάλες πιθανότητες να επιτύχει τον στόχο του, τονίζουν πως η δημοκρατική παράταξη μπορούσε να επηρεάσει καθοριστικά τις μελλοντικές εξελίξεις στην Κέρκυρα)

Βασικές συνιστώσες του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι, μεταξύ άλλων: η λειτουργία της βουλής, η ύπαρξη πολιτικών παρατάξεων, η εφαρμογή των νόμων, η ανεπηρέαστη και αντικειμενική λειτουργία της δικαιοσύνης, η τήρηση των συνθηκών και συμφωνιών, η διατύπωση απόψεων απ’ όλες τις πλευρές προτού ληφθεί μια απόφαση, και φυσικά η ύπαρξη δημοκρατικής παράταξης.

τὴν βουλὴν

γνώμης

τῷ νόμῳ

ἐς δίκην

τὰ ξυγκείμενα

ἐς λόγους καταστάντων

τοῦ δήμου

8.   ἐς τὴν Ἀττικὴν τριήρη κατέφυγον ἔτι παροῦσαν: Για ποιους λόγους η αθηναϊκή πρεσβεία παρέτεινε την παραμονή της στην Κέρκυρα και μετά την αποχώρηση της πελοποννησιακής;

Η αθηναϊκή πρεσβεία που σαφώς απέβλεπε στη σύναψη συμμαχίας με τους Κερκυραίους, κι όχι τη διακήρυξη ουδετερότητας, είχε παρατείνει την εκεί παραμονή της με τη σκέψη μιας πιθανής αλλαγής στη στάση της Κέρκυρας. Εφόσον η δημοκρατική παράταξη με την καθοδήγηση του Πειθία είχε ήδη διαφοροποιήσει τις δομές του μέχρι τότε ολιγαρχικού πολιτεύματος, δεν ήταν απίθανο, με την ενίσχυση και των Αθηναίων, όπως αυτή προέκυπτε απ’ την εκεί παρουσία τους, να μπορούσε να επηρεάσει τους υπόλοιπους Κερκυραίους για μια αναθεώρηση της απόφασής τους.

Βέβαια, ακόμη κι αν εν τέλει δεν υπήρχε το ενδεχόμενο μιας άμεσης αλλαγής στην απόφαση των Κερκυραίων, το γεγονός ότι η πολιτική κατάσταση στο νησί ήταν εξαιρετικά τεταμένη, αποτελούσε ικανό λόγο για να παραμείνουν εκεί οι πρέσβεις, ώστε να στηρίζουν με την παρουσία τους τούς υποστηρικτές της δημοκρατικής παράταξης. Υπήρχε, μάλιστα, πάντοτε ο κίνδυνος να αναζωπυρωθεί η εμφύλια σύγκρουση των προηγούμενων ημερών -όπως και τελικά συνέβη- και τότε θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους δημοκρατικούς πιο έμπρακτα.

Συνάμα, το ενδιαφέρον των Αθηναίων για την Κέρκυρα ήταν τέτοιο, ώστε η απόφαση για τήρηση ουδετερότητας δεν επαρκούσε για να τους αποθαρρύνει απ’ τις μακροπρόθεσμες επιδιώξεις τους. Ήθελαν, επομένως, να καταστήσουν σαφές στους Κερκυραίους πως η δική τους πρόταση για σύναψη συμμαχίας παρέμενε ενεργή, και πως ήταν το δίχως άλλο ξεχωριστής σημασίας για την Αθήνα.

9. Να σχηματίσετε σύντομες φράσεις στη ΝΕ με τις λέξεις στασιαστής, εχέγγυο, εγγυητής, κάθειρξη, επίκειται.

- Υπήρξε ένας από τους στασιαστές κατά της τότε κυβέρνησης.

- Το εγχείρημά σας έχει όλα τα εχέγγυα για να πετύχει.

- Ο Ο.Η.Ε. εμφανίζεται ως εγγυητής για την τήρηση της ειρήνης στην εμπόλεμη ζώνη.

- Όποιος αποπειράται να θανατώσει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας ή εκείνον που ασκεί την προεδρική εξουσία τιμωρείται με θάνατο ή ισόβια κάθειρξη.

- Επίκειται αλλαγή στην ηγεσία της Αστυνομίας.

10. πόλιν (§1), ἄνδρας (§4): Χρησιμοποιώντας ως α΄ ή β' συνθετικό τις λέξεις που σας δίνονται να γράψετε τρία σύνθετα ουσιαστικά από καθεμία και να σχηματίσετε αντίστοιχες προτάσεις με αυτά.

πόλιν = ακρόπολη, μεγαλούπολη, κωμόπολη

ἄνδρας = ανδράποδο, ανδραγάθημα, ανδροκρατία

- Στο λόφο της Ακρόπολης βρισκόταν το σημαντικότερο ιερό της αρχαίας Αθήνας.

- Η Θεσσαλονίκη παρέχει ποιότητα ζωής που δύσκολα βρίσκει κανείς σε μια μεγαλούπολη.

- Μια οικιστική περιοχή που έχει πληθυσμό από 1.000 έως 10.000 κατοίκους ονομάζεται κωμόπολη.

- Ορισμένοι πολιτικοί έχουν καταντήσει να είναι ανδράποδα των οικονομικών συμφερόντων.

- Τα ανδραγαθήματα των Ελλήνων πολεμιστών κατά την επανάσταση θα εμπνέουν τις ερχόμενες γενιές.

- Η ανδροκρατία στον επιχειρηματικό κόσμο είναι ακόμη πρόδηλη σε πολλές χώρες.

11. εξόφληση, αποστασία, άφεση, ειρκτή, φερέγγυος, χρήμα, όρκος: Με ποιες λέξεις του Κεφ. 70 σχετίζονται ετυμολογικά οι παραπάνω;

εξόφληση - ὀφλόντων

αποστασία - ἀποστήσωσιν

άφεση - ἀφεθέντες

ειρκτή - ἐξείργοντο

φερέγγυος - διηγγυημένοι

χρήμα - χρήσασθαι

όρκος - ἐξείργοντο

12. ὑπάγουσιν αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην (§ 3): α) Να γράψετε την πρόταση μεταφέροντας το ρήμα σε όλους τους χρόνους της ίδιας έγκλισης και φωνής, β) να μεταφέρετε όλους τους κλιτούς τύπους στον άλλο αριθμό.

α)

Ενεστώτας: ὑπάγουσιν αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην

Παρατατικός: ὑπῆγον αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην

Μέλλοντας: ὑπάξουσιν αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην

Αόριστος: ὑπήγαγον αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην

Παρακείμενος: ὑπήχασιν αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην

Υπερσυντέλικος: ὑπηγηόχεσαν αὐτόν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην

β) ὑπάγει αὐτούς οὗτος ὁ ἀνήρ ἐς δίκας

13. Να μεταγραφούν σε χρόνο ενεστώτα οι ρηματικοί τύποι που αναφέρονται στις ενέργειες των ολιγαρχικών για την κατάληψη της εξουσίας.

ἐστασίαζον - στασιάζουσι

ἦλθον - ἔρχονται (ἴασι)

ἀφεθέντες - ἀφιέμενοι

διηγγυημένοι - διεγγυώμενοι

πεπεισμένοι - πειθόμενοι

προσποιῆσαι - προσποιεῖν

ἔπρασσον - πράσσουσι

μετιόντες - μετιόντες

ἀποστήσωσιν - ἀφηστῶσιν

ὑπάγουσιν - ὑπάγουσιν

λέγοντες - λέγοντες

ὀφλόντων - ὀφλισκανόντων

καθεζομένων - καθεζομένων

ταξάμενοι - τασσόμενοι

ἀποδῶσιν - ἀποδιδῶσιν

ἐξείργοντο - ἐξείργονται

ἐπυνθάνοντο - πυνθάνονται

ξυνίσταντό - ξυνίστανται

λαβόντες - λαμβάνοντες

ἐσελθόντες - ἐσιόντες

κτείνουσι - κτείνουσι

14. Να εντοπίσετε όλους τους τύπους αόρ. β' του κεφαλαίου και να τους γράψετε στο γ' ενικό και πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής στη φωνή που βρίσκονται.

ἦλθον → ἦλθε → ἦλθον

ἀφικομένης → ἀφίκετο → ἀφίκοντο

καταστάντων → κατέστη → κατέστησαν

ἀποφυγὼν → ἀπέφυγε → ἀπέφυγον

ὀφλόντων → ὦφλε → ὦφλον

λαβόντες → ἔλαβε → ἔλαβον

ἐσελθόντες → ἐσῆλθε → ἐσῆλθον

κατέφυγον → κατέφυγε → κατέφυγον

15. Μπορείτε να επιβεβαιώσετε την ακόλουθη άποψη με συγκεκριμένα παραδείγματα από το Κεφ. 70; «Ο Θουκυδίδης απομακρύνει ό,τι είναι τυχαίο και κρατάει μόνο ό,τι χρησιμεύει για να φανεί η πορεία μιας ενέργειας· και αντίθετα, πάλι, προσκολλάται σ’ αυτή την ενέργεια χωρίς να παραμελεί κανένα της στοιχείο· μ’ αυτόν τον τρόπο, η αφήγησή του φαίνεται να παίρνει τη μορφή αποδεικτικού συλλογισμού. Οι συνθήκες τις οποίες συγκρατεί είναι αναγκαίες και επαρκείς για το αποτέλεσμα στο οποίο καταλήγει. Δεν μπορούμε τίποτα να αφαιρέσουμε, τίποτα να μεταβάλουμε. Και η συνοχή που αποκτά η αφήγηση —από τις προκείμενες ως τα συμπεράσματα— παίρνει έτσι ένα χαρακτήρα αναγκαιότητας» (Jacqueline de Romilly, Ιστορία και Λόγος στον Θουκυδίδη, σ. 49).

Η τακτική του Θουκυδίδη να αποβάλει απ’ την αφήγησή του γεγονότα δευτερεύουσας σημασίας, που θα μπορούσαν να αποπροσανατολίσουν τον αναγνώστη ή να μειώσουν την καθαρότητα της παρουσίασης των κεντρικών γεγονότων, είναι ιδιαίτερα εμφανής στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τις δραματικές εξελίξεις στην Κέρκυρα. Πρόθεσή του είναι να δώσει με σαφήνεια το ξέσπασμα της εμφύλιας διαμάχης στο νησί, και για το λόγο αυτό επικεντρώνει την προσοχή του στη δράση των πρώην αιχμάλωτων Κερκυραίων, αλλά και του Πειθία∙ οι οποίοι και διαδραμάτισαν τον σημαντικότερο ρόλο στην έξαψη των πολιτικών παθών.

«Ο Θουκυδίδης απομακρύνει ό,τι είναι τυχαίο»

Ο ιστορικός έχοντας αντιληφθεί το συγκεκριμένο σκοπό για τον οποίο αφέθηκαν ελεύθεροι οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί, και την εμφανώς κατευθυνόμενη δράση τους, δεν βαρύνει την αφήγησή του με άλλα περιστατικά που δεν έχουν ουσιώδη σημασία στις εξελίξεις. Παρακολουθεί έτσι με προσοχή τις εξής παραμέτρους:

- την εντεινόμενη πίεση από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις προς τους Κερκυραίους (Πελοποννήσιοι – Αθηναίοι)

- τη δράση των ολιγαρχικών

- τις αντιδράσεις του Πειθία, και κατ’ επέκταση των δημοκρατικών

Παρατηρούμε, συνάμα, ότι δεν μας παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες πέρα απ’ τις απολύτως αναγκαίες. Υπ’ αυτή την έννοια, παραλείπονται περιττά στοιχεία στις ακόλουθες περιπτώσεις:

- Kαὶ ἀφικομένης Ἀττικῆς τε νεὼς καὶ Κορινθίας πρέσβεις ἀγουσῶν καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι...

(Δεν μας παραθέτει πληροφορίες για το τι συζητήθηκε μεταξύ των πρέσβεων και των Κερκυραίων, αλλά μόνο το τι αποφάσισαν οι Κερκυραίοι -τήρηση ουδετερότητας-, το οποίο συνιστά το σημαντικό στοιχείο αυτής της διαπραγμάτευσης.)

- Ὁ δὲ ἀποφυγὼν ἀνθυπάγει αὐτῶν τοὺς πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας...

(Το πώς υπερασπίστηκε ο Πειθίας τον εαυτό του, καθώς και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία για τη δίκη του, δεν κρίνονται απ’ τον ιστορικό σημαντικά, γι’ αυτό και παραλείπονται. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι η δική του μήνυση προς τους ολιγαρχικούς, που εξώθησε τους ολιγαρχικούς σε ακραίες αντιδράσεις.)

- ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι. ...

(Αντιστοίχως, ο Θουκυδίδης δεν μας παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς έπεισε ο Πειθίας τους άλλους βουλευτές ν’ απαιτήσουν την άμεση πληρωμή του προστίμου.)

«Ο Θουκυδίδης κρατάει μόνο ό,τι χρησιμεύει για να φανεί η πορεία μιας ενέργειας∙ και αντίθετα, πάλι, προσκολλάται σ’ αυτή την ενέργεια χωρίς να παραμελεί κανένα της στοιχείο∙ μ’ αυτόν τον τρόπο, η αφήγησή του φαίνεται να παίρνει τη μορφή αποδεικτικού συλλογισμού.»

Ο ιστορικός θεωρεί τη δράση των ολιγαρχικών ως καταλυτικής σημασίας για την τροπή που έλαβε η πολιτική κατάσταση στη χώρα, γι’ αυτό και καταγράφει με προσοχή τη δράση τους:

- ἔργῳ δὲ πεπεισμένοι Κορινθίοις Κέρκυραν προσποιῆσαι

(Είναι σαφές πως ήρθαν από την Κόρινθο έχοντας πειστεί πως η πόλη τους πρέπει να συμμαχήσει με τους Κορίνθιους.)

- Kαὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν.

(Θέτουν αμέσως σε πράξη τα σχέδιά τους με μια έντονα συνωμοτική δραστηριότητα, ώστε να πείσουν τους πολίτες της Κέρκυρας ν’ απομακρυνθούν απ’ την επιρροή της Αθήνας.)

- Ἀθηναίοις μὲν ξύμμαχοι εἶναι κατὰ τὰ ξυγκείμενα,Πελοποννησίοις δὲ φίλοι ὥσπερ καὶ πρότερον.

(Η απόφαση για τήρηση ουδετερότητας είναι μια πρώτη νίκη των ολιγαρχικών.)

- ὑπάγουσιν αὐτὸν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην, λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν καταδουλοῦν

(Η επιλογή τους να στραφούν κατά του Πειθία, καθώς και το κατηγορητήριο που του προσάπτουν, καθιστά εμφανή την πρόθεσή τους να πλήξουν τον αρχηγό της δημοκρατικής παράταξης, καταγγέλλοντας συνάμα ως πολιτικά εχθρική για τα συμφέροντα της Κέρκυρας την προοπτική συνεργασίας με τους Αθηναίους.)

- ἅμα ἐπυνθάνοντο τὸν Πειθίαν, ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί, μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν

(Μόλις πληροφορούνται οι ολιγαρχικοί πως ο Πειθίας σκοπεύει να πείσει τους συμπολίτες του να συμμαχήσουν με την Αθήνα, θεωρούν πως δεν υπάρχει πια κανένα περιθώριο ανοχής και σπεύδουν να λάβουν την εξουσία με τρόπο βίαιο και πραξικοπηματικό.)

«Οι συνθήκες τις οποίες συγκρατεί είναι αναγκαίες και επαρκείς για το αποτέλεσμα στο οποίο καταλήγει.»

Η πίεση που ασκήθηκε στους Κερκυραίους να επιλέξουν μία από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις, και πολύ περισσότερο η τακτική πόλωσης που ακολουθήθηκε τόσο από τους ολιγαρχικούς, όσο και από τους δημοκρατικούς, καθιστούσαν σχεδόν αναπόφευκτη την εμφύλια διαμάχη στο νησί. Αν η μία απ’ τις δύο παρατάξεις επέλεγε μια πιο συναινετική και πιο ψύχραιμη στάση, ίσως να υπήρχε η δυνατότητα κάποιας συνεννόησης. Ωστόσο, το γεγονός πως κι οι δύο πλευρές ήθελαν να φέρουν το νησί στη συμμαχία της δικής τους προτίμησης (ολιγαρχικοί-Κόρινθος, δημοκρατικοί-Αθήνα), υπονόμευε δραστικά οποιαδήποτε πιθανότητα τήρησης της ουδετερότητας, και άνοιγε το δρόμο για μια πιο δυναμική σύγκρουση μεταξύ τους.