Αρχαία Ελληνικά: Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση

Murad Osmann

Αρχαία Ελληνικά: Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση

Η ρηματική φύση της μετοχής επιτρέπει την ανάλυσή της σε δευτερεύουσα πρόταση. Ειδικότερα, η επιθετική μετοχή αναλύεται σε αναφορική πρόταση, η κατηγορηματική σε ειδική, κι οι επιρρηματικές στο αντίστοιχο είδος δευτερεύουσας. Εξαιρούνται, και δεν μπορούν να αναλυθούν σε προτάσεις, οι τροπικές μετοχές καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχο είδος δευτερεύουσας.

Κατά τη διαδικασία της ανάλυσης προσέχουμε ιδιαίτερα το υποκείμενο της μετοχής, μιας και αυτό θα καθορίσει το πρόσωπο και τον αριθμό του ρήματος, αλλά και το ρήμα εξάρτησης, καθώς από αυτό επηρεάζεται η έγκλιση κι ο χρόνος εκφοράς.

Αν έχουμε εξάρτηση από ρήμα ιστορικού χρόνου τότε μια μετοχή Ενεστώτα αναλύεται σε ρήμα Παρατατικού (ή σε Ενεστώτα με Ευκτική του πλαγίου λόγου) και αντίστοιχα μια μετοχή Παρακειμένου αναλύεται σε ρήμα Υπερσυντέλικου (ή σε Παρακείμενο με Ευκτική του πλαγίου λόγου).

Η εξάρτηση από ρήμα αρκτικού χρόνου οδηγεί σε προτάσεις που εκφέρονται στο χρόνο της μετοχής και με έγκλιση Οριστική (ή Υποτακτική). 

Επιθετικές μετοχές

Η έναρθρη επιθετική μετοχή αναλύεται σε αναφορική πρόταση, η οποία εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὅς, ἥ, ὅ ακολουθώντας τη μετοχή ως προς το γένος και τον αριθμό, αλλά σε ονομαστική πτώση πλέον γιατί η αντωνυμία θα επέχει θέση υποκειμένου στο ρήμα της δημιουργούμενης πρότασης.

Στη θέση της αναλυόμενης μετοχής στην κύρια πρόταση θέτουμε μια δεικτική αντωνυμία (ἐκεῖνος, οὗτος) στο γένος, τον αριθμό και την πτώση της μετοχής.

Ἀνοητότατοι γάρ εἰσιν οἱ λογοποιοῦντες → Ἀνοητότατοι γάρ εἰσιν ἐκεῖνοι οἵ λογοποιοῦσιν [γιατί πιο ανόητοι είναι εκείνοι, οι οποίοι κατασκευάζουν ειδήσεις]

Αἱ πόλεις διοικοῦνται τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις → Αἱ πόλεις διοικοῦνται τοῖς νόμοις τούτοις οἳ κεῖνται [Οι πόλεις διοικούνται με τους νόμους που έχουν καθοριστεί]

Οἱ ἐκ Φλειοῦντος φεύγοντες ἐπορεύοντο εἰς Λακεδαίμονα → Ἐκ Φλειοῦντος οὗτοι, οἵ ἔφευγον ἐπορεύοντο εἰς Λακεδαίμονα [Από τον Φλειούντα αυτοί που εξορίστηκαν κατευθύνοντας προς τη Λακεδαίμονα]

[- Το ρήμα της αναφορικής πρότασης τίθεται σε Παρατατικό, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ἔφευγον)]

Η χρήση της δεικτικής αντωνυμίας στην κύρια πρόταση δεν είναι απαραίτητη, όταν η έναρθρη επιθετική μετοχή αναφέρεται σε κάποιον συγκεκριμένο όρο, καθώς κι όταν έχουμε άναρθρη επιθετική μετοχή.

Παρυσάτις ἐφίλει Κῦρον μᾶλλον ἤ τόν βασιλεύοντα Ἀρταξέρξην → Παρυσάτις ἐφίλει Κῦρον μᾶλλον ἤ τόν Ἀρταξέρξην ὅς ἐβασίλευεν [Ο Παρυσάτις αγαπούσε τον Κύρο περισσότερο παρά τον Αρταξέρξη, ο οποίος ήταν βασιλιάς]

[- Το ρήμα της αναφορικής πρότασης τίθεται σε Παρατατικό, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (ἐφίλει)]

ἐντεῦθεν ἐξελαύνει εἰς Πέλτας, πόλιν οἰκουμένην → ἐντεῦθεν ἐξελαύνει εἰς Πέλτας, πόλιν ἥ οἰκεῖται [από εκεί προελαύνει και φθάνει στις Πέλτες, πόλη που κατοικείται]

Επιθετική μετοχή επιρρηματικής σημασίας

Η επιθετική μετοχή ενδέχεται να υποδηλώνει και κάποια επιρρηματική σχέση, όπως υπόθεση, αιτία, σκοπό ή συμπέρασμα, οπότε και αναλύεται στην αντίστοιχη αναφορική επιρρηματική πρόταση. Η συχνότερη, ωστόσο, επιρρηματική σχέση είναι αυτή της υπόθεσης.  

Όταν, για παράδειγμα, η επιθετική μετοχή δέχεται άρνηση μή, τότε είναι συνήθως αναφορική-υποθετική, και για την ανάλυσή της θα πρέπει να διερευνηθεί το είδος του σχηματιζόμενου υποθετικού λόγου.

Ὁ μὴ δαρεὶς ἄνθρωπος οὐ παιδεύεται → Ἄνθρωπος, ὃς ἂν μὴ δαρῇ, οὐ παιδεύεται [Σχηματίζεται υποθετικός λόγος που δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μέλλον, γι’ αυτό η αναφορική πρόταση εκφέρεται με υποτακτική. Προσέχουμε πως όταν έχουμε εκφορά με υποτακτική, τότε συνήθως συμπληρώνουμε το ρήμα με τη χρήση του αοριστολογικού ἂν]

Ὁ γὰρ ἐλαχίστας τὰς μεταμελείας ἐκ τοῦ χαρίζεσθαι τοῖς ἐναντίοις λαμβάνων ἀσφαλέστατος ἂν διατελοίη → Οὗτος ὅστις λαμβάνοι ἐλαχίστας τὰς μεταμελείας ἐκ τοῦ χαρίζεσθαι τοῖς ἐναντίοις ἀσφαλέστατος ἂν διατελοίη [Σχηματίζεται υποθετικός λόγος που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος, γι’ αυτό η αναφορική πρόταση εκφέρεται με ευκτική]

Κατηγορηματική μετοχή

Η κατηγορηματική μετοχή αναλύεται σε ειδική πρόταση, μόνο όταν εξαρτάται από ρήματα που δέχονται ως συμπλήρωμα πρόταση με το ότι, δηλαδή ειδική πρόταση. Τέτοια ρήματα είναι τα λεκτικά, τα γνωστικά, τα αισθητικά, καθώς κι εκείνα που δηλώνουν μνήμη, δείξη, αγγελία, έλεγχο.

Κατά την ανάλυση της κατηγορηματικής μετοχής λαμβάνουμε υπόψη μας τα ακόλουθα:

- Αν εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου, τότε η σχηματιζόμενη ειδική πρόταση εκφέρεται με οριστική.

- Αν εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, τότε η ειδική πρόταση εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου.

- Αν η μετοχή είναι δυνητική, συνοδεύεται δηλαδή από το δυνητικό ἂν, τότε η ειδική πρόταση εκφέρεται είτε με δυνητική οριστική (αν δηλώνεται το αντίθετο στο πραγματικό ή το δυνατό στο παρελθόν) είτε με δυνητική ευκτική (αν δηλώνεται το δυνατό στο παρόν ή το μέλλον).

Με οριστική

Οὐδένα οἶδα μισοῦντα τοὺς ἐπαινοῦντας → Οἶδα ὅτι οὐδείς μισεῖ τοὺς ἐπαινοῦντας [Γνωρίζω ότι κανείς δεν μισεί εκείνους που επαινούν]

Ἴσθι ἀνόητος ὤν → Ἴσθι ὅτι ἀνόητος εἶ [Πρέπει να ξέρεις ότι είσαι ανόητος]

Φαίνεται οὗτος πάντα τἀναντία τοῖς νόμοις πεπρεσβευκώς → Φαίνεται οὗτος ὅτι πάντα τἀναντία τοῖς νόμοις πεπρέσβευκεν [Είναι φανερό ότι αυτός (διαπραγματεύτηκε ως πρεσβευτής) πρέσβευε όλα όσα ήταν αντίθετα στους νόμους]

Γνώσεται δέ καί ἐν τῷ νῦν χρόνῳ διά μέν τόν πόλεμον καί τῶν προσόδων πολλάς ἐκλιπούσας καί τάς εἰσελθούσας εἰς παντοδαπά καταδαπανηθείσας → Γνώσεται δέ καί ἐν τῷ νῦν χρόνῳ διά μέν τόν πόλεμον καί ὅτι πολλαί τῶν προσόδων ἐξέλιπον καί ὅτι αἱ εἰσελθοῦσαι εἰς παντοδαπά κατεδαπανήθησαν

Με δυνητική ευκτική

Ἴσασι γὰρ οὐδένας ἄλλους πάλιν εἰς ἐλευθερίαν  ἂν τὰ πράγματ’ ἐξάγοντας → Ἴσασι γὰρ ὅτι οὐδένες ἄλλοι ἐξάγοιεν ἄν πάλιν εἰς ἐλευθερίαν τὰ πράγματα.

Με ευκτική πλαγίου λόγου

Ἡ πόλις ἠγγέλλετο ἑαλωκυῖα → Ἠγγέλλετο ὅτι ἡ πόλις ἑαλωκυῖα εἴη

Επιρρηματικές Μετοχές

Χρονική μετοχή

Κατά την ανάλυση της χρονικής μετοχής λαμβάνουμε υπόψη μας τα ακόλουθα:

- Αν η μετοχή δηλώνει κάτι το πραγματικό, τότε η χρονική πρόταση θα εκφέρεται με Οριστική.

- Αν η μετοχή δηλώνει κάτι το προσδοκώμενο ή το αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρόν και το μέλλον, τότε η πρόταση θα εκφέρεται με Υποτακτική + χρονικός σύνδεσμος με το αοριστολογικό ἄν.

Σημείωση: Αν η μετοχή είναι χρονικοϋποθετική, που δηλώνει το προσδοκώμενο ή την αόριστη επανάληψη σε παρόν και μέλλον αναλύεται με:

→ ἐπάν, ἐπειδὰν + υποτακτική του ίδιου χρόνου, αν εκφράζει το προτερόχρονο

→ ὅταν, ὅπόταν + υποτακτική του ίδιου χρόνου, αν εκφράζει το σύγχρονο

πείθει ὥστε ξυγχωρήσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρίναι, οἱ οὐκέτι ἔμειναν, τοὺς δ’ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους

νομίζειν → ὅταν ποιήσωνται = Χρονικοϋποθετική μετοχή, η οποία δηλώνει το προσδοκώμενο.  

- Αν μετοχή δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος ή το αόριστα επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν, τότε η πρόταση θα εκφέρεται με Ευκτική.

Κῦρος ἐθήρευεν ἀπό ἵππου γυμνάσαι βουλόμενος ἑαυτόν τε καί τούς ἵππους → ὁπότε βούλοιτο = Χρονικοϋποθετική μετοχή, η οποία δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.

- Αν η μετοχή δηλώνει κάτι το σύγχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε εισάγεται με τους συνδέσμους: ὅτε, ὁπότε, ἐν ᾧ, ἡνίκα.

Μετ᾽ ὀλίγον δὲ τούτων Δωριεὺς ὁ Διαγόρου ἐκ Ῥόδου εἰς Ἑλλήσποντον εἰσέπλει ἀρχομένου χειμῶνος → ἐν ᾧ χειμών ἤρχετο = Γενική απόλυτη χρονική μετοχή, η οποία δηλώνει το σύγχρονο. Η χρονική πρόταση που δημιουργείται εκφέρεται με Οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό, χρόνου Παρατατικού, καθώς εξαρτάται από ιστορικό χρόνο (εἰσέπλει).

- Αν η μετοχή δηλώνει κάτι το προτερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε εισάγεται με τους συνδέσμους: ἐπεί, ἐπειδή, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου, ἀφ’ οὗ, ἀφ’ ὅτου.

Γνόντες δὲ οἱ Ἐπιδάμνιοι οὐδεμίαν σφίσιν ἀπὸ Κερκύρας τιμωρίαν οὖσαν ἐν ἀπόρῳ εἴχοντο θέσθαι τὸ παρόν → ἐπεί ἔγνωσαν οἱ Ἐπιδάμνιοι = Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, η οποία εκφράζει το προτερόχρονο. Η χρονική πρόταση που δημιουργείται εκφέρεται με Οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό.

Καὶ ὁ µὲν ταῦτα πράξας ἔµελλεν ἀποπλεύσεσθαι → ἐπεί ἔπραξε = Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, η οποία εκφράζει το προτερόχρονο. Η χρονική πρόταση που δημιουργείται εκφέρεται με Οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό.

- Αν η μετοχή δηλώνει κάτι το υστερόχρονο σε σχέση με την ενέργεια του ρήματος της κύριας πρότασης, τότε εισάγεται με τους συνδέσμους: ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι.

Ταῦτα ἐποίουν γενομένου σκότους → μέχρι σκότος ἐγένετο = Γενική απόλυτη χρονική μετοχή, η οποία δηλώνει το υστερόχρονο. Η χρονική πρόταση που δημιουργείται εκφέρεται με Οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό.

Αιτιολογική μετοχή

Η αιτιολογική μετοχή αναλύεται σε αιτιολογική πρόταση εισαγόμενη μ’ έναν από τους αιτιολογικούς συνδέσμους, ανάλογα με το αν εκφράζει αντικειμενική ή υποκειμενική αιτιολογία.

- Αν η αιτιολογική μετοχή εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία και εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, εισάγεται με τους συνδέσμους ἐπεί, ἐπειδή, διότι, ὅτι, και εκφέρεται με Οριστική.

καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύι καὶ πλήθει προύχων → ἐπειδή προεῖχε = Αιτιολογική μετοχή, αντικειμενικής αιτιολογίας, εξαρτώμενη από ρήμα αρκτικού χρόνου.

δείσαντες οἱ ὀλίγοι µὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆµος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν  ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν͵ ἐµπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας → ἐπειδή ἔδεισαν = Αιτιολογική μετοχή, αντικειμενικής αιτιολογίας, εξαρτώμενη από ρήμα αρκτικού χρόνου.

- Αν η αιτιολογική μετοχή εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία και εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, εισάγεται με τους συνδέσμους ἐπεί, ἐπειδή, διότι, ὅτι, και εκφέρεται με Ευκτική.

- Αν η αιτιολογική μετοχή εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία εισάγεται με τον σύνδεσμο ὡς, και εκφέρεται:

με Οριστική, αν εξαρτάται από αρκτικό χρόνο

με Ευκτική, αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο

ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε → ὡς διανοοῖντο (ή ὡς διενοοῦντο) = Γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή, υποκειμενικής αιτιολογίας, εξαρτώμενη από ρήμα ιστορικού χρόνου.

[Στην ανάλυση των αιτιολογικών μετοχών η Οριστική έγκλιση είναι συνηθέστερη, έστω κι αν έχουμε εξάρτηση από ιστορικό χρόνο.]

Τελική μετοχή

Η τελική μετοχή αναλύεται σε τελική πρόταση.

- Αν εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, η δημιουργούμενη τελική πρόταση εισάγεται με τον σύνδεσμο ἵνα και εκφέρεται με υποτακτική αορίστου ή ενεστώτα.

Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας εὐθὺς πρέσβεις περί τε τῶν πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε καὶ τοὺς ἐκεῖ καταπεφευγότας πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται. → ἵνα διδάξωσι & ἵνα πείσωσι

- Αν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, η δημιουργούμενη τελική πρόταση εισάγεται με τον σύνδεσμο ἵνα και εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (αορίστου ή ενεστώτα).

ὁ δ᾽ εὐθὺς τριήρεις μὲν ἐπλήρου, ὡς βοηθήσων κατὰ θάλατταν → ἵνα βοηθήσειε κατὰ θάλατταν

Οἱ Θηβαῖοι συνεκάλεσαν ἀπὸ τῶν πόλεων ἁπασῶν ἀκουσομένους τῆς παρὰ βασιλέως ἐπιστολῆς → Οἱ Θηβαῖοι συνεκάλεσαν ἀπὸ τῶν πόλεων ἁπασῶν ἴνα ἀκούσοιεν τῆς παρὰ βασιλέως ἐπιστολῆς

Υποθετική μετοχή

Οι υποθετικές μετοχές τίθενται σε κάθε χρόνο, εκτός από Μέλλοντα. Δέχονται άρνηση μή, και αναλύονται σε υποθετικές προτάσεις εκφερόμενες ανάλογα με το είδος του υποθετικού λόγου στον οποίο ανήκουν.

Μια υποθετική μετοχή μπορεί να ανήκει σε οποιοδήποτε από τα 6 είδη υποθετικών λόγων, ωστόσο υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που η αναγνώριση του είδους και άρα η ανάλυση της μετοχής είναι σχετικά εύκολη.

- Αν η κύρια πρόταση εκφέρεται με δυνητική οριστική, τότε η υποθετική μετοχή θα αναλυθεί σε υποθετική πρόταση με εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου, εκφράζοντας το μη πραγματικό.

- Αν η κύρια πρόταση εκφέρεται με οριστική Μέλλοντα, τότε η υποθετική μετοχή θα αναλυθεί με ἐάν, ἄν, ἤν + υποτακτική, εκφράζοντας το προσδοκώμενο.

- Αν η κύρια πρόταση εκφέρεται με δυνητική ευκτική, τότε η υποθετική μετοχή θα αναλυθεί με εἰ + ευκτική, εκφράζοντας την απλή σκέψη του λέγοντος.

- Σε κάθε άλλη περίπτωση η αναγνώριση και η ανάλυση της μετοχής γίνεται με βάση το νόημα της περιόδου.

Οὐκ ἄν ἦλθον δεῦρο, ὑμῶν μη κελευσάντων (δε θα ερχόμουν εδώ, αν δεν το προστάζατε εσείς)

Οὐκ ἄν ἦλθον δεῦρο, εἰ μη ὑμεῖς ἐκελεύσατε [2^ο είδος: μη πραγματικό]

Παρατηρούμε πως στην απόδοση υπάρχει δυνητική οριστική ιστορικού χρόνου (ἄν ἦλθον), στοιχείο που μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε το είδος του υποθετικού λόγου.

Οὐκ ἂν ἔλαθεν ὁρμώμενος ὁ Κλέων πάσῃ τῇ στρατιᾷ (Ο Κλέων δε θα περνούσε απαρατήρητος, αν εξορμούσε με όλο το στράτευμα)

Οὐκ ἂν ἔλαθεν, εἰ ὡρμᾶτο ὁ Κλέων πάσῃ τῇ στρατιᾷ [2^ο είδος: μη πραγματικό]

Στην απόδοση υπάρχει δυνητική οριστική ιστορικού χρόνου.

Ἀνώνυμοι θανόντες οὐ γελώμεθα ἄν (αν πεθάνουμε ανώνυμοι, δε θα γελοιοποιηθούμε)

Εἰ θάνοιμεν ἀνώνυμοι, οὐ γελώμεθα ἄν [5^ο είδος: απλή σκέψη του λέγοντος]

Στην απόδοση έχουμε δυνητική ευκτική.

Οἱ κολακεύοντες καὶ οἱ ἐξαπατῶντες πιστευθέντες τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν (Οι κόλακες και οι απατεώνες αν γίνουν πιστευτοί αδικούν όσους τους πίστεψαν)

Παρατηρούμε πως στην απόδοση έχουμε απλή οριστική ενεστώτα, η οποία μας παραπέμπει είτε στο 1^ο είτε στο 4^ο είδος. Γίνεται, ωστόσο, σαφές από το νόημα πως πρόκειται για κάτι που έχει διαρκή αλήθεια όσες φορές κι αν συμβεί τώρα ή στο μέλλον. Κατανοούμε, οπότε, πως πρόκειται για έναν υποθετικό λόγο του 4^ου είδους (αόριστη επανάληψη στο παρόν ή μέλλον).

Ἐὰν οἱ κολακεύοντες καὶ οἱ ἐξαπατῶντες πιστευθῶσιν, τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν

Εναντιωματική μετοχή

Στην ανάλυση της εναντιωματικής μετοχής λαμβάνουμε υπόψη μας τον τρόπο εκφοράς των εναντιωματικών και υποθετικών προτάσεων.

- Αν η εναντίωση (ή η παραχώρηση) γίνεται σε κάτι που είναι ή θεωρείται πραγματικό, τότε η πρόταση εισάγεται με τον σύνδεσμο εἰ καὶ, και εκφέρεται με Οριστική (ή Ευκτική). Ενώ, ανάλογα με το εκφραζόμενο νόημα, η εναντιωματική πρόταση μπορεί να εισάγεται με το σύνδεσμο ἄν καί, και να εκφέρεται με Υποτακτική.

Ἕλλην ὢν Ἕλληνας ἀδικεῖ → Εἰ καί ἐστι Ἕλλην, Ἕλληνας ἀδικεῖ = Εναντιωματική μετοχή, η οποία εκφράζει εναντίωση προς κάτι που είναι πραγματικό.

ὅτι αὐτῶν παρημέλουν ὄντες ἄποικοι → εἰ καὶ ἦσαν ἄποικοι = Εναντιωματική μετοχή, η οποία εκφράζει εναντίωση προς κάτι που είναι πραγματικό.

- Αν η εναντίωση (ή η παραχώρηση) γίνεται σε κάτι που είναι ή θεωρείται μη πραγματικό ή αβέβαιο, τότε η εναντιωματική πρόταση εισάγεται με τον σύνδεσμο καὶ εἰ, και εκφέρεται με Οριστική (ή Ευκτική). Ενώ, ανάλογα με το εκφραζόμενο νόημα, η εναντιωματική πρόταση μπορεί να εισάγεται με τους συνδέσμους καί ἐάν, καί ἄν (κἄν), καί ἢν, και να εκφέρεται με Υποτακτική.

Καί ἀποστᾶσα ἡ πόλις ἀφίξεται εἰς σύμβασιν → καί ἄν ἀποστῇ πόλις,  ἀφίξεται εἰς σύμβασιν (προσδοκώμενο)

- Αν στην κύρια υπάρχει άρνηση, τότε η μετοχή αναλύεται με:

→ οὐδ’ εἰ, μηδ’ εἰ + οριστική ή ευκτική

→ οὐδ΄ἔάν, μηδ’ ἔάν + υποτακτική, ανάλογα με την εκφορά της κύριας.

οἳ οὐδ’ ὑπὲρ ἑνὸς ἑκάστου τῶν πεπραγμένων δὶς ἀποθανόντες δίκην δοῦναι δύναιντ’ ἂν → οἳ οὐδ’ εἰ ἀποθάνοιεν δις, δύναντ’ ἄν δοῦναι δίκην (απλή σκέψη του λέγοντος)

- Οι εναντιωματικές μετοχές δηλώνουν πιο συχνά το πραγματικό, την απλή σκέψη του λέγοντος και το μη πραγματικό.

- Οι λέξεις που συνοδεύουν ενίοτε την εναντιωματική μετοχή (καί, καίτοι, καίπερ, καὶ ταῦτα κλπ.), δεν περιλαμβάνονται στη δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση.

Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Μίλτος Σαχτούρης «Ο Ελεγκτής» [υπερλογικό / παράλογο / ρεαλισμός / υπερρεαλισμός]

David Talley 

Ερωτήσεις Κ.Ε.Ε. Μίλτος Σαχτούρης «Ο Ελεγκτής» [υπερλογικό / παράλογο / ρεαλισμός / υπερρεαλισμός / συμβολισμός]

«Έσφιξα τα σκοινιά μου»: Να αναλύσετε το νοηματικό περιεχόμενο του στίχου.

Ο ποιητής ως ο ελεγκτής των αστεριών οφείλει να μεταβεί στο χώρο του ουρανού, τρέπεται έτσι σ’ έναν μηχανοδηγό που ετοιμάζει την πτήση του ή την ανοδική του πορεία προς το ουράνιο στερέωμα. Το σφίξιμο των σκοινιών που επί της ουσίας υποδηλώνει την αποφασιστικότητα του ποιητή και την αφοσίωσή του στο χρέος που έχει, αφήνει συνάμα να εννοηθεί πως η άνοδος στο χώρο των αστεριών θα γίνει με κάποια πτητική μηχανή. Εννοείται, βέβαια, πως ο ποιητής δεν προχωρά σε κάποια περεταίρω εξήγηση αυτής της πτήσης, καθώς εκείνο που έχει σημασία δεν είναι η ρεαλιστική αιτιολόγηση του πώς θα φτάσει ως τον ουρανό, αλλά η συμβολική σημασία της ανάγκης του να ελέγξει τα αστέρια.

Η πτήση αυτή, η ανοδική πορεία θα είναι ριψοκίνδυνη και δύσκολη, μα ο ποιητής δεν είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει το χρέος του. Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά που θα ανέβει στον ουρανό για να ελέγξει τα αστέρια (πρέπει και πάλι να ελέγξω τ’ αστέρι). Άρα, όταν ο ποιητής δηλώνει πως έσφιξε τα σκοινιά του, κατέχει την αποφασιστικότητα και την επίγνωση που του προσφέρει και η προγενέστερη εμπειρία του. Με γενναιότητα και τόλμη, σαν μηχανοδηγός που θα επιχειρήσει μια εξαιρετικά απαιτητική και επικίνδυνη αποστολή, ο ποιητής φανερώνει πόσο συνειδητοποιημένος είναι σε σχέση με την υποχρέωση που έχει απέναντι στους συμπολίτες τους. Έτσι, με ετοιμότητα και μια διάθεση αυτοθυσίας θα προχωρήσει χωρίς δισταγμό προς την εκπλήρωση του χρέους που του αναλογεί.

Για ποιο λόγο ο ποιητής αισθάνεται την ανάγκη να λειτουργήσει ως ελεγκτής; Γιατί νομίζετε ότι έχει «σπασμένα φτερά»;

Κινούμενος στα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια κι έχοντας ήδη γνωρίσει τον όλεθρο του εμφυλίου πολέμου, ο ποιητής έχει πλήρη συναίσθηση του κλίματος που επικρατεί στην ελληνική πολιτεία και του μίσους που κατευθύνει τις πράξεις πολλών ανθρώπων. Αισθάνεται, λοιπόν, πως είναι απόλυτα αναγκαίο να έρθουν οι συνάνθρωποί του ξανά σε επαφή με τις αξίες του παρελθόντος, με την έννοια της αλληλοκατανόησης και της αγάπης, αλλά και με την ελπίδα ενός καλύτερου και αρμονικότερου μέλλοντος. Κι είναι δικό του χρέος να κατευθύνει τους ανθρώπους προς τη θέαση αυτών των πραγμάτων, καθώς ο ίδιος, ως ποιητής, έχει τη δυνατότητα να κινείται σε υψηλότερους χώρους και να απέχει από τη διάθεση αλληλοσπαραγμού που έχει κατακλύσει τη σκέψη των άλλων ανθρώπων. Με την αντικειμενικότητα της δικής του κρίσης, με την αποστασιοποίησή του από τα πάθη που κλονίζουν την ελληνική κοινωνία, είναι αυτός που οφείλει να ελέγξει το φως των αστεριών, αποκαθιστώντας έτσι την επικοινωνία των ανθρώπων με τον ουρανό, με τα ιδανικά και τις αρετές που έχει να τους προσφέρει.

Ωστόσο, ακόμη κι ο ίδιος ο ποιητής έχει γνωρίσει βαθιά στην ψυχή του τον πόνο απ’ όλες αυτές τις απώλειες που σημάδεψαν τα εμπόλεμα χρόνια. Η ικανότητά του να πετά ψηλότερα δε σημαίνει για κανένα λόγο πως ο ίδιος ξέφυγε αλώβητος από τη δίνη των φρικτών εκείνων γεγονότων. Έχει πληρώσει το τίμημα, έχει τραυματιστεί ψυχικά κι έχει υποφέρει σωματικά∙ εντούτοις δεν είναι διατεθειμένος να υποκύψει στις εσωτερικές του πληγές. Δεν σκοπεύει να αφήσει την οδύνη του παρελθόντος να τον εμποδίσει από τη διεκδίκηση ενός καλύτερου μέλλοντος, από τη διεκδίκηση μιας καλύτερης διαβίωσης για τους συνανθρώπους του.

Πληγές, άλλωστε, έχουν όλοι οι συγκαιρινοί του, γι’ αυτό και δυσκολεύονται να αποδεχτούν όσα συνέβησαν και συνεχίζουν να βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση μεταξύ τους. Χρέος του ποιητή είναι να ελέγξει το φως των αστεριών και να αποκαταστήσει την ισορροπία ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, όχι αιτούμενος τη λησμοσύνη των γεγονότων -το παρελθόν αποτελεί πολύτιμο κομμάτι της ύπαρξης ενός λαού και δεν πρέπει ποτέ να ξεχνιέται-, αλλά φροντίζοντας ώστε οι άνθρωποι να επανέλθουν στις αξίες του παρελθόντος, στον αλληλοσεβασμό και στη συγχώρεση, για να μπορέσουν έτσι να συνεχίσουν την κοινή τους πορεία. 

Ποια υπερρεαλιστικά και συμβολιστικά στοιχεία διακρίνετε στο ποίημα;

Ο υπερρεαλισμός γίνεται αντιληπτός στην ποιητική σύνθεση του Σαχτούρη μέσα από τις εικόνες που υπερβαίνουν τα όρια της πραγματικότητας, τη στιχουργική μορφή που διακρίνεται για τον ελεύθερο στίχο, την απουσία σχεδόν των σημείων στίξης, αλλά και τους μονολεκτικούς στίχους∙ την τραγικότητα που μεταδίδεται σε ό,τι αφορά την πορεία που ακολουθεί η ζωή των ανθρώπων.

Στις τρεις εικόνες που συναποτελούν το ποίημα διακρίνουμε τόσο την υπέρβαση της πραγματικότητας -ο ποιητής ετοιμάζεται να πετάξει μέχρι τα αστέρια προκειμένου να τα ελέγξει-, όσο και την αίσθηση του τραγικού -ο ουρανός παρομοιάζεται μ’ έναν μπαξέ που είναι γεμάτος αίμα-. Οι στίχοι είναι σύντομοι, ακόμη και μονολεκτικοί (Εγώ / πρέπει), με κύριο σκοπό βέβαια να τονιστεί ιδιαίτερα τόσο η προσωπική συμμετοχή του ίδιου του ποιητή, όσο και η ευθύνη, το ηθικό χρέος που έχει απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Συνάμα,  ο ποιητής φροντίζει να θρυμματίσει τους στίχους του δίνοντάς μας έτσι το ρυθμό ανάγνωσης κι ενισχύοντας παράλληλα την αίσθηση της βαρύτητας του μηνύματος, το οποίο διατυπώνεται μέχρι και λέξη - λέξη.

Σύμφωνα με τα κελεύσματα του υπερρεαλισμού ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να μένει εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα της καθημερινής ζωής, αλλά να χρησιμοποιεί τη φαντασία, το όνειρο και το ασυνείδητο, σπάζοντας τα δεσμά του ρεαλισμού, της αληθοφάνειας και της ευλογοφάνειας∙ μόνον έτσι θα μπορέσει να αντικρίσει νέους ορίζοντες, ξεφεύγοντας από τον έλεγχο της λογικής και από τις κάθε είδους προκαταλήψεις, τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη. Χαρακτηριστικά της υπερρεαλιστικής γραφής θεωρούνται: η απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική, οι απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων και οι εντυπωσιακές εικόνες, καθώς και στοιχεία όπως το όνειρο, το χιούμορ και το παράλογο.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως ο Σαχτούρης εντάσσεται στους νεοϋπερρεαλιστές, τους υπερρεαλιστές δηλαδή της μεταπολεμικής γενιάς, οι οποίοι επηρεασμένοι από τη γύρω πραγματικότητα, δε θεωρούν τη γλώσσα τόσο ως μέσο με το οποίο θα προκαλέσουν έκπληξη, αλλά ως όργανο που θα τους βοηθήσει να συλλάβουν και να εκφράσουν τις εφιαλτικές καταστάσεις που βιώνουν. Οι νεοϋπερρεαλιστές κάτω από την επίδραση των δραματικών γεγονότων της εποχής τους, αποκτούν μια τραγική αίσθηση της ζωής, που στα βαθύτερα συστατικά της περνά στην ποίησή τους.

Παράλληλα στην ποίηση του Σαχτούρη εντοπίζουμε και την επίδραση του συμβολισμού, υπό την έννοια πως ο ποιητής κινείται στο μεγαλύτερο μέρος του ποιήματος σε καθαρά συμβολικό επίπεδο. Ο ελεγκτής, ο ιδιαίτερος αυτός ρόλος του ποιητή, όπως και η εν γένει πράξη του ελέγχου των αστεριών, δεν μπορούν να εννοηθούν ούτε ως κυριολεκτικές εκφράσεις, ούτε μόνο ως εκφάνσεις του υπερρεαλισμού. Πρόκειται πρωτίστως για αμιγώς συμβολικές παραστάσεις του χρέους που έχει ο ποιητής απέναντι στους ανθρώπους και της ευθύνης του να φροντίσει ώστε να βρουν εκ νέου τον ορθό προσανατολισμό τους. Αντιστοίχως, συμβολικός είναι ο ρόλος των αστεριών, η παρουσίαση του ποιητή ως κληρονόμου πουλιών, αλλά και τα σπασμένα του φτερά.

Πώς αντιλαμβάνεσθε το νόημα της φράσης «κληρονόμος πουλιών»;

Ο ποιητής προσδιορίζει τον εαυτό του ως κληρονόμο πουλιών, διεκδικώντας έτσι μια διαφοροποίηση ως προς τη φύση του, η οποία του επιτρέπει να πετά, να βρίσκεται δηλαδή σ’ επαφή με τον ελεύθερο χώρο του ουρανού. Ο ποιητής έχει έτσι πρόσβαση στο χώρο της ελπίδας και στο χώρο της αμιγούς πνευματικής ύπαρξης, ο οποίος δεν είναι προσβάσιμος από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Κι είναι, άλλωστε, αυτό το προνόμιο που έχει ο ποιητής να κινείται στον ουράνιο χώρο, που γεννά την υποχρέωση και το χρέος απέναντι στους συνανθρώπους του. Η ιδιαίτερη φύση των ποιητών, η διαρκής ενασχόλησή τους με το χώρο της πνευματικής δημιουργίας κι η επίμονη αναμέτρηση με τον εαυτό τους, με τα βιώματα και τους προβληματισμούς της εποχής τους, τούς επιτρέπει μια ικανή εμβάθυνση σε ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία. Έτσι, οι ποιητές καθίστανται προνομιακοί θεατές των ανθρώπινων πραγμάτων και έχουν τη δυνατότητα να κινούνται ψηλότερα από τους άλλους ανθρώπους.

Σε συμβολικό επίπεδο η κληρονομιά που λαμβάνει ο ποιητής από τον κόσμο των πουλιών είναι η δυνατότητα να κινείται απόλυτα ελεύθερος σ’ ένα κόσμο που βρίσκεται πάνω από τα συνήθη δεσμά της ανθρώπινης υπόστασης. Η σκέψη του ποιητή διατηρεί την ανεξαρτησία της και δεν επηρεάζεται από το κλίμα εξαρτήσεων και συνενοχής που δεν επιτρέπει στους συγκαιρινούς του να βρουν τη διέξοδο απ’ τη δύσκολη εμπειρία που βιώνουν. Ο ποιητής αποκτά έτσι μια πιο αντικειμενική ματιά, καθώς όντας αποστασιοποιημένος στο χώρο του ουράνιου στερεώματος, δεν βλέπει τα πράγματα υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Αντικρίζει τα προβλήματα της εποχής του στην ολότητά τους και αναλαμβάνει το καθήκον του να προσφέρει στους συμπολίτες του την οπτική εκείνη που θα τους βοηθήσει να επιστρέψουν σε μια αρμονικότερη συνύπαρξη. Αδέσμευτος, ελεύθερος και προνομιακός θεατής ενός ανώτερου κόσμου, ο ποιητής αποκτά χάρη στην κληρονομιά των πουλιών ένα σημαντικό ρόλο και μια σπουδαία αποστολή.

Ο αυτοπροσδιορισμός του ποιητή ως κληρονόμου πουλιών μας παραπέμπει επίσης στον πλατωνικό διάλογο «Ίων» όπου ο φιλόσοφος μέσω του Σωκράτη μιλά για την ιδιαιτερότητα των ποιητών, σχολιάζοντας πως οι ποιητές δεν δημιουργούν το έργο τους χάρη στη δική τους σκέψη, αλλά φτάνουν σε αυτό δεχόμενοι τη θεϊκή έμπνευση. Σημειώνει χαρακτηριστικά πως ο ποιητής είναι κάτι το κενό, κάτι το ελαφρύ, ένα πετούμενο, αλλά και κάτι το ιερό (κούφον γαρ χρήμα ποιητής εστιν και πτηνόν και ιερόν…), που δεν μπορεί να δημιουργήσει αν δεν περιέλθει σε κατάσταση έκστασης, χάνοντας κάθε λογική μέσα του. Οι ποιητές, κατά τον Σωκράτη, δεν συνθέτουν τα άριστα έργα τους χάρη σε δική τους ικανότητα, αλλά χάρη σε δύναμη θεϊκή που τους προσφέρει την ανάλογη έμπνευση. Ο Σαχτούρης, λοιπόν, αξιοποιεί αυτή την πλατωνική ιδέα, καταγράφοντας ωστόσο τη μέγιστη ευθύνη και το υψηλό χρέος που έχουν οι ποιητές απέναντι στους ανθρώπους της κοινωνίας τους.

Μια άλλη παράμετρος που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη σχετικά με τη φράση αυτή είναι η ταυτότητα του ποιητή. Ο Μίλτος Σαχτούρης, Υδραίος στην καταγωγή, ήταν εγγονός του Μιλτιάδη Σαχτούρη, αξιωματικού του πολεμικού ναυτικού, αλλά και δισέγγονος του Γιώργη Σαχτούρη, ο οποίος είχε λάβει ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821 ως αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού, συμμετέχοντας σε πολλές ναυτικές αναμετρήσεις. Ο ποιητής, λοιπόν, έχει στενούς δεσμούς με τη θάλασσα και τη ναυτιλία, τόσο μέσω της ίδιας του της οικογένειας, όσο και μέσω του τόπου καταγωγής του, την περίφημη Ύδρα, με τους ικανότατους ναυτικούς. Ήταν, μάλιστα, τέτοια η δεινότητα των Υδραίων ναυτικών ώστε από νωρίς είχαν αποκτήσει ευρύτατη φήμη και αποκαλούνταν απ’ τους υπόλοιπους Έλληνες «θαλασσοπούλια» (J. L. S. Bartholdy “Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Ελλάδα 1803-1804” Εκδόσεις Εκάτη). Ο Σαχτούρης, επομένως, όταν αποκαλεί τον εαυτό του κληρονόμο πουλιών και όταν σχολιάζει πως πρέπει να ελέγξει τα αστέρια, στην πραγματικότητα κινείται σ’ ένα χώρο πολύ πιο προσωπικό και οικείο απ’ ό,τι γίνεται αρχικώς αντιληπτό. Ο ποιητής δανείζεται τον έλεγχο των αστεριών από τη ναυτική παράδοση, ενώ αποκαλώντας τον εαυτό του κληρονόμο πουλιών υποδηλώνει, όχι μόνο την ποιητική του ιδιότητα, αλλά και την καταγωγή του.  

Ποιος είναι ο χώρος του ποιήματος; Ποιες λέξεις του κειμένου τον ορίζουν;

Ο χώρος του ποιήματος είναι κατά κύριο λόγο ο ουρανός στον οποίο εντοπίζεται η αποστολή του ποιητή-ελεγκτή, και κατά δεύτερο λόγο η γη απ’ όπου θα ξεκινήσει την ανοδική του πορεία ο ποιητής. Το γήινο επίπεδο δράσης του ποιητή δεν ορίζεται λεκτικά, προκύπτει ωστόσο ως δεδομένο τόσο κατά την προετοιμασία της αποστολής του, όσο και ως τελικός αποδέκτης του ελέγχου των αστεριών. Ο ποιητής τη στιγμή που σφίγγει τα σκοινιά του εντοπίζεται ακόμη στο χώρο της γης, ενώ η ανάγκη του να βρεθεί στον ουρανό για να ελέγξει τα αστέρια, προκύπτει ως φανέρωμα του χρέους που έχει απέναντι στους συνανθρώπους του. Άρα ο ποιητής ξεκινά την ανοδική του πορεία από τη γη, η οποία θα είναι και ο τελικός αποδέκτης της σημαντικής αποστολής του.

Ο ουρανός από την άλλη πλευρά ως ο κατεξοχήν χώρος δράσης του ποιήματος, έστω και ως πρόθεση, έλκει την προσοχή του ποιητή και ως εκ τούτου καθορίζεται, με τρόπο μάλιστα που να τον καθιστά περισσότερο οικείο στον αναγνώστη. Είναι, λοιπόν, ο ουρανός ένας μπαξές γεμάτος αίμα και λίγο χιόνι∙ ένας κήπος είναι ο ουρανός στον οποίο καθρεφτίζονται τα δεινά των ανθρώπων. Συνάμα είναι και ο χώρος στον οποίο βρίσκονται τα αστέρια, που πρέπει να ελεγχθούν από τον ποιητή, αλλά και ο χώρος στον οποίο κινούνται τα πουλιά, απ’ τα οποία ο ποιητής έχει λάβει την πολύτιμη κληρονομιά του.  

Η ποίηση του Σαχτούρη κινείται σ’ ένα «υπερλογικό» χώρο, σ’ ένα κόσμο παράλογο, όπου κυριαρχεί η τολμηρή φαντασία. Ποιες εικόνες του ποιήματος επιβεβαιώνουν αυτό το χαρακτηριστικό της ποίησής του;

[Η παρομοίωση του ουρανού με μπαξέ που είναι γεμάτος αίμα, η μεταμόρφωση του ποιητή σε πουλί – «μηχανοδηγό» κ.ά.]

Στην ποίηση του Σαχτούρη οι επώδυνες εμπειρίες, οι εφιαλτικές συνθήκες της ιστορικής πραγματικότητας και τα αδιέξοδα των ανθρώπων, μετουσιώνονται σε εικόνες που παραβιάζουν τους κανόνες της λογικής. Ο ποιητής επιλέγει αυτόν τον τρόπο για να δώσει το δύσκολο υλικό που έχει αντλήσει από περιόδους εξαιρετικής σκληρότητας και βιαιότητας. Έτσι, κατορθώνει αφενός να μεταφέρει έστω και αποσπασματικά τα ακραία συμβάντα που έχει βιώσει και αφετέρου να διασώσει την ποιητικότητα του έργου του. Ό,τι θα μπορούσε να έχει αποτελέσει μια σκοτεινή, πλήρως ρεαλιστική αποτύπωση των δεινών που πέρασαν οι Έλληνες στα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου, τρέπεται στα χέρια του Σαχτούρη σ’ ένα ενδιαφέρον και απαιτητικό ταξίδι σ’ έναν χώρο πάνω από τα όρια της πραγματικότητας, σ’ έναν κόσμο όπου η φαντασία έχει τον κυρίαρχο ρόλο.

Το σύντομο αυτό ποίημα αποτελείται από μόλις τρεις εικόνες που επιβεβαιώνουν ωστόσο την κίνηση του ποιητικού λόγου σ’ έναν υπερλογικό χώρο. Στην πρώτη εικόνα ο ουρανός ορίζεται ως ένας κήπος, ένα περιβόλι γεμάτο με αίμα και λίγο χιόνι. Εμφανής εδώ η αντίθεση ανάμεσα στο κόκκινο χρώμα του αίματος -που αποδίδει με κυριολεκτική σύνδεση προς την πραγματικότητα την πληθώρα των νεκρών- και στο λευκό χρώμα του χιονιού, που λειτουργεί εδώ ως σύμβολο αγνότητας και αισιοδοξίας. Το αίμα είναι η αρνητική έκφανση της πραγματικότητας και με την αφθονία του υποδηλώνει πόσο δύσκολο είναι να κατορθώσει κανείς να περισώσει τους πολίτες από τον αβάσταχτο πόνο της απώλειας.

Οι νεκροί των τραγικών γεγονότων που έχουν προηγηθεί (2ος παγκόσμιος πόλεμος, γερμανική κατοχή, εμφύλιος πόλεμος, μετεμφυλιακές διώξεις και εκτελέσεις) έχουν αφήσει ένα διαρκές σημάδι στις ψυχές των επιζώντων. Το αίμα καλείται να αντιμετωπίσει ο ποιητής, όχι επιδιώκοντας τη λησμοσύνη, αλλά θέτοντάς το σε σωστή προοπτική απέναντι στο ελάχιστο μεν, υπαρκτό δε λευκό χρώμα του χιονιού. Το χιόνι, αν και παραπέμπει στο χειμώνα και θυμίζει τους φονικούς χειμώνες των χρόνων της κατοχής, γίνεται αντιληπτό κυρίως μέσω της χρωματικής του αντίθεσης. Είναι το ελάχιστο λευκό -που δεν μπορεί, και δε χρειάζεται ωστόσο, να εκμηδενίσει το κόκκινο του αίματος- με τη διαχείριση του οποίου ο ποιητής θα επιχειρήσει μια εξισορρόπηση. Είναι το αντίβαρο στην άπλετη δυστυχία που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του μπαξέ-ουρανού.    

Στη δεύτερη εικόνα ο ποιητής παρουσιάζει τον εαυτό του να σφίγγει τα σκοινιά του, έτοιμος να βρεθεί στον ουρανό για να ελέγξει τα αστέρια, κάνοντας μια πτήση προς τον ουρανό. Ενώ στην τρίτη, ως κληρονόμος πουλιών, έχει κι αυτός την ικανότητα -και την υποχρέωση- να πετάει, έστω κι αν τα φτερά του είναι σπασμένα. 

Βασικό γνώρισμα της ποίησης του Σαχτούρη είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της καθημερινής πραγματικότητας. Ποιες ενδείξεις για την εποχή έχουμε στο ποίημα;

[Η ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη, γενικότερα, απεικονίζει τα προσωπικά βιώματα του ποιητή από τα σκοτεινά μετεμφυλιακά χρόνια. Ο Ελεγκτής ανήκει στην ποιητική συλλογή Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο που δημοσιεύτηκε το 1958. Σ’ αυτή τη δύσκολη εποχή παραπέμπουν οι εικόνες του ποιήματος (ο ματωμένος ουρανός, το χιόνι, τα σπασμένα φτερά).]

Παρά το γεγονός πως το ποίημα Ο Ελεγκτής βασίζεται κυρίως σε εικόνες που παραβιάζουν τα όρια της πραγματικότητας, εμπεριέχει ωστόσο τρεις αναφορές που μας βοηθούν να κατανοήσουμε την εποχή στην οποία αναφέρεται. Το αίμα με το οποίο είναι γεμάτος ο ουρανός και το λίγο χιόνι, μας παραπέμπουν στα δύσκολα χρόνια που βίωσε ο ελληνικός λαός ως συνέπεια των γεγονότων της κατοχής, του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε, και φυσικά της μετεμφυλιακής περιόδου κατά την οποία οι αριστεροί συνέχισαν να γνωρίζουν διώξεις, εκτελέσεις και φυλακίσεις. Το αίμα είναι μια σαφής αναφορά στους νεκρούς των χρόνων αυτών, ενώ το χιόνι φέρνει στη σκέψη τους δύσκολους και φονικούς χειμώνες που έφεραν τους ανθρώπους σε ακόμη πιο δεινή θέση. Συνάμα, τα σπασμένα φτερά του ποιητή υποδηλώνουν τις αρνητικές συνέπειες που είχαν τα γεγονότα αυτά και στον ίδιο. Ο ποιητής έχει βιώσει, μαζί με τους συγκαιρινούς του, τις φρικτές αυτές περιπέτειες της χώρας και φυσικά δεν έχει βγει αλώβητος από αυτές.